Verbalization the Concept of Dignity in Polish Dictionaries

Abstract.

VERBALIZATION THE CONCEPT OF DIGNITY IN POLISH DICTIONARIES

Vasylyna Chaban

Department of General Linguistics at Ivan Franko National University of Lviv, Ukraine

Abstract

Background: The object of the study is the concept of DIGNITY. The justification of the research is predetermined by the lack of such investigation in Polish linguistics. The background for the article is also determined by the lack of similar studies in the sphere of Cognitive Linguistics.

Purpose: The article aims at analysing the cultural concept of DIGNITY in the minds of the bearers of the Polish language and culture based on the data incorporated from the lexicographical sources and collection of folk sayings and proverbs.

Results: The article dwells upon the most important features of this concept in the Polish language and culture. The study investigates the language conceptualization of this concept in the system of the Polish language and folk maxims and sayings.

The definition of the lexeme of dignity reveals the compliance with higher moral principles and the understanding of value; good name, good character claiming attention and respect; the last name. DIGNITY is the principal regulating mechanism of behaviour and development of positive human values which become apparent in the process of human interaction. A man of worth respects himself and is as well proud to be an honourable man. DIGNITY concerns both a separate human and the society in general; it could be regarded as both individual and collective notion.

Discussion: The suggested analysis revealed cultural and linguistic peculiarities of the concept of DIGNITY in the Polish language and culture. The conducted research is not exhaustive since it provides potential perspectives for further research of the Polish concept of DIGNITY, in particular, in terms of comparative studies with correlative concepts in Ukrainian and English languages and cultures with the help of the cognitive definition method.

Keywords: Polish linguistic world-image, conceptualization, a semantic trait, folk maxims and sayings.

Vitae

Vasylyna Chaban, a postgraduate student of the Department of General Linguistics at Ivan Franko National University of Lviv. Areas of academic research: Cognitive Linguistics, Ethnolinguistics, Psycholinguistics.

Correspondence: wasuluna20@ukr.net

Article.

Василина Чабан

УДК 811.162.1'374'272'373.42-022.215

ВЕРБАЛІЗАЦІЯ КОНЦЕПТУ GODNOŚĆ У ПОЛЬСЬКІЙ МОВІ

У статті розглянуто культурний концепт GODNOŚĆ, та досліджено мовну концептуалізацію в системі польської мови на матеріалі лексикографічних джерел та паремій. Дані, вибрані зі словників, дали змогу експлікувати основні семантичні ознаки слова godność. У паремійних матеріалах виявлено соціальні стереотипи, культурні сценарії, норми та скрипти, які характеризують людей. Запропонований аналіз виявив культурну та соціальну специфіку концепту GODNOŚĆ.

Ключові слова: польська мовна картина світу, концепт, концептуалізація, семантична ознака, паремія.

Концептосфера GODNOŚĆ є надзвичайно важливою для носіїв польської лінгвокультури. Співвідносні концепти CZEŚĆ, HONOR неодноразово ставали предметом лінгвістичних студій зарубіжних вчених (Бжозовська (Brzozowska), Ґжеґорчикова (Grzegorczykowa), Ґжещак (Grzeszak), Пузиніна (Puzynina), Кабакова (Kabakova) , Толстая (Tolstaya)). Чимало праць присвячено аналізу інших культурних концептів (Є. Бартмінський (Bartminski), А. Вежбицька (Vezhbytskaya), Дж. Лакофф (Lakoff), Ю. Степанов (Stepanov) та ін.), що засвідчує актуальність аспекту дослідження. Зокрема, Є. Бартмінський, автор методу когнітивної дефініції та засновник Люблінської етнолінгвістичної школи, аналізує базові стереотипи польської культури: DOM, OJCZYZNA, МATKA, SŁOŃCE тощо (Bartminski). Серед українських лінгвістів над аналізом концептів культури працюють В. Бріцин (Brytsуn), Г. Яворська (Yavorskaya), С. Мартінек (Martinek), Т. Радзієвська (Radziyevs'ka) та ін.

Метою статті є дослідження вербалізації концепту GODNOŚĆ в польській мові за матеріалами лексикографічних джерел, а саме етимологічного, тлумачного та фразеологічних словників польської мови, а також словників синонімів, антонімів і паремій. Концепт GODNOŚĆ в польській лінгвокультурі описано із застосуванням методу когнітивної дефініції, запропонованим Є. Бартмінським. Для аналізу взято дані системи мови, оскільки словникові дефініції лексеми godność (історичні та сучасні) дають змогу проілюструвати багатство значення слова, що сформувалося в польській лінгвокультурі.

Словники польської мови містять цікавий мовний матеріал щодо слова godność. Так, у SEJP Brückner godność подано разом зі словами godny, godno i godnie, wiarogodny, niewiarogodność, що походять від слов’янського *god (вказівка на час говорить про те, що ‘в слушному часі’, ‘вчасно’, ‘влучно’, ‘доречно’) та церковнослов’янського godĭn (SEJP Brück 48). Існує думка, що слово godność бере початок від староіндійського „*?gádhya” (‘міцно тримати’, ‘з’єднувати’, ‘об’єднувати’ в одне ціле). Звідси godny — це той, хто веде себе доречно, відповідно, правильно.

Слово godność мало в XVI – І пол. ХХ ст. більше значень, ніж сьогодні. У польській мові та культурі XVI–ХІХ ст. godność розуміли як ‘wartość’, ‘zasługa’, ‘zdatność’, ‘zdolność’; ‘dostojenstwo’, ‘urząd wysoki’; ‘zaszczytnestanowisko’; ‘szlachetność’; ‘zacność’; ‘wyróżnienie’; ‘zaszczyt’; ‘nazwisko rodu, familiji’ (SP Bąk, SJP Siek, SJP Linde, SJP Zdan).

SP XVI ст. містить аж сім значень лексеми godność: 1. «wartość: a. o ludziach, ich uczynkach, wytworach isytuacjach życiowych: cecha wysoko oceniana (zwykle w aspekcie moralno-społecznym), zaleta a. zalety, cnota; zasługi; o uczynkach też: pożytek; b. zdolność do wykonywania jakiejś funkcji, talent, umiejętność, biegłość; c. zaletyzewnętrzne, uroda; d. wartość utylitarna; przydatność, użyteczność»; 2. «wysokie miejsce w hierarchii społecznej; znaczenie; bogactwo. Przen: Wyniesienie przez Boga do łaski stawiającej w rzędzie wybranych, zbawionych: a. Stanowisko, urząd, tytuł»; 3. «znaczenie polityczne, potęga»; 4. «przepych, okazałość, wspaniałość»;5. «cześć, wielbienie, poszanowanie»; 6. «zgoda, jedność (może błąd)»; 7. «forma będąca prostą substantywizacją przymiotnika „godny”: a. od „godny” ‘należyty, właściwy’; b. od „godny ” ‘wart’». У цьому словнику ще подано синоніми: «1. a. cnota, przymiot, zacność; b. biegłość, ćwiczenie, dowcip, industryja, misterstwo, sztuka, udatność, umiejętność; c. pożyteczność; 2. dostojeństwo, dostojność, gorność; a. stanowisko, urząd, zwirzchność; 4. chwała, dostojność, majestat, wielmożność; 5. cześć, poczciwość, powaga, poważenie, szacunek, waga, zachowanie» (SP Bąk).

SJP XVII і XVIII ст. надає лексемі godność таку дефініцію: 1. «zaszczytne stanowisko, urząd; dostojeństwo»; 2. «szlachetność, zacność; zasługi»; 3. «wyróżnienie; zaszczyt». Подано також посилання на словосполучення, що містить елемент godność: godność biskupia та прислів’я: Bogáctwá rod i godności / Są piękne pokrywki złości (SJP Siek).

У SJP Linde знаходимо лише два значення: 1. «wartość, zasługa, zdatność, zdolność»; 2. «dostojenstwo, urząd wysoki». Цікаво, що в цьому словнику є 13 прикладів прислів’їв та приказок: Dobra rzecz gdy się to oboje zejdzie i godność i zacność; Honor głupich bez godności; Za godność łaska pańska; Godność cnocie, nie urodzie ma być dana; Godność nie czyni zacność, lecz jej powinna być nagroda; Godność jest obyczajow odmenność; Godność odmienia każdego, ale nie często w lepszego; Godność wynurzy, co się w kim burzy; Godność zalecenie male, a cnota całe; Godnośći zdieganie, motylów łapanie; Godnośći cnotą, nie faworami dostować trzeba, ani sztukami; Za szczęściem godność; za dostatkiem dobra myśl; Оsoby godnością zaszczycone godni małżonkowie (SJP Linde 2: 79).

Лексема godność отримує таке тлумачення у SJP Zdanowiczа: 1. «poczucie wartości, zasługi wewnętrznej»; 2. «dostojeństwo, urząd wysoki»; 3. «nazwisko rodu, familiji». У цьому фрагменті дефініції подано також тлумачення або посилання на дієслівні стійкі словосполучення, що містять елемент godność: pełen godności; postępować z godnością; wysokie godności piastować; sprawować godność królewską; dojść najwyższych godności; godność duchowna, kapłańska; godność odmienia każdego; прислів'я Godność wynurzy, co się w kim burzy (SJP Zdan 1: 357). Лише в цьому словнику наведено деривати до godności: godny, godniejszy, godzien.

Аналізована лексема у словниках ХVІ — першої половини ХІХ ст. вказує передовсім на риси, ознаки, які властиві особі, є її внутрішньою складовою, а також на ставлення інших людей до особи (або самооцінка певної особи), що має риси чи ознаки, високо оцінювані суспільством (Hontaruk 181).

Варто зазначити, що у семантичній структурі лексеми godność у цей період акцент зміщується на зовнішню оцінку (лексема godność функціонує у значенні “високе суспільне становище, влада, титул, сан”).

У словниках ХХ ст. з’являються нові значення для польського слова godność: ‘poczucie własnej wartości; ‘powaga’; ‘dystynkcija’; ‘nazwisko’, ‘nazwisko rodu’; ‘cześć’; ‘honor’; ‘duma szlachetna’; ‘znaczenie, waga’; ‘stosowność’; ‘odpowiedniość’; ‘szacunek dla samego siebie’; ‘funkcja’; ‘godło, znak’ (SJP Karł, SІJP Arct, SJP Dor, SJP PWN, ІSJP Bańko).

SJP Karłowiczа подає два старопольські значення: 1. «†wartość, zasługa, zdolność, zdatność, stosowność, odpowiedniość»; 2. «†wartość, znaczenie, waga»; 3. «poczucie własnej wartości, powaga, dystynkcja, duma szlachetna, szlachetność (godność osobista, moralna, narodowa, człowieka, ludzkiej osobistości)»; 4. «dostojeństwo, stanowisko, urząd wysoki (kościoła, królów); тут же подано стійке словосполучення — piastować godność»; 5. «nazwisko»; 6. «świadczyć sobie nawzajem»; прислів’я: Osoby godnością zaszczycone godni małżonkowie (SJP Karł 1: 862–863).

Представлення godności в тексті словникової статті SІJP Arcta: «poczucie własnej wartości, cześć, honor»; «dostojeństwo, urząd wysoki»; «nazwisko, nazwisko rodu»; «powaga, dystynkcja, szlachetność». Також подано стійкі словосполучення: g. piastować = piastować urząd, zajmować wysokie stanowisko; świadczyć sobie g. = prawić sobie komplіmenty (SІJP Arct 93).

SJP Doroszewskiego подає подібні дефініції з SJP Zdanowiczа, SJP Karłowiczа, SІJP Arcta: 1. «poczucie, świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie; honor, duma», (фразеологізм — nosić się z godnością = „zachowywać się wyniośle, dumnie”); 2. «zaszczytne stanowisko, urząd, funkcja», також тут знаходимо дієслівні стійкі словосполучення, що містять елемент godność: otrzymać, sprawować, piastować godność, nadać komu godność, фразеологізми — obsypany godnościmi = „obdarzony względami możnych, faworyzowany”, podnieść do godności, wynieść kogo na godność, do godności = „dać, nadać komu, czemu zaszczytny tytuł, funkcję, stanowisko”, złożyć, składać swą godność = „podać, podawać się do dymisji”; 3. «nazwisko, godło, znak». Лише у цьому словнику є іронічне, жартівливе вживання лексеми godność: dziś nikiedy żart. ‘o osobach poważnych, zajmujących wysokie, zaszczytne stanowisko’ (SJP Dor).

SJP PWN подає три значення: 1. «poczucie własnej wartości i szacunek dla samego siebie»; 2. «zaszczytnestanowisko, tytuł, zaszczytna funkcja»; 3. «w zwrotach grzecznościowych: nazwisko»; та дериват — godnościowy (SJP PWN). Варто зазначити, що у цьому словнику не має прикладів.

Перші два значення часто функціонують в юридичній сфері. Гідність має кожна особа, незалежно від статі, віку, раси, ступеня культури, розумового розвитку чи стану здоров’я. Вона є підставою прав людини і громадянина, а також фундаментом солідарності.

Слід розрізняти гідність особисту (відчуття власної цінності, повага до самого себе) і гідність особи (універсальна, загальна, недоторканна цінність людини, незалежно від раси, походження, віку, статі, стану здоров’я, освіти.

ІSJP Bańko подає розгорнуті описові тлумачення: «to poczucie własnej wartości, które każe człowiekowi postępować według określonych zasad, a także szacunek, jaki znajduje on w innych; także spokojny sposób zachowania, wyrażający poczucie własnej wartości» (ІSJP Bańko 461).

WSJP Żmigrodzkiego не містить дефініції лексеми godność (WSJP Żmigr).

Польська дослідниця Р. Ґжеґорчикова виділяє основні значення польського слова godność: 1) „загальнолюдська”, об’єктивна цінність людини, незалежно від її особистих якостей і розуміння своєї цінності, 2) поведінка людини, що заснована на дотриманні системи моральних цінностей, 3) усвідомлення власної цінності і почуття самоповаги, 4) моральні цінності, наявні в національних, професійних об’єднаннях (групах) людей. При цьому автор підкреслює дифузний характер семантики цього слова („niedookreśloność semantyczna”), нестроге розмежування окремих значень при збереженні інваріантного значення, визнання цінності людини нею самою та іншими людьми (Grzegorczykowa 76–92).

Отже, дефініція лексеми godność передбачає дотримання вищих моральних принципів і розуміння своєї цінності; добре ім’я, хорошу репутацію, що вимагають уваги та поваги; прізвище. GODNOŚĆ є своєрідним регулятором поведінки і позитивною цінністю людини, яка виявляється у контакті з іншими людьми. Гідна людина володіє повагою до себе, а також має честь і гордість. GODNOŚĆ стосується як конкретної людини, так і суспільства загалом; може бути не лише індивідуальною, але й колективною.

Розглянемо також синонімічні та антонімічні зв’язки лексеми godność.

У SJP PWN знаходимо такі синоніми до слова godność: godność (czyjaś) «honor, godność (hetmańska, królewska) urząd, godność (pana, pani) nazwisko» (SJP PWN). SWB подає такі синонімічні ряди: «miano rodowe,nazwa rodowa, nazwisko, tytuł, urząd» (SWB). SESA лише один синонім — «nazwisko» (tylko w wyrażeniu: jak Pani / Pana godność) (SESA).

У SS Encyklopedia internetowa, Słowniki online подано такі синоніми: 1) «ambicja, duma, cześć, honor; 2) (zaszczytne) funkcja, ranga, stanowisko, tytuł, urząd; 3) miano, nazwisko; 4) dostojeństwo, dostojność, majestat, powaga, wielkość, wzniosłość» (SS).

SWB сайту Bryk.pl: 1) «duma, honor, poczucie własnej wartości (mieć godność); 2) posada, stanowisko, urząd, pozycja, funkcja; 3) «przen. fotel, stołek (godność ministra) (SWB Popł, Kup). SS сайту synonimy-online: 1) «nazwisko, imię; 2) stanowisko, posada, urząd, pozycja, funkcja, tytuł, fotel, stołek; 3) duma, cześć, ambicja, honor» (SS).

У SS Broniareka знаходимо такі синоніми: 1. «duma, honor, ambicja, sława; 2. stanowisko, tytuł, funkcja, urząd, † dostojeństwo; 3. nazwisko» (SS Bron).

SWB Szałkiewicza, Czesaka, Żurowskiego подає такі синоніми до слова godność: 1. «cześć; dobre imię; duma; honor; powaga; poważanie; 2. dane osobowe; imię; miano; miano rodowe; nazwa osobowa; nazwa rodowa; nazwisko; przydomek; 3. funkcja; honor; stanowisko; tytuł; urząd» (SWB Szałk).

В ASSJP сайту synonimiczny.pl широко представлені синонімічні зв’язки між словами, що вербалізують відповідний концепт, з урахуванням їхньої багатозначності: «1. miano rodowe, nazwa rodowa, nazwisko; 2. tytuł, urząd; 3. cześć, dobre imię, duma, honor; 4. ambicja, buta, godność, hardość, niepokorność, pycha, wyniosłość, zadufanie; 5. fotel, funkcja, stanowisko; 6. angaż, dystynkcja, obowiązki, posada, powinność, praca, stołek; 7. powaga, poważanie; 8. dane osobowe, imię, miano, nazwa osobowa, przydomek; 9. chwała, splendor, wyróżnienie, zaszczyt;10. personalia; 11. autorytet, dostojeństwo, estyma, majestat, mir, posłuch, prestiż, ranga, reputacja, rewerencja, szacunek, uszanowanie, uznanie, wpływ, względy, znaczenie; 12. alias, ksywa, ksywka, pseudo, pseudonim; 13.stopień» (ASSJP). У цій праці подано слова, з якими можуть вживатися ці синоніми, тобто зафіксовано можливості сполучуваності лексем. Але немає ремарок „застаріле“, „жаргонне“, „історичне“ тощо.

Антонімічні зв’язки слова godność польські словники не фіксують, хоча на сайті Internetowy słownik odmiany wyrazów języka polskiego знаходимо такі антоніми: «niegodność, kryptonim, pseudonim» (SA), а SESA «pseudonim, kryptonim ♦ przydomek, przezwisko, pot. ksywa» (SESA).

Утворень із коренем godn- мало: godny, godnościowy, godnie, niegodnie, godniejszy, godzien, godności, dogodność, niedogodność.

Для повного аналізу концепту GODNOŚĆ у лексикографічних джерелах польської мови ми розглянули також фразеологічні одиниці. Кількість фразеологічних одиниць зі словом godność порівняно невелика (23).

У SJP Doroszewskiego знаходимо фразеологізми: nosić się z godnością — „zachowywać się wyniośle, dumnie”; obsypany godnościаmi — „obdarzony względami możnych, faworyzowany”; podnieść do godności, wynieśćkogo na godność, do godności — „dać, nadać komu, czemu zaszczytny tytuł, funkcję, stanowisko”; złożyć, składać swą godność — „podać, podawać się do dymisji” (SJP Dor). Coś uchybia czyjejś godności, czyjemuś wiekowi, stanowisku itp. — «coś obraża czyjąś godność, coś jest niestosowne dla czyjegoś wieku, stanowiska itp., coś komuś nie przystoi» (SJP); godność piastować — piastować urząd, zajmować wysokie stanowisko; świadczyć sobie godność — prawić sobie komplimenty (SІJP Arct 93).

WSFJP on-line подає такі фразеологізми: ktoś depcze czyją godność — оbraża, niszczy; uwłaczać godności — uchybiać czyjejś godności osobistej słowem lub czynem; brak godności — brak poczucia własnej wartości, szacunku dla samego siebie; prostactwo; ktoś (piastuje, sprawuje) jakąś godność; cos jest poniżej czyjejś godności;ktos podnosi kogos do godności kogoś albo czegoś (np. do godności biskupa); ktoś pozbawia kogoś godności(poniża); ktoś depcze godność ludzką; ktoś ma swoją godność; ktoś, coś nadaje komuś, czemuś godność; ktoś podnosi kogoś do godności (kogoś, jakiejś); ktoś wynosi kogoś do godności (kogoś, jakiejś); ktoś robi coś z godnością; zachować choć okrawki godności (WSFJP).

Кількість паремій з опорним словом godność невелика (30 одиниць). Значна кількість паремій будується на контрасті понять, предметів, дій, ознак. Можемо виокремити передусім такі тематичні групи: 1) гідність як життєва необхідність: Wieśniak pragnie pola, szlachcić godności, żołnierz wojny, kupiec pieniędzy, gospodarz pokoju, rzemieślnik roboty, malarz piękności, a kobieta — całego świata (Mysli); Wysiłek godny podziwu. Szczegóły godne zapamiętania. Osoba godna zaufania. Syn godny ojca. Dzieło godne mistrza (SJP Der); 2) гідність і її винагорода: Za szczęściem godność; za dostatkiem dobra myśl (SJP Linde 79), Za godność łaska pańska (SJP Linde 79), Godność nie czyni zacność, lecz jej powinna być nagroda (SJP Linde 79), Оsoby godnością zaszczycone godni małżonkowie (SJP Linde 79), (SJP Karłowicz 1:862–863), Вądź poszanowania godny, a będziesz szanowany (КРР Masł); 3) ставлення до гідності: Dobra rzecz gdy się to oboje zejdzie i godność i zacność (SJP Linde 79), Godność zalecenie małe, a cnota całe (SJP Linde 79), Godności cnotą, nie faworami dostować trzeba, ani sztukami (SJP Linde 79), Bogáctwá rod i godności / Są piękne pokrywki złości (SJP), Człowiek się nie dla siebie rodzi, żyć mu też tylko sobie się nie godzi (KPP Adal), Do godności nie przyjdziesz bez trudności (КРР Masł), Godność cnocie, nie urodzie ma być dana (SJP Linde 79), Godność przy ubóstwie nie ma poważenia (КРР Masł).

Частина прислів’їв цієї групи виражає іронічну оцінку: Godności zdieganie, motylów łapanie (SJP Linde 79), осуд: Gonor głupich bez godności (SJP Linde 79), Niewielka godność, wójt na wsi (Dwa przysł); застереження: Grzech dobrowolny karania godny (Milosc.info).

Гідність у прислів’ях може зазнавати певної персоніфікації, і тоді вона виконує стосовно людини різноманітні функції: Godność odmienia każdego, ale nie często w lepszego (SJP Linde 79), Godność jest obyczajow odmenność (SJP Linde 79), Godność wynurzy, co się w kim burzy (SJP Linde 79), (SJP Zdan 1: 357), Honor nie szpeci godnego ani godny honoru (Cytaty). Приказка про врожай; спостереження людей за природою: We Wniebowzięcie Panny Marii słońce jasne, będzie wino godnie kwaśne (Kalendarz Przysł).

На підставі матеріалу, отриманого з лексикографічних джерел, можемо виділити основні значення лексеми godność у польській лінгвокультурі. У XVI–ХІХ ст. godność позначала: ‘wartość’, ‘zasługi’, ‘zdatność’, ‘zdolność’; ‘dostojeństwo’, ‘urząd wysoki’; ‘zaszczytne stanowisko’; ‘szlachetność’; ‘zacność’; ‘wyróżnienie’; ‘zaszczyt’; ‘nazwiskorodu, familii’ (SP Bąk, SJP Siek, SJP Linde, SJP Zdan). У словниках ХХ ст. зафіксовано нові значення польського слова godność: ‘poczucie własnej wartości; ‘powaga’; ‘dystynkcja’; ‘nazwisko’, ‘nazwisko rodu’; ‘cześć’; ‘honor’; ‘dumaszlachetna’; ‘znaczenie, waga’; ‘stosowność’; ‘odpowiedniość’; ‘szacunek dla samego siebie’; ‘funkcja’; символом якої виступає ‘godło, znak’ (SJP Karł, SІJP Arct, SJP Dor, SJP PWN, ІSJP Bańko).

Ядерне значення цього слова представлене елементами ‘poczucie własnej wartości’; ‘powaga’, ‘szacunek’; ‘zaszczytne stanowisko’, ‘urząd wysoki’, ‘zaszczytna funkcja’, ‘tytuł’, ‘nazwisko’; а периферійне — ‘dostojeństwo’; ‘szlachetność’; ‘honor’, ‘cześć’; ‘duma’; ‘dystynkcja’; ‘godło’, ‘znak’.

Отже, найважливішими рисами концепту GODNOŚĆ у системі польської мови є: 1) цінність людини, часом незалежно від її розуміння власної цінності; 2) повага, почуття самоповаги; 3) високе суспільне становище, влада, титул; 4) прізвище (у зворотах ввічливості); 5) достойність, достоїнство; 6) шляхетність; 7) честь; 8) почуття власної гідності; 9) герб або інший знак. Окрім того, GODNOŚĆ залежить від такої поведінки людини, що ґрунтується на відповідності системі моральних цінностей; демонструє позитивні моральні якості; свідчить про усвідомлення людиною своєї громадської ваги, громадського обов’язку; визначається через систему відносин (ставлення людини до себе, інших людей, держави, суспільства); виявляється на різних рівнях. Зазначені властивості можуть стосуватися як конкретної людини, так і суспільства в цілому, тобто GODNOŚĆ може бути не лише індивідуальною, але й колективною.

Проведені спостереження не є вичерпними, вони відкривають перспективу подальшого дослідження польського концепту GODNOŚĆ методом когнітивної дефініції, зокрема проведення зіставлення даних, отриманих із лексикографічних джерел, із результатами анкетування носіїв польської мови та культури, а також семантичних ознак, які можуть бути експліковані шляхом аналізу текстового матеріалу.

References.

Bartminski, Jerzy. Aspects of Cognitive Ethnolinguistics / Edited by Jörg Zinken, London: Equinox, 2009. Print.

Brzozowska, Małgorzata. “Honor”. Język. Wartosci. Polityka. Lublin: UMCS, 2006. 122–127. Print.

Grzegorczykowa, Renata. “Różne rozumienia wyrazu 'godność' we współczesnej polszczyźnie”, [w] R. Grzegorczykowa. Świat widziany poprzez slowa. Szkice z semantyki leksykalnej. Warszawa: Wydawn. Uniwesytetu Warszawskiego, 2012. 76–92. Print.

Grzeszak, Monika. “Polski HONOR w świetle danych słownikowych”. Etnolingwistika. Problemy języka i kultury. Lublin, 2013: 23 – 38. Print.

Hontaruk, Larysa. “Paradyhmatyka polonizmu tsnota v ukrayins'kiy movi ХVІ – pershoyi polovyny ХVІІ st. (Paradigmatic characteristics of polish tsnota in the Ukrainian language of ХVІ – first half of ХVІІ c.)”. Problemy slov´іanoznavstva (Problems of Slavistics) 53 (2003): 164–184. Print.

Lakoff, Dzhordzh. Zhenshchiny, ogon' i opasnye veshchi: Chto katehorii yazyka hovoriat nam o myshlenii(Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind) / Per. s angl. Y.B. Shatunovskoho, Moskva: Yazyki slavianskoy kul'tury, 2004. Print.

Kabakova, Halyna. “Kontsept CHESTI v rytuale hostepryymstva (Concept of honor in the ritual of hospitality)” Etnolingwistika. Problemy języka i kultury. T. 25 (2013): 39–51. Print.

Kontsept BOL' v tipologicheskom osveshchenii (The concept of pain in typological light) / Red. Britsyn, Viktor, and Rakhilina Ekaterina, Reznikova Tatiana, Yavorskaya Galina. – Kyyiv: Vydavnychyy Dim Dmytra Buraho, 2009. Print.

Martinek, Svitlana. “Kontsepty VOLYa ta SVOBODA v ukrayins'kiy kul'turi (za rezul'tatamy asotsiatyvnohoeksperymentu) (Concepts of will and freedom in the Ukrainian culture (based on the results of an associative experiment))”. Linhvistychni doslidzhennya (Linguistical Investigation) 7 (2001): 184–190. Print.

Puzynina, Jadwiga. “O honorze w języku i nie tylko”. “Więź” 9 (1999): 40 – 47. Print.

Stepanov, Yuryy. Konstanty. Slovar' russkoy kul'tury: Opyt issledovaniya (Constants. Dictionary of the Russian culture: Research). Moskva: Yazyki russkoy kul'tury, 1997. Print.

Radziyevs'ka, Tetyana. Narysy z kontseptual'noho analizu ta linhvistyky tekstu: Tekst – sotsium – kul'tura – movna osobystist' (Essays on conceptual analysis and linguistics of text: Text - society - culture - language personality). Kyyiv: Inform.-analit. ahenstvo, 2010. Print.

Tolstaya, Svеtlana. “Russkaya CHEST' i Polski HONOR (Russian CHEST' and Polish HONOR)”. Etnolingwistika. Problemy jezyka i kultury T. 25 (2013): 9–21. Print.

Vezhbitskaya, Anna. Ponimaniye kul'tur cherez posredstvo kliuchevykh slov (Understanding of cultures throughtheir keywords) / Per. s angl. A.D. Shmeleva. Moskva: Yazyki slavianskoy kul'tury, 2001. Print.

Vezhbitskaya, Anna. Yazyk. Kul'tura. Poznanie (Language. Culture. Cognition) / Per. s angl. M.A. Kronhauz, vstup. st. E.V. Paduchevoy. Moskva: Russkiye slovari, 1996. Print.

List of Sources

Adalberg, Samuel. Ksiega Przyslów. Warszawa: Druk E. Skiwskiego, 1889. Web. 6 Aug. 2016.

"ALFABETYCZNY SŁOWNIK SYNONIMÓW JĘZYKA POLSKIEGO". Synonimiczny.pl. Web. 8 Aug. 2016.

Banko, Mirosław. Inny słownik języka polskiego. A–Q. Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2000. Print.

Bąk, Stanisław, Maria Renata Mayenowa, and Jerzy Bartmiński. Słownik Polszczyzny XVI Wieku. Zakł. Narodowy im. Ossolińskich, 1968. Web. 23 August. 2016.

Broniarek, Wojciech. "Gdy Ci Słowa Zabraknie : Słownik Synonimów" Haroldson Press, 2010. Web. 7 Aug. 2016.

Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927. Web. 24 May. 2016.

Dereń, Ewa, Tomasz Nowak, and Edward Polański. Słownik Języka Polskiego Z Frazeologizmami I Przysłowiami. Warszawa: Arti, 2009. Web. 6 Aug. 2016.

Doroszewski, Witold. Słownik Języka Polskiego, T. 1. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1997. Web. 2 Aug. 2016.

"DWA PRZYSŁOWIA O PLEBANIE – Szkoła I Nauka". Selling4results.com.pl. N.p., 2014. Web. 10 Aug. 2016.

"Honor Nie Szpeci Godnego, Ani ...". Cytaty.pl. Web. 3 Aug. 2016.

"Kalendarz Przysłów Polskich". Kalbi.pl. Web. 6 Aug. 2016.

Karłowicz, Jan, Adam Kryński, and Władysław Niedźwiedzki. Słownik Języka Polskiego, T.1. A–G. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1952. Print.

Linde, Samuel Bogumił and August Bielowski. Słownik Języka Polskiego. Lwów: Zakład narodowego imienia Ossolinskich, T. II G-L 1855. Print.

Masłowska, Danuta and Włodzimierz Masłowski. Księga Przysłów Polskich. Kęty: Wydawn. Antyk, 2000. Web. 6 Aug. 2016.

Mysli.com.pl. Web. 9 Aug. 2016.

"O Grzechach I Grzeszeniu - Powiedzenia Miłosne". Milosc.info. Web. 9 Aug. 2016.

"Przyslowia — Znane Wszystkiem Popularne Powiedzenia — Polskiinternet.Com". Polskiinternet.com. N.p., 2016. Web. 11 Aug. 2016.

Siekierska, Krystyna. Słownik Je̜zyka Polskiego XVII I 1. Połowy XVIII Wieku. Kraków: Polska Akad. Nauk, 2001. Web. 2 August. 2016.

Słownik Antonimów Do Słowa Godność. Antonimy.net. Web. 5 Aug. 2016.

"Słownik Encyklopedyczny SYNONIMÓW I ANTONIMÓW: Godność — Leksykony W INTERIA.PL — Słownik Ortograficzny, Języka Polskiego, Synonimów, WyrazóW Bliskoznacznych, Synonimy Online". Leksykony.interia.pl. N.p., 2016. Web. 6 Aug. 2016.

Słownik ilustrowany języka polskiego M. Arcta, Warszawа 1916. Web. 2 August. 2016.

"Słownik Synonimów". Edupedia.pl — Encyklopedia internetowa, Słowniki online. Web. 10 Aug. 2016.

"Słownik Wyrazów Bliskoznacznych". jezykowce.pl. Web. 7 Aug. 2016.

Słownik Wyrazów Bliskoznacznych — Ściągi, Wypracowania, Lektury — Bryk.Pl". Bryk.pl. N.p., 2004. Web. 4 Aug. 2016.

Sobol, Elżbieta. Słownik Języka Polskiego PWN. Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 2005. Web. 2 Aug. 2016.

Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Forum.frazeologia.pl. Web. 5 Aug. 2016.

Zdanowicz, Aleksander. Słownik Języka Polskiego, Obejmujący Oprócz Zbioru Właściwie Polskich, Znaczną Liczbę Wyrazów Z Obcych Języków Polskiemu Przyswojonych [...], cz. 1. A–O. Wilno: wyd. staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, 1861. Print.

Szałkiewicz, Łukasz, Artur Czesak, and Sebastian Żurowski. "Godność | Słowo — Dobrysłownik.Pl — Słownik Języka Polskiego I Poradnia Językowa". DobrySłownik.pl. Web. 8 Aug. 2016.

Żmigrodzki, Piotr. Wielki Słownik Języka Polskiego. Kraków: PAN, 2007. Web. 2 Aug. 2016.

List of Abbreviation

SEJP Brück – Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego

SP Bąk – Bąk, Stanisław, Maria Renata Mayenowa, and Jerzy Bartmiński. Słownik Polszczyzny XVI Wieku

SJP Siek– Siekierska, Krystyna. Słownik Je̜zyka Polskiego XVII I 1. Połowy XVIII Wieku

SJP Linde – Linde, Samuel Bogumił and August Bielowski. Słownik Języka Polskiego

SJP Zdan – Zdanowicz, Aleksander. Słownik Języka Polskiego, Obejmujący Oprócz Zbioru Właściwie Polskich, Znaczną Liczbę Wyrazów Z Obcych Języków Polskiemu Przyswojonych [...]

SJP Karł – Karłowicz, Jan, Adam Kryński, and Władysław Niedźwiedzki. Słownik Języka Polskiego

SIJP Arct – Słownik ilustrowany języka polskiego M. Arcta

SJP Dor – Doroszewski, Witold. Słownik Języka Polskiego

SJP PWN – Sobol, Elżbieta. Słownik Języka Polskiego PWN

ІSJP Bańko – Banko, Mirosław. Inny słownik języka polskiego

WSJP Żmigr – Żmigrodzki, Piotr. Wielki Słownik Języka Polskiego

SWB – Słownik Wyrazów Bliskoznacznych. jezykowce.pl.

SESA – Słownik Encyklopedyczny SYNONIMÓW I ANTONIMÓW. Leksykony.interia.pl

SS – Słownik Synonimów. Edupedia.pl

SWB – Słownik Wyrazów Bliskoznacznych.Bryk.pl.

SS Bron – Broniarek, Wojciech. "Gdy Ci Słowa Zabraknie : Słownik Synonimów"

SWB Szałk – Szałkiewicz, Łukasz, Artur Czesak, and Sebastian Żurowski. Słownik Języka Polskiego I Poradnia Językowa". DobrySłownik.pl

ASSJP – "ALFABETYCZNY SŁOWNIK SYNONIMÓW JĘZYKA POLSKIEGO". Synonimiczny.pl

SA – Słownik Antonimów. Antonimy.NET

WSFJP – Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Forum.frazeologia.pl

SJP Der – Dereń, Ewa, Tomasz Nowak, and Edward Polański. Słownik Języka Polskiego Z Frazeologizmami I Przysłowiami

КРР Masł – Masłowska, Danuta and Włodzimierz Masłowski. Księga Przysłów Polskich

KPP Adal – Adalberg, Samuel. Ksiega Przysló.

Dwa przysł – DWA PRZYSŁOWIA O PLEBANIE – Szkoła I Nauka

Kalendarz Przysł – "Kalendarz Przysłów Polskich". Kalbi.pl.

Надійшла до редакції 12 жовтня 2016 року.