Elden in 1944
ALGEMEEN
godsdienst
De nieuwe deken van Utrecht, de hoogeerwaarde heer A.W.G.A. Wiegerink, werd geboren in Groenlo op 6 oktober 1888. Hij werd op 15 augustus 1912 tot priester gewijd en was daarna achtereenvolgens assistent in Cothen en Elden, kapelaan te Kampen en van 29 oktober 1918 tot 19 april 1929 in Utrecht (par. O. L. Vrouw ten Hemelopneming). In 1929 werd hij belast met de oprichting van een nieuwe parochie in Bussum en in mei 1932, toen de kerk (par. van Het Heilg Hart) voltooid was, volgde zijn zijn benoeming aldaar. Op 17 December 1943 werd hij geïnstalleerd als pastoor van de Sint Eusebiusparochie in Arnhem. In 1944 wordt hij benoemd tot pastoor in Utrecht en deken van het dekenaat Utrecht.
BRONNENkrantenDe Tijd 2 februari 1944, blz. 2molen
Tijdens de evacuatie in 1944 wordt de molen door onoordeelkundig gebruik zodanig beschadigd, dat malen daarmee niet meer mogelijk is
oorlog
Op 22 februari 1944 overlijdt de Eldenaar Johan van Hal (geb. 10 november 1908) met zijn zoontje Theo (geb. 9 februari 1934) in Arnhem tengevolge van een bombardement.Op 17 juni 1944 verongelukt een Lancaster bommenwerper, de KB 728 van het 419e Squadron. De Lancaster explodeerde in de lucht na een gevecht met een nachtjager en stortte om 1.30 uur neer langs de Huissensedijk en dicht bij de Nederlands Gereformeerde Kerk te Elden. De tekst op de plaquette aan de Delftweg luidt:OP DEZE PLAATS VERONGELUKTE OP 17 JUNI 1944 EEN LANCASTER BOMMENWERPER VAN DE ROYAL CANADIAN AIRFORCE. DE VOLLEDIGE BEMANNING KWAM HIERBIJ OM HET LEVEN:E. FAHEY 21 JAARH. FLETCHER 22 JAARA.F. HUPMAN 30 JAARC.S. JOHNSTON 21 JAARP.J. McMANUS 27 JAARD. MORISSON JAARG.E. QUINN 26 JAAR
Op 6 september 1944 begint pater J.D. van Vugt een dagboek dat hij bijhoudt tot het einde van de oorlog. Op 12 september 1944 schrijft de pater in zijn dagboek: "… "Tijdens mijn afwezigheid uit Elden hadden de afweerlui het knappe staaltje uitgehaald om een Duits vliegtuig neer te schieten. De jongelui van de Duitse arbeidsdienst, die het afweer bedienden, waren geweldig enthousiast. De vent die het vliegtuig raakte viel in zwijm van aandoening …"Voor een goed begrip vooraf: deze gebeurtenis speelde zich vijf dagen voor de aanvang van de Slag om Arnhem af. Maar de voorbereidingen voor Operation Market Garden, waarvan de luchtlandingen bij Arnhem en Driel deel uitmaakten, waren al in volle gang. Zo verschenen er in de loop van deze zonnige en heldere dinsdag in september een Brits fotoverkenningsvliegtuig boven (o.a.) Elden, welk vliegtuig in een groot aantal ‘runs’ de wijde omgeving op de gevoelige plaat vastlegde, teneinde de operational planner een zo actueel mogelijk beeld van het operatiegebied te verschaffen. Het werden foto’s van een uitzonderlijke kwaliteit. Terug nu naar het incident dat de pastoor beschreef. De Eldenaren waren enthousiast, omdat het om een Duitse jager zou gaan, ondanks dat de Duitsers volhielden dat het een Tommy was. Wie had er gelijk? Aanvankelijk leek de Duitse lezing de juiste....Maar de piloot die zijn Waterloo bij Elden vond bleek Unteroffizier Herbert Schauder te zijn geweest. Geboren in Breslau op 22 november 1923. De onfortuinlijke vlieger was dus nog slechts twintig jaar oud toen zijn 'kameraden van hetzelfde veldpostnummer' hem uit de lucht schoten. Zijn stoffelijk overschot werd indertijd begraven op Ehrenfriedhof Zypendaal, de Duitse soldatenbegraafplaats die tussen Arnhem en Schaarsbergen lag. Thans rusten zijn overblijfselen op het Duitse soldatenkerkhof te Ysselsteyn L. (blok BL, rij 11, nr. 255)BRONNENinternetwww.tiemens.info
Een ooggetuige uit Elden herinnert zich nog uitstekend hoe hij in die middag twee vliegtuigen zag naderen waarvan de voorste kennelijk werd nagezeten door de achterste, "want het achterste vliegtuig schoot". Dat de Rottenflieger van Schauder waarschijnlijk zijn boordwapens gebruikte (een beproefde methode) om het personeel van het luchtdoelgeschut kenbaar te maken dat ze met eigen vliegtuigen van doen hadden, kon de Eldenaar niet weten. De Rotte (formatie van twee vliegtuigen) vloog tamelijk hoog en kwam uit noordelijke richting. Om het spektakel beter te kunnen volgen, klom hij bliksemsnel in een fruitboom. Daar verloor hij ze even uit het oog. De vliegtuigen raakten ook binnen bereikt van de FLAK batterij die bij het Eldense viaduct over de weg Arnhem - Nijmegen stond. Dat geschut nam het voorste vliegtuig onder vuur, dat daarop een bocht naar links maakte en brandend neerstortte. Ook het geschut dat de Duitsers naast de boerderij van deze ooggetuige hadden staan, liet zich niet onbetuigd, weet een oude Eldenaar te melden. Maar of er sprake was van één dan wel twee vliegtuigen, kan hij zich niet meer voor de geest halen. Er steeg een juichkreet op toen het toestel neerstortte. Een van de Duitsers greep zijn fiets om poolshoogte te gaan nemen op de plaats des onheils. Een half uur later kwam hij terug "met een gezicht als een oude dweil," aldus deze ooggetuige. Ze hadden een kameraad naar beneden geschoten. De Duitsers wist al te melden, dat het wrak geheel was afgedekt. Misschien vanwege de aanwezigheid van het lichaam van Schauder, wellicht om de vergissing voor de uit Elden en zelfs uit Arnhem-Zuid toestromende burgerij te verbergen. De heer J.E. Beijer uit Huissen woonde in die tijd op de boerderij De Koppel. In een van de nabij gelegen weilanden stond licht luchtdoelgeschut opgesteld en de bemanning daarvan was in de boerderij ingekwartierd. Op de bewuste middag – het zal tussen twee en drie uur zijn geweest – stond Beijer met enkele Duitsers achter het huis te kijken toen het geschut tot leven kwam. Er werd op een laag vliegend toestel geschoten, dat zich even later bijna tussen de vuurmonden in de grond boorde. De inslag was zo krachtig, dat een wiel van het vliegtuig in de buurt van de boerderij neerkwam. Het aanvankelijk gejuich van de Duitsers sloeg weldra om in gehuil, bang als de jonge schutters bij De Koppel waren voor represailles van hun hardvochtige commandant [www.tiemens.info]. Het Eldens viaduct over de weg Nijmegen - Arnhem, even ten zuiden van Arnhem. Waar de oprit rechts zich bij de weg voegt, is duidelijk de kerf juist rechts van de weg te zien, die het straalvliegtuig in de bodem sloeg BRONNENinternetwww.tiemens.info.
Op 17 september 1944 barst het oorlogsgeweld los. In Elden, de Praets, Malburgen en Huissen breekt een zware tijd aan. Door bombardementen komen velen om. Een aantal mensen vlucht. Over deze periode hebben drie bewoners van Huize Oosterveld dagboeken bijgehouden: zuster Gabriëla de Grijs, mevrouw M.E.C.L.H.K. van den Berg-Mayer [tweede echtgenote van de onderwijzer] en pater Jan Dalmatius van Vugt [vervanger van de ondergedoken pastoor Schimmel]. De bewaarschool wordt noodhospitaal met zuster Fausta. Er komt een Duitse Rode Kruispost in huis. Mej. Pauwen en Gradje Grob verhuizen naar de pastorie. Ook de kamers van mevrouw van den Berg en van van IJsselmuiden worden ontruimd. Elf zusters en 13 pensiongasten zitten in het souterrain, nl. de zusters overste Tarbula Reinders, Clarence, Fausta, Gabriëla, Gertrudo, Gondulpha, Hildegarda, Laurence, Lucia Maria, Pulcheria en Vita en als gasten de dames Benning , van den Berg, van Berkel, Dubbelman, Felix, Verwiel en de echtparen Kempkes, IJsselmuiden en Koenders met dochter Thea. Op 25 september 1944 om 12.00 met iedereen uit Elden zijn. De zusters vertrekken met de pensiongasten naar het zuiden. Bij boer Bugter aangekomen is daar net een voltreffer. ze gaan door naar boer Burgers aan de Mooieweg en krijgen daar eten en drinken. Zuster Pulcheria en de heer Kempkes fietsen naar Huisen naar de Franciscanessen van Heijthuizen. Op 28 september 1944 gaan de zusters Hildegarda en Gertrudo begeleid door de heren Koenders, Goossen en Schouten terug naar Oosterveld om spullen op te halen. Kleding was er nog. Veel waardevolle zaken waren geroofd. Verjaagd door bombardementen op 1 en 2 oktober 1944 gaan de groep op pad naar Arnhem. Na veel ontberingen komen ze aan in Velp. Zes zusters kunnen terecht bij de zusters van Mühlhausen in Velp. De overige zusters en pensiongasten worden even opgenomen door Velpenaren. Ze trekken verder en komen uiteindelijk op 8 oktober 1944 aan in NijkerkBRONNENliteratuurPutman, Hans, Huize Oosterveld en haar bewoners, in: Kringbulletin Historische Kring Elden augustus 2020, jrg 39, nr. 144, blz. 19-30
Op dinsdag 19 september 1944 uit de Sleedoornlaan verdreven door de Duitsers vlucht de familie Kleberg naar Elden. Via weilanden met diepe sloten komen ze in de Klapstraat bij de familie Rutten. Ze worden ondergebracht in een schuur bij de fokstier. De Duitsers richten na de landing van Poolse paratroopers bij Driel hun verdediging in in de Klapstraat op de deel van de boerderij. De familie Kleberg vertrekt vandaar naar Huissen.
Andries Tijssen woonde vóór september 1944 met zijn vrouw An en hun zoontje Peter aan de Middelweg (Elderhofseweg). Eind september 1944 moest het gezin evacueren, Peter was toen 4 maanden oud.
Op 2 oktober 1944 sneuvelt de private Lewis Curtis, 19 jaar oud, lid van B Company of the 5th Battalion of The Wiltshire Regiment. Hij wordt het slachtoffer van een Duitse aanval met tanks en artillerie in de omgeving van boerderij De Laar. Tijdens de nasleep van operatie Market Garden krijgt Lewis een tijdelijk graf bij de hoeve, maar een markering daarvan gaat verloren, op of na 3 december 1944, na de dijkdoorbraak bij Elden. Veel spoelde weg. De tijdelijke rustplaats van de Brit wordt na de oorlog niet teruggevonden en sindsdien staat de soldaat als vermist te boek. In 2003 worden menselijke overblijfselen gevonden bij graafwerkzaamheden ten behoeve van de nieuwe woonwijk Schuytgraaf, in de buurt van de vroegere boerderij De Laar. In 2008 blijkt dat het om de resten van Lewis Curtis gaat. Op 3 oktober 2012 wordt hij met militaire eer begraven op het War Cemetery in Oosterbeek. Hij vindt zijn rustplaats naast de bij dezelfde boerderij gesneuvelde private Thomas Venn, lid van de D Company van het Wiltshire Regiment.
Midden oktober 1944 eist de bezetter dat iedereen uit het gebied vertrekt. Een moeilijke kwestie omdat de ponten bij Doornenburg, het Looveer en Malburgen inmiddels gezonken of onbruikbaar zijn. Ook de Rijnbrug is niet te gebruiken. Met noodveren of wankele bootjes wordt onder een hagel van granaten en bommen de Rijn overgestoken bij de Praets. Een grote vluchtelingenstroom komt op gang. Vanaf de Praets ging het onder meer richting Veluwe, Utrecht of Noord-Holland.
Tijdens het overzetten van vluchtelingen vindt op 21 oktober 1944 een tragisch ongeval plaats waarbij drie moedige mannen het leven laten. Op die dag staan op De Praets in Elden honderden vluchtelingen te wachten op hun overtocht. De overzetdiensten van de Duitsers zijn zeer beperkt. Drie Huissenaren vinden nabij de steenfabriek een bootje, waarmee zij hun gezinnen naar de noordkant van de Rijn brengen. Zij helpen vervolgens andere vluchtelingen bij de oversteek. Tijdens de laatste overtocht kantelt hun zwaar beladen boot en raken zij - voor de ogen van de familie- te water en verdrinken. Men verneemt nooit meer iets van hen. Ter herinnering hieraan is op 17 april 2010 op de oude Begraafplaats Huissen Centrum, het Exodusmonument onthuld. Op 12 juni 2010 is op de locatie waar dit drama feitelijk plaats had, namelijk op De Praets in Meierswijk een 2e Exodusmonument onthuld. Deze beide monumenten worden nu door de 'exodusroute' min of meer met elkaar verbonden. Een belangrijke rol bij de evacuatie speelt Joke Pauwen. In de sedert 1931 door haar bewoonde villa Huize Oosterveld runt ze korte tijd - totdat ze zelf moet vluchten - een noodhospitaal in haar villa. In september 2012 wordt bij verbouwingswerkzaamheden haar dagboek uit die tijd gevonden. Westerveld werd in brand geschoten. Het pand was gevorderd door de Duitsers. De staf van het legerkorps werd er gevestigd.BRONNENinternetJan van der Wagen, Andries Tijssen en Rien van den Ende vertellen hun verhaal over de evacuatie [http://www.exodushuissen.nl/index.php?page=26]; Hans Kürten van de 116e PanzerDivision en gelegerd in Boerderij Elderhof vertelt zijn belevenissen [http://exodushuissen.nl/files/pdf/hanskurten.pdf].
Op 2 december 1944 lieten de Duitsers op een punt, ongeveer 500 m ten oosten van de toen reeds vernielde spoorbrug en nog binnen het gebied van de gemeente Elst, de zuidelijke Rijndijk over een breedte van 100 m in de lucht vliegen. In de nanacht van 3 december stroomde het water de Over-Betuwe binnen.
Opgeblazen Rijndijk bij Elden
rechtspraak
Op 5 januari 1944 wordt Hendrik Huiberts, wonende Middelweg 14 in Elden, door de Arnhemse kantonrechter veroordeeld tot een boete van f 100 subsidiair 40 dagen hechtenis wegens het gelijktijdig vervoeren van melk en taptemelk zonder vergunning.
valuta
-een bedrag van f 100,- in het jaar 1944 heeft een "koopkracht" van f 1404.20 (€ 637.20) in het jaar 2018
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 2 februari 1944, blz. 1PERSONEN
Gerritje Weeting
Op 4 januari 1944 overlijdt in Elden "na een langdurig lijden" de op 27 maart 1908 in Velp geboren Gijsbertus Verweij. Hij is een zoon van Jacob Verweij [1869 Buren-1951 Arnhem] en Gijsberta van Bekkum [1872 Zoelen-1933 Arnhem]. Zijn echtgenote is Gerritje Weeting. Ze wonen in Elden, Mooieweg 22. Ze hebben [geen] kinderen.
.........................................-ze zijn in oktober 1938 getrouwd. -hij was magazijnbediende in Elst.BRONNENinternetkrantenArnhemsche Courant 20 oktober 1938, blz. 3; Arnhemsche Courant 5 januari 1944, blz. 2; Arnhemsche Courant 6 januari 1944, blz. 2; Arnhemsche Courant 6 januari 1944, blz. 3; Arnhemsche Courant 29 januari 1944, blz. 4overige bronnenCBG Verzamelingen fa; Genealogieonline; Google Search; Pondes.nl
Jan Willemsen
Op 7 januari 1944* wordt geboren Jan Willemsen.
................................................-Jan overlijdt op 4 mei 2002*; hij wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden.BRONNENoverige bronnenGoogle Search; Online-begraafplaatsen.nl
Johannes Petrus Theodorus Peelen
Op ...januari 1944 wordt in Elden Johannes Petrus Theodorus Peelen geboren. Hij is een zoon van Johannes Wilhelmus Peelen [1914-1990] en Agnes Th.A. Joosten [1917-2005].
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 8 januari 1944, blz. 3 overige bronnenGoogle Search; Online-begraafplaatsen.nlTh. van Hummel
Op....januari 1944 trouwt Th. van Hummel uit Elden met A.A.A. van Enter uit Arnhem.
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 8 januari 1944, blz. 3 overige bronnenGoogle SearchTheodorus L.J. Boekhorst
Op ...januari 1944 wordt in Elden Theodorus L.J. Boekhorst geboren. Hij is een zoon van J.H.A. Boekhorst en Chr. A. Koenen.
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 14 januari 1944, blz. 2 overige bronnenGoogle SearchJ.M.M. Poulussen
Op ....januari 1944 gaat J.F Natrop uit Arnhem in Elst in ondertrouw met J.M.M. Poulussen uit Elden. Ze trouwen in Elst op.......
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 14 januari 1944, blz. 2; Arnhemsche Courant 29 januari 1944, blz. 3overige bronnenGoogle SearchM. Arnts
Op ....januari 1944 overlijdt in Elden M. Arnts [28 jaar]. Ze is de echtgenote van .....Hummel. Ze is een dochter van ..... Arnts en ......
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 14 januari 1944, blz. 2 overige bronnenGoogle SearchBernard J. Hartgers
Op ...januari 1944 wordt in Elden Bernard J. Hartgers geboren. Hij is een zoon van R. Hartgers en J.W. Hes.
BRONNENkrantenArnhemsche Courant 22 januari 1944, blz. 2 overige bronnenP. van Wijk
Op 22 januari 1944 verhuist P. van Wijk van Arnhem, Grondelstraat 84, naar Elden. Hij is instrumentmaker bij de PTT.
BRONNENarchievenGelders Archief 1710-02 Bevolkingsregister Gemeente Arnhem, nr. 73640-73641krantenArnhemsche Courant 22 januari 1944, blz. 3overige bronnenGeert van Elk
Op 28 januari 1944 wordt geboren Geert van Elk. Zijn echtgenote, Ria van Marwijk [31 juli 1946] is reeds op 14 februari 1994 overleden.
.......................................-Geert overlijdt op 7 januari 2002*; hij wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden.BRONNENoverige bronnenGoogle Search; Online-begraafplaatsen.nlWim Hermans
Op 3 februari 1944 wordt Wim Hermans geboren.
Johan van Hal
Op 22 februari 1944 komen Johan van Hal en zijn zoontje Theo van Hal om het leven bij een bombardement op de gasfabriek, Malburgen West en de Rijnwijk. Zestig mensen verliezen hierbij het leven. Johan was met zijn zoontje brood aan het venten in de nieuwbouwwijk Malburgen.
........................................-Johan is hulp bij de familie A. Meijerink. -een advertentie wordt gepaatst door de familie Kummeling, Westerveldsestraat. BRONNENinternethttp://www.lucasvanelden.nl/parochiegeschiedenissen/27.htm overige bronnenCBG Verzamelingen fa; Google Search;Theo van Hal
Op 22 februari 1944 komen Theo van Hal en zijn vader Johan van Hal om het leven bij een bombardement op de gasfabriek, Malburgen West en de Rijnwijk. Zestig mensen verliezen hierbij het leven. Johan was met zijn zoontje brood aan het venten in de nieuwbouwwijk Malburgen.
........................................-Johan is hulp bij de familie A. Meijerink. -een advertentie wordt gepaatst door de familie Kummeling, Westerveldsestraat. BRONNENinternethttp://www.lucasvanelden.nl/parochiegeschiedenissen/27.htm overige bronnenCBG Verzamelingen fa; Google Search;Op 17 mei 1944 wordt geboren José Daamen. Ze overlijdt op 22 september 1991*. Ze wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden.
Op 5 juli 1944* wordt geboren Dora J. van Hummel. Ze trouwt met Vos. Ze overlijdt op 14 januari 2002. Ze wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden.
Op ...juli 1944 trouwt G.H. Jansen in Elden met Th. Derksen Ze wonen op 17 juli 1944 op Rijksweg 89 CBG fa
Op 20 augustus 1944 overlijdt in Elden Herman Jozef Visscher (40 jaar). Hij is de echtgenoot van C.J. Visscher-Hermsen, Meinerswijksestraat 21 CBG fa
In september 1944 trouwen in Elst W. van Schuilenburg en T. Jansen, beiden uit Elden
In september 1944 overlijdt in Elden de ongehuwde W.T. Heezen (69 jaar).
Op 2 oktober 1944 overlijdt in Elden Hanny Goossen (10 jaar). Ze wordt geboren op 7 juni 1934. Voorts Henk Goossen, geboren op 12 januari 1939 (5 jaar). En Wilhelmina Goossen, geboren op 4 juli 1942 (2 jaar)
Op 12 oktober 1944 wordt geboren Karel G.A. Kruis. Hij overlijdt op 18 juni 1989*. Hij wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden.
Op 24 november 1944* wordt geboren Wim Leenders. Hij overlijdt op 10 april 1952*. Hij wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden.
In 1944 wordt Marijke Horstra geboren. Ze overlijdt in 2005* en wordt begraven op de RK begraafplaats in Elden