Elden in de 17e eeuw

Temidden van de zeven ondertekenaars van de Unie van Utrecht is Gelre - als enige hertogdom - formeel de eerste in rang. Gelre is echter een economisch zwak en door oorlog geteisterd gewest, dat in de 17de eeuw geen Gouden Eeuw kende en dat nauwelijks zijn quote in de financiën van de Republiek kon dragen. Feitelijk lag het primaat dan ook bij het zeer welvarende Holland, dat Gelre slechts als buffer tegen invallers zag.

Pas met de inname van Groenlo door Frederik Hendrik in 1627 waren de Kwartieren van Nijmegen, Zutphen en de Veluwe geheel van de Spanjaarden bevrijd. Het Overkwartier van Roermond bleef in Spaanse handen en raakte bij de Vrede van Münster in 1648 definitief van de rest vervreemd. Het politiek bedrijf speelde zich hierna afwisselend af in één van de drie overgebleven Kwartiershoofdsteden. Omdat de weinige centrale Gelderse overheidsorganen in Arnhem gevestigd waren, was deze stad bestuurlijk belangrijker dan Nijmegen en Zutphen. De vrijwaring van geweld was van korte duur, want in 1665-'66 vielen troepen van de prins-bisschop van Münster, die de heerlijkheid Borculo opeiste, de Achterhoek binnen. Dit was slechts een voorproefje van hetgeen vijf jaar later stond te gebeuren; in de zomer van 1672 vielen Franse, Keulse en Münsterse troepen de Republiek binnen en werden Gelderland, Overijssel, Utrecht en Drenthe in een mum van tijd bezet. Lodewijk XIV tooide zich gedurende twee jaar met de titel hertog van Gelre en graaf van Zutphen. Toen Gelderland eind 1674 werd bevrijd, was er geen sprake van dat het gewest zonder meer weer in de Unie zou worden opgenomen. Daarop boden de Gelderse Staten in 1675 de hertogshoed aan stadhouder Willem III aan. Deze weigerde echter onder Hollandse en Zeeuwse druk. Wel liet hij een reglement op de regering opstellen dat hem zeer veel macht gaf,met name wat betreft de begeving van ambten. Hiervan heeft hij ten volle gebruik weten te maken; overal in het gewest hielp hij zijn vertrouwelingen op het kussen. [Stenvert e.a. Monumenten in Nederland Gelderland , blz 16-17]