Rondreis Marokko, Reisorganisatie Kras, vlucht met Transavia.
Vertrek: 13-04-2018 Amsterdam-Marrakech
Terug: 27-04-2018 Agadir-Amsterdam
Vrijdag de 13e april 2018
Amsterdam-Marrakech
Op deze dag van bijgeloof vliegen we naar Marrakech in Marokko. De reis met bus en trein naar Amsterdam is vlekkeloos verlopen. Het inchecken, het opstijgen: geen probleem. Als we niet neerstorten hernoem ik vrijdag de 13e tot een geluksdag.
Langzaam is de winter verdwenen en is de lente aan het ontwaken. Eindelijk is de temperatuur aangenaam zoals die in deze tijd behoort te zijn. Die winterse onaangename periode waren we in Nederland niet meer gewoon. De natuur ligt zeker een maand achter en Nederland ligt nu ook achter ons. Nu verwacht je dat het in Marokko, dicht bij de Sahara, veel beter zal zijn. Maar ook daar is het de afgelopen maanden opmerkelijk slecht geweest. Veel regen, zelfs sneeuw wat daar niet gebruikelijk is. De temperatuur is hetzelfde of zelfs lager dan in Nederland. De voorspelling is dat het 11° C zal zijn als we gaan landen. De verwachting voor de komende weken is goed, anders zou het niet vrijdag de 13e zijn. We hebben een veilige landing. Het regent en het is 13° C.
Bij de douane staat een rij van hier tot Tokyo. Een groot vierkant afgezet met linten, een doolhof van “hier komen we nooit meer uit”. Oorzaak zijn de douaniers die van alles met pen invullen, stempels zetten en kijken alsof ze de president zelf zijn. Veel mensen hebben donkere kleding aan. Het ziet letterlijk zwart van het volk. We zijn in Afrika.
De reisleider van Kras staat bij de uitgang de groep op te wachten. Bijna zijn we het busje kwijt omdat ik zo nodig een foto moet maken en de rest al in de chaos is verdwenen. Gelukkig is dit ook niet het ongeluksmoment van vrijdag de 13e.
Door de natte ramen in het donker zien we nauwelijks waar we terecht zijn gekomen. Het hotel is een doolhof met gangen, kamers en gevaarlijke glibberige tegels met op- en afstapjes die nauwelijks opvallen omdat de hoogteverschillen in hetzelfde mozaïek doorlopen. De weg naar het restaurant vinden is een hele opgave. En later als ik daar een kop koffie ga halen, verdwaal ik.
Aan de overkant van de weg hebben we flessen water gekocht, beter gezegd, laten voorschieten, want we hebben nog geen Marokkaanse Dirhams. Angstvallig houd ik mijn tas goed stevig vast, want de straat met mannen in vodden en lawaaierige scooters ziet er in vochtige donkerte niet veilig uit. Pinnen, dat doe ik morgen wel!
De kamer is op een onbestemde plek in de stad. Geen idee waar het hotel is gelegen. De wifi werkt niet. Het wordt afgeraden water uit de kraan te drinken. Na met behulp van een fles water de tanden poetsen, rest er niets anders dan slapen.
Het ongemakkelijke gevoel is van het snelle reizen, de hersenen die het tempo en de nieuwe indrukken niet kunnen bijhouden.
Allebei hoofdpijn, maar al snel vallen we in slaap.
Zaterdag 14-04-2018
Marrakech
We zijn vijf minuten bezig om de kamerdeur van het slot te krijgen, wat dan uiteindelijk toch lukt zonder de receptie te bellen. De kamer, de douche, het interieur, de deur: het is natuurlijk geen Europa.
Het ontbijt is met Frans stokbrood, olijven, tomaten en komkommers. Geen kaas, maar wel koffie!
We gaan de stad Marrakech bekijken. Aanvankelijk nog fris, de regen is weg en de zon breekt door. Precies het moment dat het goede weer begint.
Bezoek aan de Saaditombes, dit zijn graven uit de 16e eeuw, hersteld met marmer en mooie mozaïeke tegels.
De Dirhams zijn gepind, weer een stap vooruit, nu nog kleingeld. Het centrum is een chaos, een kakofonie van geluiden, geuren en beeldprikkels die je normaal niet ervaart. Dit voelt als Afrika. Het verkeer gaat in een gestructureerde chaos, een wonder dat er geen botsingen zijn. Veel brommers, oude auto’s en handkarren. Soms rijdt er een grote dure Porsche tussen, dan weer een huifkar met paarden. In het algemeen lijkt het arm, oud, stoffig en vies. Het straatbeeld is anders dan welk land in Europa dan ook. Dit is Marokko in Afrika. Marokko heeft veel verschillende culturen: Arabisch, Moors, Berber, Joods…
We lopen door een smal straatje met het vlees hangend naast de deur. Bedelaars op de grond. Stalletjes met groenten en fruit. De geuren van Afrika.
Als tegenhanger is er het paleis Bahia met tuinen en geurige bloemen. Dit lijkt op Alhambra in het Spaanse Granada. De Moorse invloed, de Islam, mozaïeke tegels, mooie patronen, prachtige bouwwerken en versieringen van de binnenzijde.
Daarna gaan we met de groep koffie drinken en dat is weer chaos. Niet gestructureerd, wie het eerst komt, krijgt het laatst. Groepen die na ons zijn gekomen zijn al klaar terwijl sommige van onze groep nog geen koffie hebben, omdat de ober voor de zoveelste maal met sinaasappelsap langs komt. Daarna is het betalen weer lastig, omdat bijna niemand kleingeld heeft.
Na de lunch op een gezellig dakterras met uitzicht op ooievaars en een moskee gaat de bus naar onze volgende bestemming:
Casablanca
We stoppen op een plein, waar veel mensen zitten rondom een fontein en waar niets te zien is.
Hotel op de 7e etage in de verte is de Atlantische oceaan te zien.
Even wandelen met onze tassen met geld, dat voelt niet veilig in de drukke, zwarte massa.
Zondag 15-04-2018
Het lijkt wel een heilige zondag in Casablanca.
Eerst een bezoek aan kerk Notre Dame de Lourdes met enorme grote zijwanden helemaal vol met afbeeldingen in glas en lood. De buitenkant van de hoge kerk is van beton om het glas te beveiligen.
We zijn nauwelijks weg en gaan weer met de groep koffie drinken. Nee, wij gaan op eigen houtje wandelen langs de zee. Op tijd terug, maar de groep is al weg. Snel naar de bus, die is ook al weg. Gelukkig is er nog een echtpaar met dezelfde ervaring. Zij bellen naar de reisleider. Blijkt dat ze nog in hetzelfde gebouw zijn, alleen zijn ze naar een andere hoek verkast.
Daarna naar de grote moskee gelegen aan de Atlantische Oceaan. Pracht en praal, schoenen uit, rondleiding. Hier zit het geld terwijl er nog zoveel armoede is. De Hassan II-moskee, de grootste moskee van Marokko. Er is plaats voor 25000 mensen binnen en 85000 mensen buiten.
Dan de lunch met gehaktballetjes, zeer lekker.
Rabat
Eerst naar het Koninklijk paleis waar we niet naar binnen mogen. Vanuit de verte mag je een foto maken van de wachters. In Marokko is het niet toegestaan foto’s te maken van personen in uniform. Behalve hier dan, maar niet van te dichtbij. Lachwekkend en oninteressant. Een paar kleine kinderen mogen wel dichterbij komen van een wachter. Dat is niet eerlijk, vindt iemand van onze groep. Deze gaat op zijn hurken lopen om te tonen: ik ben ook klein en mag daarom ook bij de poort komen.
Onderweg bezoeken we in Rabat de Hassantoren. De bedoeling was dat in de 13e eeuw hier de grootste moskee ter wereld gebouwd zou worden, maar de financier ging dood en de bouw stopte. De resten staan er nog: een niet afgebouwde minaret en een plein met ongeveer 200 pilaren, de zuilen van een niet bestaand gebouw.
Dan bij zee: de Kasba van de Oudaya’s, een oude vesting. De steegjes zijn in het blauw. Een fotograaf maakt onaangekondigd van iedereen foto’s met die mooie achtergrond. Als vissen zijn we in een fuik gelokt. Foto’s te koop bij het hotel de volgende dag. Verder een plein, oude stadsmuren, uitzicht over zee en een verkoper van suikerriet.
Het hotel is bij een zeer drukke markt bij een benzinestation en veel toeterende auto’s. We lopen hier na het eten doorheen in het donker. Je weet niet wat je ziet. Ongeveer Koningsdag in het zwart. Rook en viezigheid. Indiana Jones taferelen. Een rij van ongeveer 200 mensen die op taxi’s staan te wachten. We lopen ook door een soek. Het lijkt wel of we in de Middeleeuwen terecht zijn gekomen, geen bestrating, nauwelijks licht. Het lijkt me niet verstandig om hier foto’s te maken.
Maandag 16-04-2018
Fez, Meknès en Volubilis
Vertrek uit Rabat, op weg naar Fez (Fes)
Onderweg bezoeken we de stad Meknes.
- Royal Stables (Dar El Ma): dit zijn de vroegere graanschuren en paardenstallen van de sultan. Een groot complex, waar plaats was voor 12000 paarden. De restanten van de lemen gebouwen, muren en bogen staan er nog. De plafonds zijn in 1757 verwoest door een aardbeving.
- Wandelen door de medina van Meknes. De medina in Noord-Afrika is het oudste gedeelte van de stad, vaak omringd door een stadsmuur.
- Ook hier is een paleis. Meknes behoort tot een van de vier koningssteden. De andere zijn Marrakech, Rabat en Fez. In al deze steden zijn paleizen.
- Het restaurant waar we lunchen is ook als een paleis. Wat mooi van binnen. De thee wordt van grote hoogte ingeschonken. High Tea? of is dat weer iets anders?
- Iets ten noorden van Meknes is er de Romeinse nederzetting Volubilis, een archeologische plek. De ruïnes staan op een grote vlakte met uitzicht op het Atlasgebergte. Een vruchtbaar gebied voor graan en olijfbomen. Tussen de oude stenen groeien bloemen met krachtige kleuren. Bovenop de Romeinse zuilen staan de ooievaars in hun nesten.
- Het is een prachtige omgeving. Even later hebben we een fotostop bij een meer. Een kleine jongen op een ezel heeft succes. Twee Dirham voor een foto te zien aan zijn twee opgestoken vingers. Hij lacht er vrolijk bij.
In Fez hebben we twee overnachtingen.
Dinsdag 17-04-2018
De hele dag in Fez
Fez oftewel Fes zoals het in Marokko op de borden staat, komt van het Arabische woord Faz dat pikhouweel betekent. Volgens een legende werd met een pikhouweel van goud en zilver de grenzen van Fez omlijnd.
We zien een heel groot paleis, een groot oppervlak aan muren, oude stadsmuren en de oude stad.
We hebben een druk programma met:
- Leerlooierij Chouara
- Pottenbakkerij, keramiek en mozaïek Art Naji
- Wandeling door de Medina, de oude binnenstad
- Lunch: veel tapas, groente, pastille, fruit
- Weverij
- Koninklijk Paleis (Dar al-Makhzen)
Tot zover is het een reis met veel contrasten. Rijkdom en armoede. Enerzijds pracht en praal van paleizen, moskeeën en schitterende gebouwen. Anderzijds bedelaars, mensen gekleed in lompen en vale hoofddoeken. Oude auto’s, brommers, huifkarren en ezels die goederen vervoeren. Drukte in het verkeer in de steden, de rust op het platteland tussen het Rif- en Atlasgebergte.
Marrakech, Casablanca, Rabat, Meknes en Fez hebben we nu bezocht. In elke stad staat een paleis, die van Fez is het grootst. Casablanca is de grootste stad met de meeste inwoners, de andere vier zijn de Koningssteden. Zij waren ooit hoofdstad van Marokko. Rabat is de huidige hoofdstad.
Van wat we gezien hebben is Fez het mooist, en ook moderner dan de andere steden. De mensen zijn iets netter, duurder gekleed. Je ziet soms hoge hakken, lippenstift en een hoofddoekloos vrouwengezicht. Het merendeel is echter traditioneel gekleed, alleen zijn de stoffen hier in Fez sjieker of exclusiever.
Woensdag 18-04-2018
Van Fez naar Erfoud (420 km)
We rijden door het Midden-Atlasgebergte. Onderweg drinken we koffie in Ifrane. Het lijkt alsof we in de Europese Alpen zijn: moderne huizen in Zwitserse bouwstijl, bergen en sneeuw. Ifrane ligt in een wintersportgebied. Ook hier is weer een paleis met militaire wachters in uniform. We stoppen langs de weg omdat er een groep berberapen te zien is. Ze lopen er vrij rond, niet bang voor de soldaten bij het wachtershuisje. We mogen de berberapen gerust fotograferen, zolang de lens maar niet in de richting van een uniform wijst. Dat houden de militairen nauwlettend in de gaten. Langs de weg liggen nog dikke plakkaten sneeuw.
Verder rijdend zien we: een prachtig berglandschap met sneeuwresten, nederzettingen van nomaden, een herder met een kudde schapen, ezels als lastdier en een ooievaar op een kerkje. In een rode berg staat groot in het Arabisch geschreven: God-Vaderland-Koning.
De lunch is in de bus. Eén voor één wordt uitgedeeld: een zak, een groot rond brood (nog warm), een mes, een lepel, een servet, een pak kaas, een banaan, een sinaasappel, een appel, een flesje water en een toetje. Een grappig tafereel. Weer doorrijden en eten in de bus. We hebben nog een druk programma.
Erfoud is een oasestad gelegen in het woestijnlandschap van de Sahara. Het hotel heeft een zwembad, palmbomen en een mooi buitenverblijf. Helaas hebben we geen tijd om te zwemmen. We vertrekken alweer snel voor de excursie die we geboekt hebben. Een kamelentocht bij zonsondergang.
Eerst een tocht van ongeveer een uur met een landcruiser dwars door de woestijn. Een beetje Dakar-gevoel. Dan een tocht op een kameel door de zandduinen van de Sahara. Feitelijk zijn het dromedarissen, maar kameel klinkt veel beter. Het scheelt een bult. Op één bult is moeilijk zitten, want ik zit steeds scheef. De karavaan trekt zo door de woestijn. De begeleider maakt van ons foto’s. Halverwege krijg ik een kleed aan en een tulband om. Er wordt een tekening in het zand gemaakt met onze namen in het Arabisch. We zitten bij bijna zonsondergang op een mooie blauwe lap stof. De woestijn is prachtig in het late licht met gele en rode kleuren. We zijn zo druk bezig elkaars tulband te bewonderen en foto’s te maken dat we de zonsondergang missen.
Als een echte berber gekleed reis ik terug op mijn dromedaris. De begeleider toont zijn spullen van steen die hij verkoopt. Flink afdingen is vereist. We kopen een kleine tajine, omdat hij zo vriendelijk is geweest en zijn best heeft gedaan om leuke foto’s te maken.
Bij de parkeerplaats kopen we ook nog een metalen ketting van een nomade, die heel opdringerig is. Uiteindelijk door telkens te weigeren toch nog een goede prijs voor dit metalen handwerk.
Terug met de landcruiser, ongeveer 60 km. Het was een bijzonder mooie, aangename tocht door de Sahara.
Donderdag 19-04-2018
Van Erfoud naar Tinghir (141 km)
In Erfoud eerst naar Macro Fossiles Kasbah: mineralen, stenen en fossielen.
We rijden langs de bergen van de Hoge Atlas in het zuidoosten van Marokko. Het begin van de woestijn, de Sahara.
In de buurt van Fezna veel zandhopen op de dorre vlakte. Hier zijn onderaardse gangen ooit met de hand gegraven, een heel waterstelsel. Bezoek aan een waterput bij een Berbervrouw.
Lunch in een zeer mooi restaurant: tajine, banken met kussens, mooie schilderijen, als een paleis en daar eet je dan inclusief drankje voor 130 Dirham, nog geen 12 euro.
Wandeling door de Todghakloof, soms maar 10 tot 20 meter breed en de wanden soms 300 tot 400 meter hoog. Berbers met ezels vragen geld als je een foto maakt.
In Tinghir bus uitstap voor tapijt en zilver voor wie wil. Inge wel, ik naar hotel. Inge krijgt daar huwelijksaanzoek. Ik zwemmen in groot zwembad.
Met Inge wandelen door Tinghir, leuke kinderen die van school komen, markt, 2e hands kleding, groenten. Wij hebben veel bekijks in onze kleding, vallen op en worden nagekeken, kan haast geen foto maken.
Hotel op het hoogste punt van Tinghir, afdalen naar het stadje waar een markt is. De tijd heeft hier stilgestaan. Wij hebben veel bekijks, vallen op en worden nagekeken. Ik kan haast geen foto maken. De kinderen daarentegen zijn heel erg vriendelijk, komen naar ons toe, zwaaien en geven handkusjes. We hebben al direct twee nieuwe vriendinnetjes.
Vrijdag 20-04-2018
Tinghir-Ouarzazate (168 km)
Op het eerste deel van de route zien we zilvermijnen en amandelbomen. Langs de weg zie je veel waterputten met ernaast een zonnepaneel. Winning van water met behulp van zonne-energie wordt door de overheid gesubsidieerd. In het dorre woestijnlandschap worden nu groene stroken zichtbaar door de aanplant van bomen. Er ligt opvallend veel plastic op de verder kale, steenachtige zandvlakte. Tussen het zand en grind groeien kleine, groene planten waardoor de kleur van het landschap varieert van geel tot lichtgroen.
We slaan af en rijden door de Dadèsvallei, een weg door de bergen langs een rivier. Vanwege de schoonheid van de omgeving hindert het niet deze weg heen en weer te rijden. Tijdens een stop bij een traditionele winkel van een berberfamilie is er de gelegenheid een kleed, theepot of een sieraad in te slaan. Inge twijfelt over een ketting die vrij prijzig is. Ze heeft al kunnen afdingen, maar toch... Ik sta buiten en ga haar halen om te zeggen dat de bus gaat vertrekken. Nee, veel te duur, zeg ik. Kom we moeten gaan! De bus vertrekt! In het weggaan doen we een laatste bod: de helft van de prijs. Oké, verkocht! Achteraf gezien hebben we veel te weinig betaald voor dit handgemaakt kunstwerk.
Terug naar de weg Tinghir-Ouarzazate. De doorgaande route bestaat uit een vrij smalle tweebaansweg door de woestijn. Links gezeten bij het raam passeert een tegenligger en meteen daarna zie ik over het asfalt een oranje obstakel voorbijkomen. Mijn eerste reactie is: een botsing met een scooter of een motor. Het gaat zo snel, een persoon heb ik niet gezien. De bus stopt onmiddellijk, de chauffeur en begeleider stappen uit en lopen naar achteren richting het wrak. Ze komen terug, de chauffeur heeft een groot oranje voorwerp in zijn handen: de buitenspiegel van de bus die er afgereden is. De tegenligger, een vrachtwagen, is doorgereden. Bus en vrachtwagen hebben elkaar geschampt, gelukkig geen frontale botsing.
In Ouarzazate bezoeken we een heel groot gebouw, de Kasbah Taourirt. De rondleiding is met een gids die we de volgende dag weer zullen zien.
In Ouarzazate hebben we onverwachts een vrije middag. De geplande excursie naar de middeleeuwse berberstad Aït-Ben-Haddou doen we de volgende dag, want er is een zandstorm en te slecht weer boven in de bergen. We moeten weer pinnen en wandelen via een omweg naar het centrum van Ouarzazate. De temperatuur is 26° C, het waait behoorlijk. Daarna ga ik zwemmen bij het hotel. De helft van het zwembad is nog schoon, de andere zijde is zanderig, daar is al het stof heen gewaaid. In de avond stormt het, windkracht 7 schat ik. Met zand en wind, alsof we bij de zee zijn. Zelfs binnen stormt het. Ik zet onze reistassen tegen de kamerdeur aan, zodat deze niet meer zo hard klappert.
Zaterdag 21-04-2018
Ouarzazate (twee overnachtingen)
Een zeer heftige storm gehad vannacht met flinke windvlagen van “hier gaan we” volgens Inge. Ik heb er doorheen geslapen en niets gehoord. Het is heiig, een spatje regen, geen weer voor een woestijn.
Het programma van vandaag:
- Fint oase
- Aït-Ben-Haddou
Zo’n druk programma dat ik me vergis in de dag. Het is al zaterdag, ik was in de vaste overtuiging dat het vrijdag is.
Vanmorgen zijn we met vier landcruisers op pad gegaan. Wij zaten aanvankelijk met 6 personen in de auto en in een andere wagen zaten er maar twee. Inge en een andere persoon stapten uit, omdat ze het meest ongemakkelijk achterin zaten. Ik zat voorin en stapte ook snel uit en zei dat ik met mijn vrouw in de andere landcruiser zou gaan zitten. De gids, een leuke donkere man geboren in het zuiden van Marokko en de chauffeur vonden het prachtig dat ik mijn vrouw niet in de steek liet, dat we onafscheidelijk bij elkaar gingen zitten. De gids grapte dat hij er met Inge vandoor ging. En op het eind van de dag was hij het nog niet vergeten.
Met de landcruisers reden we weer door de woestijn, nu naar de Fint oase. Het landschap is als een filmdecor en hier zijn ook beroemde filmopnames gemaakt. Lawrence of Arabia met Omar Sharif is daar een voorbeeld van. Een kaal, stenig bergmassief in fraaie vormen aan de bovenkant en onderin stroomt een riviertje en is het er groen met dadelbomen. De oase Fint. Na de fotostop dalen we af en rijden we het groene gebied in. Daar groeit dan meer dan je denkt. Er lopen een paar mensen met manden vol takken op hun rug en een ezel met de oogst van de dadelpalm. Alles kunnen ze van deze boom gebruiken; voor touw, dakbedekking, vlechtwerk, afscheidingen etc., en dadels natuurlijk. Even wandelen we door dit oergebied, een riviertje met stenen, groene dadelpalmen, hoge rotsen en wind. De hevige storm van vannacht is weliswaar afgezwakt, maar nog altijd zeer heftig. De lokale bevolking hebben hun doeken ter bescherming en zijn geheel bedekt gekleed. Wij lopen daar in korte broek en T-shirt. Het zand waait en stuift overal naar toe.
Bij een nederzetting met diverse huizen gaan we thee drinken bij een lokaal gezin. De schoenen moeten uit voordat we de kamer betreden. De vloer is geheel bedekt met tapijten waar we op de grond gaan zitten. Een vader en zijn kinderen bedienen ons. Er wordt muntthee gezet, de traditionele drank van Marokko om gasten te verwelkomen. Thee is drank nummer één qua consumptie. Inschenken hoog boven het glas hoort bij de demonstratie. Dadels en koek worden rondgedeeld.
In de middag eten we bij het hotel: broodjes kip met friet. Daarna even wandelen naar de grote kasbah Taourirt in Ouarzazate.
Om half vijf is er weer een uitstap met de bus naar Aït-Ben-Haddou. Nu rijden we langs filmstudio’s met decors van nog meer bekende films: Asterix en Obelix Cleopatra, Kingdom of Heaven…
Aït-Ben-Haddou is een ksar, een middeleeuws berberstadje. Dit is een heel mooi gebied, veel plaatselijk verkoop van handgemaakte juwelen en artikelen die je ergens anders niet zo gauw ziet. Meer Afrikaans, donker Afrika. Trotse mannen in mooie kleding, kleurige gewaden en hoofddoeken.
De citadel van Aït-Ben-Haddou werd gekozen als locatie voor de opnames van de populaire serie Game of Thrones.
Het is een geweldige locatie: de rivier, een brug en als een toren van Babel gebouwde citadel van leem, stro en stenen in de kleur van de omgeving. Bijzonder mooi en sfeervol, een van de leukste momenten van de vakantie.
Zondag 22-04-2018
Ouarzazate-Marrakech
Twee mensen van onze groep zijn al ziek geweest, darmklachten en overgeven. Vanmorgen hoorden we nog iemand luid aanhoudend kotsen. Veel toeristen worden ziek in Marokko. Het is geen schoon land qua hygiëne. Er wordt gewaarschuwd om geen leidingwater te drinken vanwege mogelijk ziekmakende bacteriën. We kopen flessen water, maar je weet niet waarmee groenten en fruit zijn gewassen en met welk water de glazen zijn gespoeld. Advies ook is om vaak je handen te wassen. Daarbij het ontbijt in dit hotel is niet veel soeps. Groenteschalen van de vorige dag staan op tafel. Bij de boter hebben ze gisteren ijsklontjes gedaan, de boter drijft nu in het water. Allemaal niet te vertrouwen. Ik eet wit stokbrood waar geen enkele voeding in lijkt te zitten met verpakte smeerkaas. Dat lijkt me wel zo veilig.
De rit naar Marrakech gaat door de Hoge Atlas. Op de toppen van de ruige, naakte bergen ligt nog sneeuw, die meestal tot eind mei blijft liggen. Mooi landschap en uitzichten in de bergen. We gaan over de hoogste bergpas van Noord-Afrika, de Tizi-n-Tichka op een hoogte van 2260 meter. De weg heeft maar liefst 366 bochten. Bij het afdalen wordt het landschap groener.
In Marrakech bezoeken we een botanische tuin, de Majorelletuin. Ineens zijn we in een andere wereld met veel toeristen, veel dames die selfies maken en opgedirkt gekleed zijn. De tuin was eigendom van de Franse modeontwerper Yves Saint Laurent, een gedeelte is aan hem gewijd. Er is een museum en zijn as is hier uitgestrooid. Schijnbaar valt hij nog in de smaak bij deze dames.
Daarna naar Djemaa el Fna, het grote plein van Marrakech bij de moskee. Slangenbezweerders, apen, vreemde mensen. De sfeer is à la Indiana Jones. Een drukte met huifkarren, markten, kraampjes en veel mensen. Overweldigende geluiden van trommels, de fluiten van slangenbezweerders en luidsprekers van de moskee. Ik loop met een camera op mijn borst en een man met slang loopt direct naar me toe. De slang hangt al half om mijn nek. Maar ik loop weg, ik wil geen foto’s maken. Constant komen mensen op je af. Zonnebril? Tatoeage, plakplaatje, nagelversieringen voor vrouwen. Er lopen veel aparte types rond. Sommige hebben geen tanden in de mond, er is zelfs een kraampje met kunstgebitten. Dan zijn er ook nog de waterdragers, in traditionele kledij en hoeden.
Hans, een reisgenoot komen we tegen op de terugweg naar de bus. Het lijkt hem wel leuk een foto met de waterdrager. Ik maak de foto’s met mijn toestel en dan met zijn toestel. Dan vragen ze Inge erbij en dan ik. Natuurlijk moeten we nu betalen. Vooruit dan, als ik alleen was geweest, had ik dit nooit gedaan. En de foto’s waar ik op sta, staan op Hans zijn toestel. Daarna gaan we naar het hotel Oudaya in Marrakech waar we de eerste nacht van de vakantie ook geweest zijn. Het voordeel is dat ik met de wifi niet meer in hoef te loggen.
Een advies tijdens het eten van een herstellende zieke, de 3 R’s: Rust, Reinheid en Regelmaat.
Maandag 23-04-2018
Marrakech
We brengen een bezoek aan de soek. Een soort markt in nauwe stegen met winkels en holtes waar van alles verkocht wordt. Er is veel handwerk te zien, men is druk bezig met houtsnijwerk, smeedwerk, leerbewerking en meer nijverheid. Uit hout worden schaakstukken gesneden. Uit ijzer tralies en hekken gefabriceerd. Van repen leer worden tassen, riemen en andere producten in allerlei kleuren gemaakt. De mensen werken in kleine ruimtes tussen veel materiaal. De verkopers zijn vriendelijker, niet zo opdringerig als in de andere soeks die we bezocht hebben. Misschien omdat het nog vroeg in de ochtend is.
De Nederlandse Marokkaan Mohammed is er weer, een gids die gespecialiseerd is in Marrakech. Ook tijdens het eerste bezoek aan deze stad heeft hij ons rondgeleid. Mohammed heeft drie jaar in Amsterdam homeopathie gestudeerd. Trots laat hij een foto zien waar hij samen met Johan Cruijff op staat, hier in Marrakech. We gaan naar zijn apotheek met vele kruiden, alles op natuurbasis. Vooral arganolie is hier populair. Bij de ingang zijn enkele vrouwen in kleurige kledij de olie van de pitten van de arganboom aan het persen. Even later krijgen we tegen betaling een nek- en schoudermassage. Een grappig gezicht: de mannen in ontbloot bovenlijf, de vrouwen in blote nek. Mohammed geeft een zeer leuke presentatie van allerlei natuurlijke producten die er te koop zijn. Ook kruiden en planten voor thee en door het eten. Hij zegt dat er weinig Marokkanen kanker krijgen. We kopen een stel producten, maar betalen teveel omdat we niet alert zijn en Marokkanen niet goed kunnen rekenen.
Daarna gaan we naar het grote plein koffie drinken, ergens bovenop een terras met goed overzicht en kans om met uitzoomlens ongehinderd foto’s te maken.
Daarna eten in het hotel en vrije tijd tot 19:00 uur. We wandelen tot hét plein met de moskee, gaan door het park bij de stadsmuur en worden op de terugweg nat. Het is zachtjes gaan regenen. Bijna drie uur gelopen langs een stinkende hoofdweg waar taxi’s, brommers, bussen en auto’s door elkaar bewegen.
Om 19:00 uur gaat de groep met de bus naar hét plein. Regenjas aan nu. In Marrakech regent het bijna nooit, behalve als wij er zijn. De bedoeling was de sfeer van het plein bij avond te beleven, proeven, maar dat valt nu in het water. Alleen bij de eetkramen zit de sfeer er nog goed in. Er wordt gezongen, gegeten en het water klettert van de zeilen. Er zijn schapenkoppen, hersenen en klappende, zingende mannen. Hier doen ze niet moeilijk als je een foto maakt. We krijgen een heet, sterk kruidendrankje, ook heet qua temperatuur, een mix van geneeskrachtige planten en kruiden.
Daarna snel naar het restaurant. Deze avond is een excursie waar we extra voor betaald hebben. Het eten is dan ook met live muziek. We worden welkom geheten met folklore muziek en traditioneel geklede mannen en vrouwen. Het is heel vrolijke muziek met steeds weer repeterende klanken. Tussen de eettafels wordt opgetreden. Er is een buikdanseres, een andere vrouw danst met brandende kaarsen op haar hoofd. Afrikaanse klanken en ik krijg nog een hoedje op mijn hoofd waar ik mee rondjes moet zwieren. Inge heeft bijna de slappe lach omdat José aan de andere tafel gekke bewegingen maakt op de ritmische muziek.
Terug naar buiten, nu regent het heel hard. Druipend kruipen we de bus in. In de bus zet ik mijn capuchon op, want het dak lekt. Grote druppels vallen op mijn hoofd. Op meerdere plaatsen regent het binnen, de stoelen worden nat. De oude bus is niet gewend aan deze weersomstandigheden. Dit is dan ook Afrika!
Dinsdag 24-04-2018
Marrakech-Essaouira
We rijden door het gebied van de Arganbomen (argania spinosa), ook wel ijzerbomen genoemd, die vooral in Zuid-Marokko voorkomen. De wortels gaan 50 meter diep de woestijnachtige grond in. De regering heeft een groot gebied tussen Agadir en Essaouira met deze bomen aangeplant om de bodemerosie tegen te gaan. De geiten lusten graag de vruchten en klimmen desnoods de bomen in. Langs de weg stoppen we voor een foto. In een arganboom zijn ongeveer tien geiten vastgebonden met een touw aan een tak. Het is alleen bedoeld om geld te vragen aan de toeristen als ze een foto maken. Ze leveren zo een mooi plaatje met de geiten goed verdeeld in de boom. Dieronvriendelijk, want ze zouden er zelf wel vrijwillig in gaan, maar dan her en der verspreid over het bos en was de bus niet gestopt.
Van de argannoten wordt arganolie geperst, een wonderbaarlijk Marokkaans goedje. Een van de betere oliën voor de huid.
Verder zien we nog veel oude auto’s: Peugeots die op gasflessen rijden.
Langs een stopplaats loopt de lokale bevolking rond met dromedarissen, alweer met het doel om geld te verdienen als je een foto maakt. In Marrakech zag ik dat men vaak op het plein een selfie maakte en nu pas ik deze techniek ook toe om zo toch nog een plaatje te kunnen schieten.
Bij aankomst in Essaouira gaan we direct middageten op de boulevard. Parasols en zeezicht, het is nog niet heet, maar ook geen regen. We zijn met de hele groep op het terras. Zelf betalen deze keer. Voor het terras op de boulevard zijn er de passanten die halt houden en hun kunsten vertonen om een dirham bij te verdienen. Een oude man bijvoorbeeld die op een paar snaren een kort deuntje krast, 50x achter elkaar. Dan drie mannen die samen een folklorisch geluid laten horen waarbij een oude man met witte baard telkens fraai omhoog springt. Daarna komen ze opdringerig geld vragen. Ze mogen het terras blijkbaar niet op, dus de mensen die vooraan bij de afscheiding zitten zijn de dupe om iets te geven. Oude vrouwen bedelen ook aan het hek. Voor ons op de boulevard halen een stuk of vijf atletische mannen acrobatische toeren uit: op elkaar staan drie hoog, flik flak, buitelingen enz. enz... Heel goed, maar we hebben er niet om gevraagd. De mentaliteit is: je hebt er naar gekeken dus moet je geld geven. Zoals ze ook vaag zeggen: take picture, you may take picture, en vervolgens willen ze daar geld voor zien. Ook bedelaars komen brutaal met open hand naar je toe of spreken je aan voor een gift. Er is veel armoede, maar er zijn ook veel oplichters. Het is een moeilijke kwestie, je kan niet blijven geven. Vanaf het terras kunnen we alles op ons gemak gadeslaan, want het duurt even voordat iedereen klaar is met nog een koffie of nog een toetje. Zo zien we ook een bedelaar die een mobiel telefoon uit zijn armoedige kleed haalt en gaat bellen. Je moet natuurlijk wel bereikbaar zijn.
Daarna worden we gedropt bij het hotel en zijn we voor de rest van de vakantie vrij. Alleen de terugtocht naar de luchthaven van Agadir is nog met de hele groep. Daarvoor moeten we vrijdagnacht om 02:00 opstaan.
In de ochtend kunnen we tot 11:00 gratis ontbijten, de rest van de maaltijden dienen we zelf te regelen.
In de middag wandelen we naar de haven, de visafslag en de soek. Op de terugweg gaan we langs de zee. Er is veel plastic aangespoeld. Op het strand ligt ook iets wat lijkt op blauw plastic, maar bij nader onderzoek blijkt het te bewegen, het is een soort kwal. Aan de kleur zie je dat ze giftig zijn. Google biedt uitkomst: het is een Portugese oorlogsschip. Er liggen er meerdere op het strand. Een beet van een Portugees oorlogsschip kan zeer gevaarlijk zijn, zelfs dodelijk omdat men verlamd of verstrikt kan raken in de tentakels tijdens het zwemmen. We raken zelf ook bijna verstrikt omdat we een achteraf route genomen hebben en nu vanaf het strand niet weten welke zijweg we in moeten om terug bij het hotel te komen. Gelukkig zien we Hans van onze groep die ook teruggaat.
Dan is het alweer bijna 21:00 uur en gaan we wandelend naar de soek om een klein hapje te nuttigen. Bij een restaurant bestuderen we het menu en als we daar gaan zitten, blijken José en Sophia er ook te zijn, naast ons. Ze zijn net klaar met eten. Vanmiddag kwamen we ze ook al tegen. Er is een bepaalde aantrekkingskracht. José heeft een geweldige humor, en zou als ze dichterbij woonde vast een vriendin worden van Inge. Ze hebben allebei dezelfde interesses en liefde voor Afrika. José en Sophia krijgen een te dure rekening. Het duurt lang voordat het personeel het correct heeft uitgerekend. Dat scheelt toch weer 65 dirham in hun voordeel! Wij eten een cheeseburger met friet. We betalen, geven fooi, vertrekken en worden teruggeroepen. We hebben te weinig betaald. Gehannes met briefjes. Fooi terug. Dat scheelt 45 dirham in ons nadeel. Tellen kunnen ze niet!
Wandeling terug. Voor het eerst in de vakantie hebben we ruim voldoende beweging. Dat is vrij zijn.
Bij de receptie leen ik een kurkentrekker voor mijn flesje wijn, gekocht in Marrakech, die ik voor de helft nuttig. Dat is vrij zijn. Maar natuurlijk ook weer niet alcoholvrij!
Woensdag 25-04-2018
Essaouira
Vrije dag. Op tijd wakker en uitgebreid ontbijten in het hotel. We hebben zoveel te buurten met deze leuke groep, echt fantastisch. Het weer volgens buienradar is niet veel soeps, max. 19° C, gevoelstemperatuur 15° C. Jas aan of jas uit? Ik wil voelen hoe de temperatuur is buiten op het balkon en loop bijna het glas aan diggelen van de deur die dicht is. Toch maar jas aan. Al snel kan die uit, het is heerlijk weer. Langs het strand lopen we naar de soek van Essaouira. Wat een heerlijke plaats is dit. De mensen zijn veel vriendelijker dan elders in Marokko en ook niet zo opdringerig. Wel vervelend is dat als je bij een winkel stil blijft staan er direct iemand op je afkomt. Ze zijn heel vriendelijk om je de winkel in te lokken, maar worden een beetje pinnig als je niets koop. We verkennen nu allerlei zijstraten. Soms staat men in een kleine ruimte te werken. Er is veel handwerkspul te koop. Zeer mooie dingen. Je ziet de mensen aan weefgetouwen werken of een schilderij maken. Veel ateliers zijn er. Ook veel houtsnijwerk. Sommige straten zijn heel erg armoedig of eenvoudig. Sober maar wel kleurrijk, ook al bladdert de verf er af, de tinten zijn nog zichtbaar. Een stukje langs de stadsmuur is erg derdewerelds. Zwerfkatten en -honden, in elkaar geflanste afscheidingen van plastic en golfplaten dat een woning moet voorstellen, waar een zwerfmens voor zit. Bedelaars en mensen slecht ter been zijn hier geen zeldzaamheid. Een mens kruipt op het plein slepend met zijn veel te dunne benen, vragend om een aalmoes. Een klein, oud vrouwtje die met zeer kromme rug haar hand open houdt voor een munt. Mensen die in vuilniszakken op zoek zijn naar iets bruikbaars.
We halen een broodje vlees/vis en friet en eten het op een bankje aan het plein. We hebben een mooi overzicht. Mensen maken muziek, verkopen zonnebrillen of zijn er gewoon, zoals hippies of baardige oude mannen in lange gewaden. Naast ons komen twee Marokkaanse vrouwen met hoofddoeken zitten. Een verkoper van sieraden test diverse armbanden op Inge uit. Waar ik stoïcijns nee knik, is Inge de verkoper zeer behulpzaam. Omdat ze de armband mooi vindt en de man achteraf gezien ook erg aardig is, is dit weer een aardige gewaarwording. Leuk is dat de vrouwen met hoofddoek ook heel aardig en meelevend zijn, want de Marokkaanse vrouw laat zich niet zo gauw in het openbaar zien. Een koperkleurige armband voor 100 dirham. Is het teveel of niet? Dat weet je nooit in Marokko, het is wat je ervoor wilt betalen.
Daarna lopen we nog een keer door de haven, de visafslag, helemaal over de pier naar achteren. We komen een aardige visserman tegen die vaak op campings in Zeeland is geweest, in Ouddorp. Hij legt uit hoe de kreeften worden gevangen. Een fuik waar een vissenkop in gelegd wordt, net zolang totdat die zo erg gaat stinken dat je er van gaat kokhalzen. Er zit in de fuik een opening waar de kreeften wel in kunnen, maar niet uit.
Terug wandelend naar het hotel gaan we daarna nog even naar zee met de intentie om daar te gaan liggen. Het handdoekje uitgespreid - met zicht op de dromedarissen waar men een ritje mee kan maken langs het strand - waren we van plan een boek te lezen. Echter de wind is opgestoken en het zand blaast ons in de ogen. Daarom gaan we weer wandelen, de andere kant op, waar Jimi Hendrix ooit een huis heeft gehad. Ik ga zelfs een stukje hardlopen en maak foto’s van dromedarissen, ook al zeggen ze hier steeds kamelen.
Terug bij het hotel nog even in het kleine zwembad me ontdoen van zeezand. Daarna eten we in het restaurant van het hotel samen met Hans pizza’s. We mogen zelf de wijn meenemen. Het was weer een mooie dag.
Donderdag 26-04-2018
Essaouira
Veel wandelen in de soek, de winkels. We ontdekken nieuwe straten of gaan voor de zoveelste keer langs dezelfde plek. We lopen ook buiten de stadsmuren, dat is vaak heel armoedig en vies. We bezoeken “la squala du port”, een verdedigingsbolwerk aan de haven, de markante torens die je van ver al ziet. Mooi plekje om foto’s te maken. Heel veel zeemeeuwen vliegen hier vanwege de visafslag en omdat men vis aan het schoonmaken is. Vandaag staat er een flinke wind en hierboven nog een graadje meer.
Nog een paar boodschappen doen in de Carrefour, de andere richting vanaf het hotel. Eten voor onderweg op de terugreis van morgen. En een klein wijntje voor bij het eten in het hotel. Hier verkopen ze wel alcohol, op de meeste plaatsen niet. In het restaurant van het hotel mag je de wijn zelf meenemen.
Te veel en te laat gegeten en dat ligt te zwaar op de maag om goed te slapen.
Vrijdag 27-04-2018
Essaouira-Agadir-Eindhoven
Om 02:00 uur gaat de wekker, ik heb nauwelijks geslapen. Er is een ontbijt georganiseerd en ondanks voldoende inname gisteren, neem ik toch een beetje stokbrood, een eitje en koffie. Half vier vertrekken we in een andere bus naar de luchthaven van Agadir. Onderweg gaan we voor de laatste keer met de groep koffie drinken. Weer koffie! Zeer sterke koffie en ongezellige harde Franse muziek. Ontbijt en koffie had niet gehoeven, liever wat meer geslapen.
De luchthaven van Agadir is een stuk rustiger dan die van Marrakech. Het inchecken en paspoortcontrole gaat vrij soepel. De vlucht naar Amsterdam loopt zoals gepland, 3 ½ uur vliegen.
En dan zitten we in de trein naar Eindhoven.
Einde vakantie.
Twee maanden later, eind juni 2018
De vakantie is nog bezig in mijn hoofd. Dit komt door de verwerking van de beelden, niet alleen door de drukte van de reis, de input van de vele opgedane indrukken in korte tijd, maar ook door het bewerken, verwerken en ordenen van de foto’s. Ongeveer 1550 foto’s van twee telefoons en een fototoestel die bij elkaar gebracht moeten worden. Aan de hand van dit schriftje en de locatiegegevens op de telefoons kan ik achterhalen waar de foto’s gemaakt zijn. Zoeken op internet en een verslag maken.