Arnemuiden
ArnemuidenStad in Zeeland op Walcheren. Ook Arnemuda (1223), Erremuu, Armuyden, Armuijen, AremuijealgemeenReeds in 1223 vermeld [wikipedia].In 1438 wordt de stad wegens dreigend overstromingsgevaar verplaatst naar het noordoosten en herbouwd op de oostdijk van Middelburg. Het verlaten gedeelte gaat verloren aan het water.[Aa, Aard1, blz. 323]In 1440 door de Arne verzwolgen [wikipedia]In 1462 wordt het nieuwe A. gesticht en worden veel huizen getimmerd en een kapel [Adriaanse, Kruiskerk; [Aa, Aard1, blz. 323].In 1477 wordt A. verwoest door de Cosmas- en Damianusvloed [wikipedia]Op 10 maart 1481 brandt de stad grotendeels af [Aa, Aard1, blz. 323]In de nacht van 6 juni 1566 teistert een grote brand Arnemuiden [Adriaanse, Kruiskerk]Op 9 maart 1574 krijgt A. stadsrechten, maar heeft geen zitting in de Staten van Zeeland en wordt daarom een smalstad genoemd [wikipedia]In 1584 zijn er 280 huizen [wikipedia].belastingenalgemeen=In een archiefstuk uit 1497 is sprake van een overeenkomst tussen de stad Middelburg en de ambachtsvrouw over het heffen van belasting “beneden de kapel in het oosteinde van Arnemuiden”. [Adriaanse, Kruiskerk]=De Arnemuiders moeten accijnzen en belasttinge btalen aan Middelburg nadat Middelburg de ambachtsheerlijkheid heeft gekocht [Aa, Aard1, blz. 324]=In 1572 en volgende jaren draagt Arnemuiden bij aan de inkomsten van Zeeland [BMHG 1943, blz. 6-35]=In 1575 wordt ingevoerd een heffing op vreemde schepen die aanleggen aan de hoofden van A. Ze betalen "telken reize" zes groten Vlaams ofwel ongeveer 15 cent Nederlands. De opbrengst is bestemd voor onderhoud en reparatie van stedelijke eigendommen [Aa, Aard1, blz. 325]kerkbelastingBij een geweldige storm in de nacht van 7 maart 1582 stort de voorgevel van de kruiskerk geheel in en wordt het dak opgelicht. Bijna alle leien vallen er af en de kerk is zodanig vernield dat er opnieuw een nieuwe toren op de kruiskerk moet worden geplaatst. Willem van Oranje verleent toestemming voor belastingheffing om de kosten te dekken [Adriaanse, Kruiskerk]turfimpostKenau Simons Hasselaar werd voor haar den lande bewezen diensten bij Resolutie van 2 september 1574 door de Staten van Holland en Zeeland begiftigd met het waagmeesterschap en ontvangerschap van de impost op de turf te Arnemuiden [Aa, Bio, deel 8-1, blz. 254; Verwoert, Handwoordenboek I, blz. 283]waaggeldzoutbelastingHet ruwe baaizout en de vaten wijn worden vooral door de vrachtschippers uit Bretagne aangevoerd. Dit zijn de Bertoenen of de Bretons. Ze krijgen in de nieuwe kruiskerk een kapel toegewezen waar ze een altaar en een beeld voor hun beschermheilige Sint Yves mogen oprichten. Als tegenprestatie moeten ze wel van ieder aangevoerd vat wijn en van elke aangevoerde “honderd” (19 registertonnen) zout belasting betalen voor het onderhoud van de kruiskerk [Adriaanse, Kruiskerk]bestuurmagistraatOp 20 maart 1795 kiest "het volk van Arnemuiden" een nieuw stadsbestuur [Adriaanse, Kruiskerk]schepenJan Hendrikz Houck is schepen te Arnemuiden en behoorde fot de commissie van ‘kundige personen om (1526) het noodige tot het maken der haven te bezorgen.’ Die haven werd 24 Augustus 1535 geopend [Aa, Bio, deel economieIn 1370 geeft koning Haquin van Noorwegen de stad allerlei privileges om de handel met zijn land te bevorderen In 1411 wordt de stad in de Hanze opgenomen.In 1418 behoort A, tot de voornaamste koopsteden van Europa [Aa, Aard1, blz. 323]In 1496 landt Johanna, de bruid van Filips de Schone, in Arnemuiden. Er liggen dan 135 schepen op de rede [wikipedia; [Aa, Aard1, blz. 324].De 16e eeuw is de Gouden Eeuw voor Arnemuiden. De zoutnering is van groot belang. Het met zoutmaten betrouwbaar meten van het geraffineerde, gezuiverde, witte zout, was van levensbelang met het oog op de concurrentie met andere steden. Niet het minste spoor van malversatie en fraude mocht ontstaan. Er zijn vijf lijnbanen in Arnemuiden. Het bouwen van schepen op de werf, het uitrusten van de koopvaardijschepen voor nieuwe vaarten, het verkopen van touwwerk voor de schepen, e.d. leverde volop werk voor de touw- of lijnbanen. In de zgn. teerstoof wordt teer of pek gemaakt voor het drogen en teren van de kabels en touwen [Adriaanse, Kruiskerk]In 1522 vertrekken meer dan 150 schepen van de rede van Arnemuiden om Karel V uit Engeland op te halen [wikipedia; [Aa, Aard1, blz. 324].In 1531 krijgen de inwoners van Arnemuiden van Keizer Karel V vergunning voor het oprichten van een teerstoof. De opbrengsten van de teerstoof zijn bestemd voor het onderhoud van de kerk [Adriaanse, Kruiskerk]In 1570 komen alleen al 400 zoutschepen in A [wikipedia]In 1574 zijn die van A. ontslagen van de verplichting om de komende zes jaar hun hypotheken af te lossen. Het gaf een grote impuls aan de economie [Aa, Aard1, blz. 325]Door verzanding en indijkingen is op den duur scheepvaart naar Arnemuiden onmogelijk. In de jaren 1615-1617 wordt een kil gegraven door de Lemmer. Het blijkt vergeefs [Aa, Aard1, blz. 325]Op 26 januari 1574 krijgt A. het recht op een jaarmarkt en op een weekmarktIn 1839 bezit Arnemuiden een stijfselfabriek. Velen werken in de kustvisserij, nog 16 schuiten en 19 hoogaartsen die op de Schelde en de Zeeuwse stromen vissen. Van de 31 zoutketen die er ooit waren zijn er in 1839 nog twee over [Aa, Aard1, blz. 322]In 1870 laat de regering een spoorlijn aanleggen van de haven van Vlissingen naar Duitsland. Het Sloe wordt dan afgedamd en A. verliest daardoor de verbinding met zeeIn 1901 is de vissersvloot nog 65 schepen groot [wikipedia]financiënleningenIn 1841 gaat A. een schuld aan bij de douairiere Schorer; op 1 januari 1848 is de schuld aan de douairiere Schorer nog f 3.206,17. De burgemeester schrijft haar op 25 januari 1848lijf- en losrentenIn 1575 worden ten last van inkomsten en accijnzen van de stad f 200 lijfrenten en f 200 losrenten uitgegeven om onderhoud te kunnen doen aan de hoofden en zeewering, watermolens, sluizen e.d. [Aa, Aard1, blz. 325]loterijMet toestemming van de Staten van Zeeland richt het stadsbestuur in 1675 een loterij op. Voor 1200 pond vlaams worden prijzen gekocht. Maar uiteindelijk gaat de loterij niet door. De intekening is te gering. Het duurt tot 1688 voordat de kruiskerk volledig kan worden gerenoveerd [Adriaanse, Kruiskerk]subsidieRond 1675 is de kruiskerk opnieuw aan renovatie toe. Maar er is geen geld voor de noodzakelijke restauratie, noch bij de stad noch bij de kerkvoogdij. De Staten van Zeeland zijn slechts bereid een beperkte subsidie te verlenen van 400 gulden, terwijl de restauratie begroot wordt op wel 1000 pond vlaams (6000 gulden) [Adriaanse, Kruiskerk] Rond 1704 is de kerk weer in een deplorabele toestand. Eerst in 1706 verlenen de Staten van Zeeland een subsidie voor het zo zeer noodzakelijke herstel van de bouwvallige kerk. Het stadsbestuur schenkt als dank voor de subsidie de leden van de Staten elk een beloning van twee stuivers [Adriaanse, Kruiskerk]gemeente =in 1826 gemeente in het district Middelburg met c.a. 1008 inwoners [Gosselin, blz. 15]In 1836 zijn er rond 1100 inwoners.In 1839 zijn er in de gemeente 198 huizen en ruim 1300 inwoners. De stad zelf telt 177 huizen en ruim 1200 inwoners [Aa, Aard1, blz. 322, 326]In 1851 beslaat Arnemuiden "..eene oppervlakte van 490 bunder, waaronder 486 bunder belastbaar land; en telt 182 huizen bewoond door 298 huisgezinnen, ...eene bevolking van 1340 inwoners." [Aa, blz. 579]=Op 2 oktober 1857 wordt Kleverskerke toegevoegd [gemeentegeschiedenis; GenVer]In 1867 valt het dorp Arnemuiden onder de gemeente Arnemuiden.In 1869 zijn er rond 1500 inwoners.In 1913 valt A. onder de gemeente Arnemuiden. Er zijn 2101 inwoners op 1789 hectare [IJzerman].=op 1 januari 1936 zijn er 2425 inwoers [Lijst KNAG]=Tot 1 januari 1997 een zelfstandige gemeente tesamen met Kleverskerke [GenVer; Wikipedia]=Op 1 januari 1997 wordt A. een deel van Middelburg [gemeentegeschiedenis; GenVer]In 2008 zijn er 5358 inwoners [wikipedia]In 2014 onderdeel van de gemeente Middelburg, postcode 4340-4341 [metatopos].
heerlijkheidEr is een slot van de heren van Arnemuiden. In 1438 overlijdt Gillis, heer van Arnemuiden. Hij wordt begraven in "de kapelle boven op der stede dijk" [Adriaanse, Kruiskerk]. Het geslacht is rond 1450 met Gillis van Arnemuiden uitgestorven.De heerlijkheid komt in het geslacht van de van Borselens [Aa, Aard1, blz. 323]In 1493 koopt de stad Middelburg de heerlijkheid van Filips van Bourgondië, getrouwd met Anna van Borselen [Aa, Aard1, blz. 323]Er ontstaan heftige onenigheden tussen Middelburg en Arnemuiden [Aa, Aard1, blz. 324]Middelburg frusteert dehandel met Arnemuiden ten eigen bate en vraagt A. belastingen [Aa, Aard1, blz. 324]Een klacht bij het Hof faalt bij vonnis van Karel V van 23 augustus 1531. Dan bieden die van A. de keizer aan om zolang de welvaart duurt jaarlijks de keizer 300 gulden te betalen. Ook dirt werd afgewezen. [Aa, Aard1, blz. 324]oorlogIn 1572 kiest Arnemuiden met Middelburg de zijde van Willem van Oranje. Alva laat dan de stad bezetten en plunderen. Er vindt een bloedbad plaats [wikipedia; Aa, Aard1, blz. 324; Verwoert, Handwoordenboek I, blz. 22-23].Op 19 februari 1574 geven de Spanjaarden Arnemuiden en Middelburg aan de prins van Oranje [Aa, Aard1, blz. 324; Verwoert, Handwoordenboek I, blz. 23].In augustus 1809 worden honderden Engelse soldaten in Arnemuiden gelegerd. [Adriaanse, Kruiskerk]Napoleon bezoekt op 12 mei 1810 Nieuwland en Arnemuiden [Navorscher 1870, blz. 16]BRONNENgeraadpleegde bronnenAa, Bio; Baert, Goor; BMHG; DDB; Gemeentegeschiedenis; GenVer; Lijst KNAGliteratuurAa, Abraham Jacob van der, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, 1e deel (A), Gorinchem, Jacobus Noorduyn 1839, blz. 322-326Aa, Aardrijkskundig, deel 13, nr. 2, blz. 579 (1851)Becht, Statistische, pp. 51 (Rep), 114 (1580), 141 (1651), 142 (1576) Adriaanse, J., De kroniek van Arnemuiden, deel 1 (1870 t/m 1948), deel 2 (1795-1869), deel 3 (1695-1794) en deel 4 (1948-1996), Goes 1992-1996Adriaanse, J., De oude kruiskerk van Arnemuiden (1505-1857), in: Bulletin nr 50 (2003)Fruin, Rechterlijke, pp. 68-69 (m.e.) Goes, Register II, p. 659 (1549)Gosselin, J.J., Alphabetische naamlijst der gemeenten en derzelver onderhoorigheden ...etc, Amsterdam 1826, blz. 15Gosses, Stadsbezit, p. 18(1288) Kesterloo, H.M., Geschiedenis en plaatsbeschrijving van Arnemuiden, Middelburg 1876Meerkamp van Embden, Goudsche, pp. 114-117, 122 (1526) Navorscher XII,p.98 (1574) Nooyer, G. de, Arnemuiden in vroeger dagen, Middelburg 1978Rees, Geschiedenis I, p. 171 (1493) Smidt/Rompaey, Chronologische III, p. 302 (1537) Smidt/Strubbe, Chronologische I, pp. 344 (1499), 465 (1501)Smidt/Strubbe/Rompaey, Chronologische II, p. 132(1513) Speeleveldt's Briefe über die Insel Walcheren, Weimar 1810, blz. 91 e.v. [DDB]T.S. Zeeland I, pp. 152 (1531), 201 (1288), 204 (1493), 205 (15e-18e e) Unger, Rekening, p. 76 (15e e) Verwoert, Hermanus, Handwoordenboek der vaderlandsche geschiedenis volgens de nieuwste en beste bronnen bewerkt, deel 1 [A-K], Nijmegen 1851, blz. 22-23Waal, Leer, p. 11(1543-44) W.D.B.I.U.A. 1872, 2 november, p. 2overige bronnenNavorscher 1851-1854; BGN
heerlijkheidEr is een slot van de heren van Arnemuiden. In 1438 overlijdt Gillis, heer van Arnemuiden. Hij wordt begraven in "de kapelle boven op der stede dijk" [Adriaanse, Kruiskerk]. Het geslacht is rond 1450 met Gillis van Arnemuiden uitgestorven.De heerlijkheid komt in het geslacht van de van Borselens [Aa, Aard1, blz. 323]In 1493 koopt de stad Middelburg de heerlijkheid van Filips van Bourgondië, getrouwd met Anna van Borselen [Aa, Aard1, blz. 323]Er ontstaan heftige onenigheden tussen Middelburg en Arnemuiden [Aa, Aard1, blz. 324]Middelburg frusteert dehandel met Arnemuiden ten eigen bate en vraagt A. belastingen [Aa, Aard1, blz. 324]Een klacht bij het Hof faalt bij vonnis van Karel V van 23 augustus 1531. Dan bieden die van A. de keizer aan om zolang de welvaart duurt jaarlijks de keizer 300 gulden te betalen. Ook dirt werd afgewezen. [Aa, Aard1, blz. 324]oorlogIn 1572 kiest Arnemuiden met Middelburg de zijde van Willem van Oranje. Alva laat dan de stad bezetten en plunderen. Er vindt een bloedbad plaats [wikipedia; Aa, Aard1, blz. 324; Verwoert, Handwoordenboek I, blz. 22-23].Op 19 februari 1574 geven de Spanjaarden Arnemuiden en Middelburg aan de prins van Oranje [Aa, Aard1, blz. 324; Verwoert, Handwoordenboek I, blz. 23].In augustus 1809 worden honderden Engelse soldaten in Arnemuiden gelegerd. [Adriaanse, Kruiskerk]Napoleon bezoekt op 12 mei 1810 Nieuwland en Arnemuiden [Navorscher 1870, blz. 16]BRONNENgeraadpleegde bronnenAa, Bio; Baert, Goor; BMHG; DDB; Gemeentegeschiedenis; GenVer; Lijst KNAGliteratuurAa, Abraham Jacob van der, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, 1e deel (A), Gorinchem, Jacobus Noorduyn 1839, blz. 322-326Aa, Aardrijkskundig, deel 13, nr. 2, blz. 579 (1851)Becht, Statistische, pp. 51 (Rep), 114 (1580), 141 (1651), 142 (1576) Adriaanse, J., De kroniek van Arnemuiden, deel 1 (1870 t/m 1948), deel 2 (1795-1869), deel 3 (1695-1794) en deel 4 (1948-1996), Goes 1992-1996Adriaanse, J., De oude kruiskerk van Arnemuiden (1505-1857), in: Bulletin nr 50 (2003)Fruin, Rechterlijke, pp. 68-69 (m.e.) Goes, Register II, p. 659 (1549)Gosselin, J.J., Alphabetische naamlijst der gemeenten en derzelver onderhoorigheden ...etc, Amsterdam 1826, blz. 15Gosses, Stadsbezit, p. 18(1288) Kesterloo, H.M., Geschiedenis en plaatsbeschrijving van Arnemuiden, Middelburg 1876Meerkamp van Embden, Goudsche, pp. 114-117, 122 (1526) Navorscher XII,p.98 (1574) Nooyer, G. de, Arnemuiden in vroeger dagen, Middelburg 1978Rees, Geschiedenis I, p. 171 (1493) Smidt/Rompaey, Chronologische III, p. 302 (1537) Smidt/Strubbe, Chronologische I, pp. 344 (1499), 465 (1501)Smidt/Strubbe/Rompaey, Chronologische II, p. 132(1513) Speeleveldt's Briefe über die Insel Walcheren, Weimar 1810, blz. 91 e.v. [DDB]T.S. Zeeland I, pp. 152 (1531), 201 (1288), 204 (1493), 205 (15e-18e e) Unger, Rekening, p. 76 (15e e) Verwoert, Hermanus, Handwoordenboek der vaderlandsche geschiedenis volgens de nieuwste en beste bronnen bewerkt, deel 1 [A-K], Nijmegen 1851, blz. 22-23Waal, Leer, p. 11(1543-44) W.D.B.I.U.A. 1872, 2 november, p. 2overige bronnenNavorscher 1851-1854; BGN