Zaamslag
ZaamslagEen dorp in Zeeland in de gemeente Terneuzen. Ook Sameslath (1163), Sameclath (1238), Saemslacht (1310), Zaemslacht, Saemslach, Sameslach, Samslach't Durp, Zalmslag, Zwaluwslag. De inwoners worden "Stropielekkers" of "Aardappelka[p]pers" genoemd. Een "welvarend vlek in het voormalige Staats-Vlaanderen"[DBNL]
algemeen=Aanvankelijk een eiland [Aa, Aard13, blz.=Aanwijzingen voor de aanwezigheid van Romeinse troepen zijn Romeinse munten die in Zaamslag zijn gevonden. Waarschijnlijk is het gebied daarna lange tijd niet of nauwelijks bewoond geweest.=in de 13 eeuw een eiland, onderdeel van de Vier Ambachten=in 1649 wordt het in 1586 onder water gezette gebied weer drooggelegd. Het huidige dorp Zaamslag wordt binnen de nieuwe polder gesticht, in de nabijheid van het vroegere dorp. Het dorp omvat Othene of Noten, Reuzenhoek, Zaamslagse veer. Poonhaven, de Kwakkel en een deel van het Spui [Aa, Aard13, blz. 4]
accijnzenDeductie uit 1673 vanwege Anthonis de Huijbert, heer van Kruiningen, Burgh etc., aan de gedeputeerden van de Staten-Generaal tot de zaken van Vlaanderen inzake de rechten van Zaamslag en bijbehorende polders contra burgemeester en schepenen van Axel en Axelambacht betreffende het heffen van impost [Archieven.nl =in 1681 wordt aan de Staten-Generaal verzocht te mogen leggen een stenen voetpad van de vier ingangen van het dorp naar de kerk, te bekostigen uit de opbrengst van de accijnsen der parochie. Dit verzoek wordt toegestaan.
begrafenisrecht=bij KB 16 augustus 1832, nr. 21 is goedgekeurd het Reglement op het begraven van lijken in de provincie Zeeland. Op basis daarvan maakt Zaamslag op 29 november 1832 een verordening met daarin een tarief voor begrafenisrechten en lonen.=overeenkomst in 1863 met de Hervormde Gemeente te Zaamslag waarbij de laatste afziet van de heffing van begrafenisrechten op de algemene begraafplaats [Archieven.nl].
cijnzen=lijsten van cijnsplichtige personen, voorkomend in de cijnsboeken van schuldplichtige gronden in Zaamslag, Othene, Zaamslagveer en aan de Poonshaven, 1792-1802, 1826-1929 [Archieven.nl]=besluit tot het bieden van de mogelijkheid tot afkoop van de cijnzen berustend op voormalige ambachtsheerlijke cijnsgronden, 1956.
collaterale successie=fotokopieën van de begraaflijsten opgemaakt ten behoeve van de heffing op de collaterale successie, de vererving in de zijlinie, in diverse plaatsen, 1694-1709, 1773-1792 [Archieven.nl]
drank- en horecabelasting=verordening op de drank- en horecabelasting, 1967.
grondbelasting=registers van aangiften voor het krijgen van vrijstelling van de betaling van grondbelasting, 1842-1885 [Archieven.nl]
heervaart=in 1242 bepaalt de Keure van de vier ambachten van Vlaanderen gegeven door graaf Thomas en zijn vrouw Johanna: "Die vier Ambochten syn sculdig den Grave Heirvaert... 't Ambocht van Aexele met tween hercoggen en Saamslag met ene hercogge".
hondenbelasting=verordeningen op de heffing van een hondenbelasting, met wijzigingen, 1914, 1946, 1949 [Archieven.nl]
hoofdelijke omslag=kohieren van de te betalen hoofdelijke omslag, 1814-1852, 1897-1900, 1905-1922 [Archieven.nl]
leges=verordeningen op de heffing van leges, met wijzigingen, 1946-1959 [Archieven.nl].
ontvanger=van 1 januari 1798 tot 18 april 1855 is Josephus Vermandel (1777-1855) ontvanger van 's Rijks belastingen in Zaamslag en van een drietal naburige gemeenten waaronder Koewacht. Hij was tevens gemeenteontvanger=in 1802 is Jan Brouwenaar commies ten Comptoire-generaal van Zeeland.
personele belasting=kohieren van de te betalen personele belasting en de belasting op meubilair, 1823-1833, 1846-1869 [Archieven.nl]
precariorecht=verordeningen op de heffing van precariorechten, met wijzigingen, 1936, 1951, 1959 [Archieven.nl]
schoorsteengeld=kohier van de te betalen belasting op schoorstenen, 1811-1814 [Archieven.nl].
straatbelasting=zie wegenbelasting
successiebelasting=registers van overleden personen opgemaakt voor het betalen van successiebelasting, 1846-1863 [Archieven.nl]
vrijdom=het octrooi van 1713 m.b.t. het bedijken van de Kleine Huyssenspolder voorziet in vrijdom voor 20 jaren.=register van gedane aangiften van vrijdom van betaling van grondlasten, verband houdend met landontginning, landverbetering en droogmakingen, circa 1862.
wegenbelasting=verordeningen op de heffing van wegenbelasting (= straatbelasting), 1952-1966 [Archieven.nl]
wijnaccijns=stukken betreffende de heffing van een belasting op wijn, 1853-1858 [Archieven.nl].
bestuuralgemeen=van oudsher een heerlijkheid. =in 1518 wordt Zaamslag onder het gezag van Axeler Ambacht gesteld.
gecommitteerde raden van zeeland=de Raad van State draagt in 1588 de zorg voor aangelegenheden in het Axelerambacht, Axel, Neuzen en Biervliet en de dorpen Zaamslag, Zuiddorp en Hoek, het zogenaamde „committimus", op aan de Gecommitteerde Raden van Zeeland. Ook de forten aan de Schelde worden tot het „committimus" gerekend (Beelaerts, blz. 187; DBNL).
magistraat=in 1682 wordt overeengekomen dat in de regering van Axel en Axel-ambacht jaarlijks vier schepenen zullen worden aangesteld uit Axel, twee uit Zaamslag en twee uit de rest van het ambacht. Sindsdien hebben steeds twee uit Zaamslag zitting gehad in het Collegie van de Wet der Stede en Ambachte van Axel. Van 1660 t/m 1669 is dat Jan Janse Italiaen, voorts leden van de families Bloos, Cloosterman, Dixhoorn, de Jonge en anderen
schepen=in 1726 is Jakob de Hollander schepen [Navorscher 1852, blz. 123]
schout=Het recht van aanstelling van schout en schepenen was één van de vele punten van geschil tussen de ambachtsheer en baljuw, burgemeesters en schepenen van de steden en ambachten van Axel en Neuzen [Archieven.nl].=Stukken vanaf 1466 betreffende het schoutendom van Zaamslag uit de periode 1643-1685 met afschriften vanaf 1466 [Archieven.nl]. =Op 12 april 1675 werd over het aanstellingsrecht tussen beide partijen een akkoord gesloten [Archieven.nl] . =in 1685 wordt schout Adriaan Cooman uit het ambt gezet. Hij wordt opgevolgd door Adriaan de Vriend.=op 29 mei 1692 overlijdt schout Adriaan de Vriend.
economie=de oudst bekende molen is van 1239 [Aa, Aard13, blz. 4]=in 1575 is er een molen "staend op 't sand Taemslach" [Aa, Aard13, blz. 4]=het jaar 1695 is een extreem nat jaar. De gewassen gaan verloren, de wegen zijn onbruikbaar [Aa, Aard13, blz. 4] =in 1803 verrijst een tweede windkorenmolen [Aa, Aard13, blz. 4]=in 1851 zijn middelen van bestaan: landbouw, dijkbouw en dijkonderhoud, touwslagerij (1849) en twee korenmolens [Aa, Aard13, blz. 4]
financiëndomein=Adriaan Decker is in 1679 rentmeester van de grafelijke domeinen.
tiërcering=bij besluit van Napoleon van 9 juli 1810 wordt de schuldtiercering ingevoerd. Men krijgt nog slechts een derde van de verschuldigde rente op openbare schuld.
=de oudst bekende vermelding, met de naam Sameslath, is uit het jaar 1163, gevonden in een stuk van de Sint Pietersabdij in Gent. Wazelinus de Velde schenkt in dat jaar een stuk land aan de abdij.=Hugo I van Oostburg, abt van de Sint Pietersabdij in Gent, krijgt in 1169 landen in Zaamslag [DBNL]=rond 1237 krijgt de cisterciënzer abdij van Vaucelles elf hectare landbouwgrond van Zeger van Gent, broer van burggraaf Hugo II van Gent [DBNL]=in 1282 schenkt ridder Gerard, heer van der Maelstede, aan de Tempelorde landerijen en andere bezittingen ten behoeve van de bouw van een commanderij, Tempelhof [Aa, Aard 13, blz. 8]. Een gebouw dat oogt als een kasteel.=de ridderorde van de Tempelheren door paus Clemens V bij de bul "Pastoralis praeeminentiae" van 22 november 1307 opgeheven. De bezittingen gaan over naar de Orde van de Johannieters of Hospitaalridders, later Maltheser ridders genoemd. Zij stellen zich de verpleging van zieken ten doel. Ze stichten daartoe bij het kasteel in 1338 een hospitaal.=de Johannieters verlaten het hospitaal en in 1523 vestigen zich daar de zusters Franciscanessen. Overste is Catharina Hollebeke. Ze komt met Johanna le Dack vanuit Comines om het vervallen hospitaal en ziekenhuis te herstellen. In 1530 is er een grote overstroming. De kloosterzusters vluchten naar Berchem. In 1586 ging het hospitaal verloren toen de Staatse troepen de dijken van het eiland Zaamslag doorstaken [DBNL]=na diverse onderhandelingen met de Staten van Zeeland wordt het bouwen van een kerk met toren op 1 maart 1657 aanbesteed [Baan, Geschiedkundige, blz. 10]=de kerk van de Hervormde gemeente wordt binnen een jaar gebouwd en op 27 januari 1658 ingewijd door Zijne Eerwaarde [Baan, Geschiedkundige, blz. 10]. =zie voor de strijd in de 17e eeuw tussen de ambachtsheer en de kerk over de (vermeende) rechten van de ambachtsheer onder "heerlijkheid"
gemeentealgemeen=tot het dorp Zaamslag behoren de buurtschappen Griete, Hoek van de Dijk, Kamperse Hoek, Kwakkel, Othene ook Noten, Poonhaven, Reuzenhoek, Stoppeldijkveer, Val en Zaamslagveer [Aa, Aard13.3]=bij KB 9 augustus 1825, nr. 76 wordt Jacobus Johannes de Jonge Lughten, notaris in Zaamslag, benoemd tot burgemeester, hoofd van het plaatselijk bestuur. Hij vervangt Arij Overdulve die tot dan als schout heeft gefunctioneerd.=op 1 januari 1829 zijn er 1881 zielen.=in het jaar 1835 zijn er 1948 inwoners.=bij KB van 20 mei 1837, nr. 97 wordt Abraham Dees burgemeester na het overlijden van Lughten=op 1 januari 1840 zijn er 387 huizen met 436 gezinnen. Bij elkaar 2171 zielen, waarvan 2091 protestant en 80 r.k.Voorts 685 ongehuwde mannen, 392 gehuwden en 31 weduwnaars. Tenslotte 606 ongehuwde vrouwen, 309 gehuwden en 67 weduwen.=de buitenplaats Pauwvliet wordt in 1847 gesloopt [Aa, Aard13.4]. =op 19 november 1849 zijn er 2386 zielen.=in 1851 is er nog het buiten "De Punt" [Aa, Aard 13, blz. 4].=in 1851 zijn er 415 huizen met 2380 zielen en 486 gezinnen, oppervlakte 4402 bunder 96 roeden en 42 ellen, waarvan 4323 bunder, 87 roeden en 57 ellen belastbaar land [Aa, Aard 13, blz. 4]. =in 1851 staan in het dorp zelf 158 huizen, bewoond door 192 huisgezinnen, met een bevolking van ruim 870 zielen [Aa, Aard 13, blz. 6]=op 1 januari 1857 zijn er 2546 zielen, 1305 mannen en 1241 vrouwen, waarvan 2341 Hervormd 89 Christ. Afgescheidenen, 114 R.K. en 2 Evang. Luthersen=op 31 december 1858 zijn er in het dorp zelf 160 huizen met 194 gezinnen en 890 zielen en met de buurten daarbij zijn er 2602 inwoners, 1314 mannen en 1288 vrouwen waarvan 2423 Hervormden, 72 Chr. Afgescheidenen, 105 R.K. en 2 Evang. Luthersen.=in de polder van Zaamslag wonen 33 boeren en zijn 33 bijzondere woningen. Het totale oppervlak is 4357 bund. 87 v.roed. 89 v. ellen, waarvan belastbaar 4325 bund 52 v. roed. 41 v.ellen. Als bouwland in gebruik 2660 bunder=tot april 1970 is Zaamslag een zelfstandige gemeente.=in 2009 zijn er 2856 inwoners en circa 1200 woningen.
De heerlijkheid is een onsterfelijk leen, toebehorend aan Emanuël, Prins van Croy en van Solré en Etienne van Hongarije, baron van het ambacht en de heerlijkheden Maldeghem enz., tevens vrijbaanderheer van den Lande van Guyse, gezegd Contzy [Aa, Aard 13, blz. 4; Baan, Geschiedkundige, blz. 33]. Van hem en zijn nazaten wordt de hoge heerlijkheid in leen gehouden.
ZaamslagJan van Zaamslag=al rond 980 zou sprake zijn van een heer Jan van Saemslach [Aa, Aard 13, blz. 4]
...................=in het jaar 1163 wordt in de Sint Pietersabdij van Gent de eerste vermelding van Zaamslag gedaan. Er wordt “Sameslath” vermeld [Lensen, Archeologische, blz. blz. 6]
...................=Er is rond 1193 een kasteel De Torenberg , het kasteel van de ambachtsheren van Zaamslag. Aanvankelijk een houten mottekasteel met voorburcht. In de 13e tot en met de 15e eeuw uitgebreid en verbouwd. Later in de 15e eeuw steeds vaker leeg; in de 16e eeuw vrijwel altijd. De pastoors zijn opzichter [Wikipedia]
=in 1200 schenkt Siger II, heer van Gent, zijn land van Sameslacht aan de Tempeliers [https://nl.frwiki.wiki/wiki/Zaamslag]
Aleide van Zaamslag=in de 13e eeuw op een eiland gelegen, aanvankelijk bestaande uit de dorpen Zaamslag, Aandijke en Othene. Later kwamen daar o.a. bij de gehuchten Rietmusch en Triniteit [Wikipedia]=in een charter van 1239 is sprake van Aleide, vrouwe van Saemslachte, dochter van Arnout [Lensen, Archeologische, blz. 44]. Robert van ZaamslagEen Robert Saemslacht wordt schepen van het Vrije in 1307. Rond 1325 wordt ridder Robert van Zaamslag vermoord omdat hij partij heeft gekozen voor de graaf van Vlaanderen, als de steden Brugge en Kortrijk tegen deze opstaan [Lensen, Archeologische, blz. 44]In 1330 is Philippe van Zaemslacht een ridder.In 1330 duikt op de naam Robert, heer van Zaamslag [Aa, Aard`13, blz. 4].
van MaldeghemPhilip van Maldeghem, heer van ZaamslagDe heerlijkheid is vervolgens in leen bij Philip van Maldeghem, ridder, heer van Zaamslag. Hij schenkt in 1379 heerlijkheid en leenhof als huwelijksgift aan zijn dochter Catharina [Wikipedia]
Catharina van MaldeghemCatharina van Maldeghem, getrouwd met Philips van Axel [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 33]. Catharina en Philips verkopen aan heer Gilles, ridder, erfachtig schouter van Lokeren, Waesmunster, Daekman, Elverzeele enz. [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 33]. Ook Egidius.
van ZuijlenGilles van ZuijlenGilles [....-1418] is getrouwd met Beatrix van Maldeghem. Gilles laat de heerlijkheid na aan zijn zoon ridder Floris (Florens) en Clara de Vilain. Ze krijgen vijf kinderen: Floris,Wilhelmina, Jan, Margareta en Johanna [Aa, Aard 13, blz. 5; Baan, Geschiedkundige, blz. 33-34]
Floris van Zuijlen IFloris overlijdt in 1444 [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 34]
Floris van Zuijlen IIZoon Floris wordt heer van Zaamslag. Hij trouwt met Johanna van Zaamslag, dochter van Hector, de heer van Wierhoute, en Alida van Borssele. Ze krijgen geen kinderen. Na het overlijden van Johanna trouwt hij in 1471 voor de tweede maal, nu met Josina de Milaene (Milano). Floris en Josina krijgen drie kinderen: Josina, Floris en Florence [Aa,Aard13.5].
van HeertveldeFilips van HeertveldeJosina van Zaamslag trouwt met Filips van Heertvelde. Filips van Heertvelde wordt heer van Zaamslag [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 34]
Adolf van HeertveldeDe zoon van Josina en Filips, Adolf van Heertvelde, trouwt met Louise de Soette. Hij wordt heer van Zaamslag. Adolf en Louise krijgen een dochter, Jenne van Heertvelde getrouwd met Jan van der Vuchte, heer van Nieuwenhove, Buysvelt en Saemslacht. Het huwelijk blijft kinderloos. Als Jenne op 25 oktober 1557 overlijdt wordt Arnoud van Heertvelde, zoon van haar zuster Florence en van Anthony van Heertvelde, heer van Zaamslag [Aa, Aard 13, blz. 5; DBNL]
Arnoud van Heertvelde Arnoud overlijdt kinderloos op 3 april 1559. [Aa, Aard 13, blz. 5]
QuarréAnthony Quarré Neef Anthony Quarré volgt op. Hij is de zoon van Anna van Heertvelde en Maximiliaan Quarré, beiden reeds overleden. Hij trouwt met Barbara van Oijenbrugge. Ze krijgen een zoon Maximiliaan en een dochter Barbara. [Aa, Aard 13, blz. 5]
Maximiliaan QuarréMaximiliaan Quarré wordt heer van Zaamslag. Hij overlijdt kinderloos. [Aa, Aard 13, blz. 5]
Barbara QuarréZijn zus Barbara Quarré, getrouwd met Filips de Fourneau, volgt op. [Aa, Aard 13, blz. 5]
FourneauHendrik de FourneauZe krijgen twee kinderen Hendrik en Christophorus. Christophorus de Fourneau wordt heer van Zaamslag, hij is de laatste R.K. heer [Aa, Aard 13, blz. 5]. De heerlijkheid verdwijnt in 1568 door oorlogshandelingen onder water [Aa, Aard 13, blz. 5]
MelisJan MelisBij akte van 28 november 1646 verkoopt Christophorus de hoge heerlijkheid van Zaamslag, Aandijk en Othene, gelegen in Axelerambacht en tot aan het vredesverdrag van 1648 leenplichtig aan het graafschap Vlaanderen met de overstroomde landen, schorren, aanwassen en al de regten en gerechtigdheden de heerlijkheid toebehorende voor f 12.240 aan Jan Melis, heer van Saaftinge [Aa, Aard 13, blz. 5]
van der NisseGerard van der NisseJan Melis verkoopt de heerlijkheid op 19 januari 1647 aan Gerard van der Nisse, heer van Nisse en Kruiningen, gecommitteerde ter Generaliteit wegens Zeeland in Den Haag. De eerste hervormde heer van Zaamslag. Hij claimt het ius patronatus. Komt daarover in conflict met de Classis van Walcheren. De Staten vragen hem van zijn eis af te zien, maar hij weigert gemotiveerd. Hij wil wel akkoord gaan maar vraagt daarvoor allerlei voorrechten m.b.t. Nisse en Kruiningen. De Zeeuwse Staten staan dit op 9 juni 1651 toe. Gerard ziet dan af van het ius patronatus in de heerlijkheid Zaamslag [Aa, Aard 13, blz. 5; Resolutiën van de Staten van Zeeland van 27-28 aprinzake verbetering van de rechten van de ambachtsheren van Kruiningen en Nisse in verband met het afstaan van het ius patronatus in de heerlijkheid Zaamslag. 1651 apr. 27-28]. Gerard overlijdt in 1669.
Cornelia van der Nisse=De heerlijkheid vervalt aan zijn dochter Cornelia van der Nisse. Haar eerste huwelijk is met Johan Huyssen, heer van Kattendijke. Na zijn overlijden treedt ze in het huwelijk met Anthony de Huybert, heer van Kruiningen, baljuw van Vere, raadsheer in de Hoge Raad in Den Haag [Aa, Aard 13, blz. 5]. =Testamenten, akten van schenking en van hun huwelijkse voorwaarden van Cornelia van der Nisse, vrouwe van Kruiningen, Zaamslag, Grijpskerke ect. 1667-1677 [Archieven.nl]=Akte van scheiding van boedel van Cornelia van der Nisse, vrouwe van Kruiningen, Zaamslag, Sint Philipsland ect. 1687 [Archieven.nl]
de HuybertAnthony de Huybert =stukken uit 1675-1679 betreffende het recht, de heer van Zaamslag in het kerkelijke aldaar competerende [Archieven.nl].=in november 1675 is de verkiezing van een nieuwe onderwijzer aan de orde. De ambachtsheer A. de Huybert heeft q.q. zitting en stemrecht in het Collegium qualificatum dat hierover beslist. Hij wil zijn zin doordrijven, maar de anderen houden stand. Hij verlaat de vergadering met schout Adriaan Cooman. De vergadering beslist tot aannemen van een onderwijzer bij afwezigheid van de ambachtsheer. De Classis stemt toe. De ambachtsheer, de schout en de wegens "ergerlijk levensgedrag" ontslagen vorige onderwijzer wekken onrust en verdeeldheid en verstoren een openbare godsdienstoefening. De Classis en de Zeeuwse Gecommitteerde Raden bevestigen op straffe wijze de kerkeraad in hun lijn. De ambachtsheer benoemt zelf ook een onderwijzer, Pieter de Keyser, tevens koster en voorzanger. Op 26 januari 1676 is een "ergerlijk geschrift" aangeplakt. Het wordt op last van de Magistraat van Axel door de twee schepenen van Zaamslag verwijderd. De woning van de predikant Huydenbroek ondervindt baldadigheden. Op hoog bevel wordt de orde hersteld door Nicolaas Soute. De wettig benoemde onderwijzer Johannes Jacobus van Amerongen gaat aan het werk. De ambachtsheer presteert het Soute te arresteren en in de heerlijkheid Kruiningen te gijzelen. Bij besluit van 28 mei 1676 eisen de Zeeuwse Staten dat Soute wordt losgelaten. De ambachtsheer gehoorzaamt. Daarna volgt in 1676 een nieuwe clash over de benoeming van kerkeraadsleden en over het doen van de armenrekening door diakenen in de kerkeraadsvergadering. De kerkeraad beslist op 4 november 1676 dat geen enkele burgerlijke autoriteit daarbij invloed zal hebben. Onder de opvolger ds. Michael van Middelhoven schenkt ambachtsheer Anthony de Huybert in 1677 de kerk twee zilveren avondmaalsbekers [Baan, Geschiedkundige, blz. 10]. Van Middelhoven kiest ervoor toe te geven aan de wensen van de ambachtsheer. Hij krijgt twee stemmen in de zitting of twee van zijn gedeputeerden krijgen toegang tot de zitting bij het verkiezen van de kerkeraadsleden en het doen van de armenrekening. De twee zilveren avondmaalsbekers worden op 9 januari 1678 voor het eerst gebruikt. Bij het opnemen van de armenrekening 1 november 1676 tot 1 november 1677 op 18 maart 1678 zijn voor het eerst twee gedeputeerden van de ambachtsheer aanwezig notaris, chirurg en rentmeester der heerlijkheid Johannes Proniet en Jan Lammens, griffier van Axel en Axeler-Ambacht. Op 4 mei 1679 vindt voor de eerste keer de kerkeraadsverandering plaats in aanwezigheid van griffier Lammens als gedeputeerde van de ambachtsheer, met dubbele stem.
HuyssenJohan Hieronymus Huyssen [1681-1720]=bij het overlijden van Anthony de Huybert in 1681 vervalt de heerlijkheid aan de zoon uit Cornelia's eerste huwelijk jhr. Johan Hieronymus Huyssen, heer van Vosmeer, burgemeester van de stad Middelburg en bewindhebber van de O.I. Compagnie. Tot dit jaar is Johannes Proniet, notaris en chirurgijn, rentmeester van de heerlijkheid. Zijn zussen Maria Suzanna en Cornelia Clara krijgen van Johan ook een aandeel in de heerlijkheid [Aa. Aard13.6]=stukken uit 1681-1714 betreffende het proces tussen de ambachtsheren als erfgenamen van Gerard en Cornelis van der Nisse en de abdis van het klooster van Onze Lieve Vrouwe ter Lasarie, de gouverneurs van de armenscholen te Gent en de heren van Goethem en Ramond over de landerijen, gelegen in de dijkage van Zaamslag, met retroacta vanaf 1650 [Archieven.nl]=van 1681-1686 is Hubrecht Adriaan Smallegange rentmeester van de hh. Van 1686-1697 is Johan Ferleman, raad en schepen van Vere, rentmeester van de heerlijkheid. =van 1698-1709 is Abraham Raes rentmeester van de hh. =van 1709-1721 is Anthonij van Bevenaege rentmeester van de hh. Daarna jonkheer Guilliaem Alvarez [DBNL]=als de kerkeraad op 7 december 1711 een dag bepaalt waarop het Collegium qualificatum bijeen zal komen, antwoordt de ambachtsheer dat de tijdsbepaling aan hem is. De twist eindigt in het voordeel van de kerkeraad. In 1719 wordt 23 maart 1719 als datum voor het Collegium bepaald. De ambachtsheer antwoordt op 4 april 1719 te zullen verschijnen. De kerkeraad gaat accoord met reservering van haar recht die datum te bepalen.=Johan Hieronymus Huyssen, heer van Zaamslag, overlijdt in 1720. =inventarissen van de goederen der ambachtsheren, 1721-1859 [Archieven.nl]
Jeannette Margrieta Huyssen=Jeannette Margrieta Huyssen, gravinne van Flodorf en Wartensleben volgt hem in 1720 op [Aa, Aard 13, blz. 5].=Op 21 augustus 1721 wordt Guilliamo Alvarez, vrijheer van Westdorpe aangesteld als rentmeester. Hij blijft dit tot 1 februari 1772; rekeningen van 1722-1772 [Archieven.nl]=Jeannette, vrouwe van Zaamslag, overlijdt in 1724 [Aa, Aard 13, blz. 6].
Alexander Johan Hieronymus HuyssenDe heerlijkheid komt in 1724 in bezit van Alexander Johan Hieronymus Huyssen, heer van Kattendijke. Hij is getrouwd met Anna Hurgronje [Aa, Aard 13, blz. 6] In het Collegium van 5 juli 1725 eist Alvarez, rentmeester van de heerlijkheid en gedeputeerde van de ambachtsheer, het voorzitterschap op. Compromis: de armenrekening wordt voorgezeten door de rentmeester, de verkiezing van de kerkeraadsleden door de dominee. Op 5 november 1725 zien de ambachtsheren af van hun gepretendeerd recht.
FerlemanWillem FerlemanIn 1741 is de heerlijkheid in handen van Mr. Willem Ferleman, burgemeester van Vere later gecommitteerde ter Generaliteitsrekenkamer.
HuyssenJohan Hieronymus Huyssen e.a.=in 1754 is de heerlijkheid in bezit van Johan Hieronymus Huyssen met zijn moeder Anna Hurgronje; Johan Frederik de Mauregnault, heer van Hoedekenskerke; Johan van Hoorn, commies-generaal, getrouwd met Margaretha de Mauregnault; Alexander Johan Hieronymus Huyssen, heer van Kattendijke, raad en burgemeester van Middelburg; Mr. Johan Guilielmus Schorer, raad en schepen van Middelburg; Nicolaas van IJsselstein, kolonel en commandant van IJzendijke; Willem Bartholomeus van den Santheuvel, schepen, raad en secretaris van Dordrecht; Willem Jacob Frederik baron van Dopff, generaal-majoor infanterie, commandant van Breda, adjudant- generaal; Jan Bijleveld, raad schepen en burgemeester van Vere en equipagemeester van het admiraliteitscollege van Middelburg; Willemina Ermerins, als douairiere van kolonel N. van IJsselstein.=notulenboek van 1759 tot 1808 van de ambachtsheerlijkheid Zaamslag, Aandijke en Othene [Archieven.nl]=stukken betreffende de administratie der goederen in de heerlijkheid Zaamslag gelegen, toebehorend aan Wilhelmina Ermerins, weduwe van kolonel N. van Ysselsteyn, 1765-1790 [Archieven.nl]=van 25 juni 1772-1792 is Johan de Smidt rentmeester van de hh. Rekeningen van 1772-1791 [Archieven.nl]
Schorer e.a.Johan Guillielmus Schorer e.aOp 6 januari 1777 verlenen de Staten-Generaal octrooi aan de gezamenlijke heren van Zaamslag, te weten mr. Johan Guillielmus Schorer, mr. Willem Bartholomeus van den Santheuvel, Willem Jacob Frederik Baron van Dopff, Jan Bijleveld, vrouwe Wilhelmina Ermerins en Anna Hurgronje voor haar oudste zoon Johan Hieronymus Huyssen, om enige schorren circa 400-500 gemeten lands te bedijken.
BijleveldJan BijleveldIn 1787 is Jan Bijleveld, burgemeester van Vere, ambachtsheer van ZaamslagVan juni 1792 tot 4 december 1814 is Johan Hoelands rentmeester van de heerlijkheid. Rekeningen [Archieven.nl]In de Franse tijd wordt de bezitters van de heerlijkheid in hun bestuurs- en rechtmacht aanmerkelijk beperkt en gaan die uiteindelijk teloor. Wat blijft is de eigendom over de roerende en onroerende goederen. Notulenboek van 1809-1857 van de ambachtsheerlijkheid Zaamslag, Aandijke en Othene [Archieven.nl]Van 1814-1822 is Henri Johan Hoelands rentmeester. Rekeningen [Archieven.nl]Stukken uit 1821-1826 betreffende het proces tussen de ingeland A. Dees en de ambachtsheren van Zaamslag betreffende het jachtrecht van gronden in de polder [Archieven.nl]Van 1822-1824 is Cornelis Tromp jr. rentmeester van de heerlijkheid. Rekeningen [Archieven.nl]Bij de armenrekening en het verkiezen van kerkeraadsleden op 24 juni 1825 zijn de ambachtsheren voor het laatst aanwezig.In Hooggerechtshof Den Haag 13 juli 1825 wordt het vonnis van de rechtbank Goes bevestigd dat de ambachtsheren geen recht hebben op de jacht in Zaamslag. Van 1825 tot 26 april 1836 is Jacobus Johannes de Jonge Lughten rentmeester van de hh. Hij is burgemeester en notaris in Zaamslag.Van 1836-1840 is Pieter Adriaan van Dishoeck rentmeester van de hh. Rekeningen [Archieven.nl]. Hij is burgemeester van Axel Vanaf 1840 is Johan Jacob Fercken rentmeester van de hh. Hij is notaris in Zaamslag.
Cornelis Gerrit BijleveldIn 1849 is de heerlijkheid in handen voor 1/6 in handen van erven Cornelis Gerrit Bijleveld, oud burgemeester Middelburg; 1/6 J.W. baron Huyssen van Kattendijke uit Den Haag; 1/6 kinderen mr. Alexander Jerome baron van Dopff, oud burgemeester Zierikzee; de weduwe van Jan Hendrik Schorer vruchtgebruik 3/10. 3/10 bloot eigendom van jhr. mr. Jacob Guilielmus Schorer 1/10, Anna Schorer 1/10, Petronella Schorer 1/10, de kinderen van Francois Pieter Ermerins 1/10, erven van Willem Marinus van den Santheuvel 1/10 [Aa, Aard 13, blz. 6]In de periode 1864-1867 worden de eigendommen verkocht. Vanaf die tijd is er geen heer van Zaamslag meer. [Baan, Geschiedkundige, blz. 33-38]
In Navorscher 1852, blz. 87 is sprake van mr. Johan Wilhem Parker. heer van Zaamslag en zijn zoon mr. Wilhem Parker, heer van Zaamslag. De dochter van de laatste is de jonkvrouwe Jacoba Maria Parker, erfvrouw van Zaamslag
Notulenboek van 1858-1861 van de ambachtsheerlijkheid van Zaamslag, Aandijke en Othene [Archieven.nl]
onheilIn de periode 13 oktober 1666-22 december 1666 sterven 31 mensen aan de pest.Op 18 september 1692 worden de bewoners van Zaamslag verontrust door een aardbeving, die twee minuten duurt en geen schade veroorzaakt.In 1697 zinkt de overladen boot van het Zaamslagse veer in het Hellegat met 21 personen, waaronder de zoon van Jacob Cornelisse. Op 29 juni 1714 ontstaat bij een zwaar onweer brand in de Achterstraat. De brand is zo hevig dat zestien huizen verloren gaan en enkele schuurtjes [Aa, Aard 13.9]In 1717 slaat de bliksem in de klokkentoren en veroorzaakt een snel gebluste brand.Op 6 oktober 1754 is er brand. Drie huizen en een schuur gaan in vlammen op [Aa, Aard 13.9]Op 28 augustus 1784 ontstaat brand in de wagenmakerij van Cornelis van Es. Het bedrijf wordt volledig in de as gelegd.Op zondag 9 november 1800 raast een zware storm over Zaamslag die vele huizen en schuren beschadigt.Op 28 augustus 1839 brandt de wagenmakerij van Cornelis Nijssen af.
oorlog=in 1385 wordt het kasteel op last van de Engelse bevelhebber in Gent door Jan van Borselen met wallen, grachten en zware bolwerken versterkt en van troepen voorzien. Er wordt een hoge toren gebouwd met een groot aantal schietgaten. Er is veel krijgsvolk [Aa, Aard 13.8]=in de oorlog die woedt in de jaren 1451 tot 1453 worden de gebouwen door troepen van Philips de Goede ernstig beschadigd.[Aa, Aard 13.8]=op 26 juli 1574 worden flinke verwoestingen aangericht door de eigen soldaten [Aa, Aard 13.2]=op 30 oktober 1583 komt het eiland door verraad in handen van de Spanjaarden [Baan, Geschiedkundige, blz. 6]. De verrader is Servaes van Steelandt, hoog baljuw van het Land van Waes.=op 3 februari 1584 richten Duitse krijgslieden een ware verwoesting aan. De kerkdorpen Zaamslag, Othene en Aandijk worden in de brand gestoken en vernield [Aa, Aard 13.3; Baan, Geschiedkundige, blz. 7]=in 1586 verovert prins Maurits het gebied rond Zaamslag op de Spanjaarden en zet het vervolgens onder water. ter bescherming van de net overmeesterde stad Axel [Baan, Geschiedkundige, blz. 7]. Het oude dorp Zaamslag wordt door de inundatie grondig verwoest. =op 29 september 1811 bezoekt Napoleon de kustbatterij bij Zaamslag.=in 1831 worden soldaten gedetacheerd en bij de ingezetenen ingekwartierd.=in 1837 wordt Zaamslag van de ingekwartierde militairen bevrijd.
rechtspraak=Stukken uit de periode 1650-1686 betreffende het proces tussen de ambachtsheren en schout en schepenen van Zaamslag en baljuw, burgemeesters en schepenen van Axel en Terneuzen over de uitoefening der justitie en politie in Zaamslag [Archieven.nl]
=in 1674 is er een hooglopend geschil over de burgerrechtelijke jurisdictie tussen de magistraat van Axel en de ingelanden van Zaamslag.
tienden=Akte van transport van tienden in de parochie Zaamslag, verleden voor het leenhof van Dendermonde, 1524 [Archieven.nl]=Stukken uit de periode 1649-1819 betreffende de tienden van Zaamslag en annexe polders [Archieven.nl]=Akten van beleningen door de Raad van Vlaanderen van de heerlijkheid Sint Pietersdamme en van delen tienden te Genderdijk, Nieuw Othene en Zaamslag aan Anna Margaretha Elizabeth Coninck als erfgename van Cornelis van Pere (1747) en aan Bonifatius Mathias Pous, met akte van transport door Anna Margaretha Elisabeth Coninck, echtgenote van Steven Walraad, graaf van Randwijk (1767), 1747, 1767. =Rekening uit 1793 van B. Mathias Pous voor C.V. Smidt-Schorel van tienden over de Vijfpolder te Zaamslag [Archieven.nl].
waterstaatalgemeen=het eiland bestaat tot circa 1250 uit de vier polders de Zaamslagpolder, de Gravenpolder met het dorp Othene, Oud Othene en Diepene met het dorp Aandijk [Aa, Aard 13, blz. 2]. =na 1300 komen er ten westen bij de Triniteitpolder, de Noordpolder en Nieuw Othene. Ten oosten werd Copwijk onderdeel daarvan, ten noorden de Bartikartspolder en ten Zuiden de Weldepolder en de Aykinspolder [Aa, Aard 13, blz. 2]=in 1350 worden de schorren van het eiland Zaamslag verenigd met het gebied van Axel [Blanchart, Flandre blz. 177]=ordonnantie van 6 juni 1512 door Maximiliaan, gegeven te Brussel, dat het Hulsterambacht, St. Jansteen, Drie Prochiën van Zaamslag, Beoostenblije, Assenede en Boekhoute moeten de dijken moeten onderhouden en dat dit problemen geeft, ook de Mulmedijk en een deel van de kade bij Terneuzen zijn niet hersteld [Archieven.nl]=acquit op 30 juni 1515 door Bauwin Tayaert schout van Bewestenblije over het aandeel van de Drie Prochiën [Othene, Zaamslag en Aendijck] in het onderhoud van de Mulmedijk [Archieven.nl]
bedijking=bij besluit van 12 december 1648 van de Staten-Generaal wordt aan ambachtsheer Gerard van der Nisse, heer van Zaamslag, Aandijke en Othene, octrooi verleend tot het bedijken van de polder van Zaamslag in welke de gronden van zeven voormalige polders worden opgenomen [Baan, Geschiedkundige, blz. 8], te weten Zaamslag, Gravenpolder, Diepené, Oud-Othene, Nieuw Othene (ook Oten of Noten), Poucquespolder en een deel van Genderdijk [Archieven.nl] . =Request van de bedijkers van Zaamslag aan de Staten-Generaal over de benoeming en de bevoegdheden van commissarissen, met kantbeschikking, 1649 [Archieven.nl]=de in 1650 gereed gekomen, nieuw bedijkte polder meet buitendijks 3970 gem. 93 roeden ofwel 1769,1702 bunder. Binnendijks 3649 gem 224 roeden. Na aftrek van 209 gem. 13 roeden voor kreken en onlanden en 235 gem 142 roeden voor blikken resteert 3205 gem 69 roeden kavelbaar land. De verkaveling en de aanwijzing van de tienden geschiedt van mei-augustus 1650 in Axel.=Stukken uit 1650-1782 betrekkelijk de schorren van Zaamslag en verpachtingen daarvan; alsmede de octroien ter bedijking van Zaamslag, Aandijk, Groote en Kleine Huissenspolders en Kreke en Margrietapolders etc." [Archieven.nl]=op 19 juli 1669 wordt door de Staten-Generaal aan Gerard van der Nisse octrooi verleend tot het indijken van de schorren, blikken en slikken van Aandijk en Geenderdijk.=op 21 december 1692 verleent de Staten-Generaal octrooi aan Jhr Johan Hieronymus Huyssen, heer van Zaamslag en Aandijk, tot indijking van de schorren en aanwassen gelegen voor en aan de hh. De nieuwe polder heet de Groote Huyssenspolder.=in 1695 wordt de indijking van de Groote Huyssenspolder voltooid [Baan, Geschiedkundige, blz. 11]=in 1713 wordt aan de ambachtsheer Johan Hieronymus Huyssen, heer van Zaamslag en Aandijke, octrooi verleend tot het bedijken van de Kleine Huyssenspolder.=in 1726 wordt de Kreekepolder bedijkt.=op 21 december 1741 verlenen de Staten van Zeeland octrooi voor het bedijken van de Margarethapolder.=Afschrift van een notariële akte uit 1845 waarbij de ambachtsheren en -vrouwen van Zaamslag besluiten tot aanvraag van octrooi voor de bedijking van de Othenese schorren, gelegen voor de zeedijken van de polders Margaretha en Zaamslag [Archieven.nl] =Onderhandse akten uit 1846 waarbij de ambachtsheren van Zaamslag met de bedijkers de financiële gevolgen van de bedijking afspreken [Archieven.nl].
dijkgeschot=oorkonde van 1 januari 1519 door Adolf van Eetvelde, schout van de Prochiën in het Axelambacht (= heer van Zaamslag) over een dijkgeschot t.b.v. de dijken tussen Terneuzen en Campen [Archieven.nl]=Ommelooper over Zaamslag tot het invorderen der dijkgeschoten opgemaakt dato 1704 [Archieven.nl]=Akte uit 1854 waarbij de polder met vrouwe M.Th. Cockx de eigendomsrechten corrigeert van de grond kadastraal gemeente Zaamslag sectie C. nrs. 132 en 135ged. t.b.v. het Kadaster en waarbij de laatste zich verplicht tot betaling van het dijkgeschot voor deze gronden over de afgelopen vijf jaar [Archieven.nl]. =Akte uit 1854 waarbij de polder met P.R. Blancquaert de eigendomsrechten corrigeert van de grond kadastraal gemeente Zaamslag sectie C. nrs. 119, 120, 125, 126, 130, 130bis, 131, 135-137 t.b.v. het Kadaster en waarbij de laatste zich verplicht tot betaling van het dijkgeschot voor deze gronden over de afgelopen vijf jaar, 1854
overstromingen=in 1404 is er een overstroming.=in 1530 is er een overstroming.=op 17 juli 1586 wordt door prins Maurits bevel gegeven de hele streek onder water te zetten ter bescherming van de net overmeesterde stad Axel [Aa, Aard13, blz. 3; Baan, Geschiedkundige, blz. 7]. Het oude dorp Zaamslag wordt door de inundatie grondig verwoest. =op 26 januari 1682 vernielt een grote watervloed de dijken van de Aandijker- en Geenderdijker polder. =op 3 maart 1715 worden de polders door een watervloed zwaar bedreigd.=in de nacht van 14 op 15 november 1775 watervloed.=op 22 januari 1802 zorgt een watervloed voor veel schade. In de Magarethapolder breken dijken door.=op 4 februari 1825 is er een grote watervloed. In Zeeland is de schade f 363.622
suatiegeld=Memorie uit 1835 betreffende de vraagstelling of de polders die een suatiecontract met de Zaamslagpolder hebben gesloten wel of niet moeten mee betalen aan de nieuwe afwatering [Archieven.nl]=Afschriften van notariële akten van overeenkomst uit 1845 met de polders Capelle, Oude Eglantier, Noord bij Neuzen, Zuid en Kats, waarbij deze polders de kosten zullen betalen voor het delven en onderhouden van waterleidingen, waardoor het water van deze polders door de Zaamslagpolder naar de Othenese kreek wordt gevoerd en waardoor de polders worden vrijgesteld van de betaling van het suatiegeld aan de Zaamslagpolder [Archieven.nl]. =Afschrift van notariële akte van overeenkomst uit 1847 met de polder Beoosten Blij Benoorden waarbij de laatstgenoemde polder de kosten zal betalen voor het delven en onderhouden van de waterleidingen waardoor het water van de polder naar de Othenese kreek wordt gevoerd en waardoor de polder wordt vrijgesteld van de betaling van het suatiegeld aan de Zaamslagpolder [Archieven.nl] =Correspondentie met de Capellepolder waarin deze verzoekt om ontheven te worden van de betaling van het suatiegeld; met retroacta, 1891 [Archieven.nl]
BRONNENgeraadpleegde bronnenArchieven.nl; DDB; DBNLliteratuurAa, A.J. van der, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, 13e en laatste deel, Z en Aanhangsel, Gorinchem 1851, blz. 2-4 Baan, J. van der, Geschiedkundige beschouwing van Zaamslag, van de vroegste tijden tot op heden, zoo in het burgerlijke als voornamelijk in het kerkelijke, C.W. Overbeeke, Neuzen 1859, 396 blz.-Baan, J. van der, Naamsoorsprong van Zaamslag, in: Bijdr. tot de oudheidkunde en geschiedenis inzonderheid van Zeeuwsch Vlaanderen, Volumes 1, Middelburg 1856, blz. 286-288-Baan, J. van der, Zaamslag in zijnen vroegeren toestand beschouwd, in: Cadsandria 1857,39-Baan, J. van der, Iets over eene plaatselijke bijzonderheid te Zaamslag, in: Cads 1856,84-Beelaerts van Blokland, Jhr. Mr. F., Met gecommitteerden uit den Raad van State op reis in 1691, in: BMHG 1934, blz. 187 -Departement van Financiën, Catalogus der domeingronden in den ten jare 1861 nieuw bedijkten polder Willem III, onder de gemeeten Zaamslag en Boschkapelle 1869-Gottschalk, M.K.E., De Vier Ambachten en het Land van Saaftinge in de Middeleeuwen, Assen 1984-Heeringen, Robert Maarten van, Het kasteel van Zaamslag (II): Archeologisch onderzoek op het voorterrein van de Torenberg, Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1989-Kraker,A. de, Activiteiten van de tempeliers in Zeeland. Domein en invloed van de tempelridders nabij Axel en Zaamslag, 1200-1584,in: Zeeland, Tijdschrift van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 3, 1994, blz. 1-8-Kuijper, Egbert de, Zaamslag en het Zeeuwsch-Vlaanderen van weleer, 1996-Kusee, J.W./Leeuw, P. de, Zaamslag in oude ansichten, 1972-Lensen, R.J.H., De Tempeliers in Zaamslag, 1200-1312, 2009-Lensen, R.J.H. (red.), Archeologische en cultuurhistorische thematisering van Zaamslag, Inventarisatie en adviesrapport, Zaamslag 2013-Lensen, R.J.H./Leeuw, B.I. de, Het Plein te Zaamslag: een geschiedenis in kerken, stichting Zaamslag 850 jaar, 2014-Mul, A. de. Oorkondenboek van het hospitaal …te Zaamslag 1338-1596, in: Jaarboek 1932 van de Oudheidkundige Kring “De Vier Ambachten” te Hulst-Oggel, D.J., Afschriften uit het doodboek van Zaamslag: verzameling van de lijsten voor de magistraat der Stad en Ambagte van Axel, van alle dooden die op den dorpe van Zaamslag zijn begraven, 1971-Platteeuw, J., Zaamslag door de eeuwen heen, 1968-Stockman, P.E.M., Terneuzen, Sluiskil, Zaamslag van 1900 tot nu, 1990-Wiersum, E, Archief van de ambachtsheerlijkheden Zaamslag, Aandijk en Othene, 1903 [Google Books; ]overige bronnenBVGO; Gallica; AaBio 1-3
algemeen=Aanvankelijk een eiland [Aa, Aard13, blz.=Aanwijzingen voor de aanwezigheid van Romeinse troepen zijn Romeinse munten die in Zaamslag zijn gevonden. Waarschijnlijk is het gebied daarna lange tijd niet of nauwelijks bewoond geweest.=in de 13 eeuw een eiland, onderdeel van de Vier Ambachten=in 1649 wordt het in 1586 onder water gezette gebied weer drooggelegd. Het huidige dorp Zaamslag wordt binnen de nieuwe polder gesticht, in de nabijheid van het vroegere dorp. Het dorp omvat Othene of Noten, Reuzenhoek, Zaamslagse veer. Poonhaven, de Kwakkel en een deel van het Spui [Aa, Aard13, blz. 4]
belastingen
accijnzenDeductie uit 1673 vanwege Anthonis de Huijbert, heer van Kruiningen, Burgh etc., aan de gedeputeerden van de Staten-Generaal tot de zaken van Vlaanderen inzake de rechten van Zaamslag en bijbehorende polders contra burgemeester en schepenen van Axel en Axelambacht betreffende het heffen van impost [Archieven.nl =in 1681 wordt aan de Staten-Generaal verzocht te mogen leggen een stenen voetpad van de vier ingangen van het dorp naar de kerk, te bekostigen uit de opbrengst van de accijnsen der parochie. Dit verzoek wordt toegestaan.belastingen
begrafenisrecht=bij KB 16 augustus 1832, nr. 21 is goedgekeurd het Reglement op het begraven van lijken in de provincie Zeeland. Op basis daarvan maakt Zaamslag op 29 november 1832 een verordening met daarin een tarief voor begrafenisrechten en lonen.=overeenkomst in 1863 met de Hervormde Gemeente te Zaamslag waarbij de laatste afziet van de heffing van begrafenisrechten op de algemene begraafplaats [Archieven.nl].
cijnzen=lijsten van cijnsplichtige personen, voorkomend in de cijnsboeken van schuldplichtige gronden in Zaamslag, Othene, Zaamslagveer en aan de Poonshaven, 1792-1802, 1826-1929 [Archieven.nl]=besluit tot het bieden van de mogelijkheid tot afkoop van de cijnzen berustend op voormalige ambachtsheerlijke cijnsgronden, 1956.
collaterale successie=fotokopieën van de begraaflijsten opgemaakt ten behoeve van de heffing op de collaterale successie, de vererving in de zijlinie, in diverse plaatsen, 1694-1709, 1773-1792 [Archieven.nl]
drank- en horecabelasting=verordening op de drank- en horecabelasting, 1967.
grondbelasting=registers van aangiften voor het krijgen van vrijstelling van de betaling van grondbelasting, 1842-1885 [Archieven.nl]
heervaart=in 1242 bepaalt de Keure van de vier ambachten van Vlaanderen gegeven door graaf Thomas en zijn vrouw Johanna: "Die vier Ambochten syn sculdig den Grave Heirvaert... 't Ambocht van Aexele met tween hercoggen en Saamslag met ene hercogge".
hondenbelasting=verordeningen op de heffing van een hondenbelasting, met wijzigingen, 1914, 1946, 1949 [Archieven.nl]
hoofdelijke omslag=kohieren van de te betalen hoofdelijke omslag, 1814-1852, 1897-1900, 1905-1922 [Archieven.nl]
leges=verordeningen op de heffing van leges, met wijzigingen, 1946-1959 [Archieven.nl].
ontvanger=van 1 januari 1798 tot 18 april 1855 is Josephus Vermandel (1777-1855) ontvanger van 's Rijks belastingen in Zaamslag en van een drietal naburige gemeenten waaronder Koewacht. Hij was tevens gemeenteontvanger=in 1802 is Jan Brouwenaar commies ten Comptoire-generaal van Zeeland.
personele belasting=kohieren van de te betalen personele belasting en de belasting op meubilair, 1823-1833, 1846-1869 [Archieven.nl]
precariorecht=verordeningen op de heffing van precariorechten, met wijzigingen, 1936, 1951, 1959 [Archieven.nl]
schoorsteengeld=kohier van de te betalen belasting op schoorstenen, 1811-1814 [Archieven.nl].
straatbelasting=zie wegenbelasting
successiebelasting=registers van overleden personen opgemaakt voor het betalen van successiebelasting, 1846-1863 [Archieven.nl]
vrijdom=het octrooi van 1713 m.b.t. het bedijken van de Kleine Huyssenspolder voorziet in vrijdom voor 20 jaren.=register van gedane aangiften van vrijdom van betaling van grondlasten, verband houdend met landontginning, landverbetering en droogmakingen, circa 1862.
wegenbelasting=verordeningen op de heffing van wegenbelasting (= straatbelasting), 1952-1966 [Archieven.nl]
wijnaccijns=stukken betreffende de heffing van een belasting op wijn, 1853-1858 [Archieven.nl].
bestuuralgemeen=van oudsher een heerlijkheid. =in 1518 wordt Zaamslag onder het gezag van Axeler Ambacht gesteld.
gecommitteerde raden van zeeland=de Raad van State draagt in 1588 de zorg voor aangelegenheden in het Axelerambacht, Axel, Neuzen en Biervliet en de dorpen Zaamslag, Zuiddorp en Hoek, het zogenaamde „committimus", op aan de Gecommitteerde Raden van Zeeland. Ook de forten aan de Schelde worden tot het „committimus" gerekend (Beelaerts, blz. 187; DBNL).
magistraat=in 1682 wordt overeengekomen dat in de regering van Axel en Axel-ambacht jaarlijks vier schepenen zullen worden aangesteld uit Axel, twee uit Zaamslag en twee uit de rest van het ambacht. Sindsdien hebben steeds twee uit Zaamslag zitting gehad in het Collegie van de Wet der Stede en Ambachte van Axel. Van 1660 t/m 1669 is dat Jan Janse Italiaen, voorts leden van de families Bloos, Cloosterman, Dixhoorn, de Jonge en anderen
schepen=in 1726 is Jakob de Hollander schepen [Navorscher 1852, blz. 123]
schout=Het recht van aanstelling van schout en schepenen was één van de vele punten van geschil tussen de ambachtsheer en baljuw, burgemeesters en schepenen van de steden en ambachten van Axel en Neuzen [Archieven.nl].=Stukken vanaf 1466 betreffende het schoutendom van Zaamslag uit de periode 1643-1685 met afschriften vanaf 1466 [Archieven.nl]. =Op 12 april 1675 werd over het aanstellingsrecht tussen beide partijen een akkoord gesloten [Archieven.nl] . =in 1685 wordt schout Adriaan Cooman uit het ambt gezet. Hij wordt opgevolgd door Adriaan de Vriend.=op 29 mei 1692 overlijdt schout Adriaan de Vriend.
economie=de oudst bekende molen is van 1239 [Aa, Aard13, blz. 4]=in 1575 is er een molen "staend op 't sand Taemslach" [Aa, Aard13, blz. 4]=het jaar 1695 is een extreem nat jaar. De gewassen gaan verloren, de wegen zijn onbruikbaar [Aa, Aard13, blz. 4] =in 1803 verrijst een tweede windkorenmolen [Aa, Aard13, blz. 4]=in 1851 zijn middelen van bestaan: landbouw, dijkbouw en dijkonderhoud, touwslagerij (1849) en twee korenmolens [Aa, Aard13, blz. 4]
financiëndomein=Adriaan Decker is in 1679 rentmeester van de grafelijke domeinen.
tiërcering=bij besluit van Napoleon van 9 juli 1810 wordt de schuldtiercering ingevoerd. Men krijgt nog slechts een derde van de verschuldigde rente op openbare schuld.
geestelijkheid
=de oudst bekende vermelding, met de naam Sameslath, is uit het jaar 1163, gevonden in een stuk van de Sint Pietersabdij in Gent. Wazelinus de Velde schenkt in dat jaar een stuk land aan de abdij.=Hugo I van Oostburg, abt van de Sint Pietersabdij in Gent, krijgt in 1169 landen in Zaamslag [DBNL]=rond 1237 krijgt de cisterciënzer abdij van Vaucelles elf hectare landbouwgrond van Zeger van Gent, broer van burggraaf Hugo II van Gent [DBNL]=in 1282 schenkt ridder Gerard, heer van der Maelstede, aan de Tempelorde landerijen en andere bezittingen ten behoeve van de bouw van een commanderij, Tempelhof [Aa, Aard 13, blz. 8]. Een gebouw dat oogt als een kasteel.=de ridderorde van de Tempelheren door paus Clemens V bij de bul "Pastoralis praeeminentiae" van 22 november 1307 opgeheven. De bezittingen gaan over naar de Orde van de Johannieters of Hospitaalridders, later Maltheser ridders genoemd. Zij stellen zich de verpleging van zieken ten doel. Ze stichten daartoe bij het kasteel in 1338 een hospitaal.=de Johannieters verlaten het hospitaal en in 1523 vestigen zich daar de zusters Franciscanessen. Overste is Catharina Hollebeke. Ze komt met Johanna le Dack vanuit Comines om het vervallen hospitaal en ziekenhuis te herstellen. In 1530 is er een grote overstroming. De kloosterzusters vluchten naar Berchem. In 1586 ging het hospitaal verloren toen de Staatse troepen de dijken van het eiland Zaamslag doorstaken [DBNL]=na diverse onderhandelingen met de Staten van Zeeland wordt het bouwen van een kerk met toren op 1 maart 1657 aanbesteed [Baan, Geschiedkundige, blz. 10]=de kerk van de Hervormde gemeente wordt binnen een jaar gebouwd en op 27 januari 1658 ingewijd door Zijne Eerwaarde [Baan, Geschiedkundige, blz. 10]. =zie voor de strijd in de 17e eeuw tussen de ambachtsheer en de kerk over de (vermeende) rechten van de ambachtsheer onder "heerlijkheid"geestelijkheid
gemeentealgemeen=tot het dorp Zaamslag behoren de buurtschappen Griete, Hoek van de Dijk, Kamperse Hoek, Kwakkel, Othene ook Noten, Poonhaven, Reuzenhoek, Stoppeldijkveer, Val en Zaamslagveer [Aa, Aard13.3]=bij KB 9 augustus 1825, nr. 76 wordt Jacobus Johannes de Jonge Lughten, notaris in Zaamslag, benoemd tot burgemeester, hoofd van het plaatselijk bestuur. Hij vervangt Arij Overdulve die tot dan als schout heeft gefunctioneerd.=op 1 januari 1829 zijn er 1881 zielen.=in het jaar 1835 zijn er 1948 inwoners.=bij KB van 20 mei 1837, nr. 97 wordt Abraham Dees burgemeester na het overlijden van Lughten=op 1 januari 1840 zijn er 387 huizen met 436 gezinnen. Bij elkaar 2171 zielen, waarvan 2091 protestant en 80 r.k.Voorts 685 ongehuwde mannen, 392 gehuwden en 31 weduwnaars. Tenslotte 606 ongehuwde vrouwen, 309 gehuwden en 67 weduwen.=de buitenplaats Pauwvliet wordt in 1847 gesloopt [Aa, Aard13.4]. =op 19 november 1849 zijn er 2386 zielen.=in 1851 is er nog het buiten "De Punt" [Aa, Aard 13, blz. 4].=in 1851 zijn er 415 huizen met 2380 zielen en 486 gezinnen, oppervlakte 4402 bunder 96 roeden en 42 ellen, waarvan 4323 bunder, 87 roeden en 57 ellen belastbaar land [Aa, Aard 13, blz. 4]. =in 1851 staan in het dorp zelf 158 huizen, bewoond door 192 huisgezinnen, met een bevolking van ruim 870 zielen [Aa, Aard 13, blz. 6]=op 1 januari 1857 zijn er 2546 zielen, 1305 mannen en 1241 vrouwen, waarvan 2341 Hervormd 89 Christ. Afgescheidenen, 114 R.K. en 2 Evang. Luthersen=op 31 december 1858 zijn er in het dorp zelf 160 huizen met 194 gezinnen en 890 zielen en met de buurten daarbij zijn er 2602 inwoners, 1314 mannen en 1288 vrouwen waarvan 2423 Hervormden, 72 Chr. Afgescheidenen, 105 R.K. en 2 Evang. Luthersen.=in de polder van Zaamslag wonen 33 boeren en zijn 33 bijzondere woningen. Het totale oppervlak is 4357 bund. 87 v.roed. 89 v. ellen, waarvan belastbaar 4325 bund 52 v. roed. 41 v.ellen. Als bouwland in gebruik 2660 bunder=tot april 1970 is Zaamslag een zelfstandige gemeente.=in 2009 zijn er 2856 inwoners en circa 1200 woningen.
heerlijkheid
De heerlijkheid is een onsterfelijk leen, toebehorend aan Emanuël, Prins van Croy en van Solré en Etienne van Hongarije, baron van het ambacht en de heerlijkheden Maldeghem enz., tevens vrijbaanderheer van den Lande van Guyse, gezegd Contzy [Aa, Aard 13, blz. 4; Baan, Geschiedkundige, blz. 33]. Van hem en zijn nazaten wordt de hoge heerlijkheid in leen gehouden. heerlijkheid
ZaamslagJan van Zaamslag=al rond 980 zou sprake zijn van een heer Jan van Saemslach [Aa, Aard 13, blz. 4]
...................=in het jaar 1163 wordt in de Sint Pietersabdij van Gent de eerste vermelding van Zaamslag gedaan. Er wordt “Sameslath” vermeld [Lensen, Archeologische, blz. blz. 6]
...................=Er is rond 1193 een kasteel De Torenberg , het kasteel van de ambachtsheren van Zaamslag. Aanvankelijk een houten mottekasteel met voorburcht. In de 13e tot en met de 15e eeuw uitgebreid en verbouwd. Later in de 15e eeuw steeds vaker leeg; in de 16e eeuw vrijwel altijd. De pastoors zijn opzichter [Wikipedia]
=in 1200 schenkt Siger II, heer van Gent, zijn land van Sameslacht aan de Tempeliers [https://nl.frwiki.wiki/wiki/Zaamslag]
Aleide van Zaamslag=in de 13e eeuw op een eiland gelegen, aanvankelijk bestaande uit de dorpen Zaamslag, Aandijke en Othene. Later kwamen daar o.a. bij de gehuchten Rietmusch en Triniteit [Wikipedia]=in een charter van 1239 is sprake van Aleide, vrouwe van Saemslachte, dochter van Arnout [Lensen, Archeologische, blz. 44]. Robert van ZaamslagEen Robert Saemslacht wordt schepen van het Vrije in 1307. Rond 1325 wordt ridder Robert van Zaamslag vermoord omdat hij partij heeft gekozen voor de graaf van Vlaanderen, als de steden Brugge en Kortrijk tegen deze opstaan [Lensen, Archeologische, blz. 44]In 1330 is Philippe van Zaemslacht een ridder.In 1330 duikt op de naam Robert, heer van Zaamslag [Aa, Aard`13, blz. 4].
van MaldeghemPhilip van Maldeghem, heer van ZaamslagDe heerlijkheid is vervolgens in leen bij Philip van Maldeghem, ridder, heer van Zaamslag. Hij schenkt in 1379 heerlijkheid en leenhof als huwelijksgift aan zijn dochter Catharina [Wikipedia]
Catharina van MaldeghemCatharina van Maldeghem, getrouwd met Philips van Axel [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 33]. Catharina en Philips verkopen aan heer Gilles, ridder, erfachtig schouter van Lokeren, Waesmunster, Daekman, Elverzeele enz. [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 33]. Ook Egidius.
van ZuijlenGilles van ZuijlenGilles [....-1418] is getrouwd met Beatrix van Maldeghem. Gilles laat de heerlijkheid na aan zijn zoon ridder Floris (Florens) en Clara de Vilain. Ze krijgen vijf kinderen: Floris,Wilhelmina, Jan, Margareta en Johanna [Aa, Aard 13, blz. 5; Baan, Geschiedkundige, blz. 33-34]
Floris van Zuijlen IFloris overlijdt in 1444 [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 34]
Floris van Zuijlen IIZoon Floris wordt heer van Zaamslag. Hij trouwt met Johanna van Zaamslag, dochter van Hector, de heer van Wierhoute, en Alida van Borssele. Ze krijgen geen kinderen. Na het overlijden van Johanna trouwt hij in 1471 voor de tweede maal, nu met Josina de Milaene (Milano). Floris en Josina krijgen drie kinderen: Josina, Floris en Florence [Aa,Aard13.5].
van HeertveldeFilips van HeertveldeJosina van Zaamslag trouwt met Filips van Heertvelde. Filips van Heertvelde wordt heer van Zaamslag [Aa, Aard13.5; Baan, Geschiedkundige, blz. 34]
Adolf van HeertveldeDe zoon van Josina en Filips, Adolf van Heertvelde, trouwt met Louise de Soette. Hij wordt heer van Zaamslag. Adolf en Louise krijgen een dochter, Jenne van Heertvelde getrouwd met Jan van der Vuchte, heer van Nieuwenhove, Buysvelt en Saemslacht. Het huwelijk blijft kinderloos. Als Jenne op 25 oktober 1557 overlijdt wordt Arnoud van Heertvelde, zoon van haar zuster Florence en van Anthony van Heertvelde, heer van Zaamslag [Aa, Aard 13, blz. 5; DBNL]
Arnoud van Heertvelde Arnoud overlijdt kinderloos op 3 april 1559. [Aa, Aard 13, blz. 5]
QuarréAnthony Quarré Neef Anthony Quarré volgt op. Hij is de zoon van Anna van Heertvelde en Maximiliaan Quarré, beiden reeds overleden. Hij trouwt met Barbara van Oijenbrugge. Ze krijgen een zoon Maximiliaan en een dochter Barbara. [Aa, Aard 13, blz. 5]
Maximiliaan QuarréMaximiliaan Quarré wordt heer van Zaamslag. Hij overlijdt kinderloos. [Aa, Aard 13, blz. 5]
Barbara QuarréZijn zus Barbara Quarré, getrouwd met Filips de Fourneau, volgt op. [Aa, Aard 13, blz. 5]
FourneauHendrik de FourneauZe krijgen twee kinderen Hendrik en Christophorus. Christophorus de Fourneau wordt heer van Zaamslag, hij is de laatste R.K. heer [Aa, Aard 13, blz. 5]. De heerlijkheid verdwijnt in 1568 door oorlogshandelingen onder water [Aa, Aard 13, blz. 5]
MelisJan MelisBij akte van 28 november 1646 verkoopt Christophorus de hoge heerlijkheid van Zaamslag, Aandijk en Othene, gelegen in Axelerambacht en tot aan het vredesverdrag van 1648 leenplichtig aan het graafschap Vlaanderen met de overstroomde landen, schorren, aanwassen en al de regten en gerechtigdheden de heerlijkheid toebehorende voor f 12.240 aan Jan Melis, heer van Saaftinge [Aa, Aard 13, blz. 5]
van der NisseGerard van der NisseJan Melis verkoopt de heerlijkheid op 19 januari 1647 aan Gerard van der Nisse, heer van Nisse en Kruiningen, gecommitteerde ter Generaliteit wegens Zeeland in Den Haag. De eerste hervormde heer van Zaamslag. Hij claimt het ius patronatus. Komt daarover in conflict met de Classis van Walcheren. De Staten vragen hem van zijn eis af te zien, maar hij weigert gemotiveerd. Hij wil wel akkoord gaan maar vraagt daarvoor allerlei voorrechten m.b.t. Nisse en Kruiningen. De Zeeuwse Staten staan dit op 9 juni 1651 toe. Gerard ziet dan af van het ius patronatus in de heerlijkheid Zaamslag [Aa, Aard 13, blz. 5; Resolutiën van de Staten van Zeeland van 27-28 aprinzake verbetering van de rechten van de ambachtsheren van Kruiningen en Nisse in verband met het afstaan van het ius patronatus in de heerlijkheid Zaamslag. 1651 apr. 27-28]. Gerard overlijdt in 1669.
Cornelia van der Nisse=De heerlijkheid vervalt aan zijn dochter Cornelia van der Nisse. Haar eerste huwelijk is met Johan Huyssen, heer van Kattendijke. Na zijn overlijden treedt ze in het huwelijk met Anthony de Huybert, heer van Kruiningen, baljuw van Vere, raadsheer in de Hoge Raad in Den Haag [Aa, Aard 13, blz. 5]. =Testamenten, akten van schenking en van hun huwelijkse voorwaarden van Cornelia van der Nisse, vrouwe van Kruiningen, Zaamslag, Grijpskerke ect. 1667-1677 [Archieven.nl]=Akte van scheiding van boedel van Cornelia van der Nisse, vrouwe van Kruiningen, Zaamslag, Sint Philipsland ect. 1687 [Archieven.nl]
de HuybertAnthony de Huybert =stukken uit 1675-1679 betreffende het recht, de heer van Zaamslag in het kerkelijke aldaar competerende [Archieven.nl].=in november 1675 is de verkiezing van een nieuwe onderwijzer aan de orde. De ambachtsheer A. de Huybert heeft q.q. zitting en stemrecht in het Collegium qualificatum dat hierover beslist. Hij wil zijn zin doordrijven, maar de anderen houden stand. Hij verlaat de vergadering met schout Adriaan Cooman. De vergadering beslist tot aannemen van een onderwijzer bij afwezigheid van de ambachtsheer. De Classis stemt toe. De ambachtsheer, de schout en de wegens "ergerlijk levensgedrag" ontslagen vorige onderwijzer wekken onrust en verdeeldheid en verstoren een openbare godsdienstoefening. De Classis en de Zeeuwse Gecommitteerde Raden bevestigen op straffe wijze de kerkeraad in hun lijn. De ambachtsheer benoemt zelf ook een onderwijzer, Pieter de Keyser, tevens koster en voorzanger. Op 26 januari 1676 is een "ergerlijk geschrift" aangeplakt. Het wordt op last van de Magistraat van Axel door de twee schepenen van Zaamslag verwijderd. De woning van de predikant Huydenbroek ondervindt baldadigheden. Op hoog bevel wordt de orde hersteld door Nicolaas Soute. De wettig benoemde onderwijzer Johannes Jacobus van Amerongen gaat aan het werk. De ambachtsheer presteert het Soute te arresteren en in de heerlijkheid Kruiningen te gijzelen. Bij besluit van 28 mei 1676 eisen de Zeeuwse Staten dat Soute wordt losgelaten. De ambachtsheer gehoorzaamt. Daarna volgt in 1676 een nieuwe clash over de benoeming van kerkeraadsleden en over het doen van de armenrekening door diakenen in de kerkeraadsvergadering. De kerkeraad beslist op 4 november 1676 dat geen enkele burgerlijke autoriteit daarbij invloed zal hebben. Onder de opvolger ds. Michael van Middelhoven schenkt ambachtsheer Anthony de Huybert in 1677 de kerk twee zilveren avondmaalsbekers [Baan, Geschiedkundige, blz. 10]. Van Middelhoven kiest ervoor toe te geven aan de wensen van de ambachtsheer. Hij krijgt twee stemmen in de zitting of twee van zijn gedeputeerden krijgen toegang tot de zitting bij het verkiezen van de kerkeraadsleden en het doen van de armenrekening. De twee zilveren avondmaalsbekers worden op 9 januari 1678 voor het eerst gebruikt. Bij het opnemen van de armenrekening 1 november 1676 tot 1 november 1677 op 18 maart 1678 zijn voor het eerst twee gedeputeerden van de ambachtsheer aanwezig notaris, chirurg en rentmeester der heerlijkheid Johannes Proniet en Jan Lammens, griffier van Axel en Axeler-Ambacht. Op 4 mei 1679 vindt voor de eerste keer de kerkeraadsverandering plaats in aanwezigheid van griffier Lammens als gedeputeerde van de ambachtsheer, met dubbele stem.
HuyssenJohan Hieronymus Huyssen [1681-1720]=bij het overlijden van Anthony de Huybert in 1681 vervalt de heerlijkheid aan de zoon uit Cornelia's eerste huwelijk jhr. Johan Hieronymus Huyssen, heer van Vosmeer, burgemeester van de stad Middelburg en bewindhebber van de O.I. Compagnie. Tot dit jaar is Johannes Proniet, notaris en chirurgijn, rentmeester van de heerlijkheid. Zijn zussen Maria Suzanna en Cornelia Clara krijgen van Johan ook een aandeel in de heerlijkheid [Aa. Aard13.6]=stukken uit 1681-1714 betreffende het proces tussen de ambachtsheren als erfgenamen van Gerard en Cornelis van der Nisse en de abdis van het klooster van Onze Lieve Vrouwe ter Lasarie, de gouverneurs van de armenscholen te Gent en de heren van Goethem en Ramond over de landerijen, gelegen in de dijkage van Zaamslag, met retroacta vanaf 1650 [Archieven.nl]=van 1681-1686 is Hubrecht Adriaan Smallegange rentmeester van de hh. Van 1686-1697 is Johan Ferleman, raad en schepen van Vere, rentmeester van de heerlijkheid. =van 1698-1709 is Abraham Raes rentmeester van de hh. =van 1709-1721 is Anthonij van Bevenaege rentmeester van de hh. Daarna jonkheer Guilliaem Alvarez [DBNL]=als de kerkeraad op 7 december 1711 een dag bepaalt waarop het Collegium qualificatum bijeen zal komen, antwoordt de ambachtsheer dat de tijdsbepaling aan hem is. De twist eindigt in het voordeel van de kerkeraad. In 1719 wordt 23 maart 1719 als datum voor het Collegium bepaald. De ambachtsheer antwoordt op 4 april 1719 te zullen verschijnen. De kerkeraad gaat accoord met reservering van haar recht die datum te bepalen.=Johan Hieronymus Huyssen, heer van Zaamslag, overlijdt in 1720. =inventarissen van de goederen der ambachtsheren, 1721-1859 [Archieven.nl]
Jeannette Margrieta Huyssen=Jeannette Margrieta Huyssen, gravinne van Flodorf en Wartensleben volgt hem in 1720 op [Aa, Aard 13, blz. 5].=Op 21 augustus 1721 wordt Guilliamo Alvarez, vrijheer van Westdorpe aangesteld als rentmeester. Hij blijft dit tot 1 februari 1772; rekeningen van 1722-1772 [Archieven.nl]=Jeannette, vrouwe van Zaamslag, overlijdt in 1724 [Aa, Aard 13, blz. 6].
Alexander Johan Hieronymus HuyssenDe heerlijkheid komt in 1724 in bezit van Alexander Johan Hieronymus Huyssen, heer van Kattendijke. Hij is getrouwd met Anna Hurgronje [Aa, Aard 13, blz. 6] In het Collegium van 5 juli 1725 eist Alvarez, rentmeester van de heerlijkheid en gedeputeerde van de ambachtsheer, het voorzitterschap op. Compromis: de armenrekening wordt voorgezeten door de rentmeester, de verkiezing van de kerkeraadsleden door de dominee. Op 5 november 1725 zien de ambachtsheren af van hun gepretendeerd recht.
FerlemanWillem FerlemanIn 1741 is de heerlijkheid in handen van Mr. Willem Ferleman, burgemeester van Vere later gecommitteerde ter Generaliteitsrekenkamer.
HuyssenJohan Hieronymus Huyssen e.a.=in 1754 is de heerlijkheid in bezit van Johan Hieronymus Huyssen met zijn moeder Anna Hurgronje; Johan Frederik de Mauregnault, heer van Hoedekenskerke; Johan van Hoorn, commies-generaal, getrouwd met Margaretha de Mauregnault; Alexander Johan Hieronymus Huyssen, heer van Kattendijke, raad en burgemeester van Middelburg; Mr. Johan Guilielmus Schorer, raad en schepen van Middelburg; Nicolaas van IJsselstein, kolonel en commandant van IJzendijke; Willem Bartholomeus van den Santheuvel, schepen, raad en secretaris van Dordrecht; Willem Jacob Frederik baron van Dopff, generaal-majoor infanterie, commandant van Breda, adjudant- generaal; Jan Bijleveld, raad schepen en burgemeester van Vere en equipagemeester van het admiraliteitscollege van Middelburg; Willemina Ermerins, als douairiere van kolonel N. van IJsselstein.=notulenboek van 1759 tot 1808 van de ambachtsheerlijkheid Zaamslag, Aandijke en Othene [Archieven.nl]=stukken betreffende de administratie der goederen in de heerlijkheid Zaamslag gelegen, toebehorend aan Wilhelmina Ermerins, weduwe van kolonel N. van Ysselsteyn, 1765-1790 [Archieven.nl]=van 25 juni 1772-1792 is Johan de Smidt rentmeester van de hh. Rekeningen van 1772-1791 [Archieven.nl]
Schorer e.a.Johan Guillielmus Schorer e.aOp 6 januari 1777 verlenen de Staten-Generaal octrooi aan de gezamenlijke heren van Zaamslag, te weten mr. Johan Guillielmus Schorer, mr. Willem Bartholomeus van den Santheuvel, Willem Jacob Frederik Baron van Dopff, Jan Bijleveld, vrouwe Wilhelmina Ermerins en Anna Hurgronje voor haar oudste zoon Johan Hieronymus Huyssen, om enige schorren circa 400-500 gemeten lands te bedijken.
BijleveldJan BijleveldIn 1787 is Jan Bijleveld, burgemeester van Vere, ambachtsheer van ZaamslagVan juni 1792 tot 4 december 1814 is Johan Hoelands rentmeester van de heerlijkheid. Rekeningen [Archieven.nl]In de Franse tijd wordt de bezitters van de heerlijkheid in hun bestuurs- en rechtmacht aanmerkelijk beperkt en gaan die uiteindelijk teloor. Wat blijft is de eigendom over de roerende en onroerende goederen. Notulenboek van 1809-1857 van de ambachtsheerlijkheid Zaamslag, Aandijke en Othene [Archieven.nl]Van 1814-1822 is Henri Johan Hoelands rentmeester. Rekeningen [Archieven.nl]Stukken uit 1821-1826 betreffende het proces tussen de ingeland A. Dees en de ambachtsheren van Zaamslag betreffende het jachtrecht van gronden in de polder [Archieven.nl]Van 1822-1824 is Cornelis Tromp jr. rentmeester van de heerlijkheid. Rekeningen [Archieven.nl]Bij de armenrekening en het verkiezen van kerkeraadsleden op 24 juni 1825 zijn de ambachtsheren voor het laatst aanwezig.In Hooggerechtshof Den Haag 13 juli 1825 wordt het vonnis van de rechtbank Goes bevestigd dat de ambachtsheren geen recht hebben op de jacht in Zaamslag. Van 1825 tot 26 april 1836 is Jacobus Johannes de Jonge Lughten rentmeester van de hh. Hij is burgemeester en notaris in Zaamslag.Van 1836-1840 is Pieter Adriaan van Dishoeck rentmeester van de hh. Rekeningen [Archieven.nl]. Hij is burgemeester van Axel Vanaf 1840 is Johan Jacob Fercken rentmeester van de hh. Hij is notaris in Zaamslag.
Cornelis Gerrit BijleveldIn 1849 is de heerlijkheid in handen voor 1/6 in handen van erven Cornelis Gerrit Bijleveld, oud burgemeester Middelburg; 1/6 J.W. baron Huyssen van Kattendijke uit Den Haag; 1/6 kinderen mr. Alexander Jerome baron van Dopff, oud burgemeester Zierikzee; de weduwe van Jan Hendrik Schorer vruchtgebruik 3/10. 3/10 bloot eigendom van jhr. mr. Jacob Guilielmus Schorer 1/10, Anna Schorer 1/10, Petronella Schorer 1/10, de kinderen van Francois Pieter Ermerins 1/10, erven van Willem Marinus van den Santheuvel 1/10 [Aa, Aard 13, blz. 6]In de periode 1864-1867 worden de eigendommen verkocht. Vanaf die tijd is er geen heer van Zaamslag meer. [Baan, Geschiedkundige, blz. 33-38]
In Navorscher 1852, blz. 87 is sprake van mr. Johan Wilhem Parker. heer van Zaamslag en zijn zoon mr. Wilhem Parker, heer van Zaamslag. De dochter van de laatste is de jonkvrouwe Jacoba Maria Parker, erfvrouw van Zaamslag
Notulenboek van 1858-1861 van de ambachtsheerlijkheid van Zaamslag, Aandijke en Othene [Archieven.nl]
onheilIn de periode 13 oktober 1666-22 december 1666 sterven 31 mensen aan de pest.Op 18 september 1692 worden de bewoners van Zaamslag verontrust door een aardbeving, die twee minuten duurt en geen schade veroorzaakt.In 1697 zinkt de overladen boot van het Zaamslagse veer in het Hellegat met 21 personen, waaronder de zoon van Jacob Cornelisse. Op 29 juni 1714 ontstaat bij een zwaar onweer brand in de Achterstraat. De brand is zo hevig dat zestien huizen verloren gaan en enkele schuurtjes [Aa, Aard 13.9]In 1717 slaat de bliksem in de klokkentoren en veroorzaakt een snel gebluste brand.Op 6 oktober 1754 is er brand. Drie huizen en een schuur gaan in vlammen op [Aa, Aard 13.9]Op 28 augustus 1784 ontstaat brand in de wagenmakerij van Cornelis van Es. Het bedrijf wordt volledig in de as gelegd.Op zondag 9 november 1800 raast een zware storm over Zaamslag die vele huizen en schuren beschadigt.Op 28 augustus 1839 brandt de wagenmakerij van Cornelis Nijssen af.
oorlog=in 1385 wordt het kasteel op last van de Engelse bevelhebber in Gent door Jan van Borselen met wallen, grachten en zware bolwerken versterkt en van troepen voorzien. Er wordt een hoge toren gebouwd met een groot aantal schietgaten. Er is veel krijgsvolk [Aa, Aard 13.8]=in de oorlog die woedt in de jaren 1451 tot 1453 worden de gebouwen door troepen van Philips de Goede ernstig beschadigd.[Aa, Aard 13.8]=op 26 juli 1574 worden flinke verwoestingen aangericht door de eigen soldaten [Aa, Aard 13.2]=op 30 oktober 1583 komt het eiland door verraad in handen van de Spanjaarden [Baan, Geschiedkundige, blz. 6]. De verrader is Servaes van Steelandt, hoog baljuw van het Land van Waes.=op 3 februari 1584 richten Duitse krijgslieden een ware verwoesting aan. De kerkdorpen Zaamslag, Othene en Aandijk worden in de brand gestoken en vernield [Aa, Aard 13.3; Baan, Geschiedkundige, blz. 7]=in 1586 verovert prins Maurits het gebied rond Zaamslag op de Spanjaarden en zet het vervolgens onder water. ter bescherming van de net overmeesterde stad Axel [Baan, Geschiedkundige, blz. 7]. Het oude dorp Zaamslag wordt door de inundatie grondig verwoest. =op 29 september 1811 bezoekt Napoleon de kustbatterij bij Zaamslag.=in 1831 worden soldaten gedetacheerd en bij de ingezetenen ingekwartierd.=in 1837 wordt Zaamslag van de ingekwartierde militairen bevrijd.
rechtspraak=Stukken uit de periode 1650-1686 betreffende het proces tussen de ambachtsheren en schout en schepenen van Zaamslag en baljuw, burgemeesters en schepenen van Axel en Terneuzen over de uitoefening der justitie en politie in Zaamslag [Archieven.nl]
=in 1674 is er een hooglopend geschil over de burgerrechtelijke jurisdictie tussen de magistraat van Axel en de ingelanden van Zaamslag.
tienden=Akte van transport van tienden in de parochie Zaamslag, verleden voor het leenhof van Dendermonde, 1524 [Archieven.nl]=Stukken uit de periode 1649-1819 betreffende de tienden van Zaamslag en annexe polders [Archieven.nl]=Akten van beleningen door de Raad van Vlaanderen van de heerlijkheid Sint Pietersdamme en van delen tienden te Genderdijk, Nieuw Othene en Zaamslag aan Anna Margaretha Elizabeth Coninck als erfgename van Cornelis van Pere (1747) en aan Bonifatius Mathias Pous, met akte van transport door Anna Margaretha Elisabeth Coninck, echtgenote van Steven Walraad, graaf van Randwijk (1767), 1747, 1767. =Rekening uit 1793 van B. Mathias Pous voor C.V. Smidt-Schorel van tienden over de Vijfpolder te Zaamslag [Archieven.nl].
waterstaatalgemeen=het eiland bestaat tot circa 1250 uit de vier polders de Zaamslagpolder, de Gravenpolder met het dorp Othene, Oud Othene en Diepene met het dorp Aandijk [Aa, Aard 13, blz. 2]. =na 1300 komen er ten westen bij de Triniteitpolder, de Noordpolder en Nieuw Othene. Ten oosten werd Copwijk onderdeel daarvan, ten noorden de Bartikartspolder en ten Zuiden de Weldepolder en de Aykinspolder [Aa, Aard 13, blz. 2]=in 1350 worden de schorren van het eiland Zaamslag verenigd met het gebied van Axel [Blanchart, Flandre blz. 177]=ordonnantie van 6 juni 1512 door Maximiliaan, gegeven te Brussel, dat het Hulsterambacht, St. Jansteen, Drie Prochiën van Zaamslag, Beoostenblije, Assenede en Boekhoute moeten de dijken moeten onderhouden en dat dit problemen geeft, ook de Mulmedijk en een deel van de kade bij Terneuzen zijn niet hersteld [Archieven.nl]=acquit op 30 juni 1515 door Bauwin Tayaert schout van Bewestenblije over het aandeel van de Drie Prochiën [Othene, Zaamslag en Aendijck] in het onderhoud van de Mulmedijk [Archieven.nl]
bedijking=bij besluit van 12 december 1648 van de Staten-Generaal wordt aan ambachtsheer Gerard van der Nisse, heer van Zaamslag, Aandijke en Othene, octrooi verleend tot het bedijken van de polder van Zaamslag in welke de gronden van zeven voormalige polders worden opgenomen [Baan, Geschiedkundige, blz. 8], te weten Zaamslag, Gravenpolder, Diepené, Oud-Othene, Nieuw Othene (ook Oten of Noten), Poucquespolder en een deel van Genderdijk [Archieven.nl] . =Request van de bedijkers van Zaamslag aan de Staten-Generaal over de benoeming en de bevoegdheden van commissarissen, met kantbeschikking, 1649 [Archieven.nl]=de in 1650 gereed gekomen, nieuw bedijkte polder meet buitendijks 3970 gem. 93 roeden ofwel 1769,1702 bunder. Binnendijks 3649 gem 224 roeden. Na aftrek van 209 gem. 13 roeden voor kreken en onlanden en 235 gem 142 roeden voor blikken resteert 3205 gem 69 roeden kavelbaar land. De verkaveling en de aanwijzing van de tienden geschiedt van mei-augustus 1650 in Axel.=Stukken uit 1650-1782 betrekkelijk de schorren van Zaamslag en verpachtingen daarvan; alsmede de octroien ter bedijking van Zaamslag, Aandijk, Groote en Kleine Huissenspolders en Kreke en Margrietapolders etc." [Archieven.nl]=op 19 juli 1669 wordt door de Staten-Generaal aan Gerard van der Nisse octrooi verleend tot het indijken van de schorren, blikken en slikken van Aandijk en Geenderdijk.=op 21 december 1692 verleent de Staten-Generaal octrooi aan Jhr Johan Hieronymus Huyssen, heer van Zaamslag en Aandijk, tot indijking van de schorren en aanwassen gelegen voor en aan de hh. De nieuwe polder heet de Groote Huyssenspolder.=in 1695 wordt de indijking van de Groote Huyssenspolder voltooid [Baan, Geschiedkundige, blz. 11]=in 1713 wordt aan de ambachtsheer Johan Hieronymus Huyssen, heer van Zaamslag en Aandijke, octrooi verleend tot het bedijken van de Kleine Huyssenspolder.=in 1726 wordt de Kreekepolder bedijkt.=op 21 december 1741 verlenen de Staten van Zeeland octrooi voor het bedijken van de Margarethapolder.=Afschrift van een notariële akte uit 1845 waarbij de ambachtsheren en -vrouwen van Zaamslag besluiten tot aanvraag van octrooi voor de bedijking van de Othenese schorren, gelegen voor de zeedijken van de polders Margaretha en Zaamslag [Archieven.nl] =Onderhandse akten uit 1846 waarbij de ambachtsheren van Zaamslag met de bedijkers de financiële gevolgen van de bedijking afspreken [Archieven.nl].
dijkgeschot=oorkonde van 1 januari 1519 door Adolf van Eetvelde, schout van de Prochiën in het Axelambacht (= heer van Zaamslag) over een dijkgeschot t.b.v. de dijken tussen Terneuzen en Campen [Archieven.nl]=Ommelooper over Zaamslag tot het invorderen der dijkgeschoten opgemaakt dato 1704 [Archieven.nl]=Akte uit 1854 waarbij de polder met vrouwe M.Th. Cockx de eigendomsrechten corrigeert van de grond kadastraal gemeente Zaamslag sectie C. nrs. 132 en 135ged. t.b.v. het Kadaster en waarbij de laatste zich verplicht tot betaling van het dijkgeschot voor deze gronden over de afgelopen vijf jaar [Archieven.nl]. =Akte uit 1854 waarbij de polder met P.R. Blancquaert de eigendomsrechten corrigeert van de grond kadastraal gemeente Zaamslag sectie C. nrs. 119, 120, 125, 126, 130, 130bis, 131, 135-137 t.b.v. het Kadaster en waarbij de laatste zich verplicht tot betaling van het dijkgeschot voor deze gronden over de afgelopen vijf jaar, 1854
overstromingen=in 1404 is er een overstroming.=in 1530 is er een overstroming.=op 17 juli 1586 wordt door prins Maurits bevel gegeven de hele streek onder water te zetten ter bescherming van de net overmeesterde stad Axel [Aa, Aard13, blz. 3; Baan, Geschiedkundige, blz. 7]. Het oude dorp Zaamslag wordt door de inundatie grondig verwoest. =op 26 januari 1682 vernielt een grote watervloed de dijken van de Aandijker- en Geenderdijker polder. =op 3 maart 1715 worden de polders door een watervloed zwaar bedreigd.=in de nacht van 14 op 15 november 1775 watervloed.=op 22 januari 1802 zorgt een watervloed voor veel schade. In de Magarethapolder breken dijken door.=op 4 februari 1825 is er een grote watervloed. In Zeeland is de schade f 363.622
suatiegeld=Memorie uit 1835 betreffende de vraagstelling of de polders die een suatiecontract met de Zaamslagpolder hebben gesloten wel of niet moeten mee betalen aan de nieuwe afwatering [Archieven.nl]=Afschriften van notariële akten van overeenkomst uit 1845 met de polders Capelle, Oude Eglantier, Noord bij Neuzen, Zuid en Kats, waarbij deze polders de kosten zullen betalen voor het delven en onderhouden van waterleidingen, waardoor het water van deze polders door de Zaamslagpolder naar de Othenese kreek wordt gevoerd en waardoor de polders worden vrijgesteld van de betaling van het suatiegeld aan de Zaamslagpolder [Archieven.nl]. =Afschrift van notariële akte van overeenkomst uit 1847 met de polder Beoosten Blij Benoorden waarbij de laatstgenoemde polder de kosten zal betalen voor het delven en onderhouden van de waterleidingen waardoor het water van de polder naar de Othenese kreek wordt gevoerd en waardoor de polder wordt vrijgesteld van de betaling van het suatiegeld aan de Zaamslagpolder [Archieven.nl] =Correspondentie met de Capellepolder waarin deze verzoekt om ontheven te worden van de betaling van het suatiegeld; met retroacta, 1891 [Archieven.nl]
BRONNENgeraadpleegde bronnenArchieven.nl; DDB; DBNLliteratuurAa, A.J. van der, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, 13e en laatste deel, Z en Aanhangsel, Gorinchem 1851, blz. 2-4 Baan, J. van der, Geschiedkundige beschouwing van Zaamslag, van de vroegste tijden tot op heden, zoo in het burgerlijke als voornamelijk in het kerkelijke, C.W. Overbeeke, Neuzen 1859, 396 blz.-Baan, J. van der, Naamsoorsprong van Zaamslag, in: Bijdr. tot de oudheidkunde en geschiedenis inzonderheid van Zeeuwsch Vlaanderen, Volumes 1, Middelburg 1856, blz. 286-288-Baan, J. van der, Zaamslag in zijnen vroegeren toestand beschouwd, in: Cadsandria 1857,39-Baan, J. van der, Iets over eene plaatselijke bijzonderheid te Zaamslag, in: Cads 1856,84-Beelaerts van Blokland, Jhr. Mr. F., Met gecommitteerden uit den Raad van State op reis in 1691, in: BMHG 1934, blz. 187 -Departement van Financiën, Catalogus der domeingronden in den ten jare 1861 nieuw bedijkten polder Willem III, onder de gemeeten Zaamslag en Boschkapelle 1869-Gottschalk, M.K.E., De Vier Ambachten en het Land van Saaftinge in de Middeleeuwen, Assen 1984-Heeringen, Robert Maarten van, Het kasteel van Zaamslag (II): Archeologisch onderzoek op het voorterrein van de Torenberg, Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1989-Kraker,A. de, Activiteiten van de tempeliers in Zeeland. Domein en invloed van de tempelridders nabij Axel en Zaamslag, 1200-1584,in: Zeeland, Tijdschrift van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 3, 1994, blz. 1-8-Kuijper, Egbert de, Zaamslag en het Zeeuwsch-Vlaanderen van weleer, 1996-Kusee, J.W./Leeuw, P. de, Zaamslag in oude ansichten, 1972-Lensen, R.J.H., De Tempeliers in Zaamslag, 1200-1312, 2009-Lensen, R.J.H. (red.), Archeologische en cultuurhistorische thematisering van Zaamslag, Inventarisatie en adviesrapport, Zaamslag 2013-Lensen, R.J.H./Leeuw, B.I. de, Het Plein te Zaamslag: een geschiedenis in kerken, stichting Zaamslag 850 jaar, 2014-Mul, A. de. Oorkondenboek van het hospitaal …te Zaamslag 1338-1596, in: Jaarboek 1932 van de Oudheidkundige Kring “De Vier Ambachten” te Hulst-Oggel, D.J., Afschriften uit het doodboek van Zaamslag: verzameling van de lijsten voor de magistraat der Stad en Ambagte van Axel, van alle dooden die op den dorpe van Zaamslag zijn begraven, 1971-Platteeuw, J., Zaamslag door de eeuwen heen, 1968-Stockman, P.E.M., Terneuzen, Sluiskil, Zaamslag van 1900 tot nu, 1990-Wiersum, E, Archief van de ambachtsheerlijkheden Zaamslag, Aandijk en Othene, 1903 [Google Books; ]overige bronnenBVGO; Gallica; AaBio 1-3