TR 71

                          SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      61-THIỀN SƯ CHÁNH GIÁC HOẰNG TRÍ (1091-1157)

                                                  +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ  Lý, quê ở Thấp Châu, Sơn Tây. Khi thọ thai sư, mẹ trai giới cẩn trọng, vì mộng thấy  vị sư  già đeo cho chiếc vòng vào tay. Lúc sanh sư ra, cổ tay có  một  quần  đỏ  y  như chiếc vòng. Năm 14 tuổi, sư được Tịnh Minh  Bổn Tông thế độ xuất gia, 14  tuổi thọ giới cụ túc, 18  tuổi du phương tham  học. Lại phát thệ rằng : “Nếu chẳng phát minh được việc lớn, thề không trở lại”.

  Sư  đến  Hương Sơn  tham  kiến  thiền  sư Thành, trông thấy thiền sư liền hứa khả. Một hôm nhân nghe  vị  tăng  tụng kinh Pháp Hoa đến câu :”Phụ mẫu sở sanh nhãn, tất kiến tam thiên giới”.(Mắt của cha mẹ sanh ra, thấy hết ba ngàn cõi) bỗng nhiên tỉnh ngộ. Sư liền đến thiền thất trình chỗ  hội. Thiền sư  Thanh  chỉ  hương  trên  đài hỏi :

-Trong đây là vật gì ?

  Sư thưa :

-Là tâm hạnh gì .

  Thiền sư Thành hỏi :

-Chỗ ngộ của ngươi thế nào ?

  Sư lấy tay vẽ một tướng tròn để trình, lại ném cái nhìn ra phía sau

  Thiền sư Thành bảo :

-Kẻ đùa hòn đất có giới hạn gì ?

  Sư thưa :

-Lầm .

  Thiền sư Thành bảo :

-Phải thấy người khác mới được .

  Sư thưa :

-Vâng !  Vâng !

  Về sau sư thượng đường dạy chúng :

-“Gác vàng rèm sổ ai truyền tin nhà, màn đỏ phủ tốt ném chân châu chính khi ấy thấy nghe  có  chỗ  chẳng  đến, nói  năng  có  chỗ chẳng kịp, làm sao thông được  tin  tức ? Mộng về đêm tối mờ mờ sáng, cười chỉ gia phong rực rỡ xuân”.

-“Tâm không thể duyên, niệm không thể luận, dù cho lui bước gánh vác, tối kỵ đương đầu chạm húy. Gió mát trăng trong bến  đò  xưa thuyền đêm chèo chuyển lưu ly dấy”.

-“Không kiếp có chơn tông, trước tiếng hỏi chính mình, đỏ cùng kế sống mới, trong trắng gia phong xưa, quả thực ngoài tam thừa, lặng lẽ trong một ấn, trở lại đi di loại, muôn dòng tự về đông”.

-“Chư thiền đức ! Người nuốt hết Phật  ba  đời, vì  sao  lại  mở miệng chẳng được ? Người soi thấu bốn thiên hạ, vì sao nhắm mắt chẳng được ? Bảo người nhiều bệnh hoạn cùng ông đồng thời niêm xong vậy. Hãy làm sao được thập thành thấu  suốt  đi. Lại  hiểu  chăng ? Chẻ bể Hoa Sơn sắc nối nhau, khai thấu Hoàng Hà tiến đến biển”.

  Trước khi thị tịch, sư đến từ biệt Việt Soái Triệu Công và Đàn việt trong quận. Sau đó tắm gội, mặc pháp  phục  ngồi  nghiêm trang nói chuyện với chúng. Sư bảo vị tăng đang hầu đem giấy bút viết  thơ, để  lại  cho  thiền  sư  Đại Huệ  ở Dục Vương việc thỉnh người kế thừa .

  Lời thơ như sau :

“Mộng huyễn không hoa

 Sáu mươi bảy năm

 Chim trắng khói lặn

 Nước thu tiếp trời”.

  Viết xong, sư ném bút liền thị tịch, thọ 67 tuổi. Nhằm tháng chín âm lịch năm  1157  niên hiệu Thiệu Hưng .

                                         --------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 67 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 103 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (2). tr 314 .

                                                  ---o---

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

           62-THIỀN SƯ CẢNH THÂM (Ở) TRÍ THÔNG ( ? - ? )

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Vương, quê  ở  Thai  Châu. Thuở nhỏ sư chí hướng hơn người, 18  tuổi xuất gia theo ngài Đức Chỉ ở viện Quảng Độ .

  Bước đầu đến yết kiến thiền sư  Tượng ở Tịnh Từ. Một hôm nghe thiền sư nói : “Nghĩ mà biết, suy mà hiểu, đều là kế sống nhà quỉ, ai cũng thích giao tiếp với nó mà chẳng tự ngăn”.

  Sư đến thiền sư Duy Chiếu ở Bảo Phong, xin nhập thất .

  Thiền sư Phong nói :

-“Cần phải dứt niệm khởi diệt, nhằm vào kiếp Không  trở  về trước, quét  sạch  chẳng  dính  đến  lỗi  huyền  diệu, sạch  hết  Chánh, Thiên. Hôm nay toàn thân buông xuống, buông hết lại buông, mới  có phần tự do. Sư nghe qua nhanh chóng lãnh hội yếu chỉ. Bảo Phong đánh trống báo với đại chúng rằng :

-“Thâm đạt đạo “đại tử” của Xiểng đề, kẻ hậu học nên nương tựa y. Do đó sư còn được gọi là “Đại tử ông” .

  Sau ở Trí Thông, sư khai pháp dạy chúng :

-“Lại chẳng vào cổng, đi thẳng ra cửa, đi lại không vết, làm sao đề xướng. Dù được cổ  lộ  rêu  phong, dê nai bặt dấu, ngô đồng trăng phủ, phụng đỏ chẳng đậu. Vì thế nói :“Chỗ ẩn thân không dấu  vết, chỗ không dấu vết chớ ẩn thân”. Nếu hay  như  thế, đi  đứng  không  nương  trọn  không  hướng  bối, lại  thông  cảm chăng ? Mà nay phân tán như  mây  bạc, anh  tôi  đều  mất  chỗ chạm huyền”.

  Niên hiệu Thiệu Hưng  năm  đầu  1131.  Sư  về  trụ  tại  Bảo  Tàng Nham. Đến  năm  Nhâm  Thân, sư  có  bệnh, nói  với  chúng : ” Thế duyên đã hết”. Đến  ngày  mười  ba  tháng  ba, sư vì chúng

 tiểu tham, nói kệ :

Chẳng cần cạo tóc

Nào phiền tắm gội

Một  đóng  lửa  đỏ

Ngàn chơn muôn chơn.

  Tuy nhiên  như  thế, hướng  thượng  lại  có  việc  hay  không ?  Sư nhắm mắt thị tịch .

                                   ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 83 .

*-Thiền uyển dao lâm. tr 484 .

                                          ---o---

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      63-THIỀN SƯ TÙNG DUYỆT (Ở) ĐẨU SUẤT (1044-1091)

                                           +    +    +

  Thiền  sư Trung  hoa, thời  Tống, họ  Hùng, quê  ở  Kiến  Châu, Giang Tây. Năm 15  tuổi xuất gia, 16  tuổi thọ giới cụ túc. Bước đầu sư là Thủ chúng trong thiền  hội  của  ngài  Đạo Ngô, hướng dẫn một  số chúng đến yết kiến Hòa thượng Trí ở Vân Cái. Vừa đàm luận Trí đã biết chỗ uẩn tích của sư, nên cười bảo :

-Xem Thủ tọa khí chất phi phàm, tại sao lại thốt  ra  lời  dường như kẻ say ?

  Sư đỏ mặt, xuất mồ hôi thưa :

-Cúi mong Hòa thượng chẳng tiếc từ bi .

  Trí lại dùng lời châm chích thêm. Sư mờ mịt liền xin nhập thất .

  Trí hỏi :

-Ông từng thấy Hòa thượng ở Pháp Xướng chăng ?

  Sư thưa :

-Từng xem ngữ lục của ngài, tự hiểu rõ, cũng chẳng mong thấy .

  Trí hỏi :

-Từng thấy Hòa thượng Văn ở Động Sơn chăng ?

  Sư thưa :

-Người Quan Tây không đầu não, mang cái quần vải khai nước đái, có chỗ nào hay ?

  Trí bảo :

-Ông chỉ đến chỗ khai nước đái tham lấy .

  Sư theo lời  dạy, đến  yết  kiến  Hòa thượng Văn, thâm  nhận  được yếu chỉ. Sư trở lại ra mắt Hòa thượng Trí .

  Trí hỏi :

-Sau khi thấy người Quan Tây, đại sự thế nào ?

  Sư thưa :

-Nếu chẳng được Hòa thượng chỉ dạy, đã luống qua một đời, liền lễ tạ .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Mới thấy tân xuân lại sang đầu hạ, bốn mùa dường tên bay,

sáng tối như thoi đưa, bỗng chợt mặt hồng trở thành đầu bạc, cần phải nỗ  lực  riêng  dụng tinh thần, cày lấy vườn ruộng của mình, chớ phạm lúa mạ nhà người; tuy nhiên như thế, kéo cày, mang bừa, phải là con trâu trắng ở núi Tuyết mới được. Hãy nói lỗ mũi ở chỗ nào?

Sư im lặng giây lát lại nói : Bậy ! Bậy !”.

-“Không pháp cũng không tâm, không tâm  lại  xả  cái  gì, cần chơn trọn thuộc chơn, cần giả toàn về giả, trên đất bằng chèo thuyền, trong hư không cỡi ngựa, người chín  năm  nhìn  vách, có  miệng  lại như câm. Tham !”.

-“Đêm đêm ôm Phật ngủ, ngày ngày  cùng  Phật  đi, ngồi đứng cùng theo nhau, nói nín đồng chung ở, muốn biết chỗ Phật đi, 

chỉ lời nói nầy vậy”.

-“Thường cư vật ngoại qua thời rỗi, cầm ngang ống sáo  thổi  lưng trâu, một bản tự yên núi tự biếc, tình nầy chẳng với mây trắng bay. Rất thích, chư thiền đức !”.

  Niên hiệu Nguyên Hựu thứ sáu.  Vào mùa đông , sư  tắm  gội, gọi chúng thuyết kệ :

Bốn mươi tám năm

Thánh phàm giết sạch

Chẳng phải anh hùng

Long An  đường trơn.

  Nói kệ xong, sư ngồi yên thị tịch, thọ 48 tuổi .

-Trong thất sư có đề 3 câu để nghiệm người tham vấn :

1-Vạch cỏ xem gió chỉ mong thấy tánh, chính nay Thượng tọa tánh ở chỗ nào ?

2-Biết được tự tánh mới thoát sanh tử, khi chết  rồi  làm  sao thoát ?

3-Thoát được sanh tử liền biết chỗ đi, bốn đại phân tán nhằm chỗ nào đi ?

                                              --------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 94 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 905 .

                                                        ---o---

                Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

         64-THIỀN SƯ PHÁP DIỄN (Ở) NGŨ TỔ (1024-1104)

                                          +    +    +

  Thiền sư trung hoa, thời  Tống, họ   Đặng, hiệu  Ngũ Tổ, quê  ở  Ba Tây, Miên Châu. Năm 35  tuổi sư mới xuất gia, khi  thọ   giới  cụ túc xong, lại đi du học ở Thành Đô. Sư nghiên cứu và học sâu Duy thức cùng luận Bách pháp .

  Một hôm sinh nghi đối với giáo môn, muốn được thân chứng thể hội, nên đã vượt sông Hoài, sông Triết đi về phương Nam. Sư tìm đến thưa hỏi với các bậc tôn túc như Viên Chiếu, Tông Bổn, Pháp Viễn ở Phù Sơn, nhưng vẫn chưa có chỗ tỉnh .

  Thiền sư Viễn bảo sư :

-Ta già rồi e qua mất thời giờ của ông, vậy nên đến nương với Bạch Vân, lão nầy tuy hậu sanh, ta chưa biết mặt, chỉ thấy  bài  tụng  ba gậy  của Lâm Tế  có  chỗ  hơn  người, ắt hay làm được việc lớn cho ông .

  Sư đến Bạch Vân ở Thủ Đoan, nhắc chuyện  vị  tăng hỏi ngài Nam Tuyền về châu Ma ni để thưa hỏi. Bạch Vân  liền  nạt, sư  lãnh  hội ý chỉ, liền làm kệ dâng :

Một mảnh đất hoang trước núi xanh

Chấp tay cẩn thận hỏi cha ông

Ba  lượt  bán  đi  rồi  mua  lại

Vì thương tùng trúc gió trong lành.

 Âm :

“Sơn tiền nhất phiến nhàn điền địa

Xoa thủ đinh ninh vấn tổ ông

Kỷ  độ  mại  lai  hoàn  tự  mãi

Vị lân tùng trúc dẫn thanh phong”.

  Bạch Vân ấn khả, lại  phân  sư  coi  việc  trồng  gai. Chẳng bao lâu Bạch Vân đến bảo :

-Có một số thiền khách từ Lô Sơn đến, đều  có  chỗ  ngộ  nhập; bảo y nói, cũng nói được rõ  ràng, cử  nhơn  duyên  hỏi, y  cũng hiểu được, bảo y hạ ngữ, cũng hạ được, chỉ là chưa hiện tiền .

  Khi ấy sư rất nghi, thầm nghĩ : Đã ngộ rồi, nói cũng được, rõ cũng được, tại sao  chưa  hiện  tiền ? Sư  liền  tham  cứu  luôn nhiều ngày, bỗng nhiên tỉnh ngộ, của báu từ trước buông hết, chạy đến ra mắt Bạch Vân. Bạch Vân dùng tay múa, chân đạp, 

sư chỉ một  việc cười mà thôi .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Cổ nhơn nói : “ Nếu  ta  vì  ông  nói  liền đứt  mất  lưỡi  của  ta. Nếu chẳng nói với ông liền câm mất miệng của ta, hãy nói lại có chỗ  vì người hay không ? Tứ Diện có khi nghĩ vì ông nuốt mất, chỉ bị răng trước cửa  làm  ngại, nghĩ  vì  ông  mửa  hết, lại bị cổ họng nhỏ, hãy nói lại có chỗ vì người hay không ?  Sư lại nói : Tứ Diện lại đến Liễu Hạ Huệ”.

-“Một bề  thế  ấy  đi  lộ  vắng  người thưa, một bề thế ấy đi cô phụ thánh trước, bỏ hai lối nầy Tổ Phật không thể gần, gia sử cùng  Bạch  Vân  đồng  sanh  đồng  tử  cũng  chưa  xứng  bình  sanh.  Sao vậy ? Phụng hoàng chẳng phải phàm gian vật, chẳng được ngô đồng thệ chẳng nương”.

  Niên hiệu Sùng Ninh  thứ ba. Ngày  hai  mươi  lăm  tháng  sáu, sư thượng đường từ chúng :

-Hòa thượng Triệu Châu có câu rốt sau, các  ông  làm  sao  hội, thử nói ra xem ? Nếu hội, chẳng ngại sống thích thú tự tại, bằng chưa được thế, việc tốt nầy làm sao nói ?

  Sư im lặng giây  lát, lại  bảo : Nói  tức  nói  rồi, chỉ là  các  ông chẳng biết. Cần hiểu chăng ? Giàu hiềm nghìn miệng ít, nghèo  bận  một thân nhiều. Trân trọng !

  Sư trở về thiền thất, tắm gội  sạch  sẽ, nằm nghiên bên phải theo thế kiết tường thị tịch, thọ 80 tuổi .

                                    ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 111 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (6). tr 5292 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt . tr 556 .

*-Thơ thiền Đường Tống. tr 39 .

                                               ---o---

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

             65-THIỀN SƯ TÁNH KHÔNG AM CHỦ ( ? - ? )

                                         +   +   +

  Thiền  sư  Trung  hoa, thời  Tống, người  Hán Châu.  Sư  được  ấn chứng với thiền sư Từ Tâm, đến sông Tú học theo nếp sống  của Hoa Đình Thuyền Tử, dựng  một  am  tranh  ở  đồng Thanh Long vui với tiêu đồng, sáo trúc .

  Sư có làm nhiều  thi  vịnh, được người đương thời trọng quý như các bài sau đây :

             DẠY  CHÚNG :

Học đạo ví như giữ cấm thành

Ngày ngừa lục tặc, tối tinh tinh

Trong quân chúa tướng hay hành lệnh

Chẳng động gươm đao tự thái bình.

                   Âm:  THỊ  CHÚNG :

“Học đạo du như thủ cấm thành

Trú phòng lục  tặc  dạ  tinh  tinh

Trung quân chúa tướng năng hành lệnh

Bất động can qua trị thái bình”.

                  Ở  NÚI :

Tâm pháp đều quên còn cách vọng

Sắc trần bất nhị vẫn thừa trần

Chẳng đến trăm chim xuân lại mất

Biết ai chính thật người trụ am.

           Âm : SƠN  CƯ :

“Tâm pháp song vong du cách vọng

Sắc trần bất nhị thượng dư trần

Bách điểu bất lai xuân hựu quá

Bất tri thùy thị trụ am nhơn”.

  Niên hiệu Kiến Viên năm đầu 1127, sư  chống  gậy  đi  ngang  qua vùng giặc loạn, giặc nghi muốn giết. Sư nói, tôi là thiền giả, có việc đi đến chùa Mật Ấn, với người trượng phu cần đầu cứ chặt lấy, có gì phải nỗi giận. Tôi ắt khó  được  sống, xin hãy cho  một  bữa  ăn tống tử. Giặc bày cá thịt, sư  làm  phép xuất sanh xong, lại nói : Ai sẽ vì  tôi  làm  bài  văn  cúng  tế ? Bọn  giặc  tức  cười  không  đáp. Sư đòi giấy bút viết :

-“Than ôi ! Duy  linh, nhọc ta do sanh ắt lỗi khối đất, sai ta do sống ắt quấy âm dương, thiếu ta do nghèo ắt ngũ hành chẳng chánh, khốn ta do mạng ắt  ngày  giờ  chẳng  tốt. Chao ôi ! Lớn thay ! May có đạo xuất trần, ngộ được tánh  của  ta  cùng  diệu tâm kia. Hẳn diệu tâm nầy ai hay làm thân, trên đồng chơn hóa của  chư  Phật, dưới hiệp với vô minh  của  phàm  phu, mảy bụi chẳng động, vốn tự nhiên thành .

  Diệu vậy thay !  Diệu vậy thay !  Mặt trời  mặt  trăng chưa đủ  làm sáng càn khôn chưa đủ là lớn, lạ lạ lùng lùng không chướng  không ngại, hơn  60  năm  hòa  quang  lẫn  tục, 42 hạ tiêu dao tự  tại, gặp người thì vui, thấy Phật chẳng lạy .

  Cười vậy ư ! Cười vậy ư ! Đáng tiếc  chàng  thiếu  niên, phong lưu rất tươi đẹp, thản nhiên đi về phó gió xuân, thể dường  hư  không trọn chẳng hoại . Lại mời ! Sư  liền  cầm  đũa  gắp  ăn  tự  nhiên. Bọn giặc cười to. Sư ăn xong lại nói : Kiếp số  đã  gặp  ly loạn, tôi là kẻ rất thích sống, hiện nay chính là  giờ  tốt, xin mời một đao hai khúc. Sư hô to : Chém ! Chém ! Giặc kinh khiếp thả sư và xin tha tội .

  Niên hiệu Thiệu Hưng 1131, vào mùa đông, sư làm một cái bồn to rồi úp lại, xong  biên  thư  cho  thiền  sư  Trí ở Tuyết Đậu : “Tôi sắp thủy táng vậy”.

  Sau đó, thiền sư trí đến thăm, thấy  sư  vẫn  còn, liền làm thơ giễu cợt :

Dốt thay lão tánh không

Thích làm mồi cho cá

Đi chẳng đòi tánh đi

Chỉ quản nhằm người nói.

  Xem qua sư cười bảo : Đợi huynh đến chứng minh .

  Sư báo tin họp chúng. Chúng họp, sư thuyết pháp kệ :

Ngồi chết, đứng chết, sao bằng thủy táng

Một khỏi tốn củi, hai khỏi đào đất

Buông tay liền đi, hẳn là thích thú

Ai là tri âm, Hòa thượng Thuyền Tử

Cao phong khó nối, trăm ngàn muôn năm

Một bản ông chài, ít có người xướng.

  Nói xong, sư cho bồn hạ thủy, giương  buồm  vải, giơ  tay  giã  biệt chúng. Tiếng sáo  xa  vang  rồi  bặt  dứt, lẫn vào biển sóng khoảng  trời  không. Sư  ném  sáo  và  chiếc  bồn  xa  trôi  chìm lặng. Ba ngày sau nước thủy triều rút, dân chày phát hiện thấy nhục thân sư ngồi  kiết  già trên bãi biển, thần sắc chẳng đổi .

                                          -------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 146 .

*-Thiền uyển dao lâm. tr 241 .

                                                    ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                            SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      66-THIỀN SƯ VIÊN NGỘ KHẮC CẦN PHẬT QUẢ (1063-1135)

                                               +    +    +

  Thiền sư trung hoa, thời Tống, họ Lạc, tự Vô Trước, hiệu Phật Quả, quê   ở  Sùng  Ninh, Tứ  Xuyên. Dòng  dỏi  nhà  Nho, thuở  thiếu  thời thông minh vượt bậc, cả nhà đều kỳ vọng vào sư .

  Một hôm nhân đến chùa Diệu Tịch, thấy kinh Phật như gặp vật đã từng quen. Sư nói : “ Ta ngờ quá khứ mình là Sa môn ” liền bỏ nhà theo thầy Tự Tỉnh thế phát xuất gia. Học luật với ngài Văn Chiếu Thông, học kinh Lăng Nghiêm với thầy Mẫn Hạnh. Bỗng nhiên sư  mang  bệnh  nặng, thầm than : “ Con đường Niết bàn của chư Phật chẳng ở trong văn cú, tôi muốn do tiếng cầu thấy sắc, nơi kia chẳng tử vậy”.

  Sư du phương tham học, trải qua khắp các thiền hội của  chư Thiền đức nổi tiếng đương  thời, nhưng  vẫn  chưa  được  vào  cửa. Cuối cùng  sư  đến  ra  mắt  thiền sư Pháp Diễn ở Ngũ Tổ. Sư trình hết cơ dụng  của  mình, đều  bị  Pháp Diễn  bác  bỏ. Sư nghĩ thiền sư Diễn gắng  xoay  chuyển  người, nói  lời  bữa  bãi, tức giận bỏ đi .

  Thiền sư Diễn bảo :

  Đợi khi ông mắc bệnh nặng mới nghĩ đến ta .

  Sư đến Kim Sơn. Sau mắc  bệnh  thương  hàn  rất  nặng, đem chỗ thấy bình thường ra nghiệm đều  không  đắc  lực. Nhớ lời Pháp Diễn sư nguyện khi  bớt  bệnh  sẽ  trở  lại  Ngũ Tổ. Bệnh bớt, sư đến  ra  mắt  Pháp Diễn. Trông thấy sư Pháp Diễn cười nói : “Hãy vào nhà tham thiền”.

  Một hôm, Bộ Sử về hưu đến vấn đạo .

  Pháp Diễn hỏi :

-Đề Hình thuở thiếu niên  từng  đọc Tiểu Diễm thi chứ ? Có hai câu hỏi gần nhau : “Vừa kêu Tiểu Ngọc nguyên không việc, chỉ cốt đàn lang nhận được thinh”.

  Đề Hình ứng : Dạ ! Dạ !

  Pháp Diễn bảo :

-Hãy chính chắn .

  Sư vừa đến ứng hầu, thưa : Nghe Hòa thượng nhắc Tiểu Diễm thi,

Đề Hình hiểu chăng ?

  Pháp Diễn bảo :

-Kia nhận được thinh .

  Sư thưa :

-Chỉ cốt đàn lang nhận được thinh, kia đã nhận được thinh, vì sao lại chẳng phải ?

  Pháp Diễn bảo :

-Thế nào là ý Tổ sư từ Tây sang, cây bá trước sân. Ghê ?

  Sư chợt có tỉnh. Vừa bước ra thấy con gà  đứng  trên  lan  can  vỗ cánh gáy, lại tự bảo : Đây chẳng phải là thinh ư ? Sư liền vào  thất trình kệ :

Lò hương bên trướng khói vừa tan

Say khước dìu  về nhạc  vấn vương

Một đoạn phong lưu thời trai trẻ

Chỉ có giai nhân mới hiểu chàng.

 Âm :

 “Kim áp hương tiêu cẩm tú vi

Sinh ca tòng lý túy phù quy

Thiếu niên nhất đoạn phong lưu sự

Chỉ hứa giai nhân độc tự tri “.

  Pháp Diễn bảo :

-“Phật Tổ đại sự chẳng phải căn nhỏ, cơ hèn hay đến được, để  tôi giúp ông vậy. Ngài liền bảo khắp cho hàng kỳ cựu  trong  núi  biết :

“Thị giả của tôi tham được thiền”. Nhân đó, sư đi đến  đâu  cũng được đưa lên hàng thủ tọa .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Khắp  thân  là  mắt  thấy  chẳng  đến, khắp  thân  là  tai  nghe  chẳng thấu, khắp thân là miệng nói chẳng được, khắp  thân  là  tâm  xem xét chẳng ra. Dù cho cả đại địa rõ được không sai sót một mảy  tơ, vẫn còn ở giữa đường, cử lệnh  toàn  đề, hãy  nói diễn bày thế nào ? Trong không nhật nguyệt dọc ngang chống, một  buổi  trời  trong vạ cổ xuân”.

-“Câu có câu không, siêu  tông  việt  cách, như  bìm  nương  cây, núi bạc vách sắt”. Đến khi cây  ngã  bìm  khô, bao  nhiêu  người mất đi lỗ mũi. Dù  cho  lượm  lại  được, đã  là  ngàn  dặm, muôn dặm. Chỉ như khi chưa có tin tức  thế  ấy, là  thế  nào ? Lại  thấy  được chăng ? Gió ấm tiếng chim hót, nhật lên bóng hoa chồng”.

-“Một lời cắt đứt tiếng  ngàn  thánh, một  kiếm  ngay  đầu  thân  ngàn dặm nằm. Vì thế nói : Có khi câu đến ý chẳng đến, có khi ý đến câu chẳng đến, câu hay cắt ý, ý hay cắt câu, câu  ý  lẫn  đuổi

lỗ mũi thiền  tăng. Nếu  hay  thế  ấy, chuyển  đi, trời trong cũng  phải  ăn  gậy. Hãy nói y cứ  cái  gì ? Đáng thương  vô  hạn  người đùa bóng, rốt cuộc lại là sóng chết chìm”.

-“Bờ cao muôn trượng buông thõng tay, cần phải người ấy, cây nỏ ngàn quân khi ấn máy há vì chuột thỏ. Vân Môn, Mục Châu  ngang mặt lầm qua. Đức Sơn, Lâm Tế nói đùa ngoài cửa. Ngoài  ra  lập cảnh, lập cơ, làm hang, làm ổ, thế  là diệt chủng  tộc  nhà Phật, một câu độc thoát phải nói  làm  sao  ? Muôn  duyên  thay  đổi  nào  còn việc, tháng năm phòng núi lạnh như băng”.

  Niên hiệu Thiệu Hưng thứ năm. Sư có bệnh, ngồi kiết già  viết  kệ để lại, rồi ném bút thị tịch, thọ 73 tuổi .

                                    ----------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 158 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 348 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3477 .

*-Thiền luận (1). tr 398 .

*-Thơ thiền Đường Tống. tr 35 .

                                            ---o---

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

         67-THIỀN SƯ  HUỆ CẦN PHẬT GIÁM (1059-1117)

                                          +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Uông, tự Phật Giám, quê ở Thư Châu. Sư xuất gia từ thuở nhỏ, theo ngài Quảng Giáo Viên Thâm, học thông kinh luật. Khi  đọc  đến  câu : “Chỉ đây một sự  thật, còn hai thì chẳng chơn”. Liền có tỉnh .

  Sư du phương tham  học, đến  thiền  hội  của  thiền  sư  Pháp Diễn, nhiều phen  tham  vấn  nhưng  chẳng  hợp  cơ. Một hôm, nghe Pháp Diễn nhắc việc vị tăng hỏi ngài Triệu Châu :

-Thế nào là gia phong của Hòa thượng ?

  Triệu Châu nói :

-Lão tăng lãng tai, ông hãy hỏi to lên .

  Tăng nghe lời, hỏi to hơn .

  Triệu Châu nói :

-Ông hỏi gia phong của ta, ta lại biết gia phong của ông .

  Sư nghe qua liền đại ngộ. Xin Hòa thượng Diễn  chỉ  bày  chỗ

 tột ?

  Pháp Diễn đáp :

-Sum la vạn tượng là sở ấn của một pháp .

  Sư làm lễ tạ .

  Sao nầy sư dạy chúng :

-“Chí đạo không khó, chỉ hiềm lựa  chọn, hoa  đào  hồng, hoa lý trắng, ai bảo chúng chỉ một màu ?  Chim  yến  kêu, Hoàng oanh hót, ai chỉ đồng bảo một tiếng. Chẳng thấu được then chốt của Tổ sư, nhận suông núi sông làm tròng mắt”.

-“Quạ  vàng  gấp, thỏ  ngọc  chóng. Sáng  trôi  gấp  gấp  mười  tháng bảy. Du tử không cùn chẳng về nhà; dù về chỉ  ở  trước  cửa  đứng.

Trước cửa  đứng, nắm  tay  lôi  gã  chẳng  chịu  vào, muôn  dặm xem xem  tấc  cỏ  không, hoa  rơi  đầy  đất  không  người  lượm.  Không người lượm, một lần mưa qua một lần ướt”.

-“Việc ngày mười lăm về  trước trên  gấm  thêu  hoa, việc ngày mười lăm về sau như biển  nổi  hòn  bọt, chính ngày mười  lăm  giống  hệt chiếc  gương  một  thước  soi  hình tượng ngàn dặm. Tuy là chân không bặt dấu, ngại gì hải ấn phát quang, mặc tình cột cái  nở  hoa, nói  gì  mặt  Phật  trăm  xấu. Cớ sao ?  Đến  nơi trăng đêm  sương, dần dà rơi suối trước”.

-“Nhật nhật nhật tây chìm, nhật nhật nhật đông lên, nếu muốn học Bồ đề, chỉ xem khuôn mẫu nầy”.

  Ngày mùng tám tháng chín năm  1117 , sư lên pháp đường nói : “Tâm ấn Tổ sư dáng giống máy trâu  sắt, đi  liền  ấn  đứng, đứng liền ấn phá; dù cho chẳng đi, chẳng đứng, cũng chưa phải là chỗ hành lý của Thiền tông ? Đợi tháng mười trước  sau  vì  các  ông chú phá.

  Đến ngày  mùng  tám  tháng  mười, sư  tắm  gội, đắp y ngồi ngay thẳng, cầm bút viết thư để lại, xong dừng bút thị tịch .

                                     ----------------

*-Thiền sư trung hoa (3). tr 166 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3050 .

                                              ---o---

                Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                        SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

       68-THIỀN SƯ THANH VIỄN PHẬT NHÂN (1067-1120)

                                              +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Bắc Tống, họ  Lý, quê ở  Lâm Ngang, Tứ Xuyên. Sư xuất gia  năm  14  tuổi, chuyên tâm học luật, sau nhân đọc kinh Pháp Hoa đến câu : “ Pháp  ấy chẳng phải chỗ suy  nghĩ  phân biệt mà hiểu”. Sư đem hỏi, giảng sư không đáp được. Tự  than  rằng : “Nghĩa  học  danh  tướng  không  phải  nguyên  nhân  liễu  việc  lớn sanh tử”. Liền thu xếp, hướng phương Nam cầu học .

  Sư đến với ngài  Pháp Diễn Ngũ Tổ. Một hôm, nhân đi quyên  tởi, bỗng trợt chân  té  xuống  đất, phiền não dấy động. Chợt nghe hai người qua đường chửi nhau, người thứ  ba  can  nói : “ Ông vẫn tự phiền não” .

  Nghe lời nầy sư có tỉnh. Trở về chùa thưa hỏi .

  Pháp Diễn bảo :

-Ta chẳng bằng ông, nên tự hội được thì tốt .

  Sư càng nghi, liền đến hỏi Thủ tọa Nguyên Lễ .

  Lễ nắm lỗ tai sư đi quanh lò sưởi mấy vòng, vừa đi vừa nói : “Ông tự hội được thì tốt”.

  Sư thưa :

-Thật lòng muốn khai phát, chớ có đùa vui .

  Nguyên Lễ bảo :

-Ông về sau ngộ rồi mới biết được khúc chiết ngày nay .

  Một hôm nọ trời trở lạnh, sư đến bên lò, vạch thấy một đóm  lửa bằng hạt đậu, tự mừng  nói : “ Vạch sâu sâu đóm nhỏ  xíu, việc bình sanh chỉ như đây”.

  Sư lại đến bên bàn ngồi xem bộ Truyền đăng lục, đến  nhân duyên ngài Phá Táo Đọa, bỗng nhiên đại ngộ, sư làm kệ :

Vang vang rừng chim hót

Mặc áo trọn đêm ngồi

Vạch lửa ngộ bình sanh

Thần  tột  về  Phá  Đọa

Việc  rõ  người  tự  mê

Nhạc nhẹ ai  hòa được

Nhớ đó mãi chẳng quên

Cửa mở  ít  người  đến.

 Âm :

 “Đao đao lâm điểu đề

Phi  y  chung  dạ  tọa

Bác hỏa ngộ binh sanh

Cùng thần qui Phá Đọa

Sự  kiểu nhân  tự  mê

Khúc đạm thùy năng hòa

Niệm chi vĩnh bất vong

Môn khai thiểu nhân quá”.

  Về sau sư dạy chúng :

-“Bọt huyễn  đồng  không  ngại, tại  sao  chẳng  liễu  ngộ ?  Con  ngươi trong mắt kêu người thổi, đạt  pháp  ở  trong  ấy. Chẳng  phải  nay chẳng phải xưa, sáu chiếc đầu tử đỏ đầy bồn.

  Đại chúng! Thời nhơn vì sao ngồi  dưới  đất  xem  bát  bồn  ở  Dương Châu để gá vào mẫu mới, trên trâu cỡi trâu cười chết người”.

-“Một  lá  rụng  thiên  hạ  xuân, không  đường  suy  nghĩ  cười  chết người”. Dưới là trời, trên là đất, lời nầy chẳng nhập ý thời lưu. Nam làm Bắc, Đông làm Tây, động mà dừng, buồn  mà  vui, đầu rắn đuôi rết một thứ, trong miện cọp dữ chim sẻ sống, là lời gì? Về nhà đi !”.

-“Ngàn  nói  muôn  nói  không bằng  chính  mặt  thấy, dù  chẳng  nói,

cũng  tự  phân  minh. Dụ đao báu Vương tử, dụ  đám  mù  rờ  voi .

Trong thiền học việc cách sông đưa tay ngoắt, việc trông châu đình thấy nhau, việc xa bặt chỗ không người, việc chỗ  chỗ  núi  sâu, bờ cao đây đều chính là mặt thấy đó, chẳng ở lời nói vậy”.

  Sư viết lên vách nhà Diên thọ như sau :

-Phật cho phép người có bệnh nên ở liêu trị bệnh  để  có  chỗ nghĩ ngơi. Trong thiền lâm, liêu nầy có nhiều tên như :

-Niết bàn, thấy pháp thân thường trụ, rõ thấu pháp bất sinh .

-Tỉnh hành, biết các duyên trói buộc nầy đều từ hành khổ .

-Diên thọ, nếu  muốn  được  huệ  mạng  thì  phải giữ  gìn  sắc  thân, nhưng kỳ thật là khiến người thấu rõ chỗ sanh tử .

  Nếu như nhiều kiến giải mà ít giác ngộ, là bệnh  còn  nhẹ  thì  nên vào nhà nầy, chẳng cần gượng thừa đương để tìm điều bổ ích. Cho đến người bệnh nặng, luôn nhớ nghĩ đến quê hương  không  khéo  đẩy  lui  chỗ  suy nghĩ  để  diệt  trừ  gốc  khổ. Bậc Thánh  trước  nói : “Bệnh  là  thuốc hay của chúng sanh.  Nếu  người  nào  khéo  uống thuốc, thì không bệnh nào chẳng hết”. Các bậc tôn túc nói : “ Phải biết có người chẳng bệnh ”. Nên  rõ  ràng  viết  những  lời  nầy  để nhắc bảo kẻ hậu lai .

  Niên hiệu Tuyên Hòa năm thứ hai. Sau khi thọ trai  xong, sư ngồi kiết già bảo đồ chúng :

-“Chư lão túc các nơi, khi sắp tịch  thường  để  kệ  từ  biệt  thế  gian. Thế gian có thể từ được sao ?  Sắp đi  an  ổn, sư  chấp  tay 

 vui vẻ thị tịch .

                                         --------------

*-Thiền sư trung hoa (3). tr 174 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 697 .

*-Thiền uyễn dao lâm. tr 487 .

                                                   ---o---

            Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                         SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

       69-THIỀN SƯ ĐẠO NINH (Ở) KHAI PHƯỚC (1053-1113)

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Uông, quê ở Vụ Nguyên, Giang Tây. Sư trước làm đạo nhơn  ở  chùa  Sùng Quả, lo việc trông nom nhà tắm. Một hôm đang rữa chân, nhẩm đọc câu : “Nơi chương cú nầy hay sanh lòng tin cho là thật”. ở kinh Kim cang, chợt quên  mất cái  thấy  biết  của  mình, đưa  chân  vào chảo nước  đang  sôi, bỗng phát sáng ra việc lớn .

  Sau  sư  đến  với  thiền sư  Lão Lương  ở  Tuyết Đậu  thế  phát  xuất gia. Ở đây được hai năm sư lại  vân  du  tham  học, tiếp kiến nhiều  bậc  danh  đức  đương  thời. Cuối  cùng  đến  chùa  Bạch Liên; một hôm nghe  thiền  sư  Pháp  Diễn  nhắc  câu : “Cổ Phật tịnh bình của ngài Huệ Trung và con chó  không  có  phật  tánh  của Triệu Châu”. Liền thấu triệt nguồn pháp .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Trời  thu  sáng  đầy  không, sông  thu  tẩm  màu  biếc, thương  thay người cửa ngoài, nơi nơi tìm Di Lặc, trên đường chợt gặp nhau, gặp  nhau  mà  chẳng  biết ”. Chư  thiền  đức ! Đã  là  gặp  nhau, vì  sao  lại chẳng biết nhau? Trúc trước sân cắt hết, đến khe chẳng hóa rồng”.

-“Khắp cõi chẳng từng che, toàn thân không ảnh tượng. Gặp  nhau chớ than  là  ngu  si, nhiều kiếp đến nay không kỹ lưỡng. Không  kỹ lưỡng ít người  hay. Trả lại ai kia xương thịt tốt, đâu cần đến kiếng vẽ mày xanh”.

-“Chưa rời Đâu Suất đã giáng vương cung, chưa ra khỏi thai đã độ  người  xong. Chư  thiền  đức ! Ngày  ngày  mặt  trời  từ  bờ  đông  lên, sớm sớm gà  nhằm  canh  năm  gáy. Tuy nhiên chẳng phải đào hoa động, xuân đến hoa đào vẫn đầy khe”.

-“Trong vườn Tỳ Ni giáng  sanh  hông  mặt, bước đi bảy bước nhìn  xem  bốn  phương “ Trên trời dưới trời chỉ ta  hơn  hết ”. Giống hệt “ Thích Ca xem trăng trên trời, mất đi hạt châu trong tay ”. Lại biết chỗ rơi chăng ? Nếu biết chỗ rơi mới là  con  hiếu, cháu  hiền. Nếu chưa được như thế,chỉ là lập lại lời trước”.

  Niên  hiệu  Chính Hòa  thứ  ba. Sư cạo  tóc, tắm  gội, thọ  trai  xong, khuyên nhắc đại chúng siêng năng  tu hành, chuyên  cần  làm  đạo, rồi ngồi kiết già thị tịch. Nhằm ngày mười bốn tháng mười  một năm 1113, thọ 60 tuổi .

                                    ------------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 181 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (3). tr 2291 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 197 .

                                               ---o---

               Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SÓNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

        70-THIỀN SƯ ĐẠI HUỆ TÔNG CẢO (1089-1163)

                                         +    +    +

  Thiền  sư  Trung  hoa, thời  Tống, họ  Hề, tự  Đàm  Hối, quê  ở  Ninh Quốc, Tuyên Châu. Năm 17  tuổi  xuất  gia  với  ngài  Huệ Tề  ở  chùa Huệ Vân, Đông Sơn, năm sau sư thọ giới cụ túc. Sư học thông kinh luật, rộng xem ngữ lục, lại du phương tham học nhiều nơi .

  Trong  thời  gian  nương  ở  chỗ  ngài  Phù  Dung, thấy  họ  bày nhang đèn làm lễ truyền trao phó pháp chẳng dối. Sư bất bình nói:“ Thiền có truyền trao, đâu  phải  là  pháp tự chứng, tự ngộ

của Phật, Tổ”. Sư lại tiếp tục vân du .

  Sư đến thiền hội của thiền sư Chuẩn ở Trạm Đường, mặc sức tung hoành cơ  biện, tuy nhiên chẳng được  thừa  nhận  và  chỉ được xem lỗ mũi chỉ có nửa bên .

  Một hôm thiền sư Chuẩn bảo :

-Thượng tọa Cảo ! Tôi có thiền lý xíu nầy, ông  mỗi  mỗi  lý  hội được chăng ?

  Sư thưa :

-Lý hội được .

  Chuẩn bảo :

-Dạy ông nói cũng nói được, bảo ông làm cũng làm được, niêm  cổ tụng cổ, tiểu tham, phổ thuyết thảy được, chỉ có một sự kiện chẳng phải; ông có biết chăng ?

  Sư thưa :

-Chưa biết là sự kiện gì ?

  Chuẩn bảo :

-Ông chỉ thiếu một  cái  à ! Vì thế, khi nói thì có, khi chẳng nói  liền  không, khi  vào  phương  trượng  thì  có, khi  ra  phương  trượng  liền không, khi tỉnh  liền  có, khi ngủ mê liền không, làm  sao  chống  lại sanh tử ?

  Sư thưa :

-Chính là chỗ con nghi .

  Chuẩn  bịnh, sư đến hỏi : Con về sau phải thấy người nào ?

  Chuẩn bảo :

-Có  gã  Cần, ta  chẳng  biết  y, ông  nên  nương  tựa  đó, sẽ hay biện được việc lớn của ông. Nếu ông liễu chưa xong, nên  xem Đại tạng kinh tu hành, thân sau ra đời quyết  định  là Thiện tri thức .

  Sư đến thiền sư Viên Ngộ, tham suốt một năm, hạ 49 chuyển ngữ  đều  chẳng  hợp. Một  hôm  sư  hỏi  Viên  Ngộ : Nhờ  Hòa thượng nhắc lại câu thoại đã đối đáp với Ngũ Tổ trước kia ?

  Viên Ngộ nói :

-Ta hỏi : “Có câu không câu như bìm nương cây” là thế nào ? -Ngũ Tổ  bảo : “Tả cũng tả chẳng được, vẽ cũng vẽ chẳng được”. Ta  lại hỏi : “ Chợt gặp cây ngã bìm khô thì  thế  nào ? ”.- Ngũ Tổ bảo : “Theo nhau lại vậy”.

  Nghe qua sư đại ngộ, thưa rằng : Con đã lãnh hội .

  Viên Ngộ bảo :

-Chỉ  e  ông  thấu  công  án nầy chưa đến. Viên Ngộ liền cữ liên tục nhiều công án của các bậc tiền bối, sư đều  đối  đáp  không ngại .

  Viên Ngộ khen : Cảo  chẳng  phải  chỉ  một  hai  đời  làm  Thiện tri thức lại .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Điên đảo tưởng sanh, sanh tử nối, điên đảo tưởng diệt, sanh  tử dứt; chỗ  sanh  tử  dứt, Niết bàn không, chỗ Niết bàn không  trong mắt bụi. Niết bàn đã không,  nói  cái  gì  trong  mắt  bụi ? “ Mây  trắng chợt về che núi biếc, trăng trong khó bảo xuống trời xanh ”.

-“Nước Ma Kiệt Đà vẫn  ở  giữa đường, trước ngọn Thiếu thất  toàn không lỗ mũi, bàn huyền, nói diệu, thịt lành khoét thương,

nhắc xưa rõ nay, ném cát chọi đất. Đâu  bằng đói ăn, khát uống, rảnh ngồi, mệt ngủ, mặc cho bốn mùa đổi dời chẳng can hệ việc  của  ta. Tuy nhiên, cũng  cần  phải  thật  đến  điền  địa  nầy  mới được. Chỉ như thật đến điền địa nầy làm sao thân cận ? Sư hét lên, lại nói : “Châm cứu trên vết thương, lại  để  một  viên  ngãi 

cứu cháy”.

-“Các ngươi bảo ta nói thiền bệnh. Thiền  có  bệnh  gì  để  nói ? Thiền chẳng từng bệnh nhức đầu, chẳng  từng  bệnh  điếc tai, chẳng  từng bệnh mờ mắt, chỉ là ngươi tham thiền, tham được  sai  biệt, dụng tâm sai biệt, nương thầy sai biệt, nhân những sai biệt nầy nên  nói là bệnh. Chẳng phải  nói  thiền  có  bệnh. Như  nói  thế nào là Phật, đáp tức tâm là Phật, có bệnh gì ? Hỏi con chó có Phật tánh không, đáp không, có bệnh gì ? nếu nói : Bảo thanh tre là chạm, chẳng bảo thanh tre là trái, có bệnh gì ? Hỏi thế nào là Phật, đáp cục cức khô, có  bệnh  gì ? Ông chẳng thấu suốt, vừa  khởi  đạo  lý, cần  thấu  liền  ngàn  dặm  muôn  dặm không giao thiệp. Toan đem tâm phân biệt nó, nhằm chỗ cử lên hiểu rõ, chỗ chọi đá nháng lửa lên luồng điện chớp, hội cái nầy mới là bệnh. Thầy thuốc thế  gian  liền  bó  tay. Song cứu cánh chẳng  can  hệ  việc  thiền. Ngài triệu Châu nói : Cốt cùng vua “Không” làm đệ tử, chớ bảo tâm bệnh rất khó trị”.

-“Tôi trong đây không có pháp cho người, chỉ là y  bản  kết  án. Giống như ông ôm cái bình lưu  ly  đến  tiếc  giữ, giống  cái  gì? 

Tôi một phen trông thấy liền vì  ông  đập  bể. Ông  lại  đem  hạt châu Ma ni đến, tôi lại vì ông cướp mất. Đợi  ông  chỉ thế  ấy lại, tôi lại vì ông chặt đứt hai tay. Vì thế, Hòa thượng Lâm Tế nói : “ Gặp Phật  giết  Phật, gặp Tổ giết Tổ, gặp La hán giết La hán ”. Đã nói là Thiện tri thức, vì  sao lại thích giết người vậy ? Hãy nói là đạo lý gì ?

  Niên  hiệu  Long  Hưng  năm  đầu. Tại  Nguyệt Minh Đường  ở  Cảnh Sơn, ngày 10 tháng 8, khi sư sắp tịch, thị  giả  đến  xin  kệ,

sư cầm bút viết :

Sanh cũng chỉ là thế

Tử  cũng  chỉ  là  thế

Có kệ hoặc là không

Chẳng có gì quan hệ.

  Viết xong, sư liền ném bút thị tịch, thọ 75 tuổi, 58 hạ lạp .

                                      --------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 199-213 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (3). tr 2087 .

                                                ---o---

                Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      71-THIỀN SƯ TÂM ĐẠO (Ở) VĂN THÙ (1058-1129)

                                          +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Từ, quê ở Đan Lăng, My Châu. Sư xuất gia năm 30 tuổi, sau đến Thành Đô học môn Duy thức, nghiên cứu sâu rộng trải 10  năm, tự  cho  là  siêu  tuyệt. Một hôm có vị tăng thân hỏi : “ Ba cõi duy tâm, vạn  pháp  duy thức, nay  vạn tượng trước mắt rõ ràng, còn tâm thức ở đâu ? ”. Sư mờ mịt chẳng  đáp được, ngay đó liền lên đường tham  cứu thiền tông .

  Nghe nói tông thiền chỉ thẳng, ngộ nhanh. Sư vượt sông Giang Hoài  đến  với  thiền  sư  Phật  Giám. Được  nghe  nhắc  lại  câu  thoại : “ Cây bá trước sân của triệu Châu ”. Lại nghe  Giác Thiết Chùy nói : “Tiên sư không lời nầy, chớ chê bai Tiên sư”.

  Nhân đây, sư  nghi  tình  thêm  lớn  và  chí  thiết  đề  khán  khá lâu, một hôm  bỗng  nhiên  khai  ngộ. Liền chạy  tìm  Phật Giám  trình  chỗ  đã tỏ. Trông thấy sư, Phật Giám đóng cửa lại .

  Sư thưa :

-Hòa thượng chớ lừa con .

  Phật Giám bảo :

-Mười phương không tường vách, sao chẳng vào cửa ?

  Sư liền tung thủng cửa sổ .

  Phật Giám mở cửa, liền nắm đứng sư bảo : Nói ! Nói !

  Sư lấy hai tay  vòng  quanh  đầu Phật Giám, dùng  miệng  cạp  một cái liền bỏ đi .

  Sư làm kệ trình :

Triệu Châu có một thoại cây Bá

Thiền khách truyền nhau khắp thiên hạ

Phần đông vạch lá kiếm cành cây

Không thể chẳng đến cội nguồn tỏ

Giác Công lại nói chẳng lời nầy

Chính là ngay mặt  ác mắn đó

Thiền nhân nếu đủ con mắt sáng

Trong đây thật giả khó biện rõ.

  Phật Giám vui nhận và khen  ngợi, cùng  sư  chia  tòa  thuyết 

pháp.

  Sau nầy sư dạy chúng :

-“Sư tử ngáp voi chúa rống, Vân Môn  trong  Bắc  đẩu  ẩn  thân, Bạch Vân vì sao gọi  tác  thủ. Chư Phật  ba  đời  không  thể biết, 

chồn hoang trâu trắng lại biết có. Hãy  nói  thế  nào  là  việc  kia biết có ? Mưa  xối hoa lê con  bướm  bay,  gió  đưa  tơ  liễu  lông cừu chạy”.

-“Cầm gậy chỉ lên, sư nói : Khi thế ấy đâm phũng gót chân Kiều Thi Ca. Quay một vòng lại nói : Khi thế ấy đập bể đầu  Diêm la. Chỉ  bờ đông nói : Khi thế ấy xỏ qua tròng mắt cá lý ngư ở  biển đông.  Chỉ bờ tây nói : Khi thế ấy bít mất lỗ mũi Tây Vương Mẫu. Hãy  nói  khi chẳng thế ấy thì sao ? – Năm nay mưa nước nhiều, mỗi người nên phơi mắt”.

  Niên  hiệu  Kiến  Viên  năm  thứ  ba. Vào  mùa  xuân,  sư  nhắc  nhơn duyên ngài  Lâm tế, khi sắp nhập  diệt  dặn dò Tam Thánh: “Chánh pháp nhãn tạng lừa mù diệt”. Lâm Tế  đâu  từng nói thế, xưa  nay thời nhơn đều vọng truyền, chẳng tin chỉ xem sau tam ngoạt”.

  Đến  tháng  ba  nhuần, giặc Chung  tạo  phản, quấy  phá  giết người, đồ chúng muốn dời sư đến nơi khác. Sư bảo :

-“Học đạo sở dĩ liễu sanh tử, nào phải chạy  đi đâu”.

  Giặc đến, sư bảo :“Đã thấy hãy giết nhanh để  lòng  các  ngươi vui”. Giặc liền ra tay hạ sát. Sư thọ 72 tuổi .

                                   ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 242 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang 97). tr 6538 .

                                                  ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                     SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

           72-THIỀN SƯ TRÍ TÀI (Ở) LONG NHA (  ?  -  ?  )

                                       +    +    +

  Thiền  sư  Trung  hoa, thời  Tống, họ Thí, quê  ở  Thư  Châu. Sư  theo thờ thiền sư  Phật Giám khi còn  nhỏ, siêng năng chấp tác, chẳng ngại khó khăn, cả tòng lâm đều nghe tiếng tốt .

  Sau sư du phương đến trú xứ của ngài Hoàng Long, gặp  thiền  sư Tử Tâm ở tam môn hỏi :

-Từ đâu đến ?

  Sư xưng danh, Tử Tâm liền biết .

  Một hôm Tử Tâm hỏi ?

-“Hội được câu tối sơ là hội được câu rốt sau, hội được câu rốt sau là hội được  câu  tối  sơ. Tối sơ rốt  sau  cầm  ném  một  bên, thoại Bá Trượng dã hồ làm sao hội ?”.

  Sư thưa :

-Vào cửa đã rành kiến giải đến, đâu cần nhắc lại lối nghẽn bùn .

  Tử Tâm nói :

-Trưởng lão Tâm chết trong tay Thượng tọa .

  Sư thưa :

-Ngữ ngôn tuy có khác, chí lý vẫn không sai .

  Tử Tâm hỏi ?

-Thế nào là việc không sai ?

  Sư thưa :

-“ Chẳng gõ sừng Hoàng Long đâu biết châu dưới hàm ”. Tử Tâm liền đánh .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Hòa thượng Tử Tâm  tiểu  tham  nói : Nếu luận  việc  nầy  như nhà kia có ba người con. Đứa thứ nhất trí tuệ thông minh, hiếu dưỡng cha mẹ, tiếp giao đãi khách, chăm sóc gia  nghiệp. Đứa thứ hai hung hăng  gian  xảo, mê gái, say rượu, nằm bờ, té buội,

phá hoại sản nghiệp. Đứa thưa  ba  mù  điếc, câm  ngọng chẳng biết trắng đen, mọi  việc không rành, chỉ lo ăn uống. Hoàng Long cần chọn một người dùng.

  Lại  có  bốn  câu : “ Trong  chết  có  sống, trong  sống  có  chết. Trong chết  thường  chết, trong sống thường  sống ”. Đem  bốn  câu  nầy nghiệm thiền tăng trong thiên hạ .

  Sư nói : Gọi cái gì là bốn câu ?  Ba người tên họ là gì ?  Nếu hay hiểu được, cùng Hoàng Long năm tay  đồng  đi, lại không mảy may ngăn cách. Nếu  như  chưa  thế, chẳng  khỏi  mượn  nước  dâng  hoa đi vậy.  Ba người cộng  thể  dụng p hi  dụng, bốn câu đồng âm không chẳng không. Muốn  biết  ba  người  cùng  bốn  câu. Quạ vàng mới mọc một vần hồng .

  Niên hiệu Thiệu Hưng. Ngày  rằm  tháng  tám  năm  Mậu Ngọ, sư họp chúng giao việc chùa. Kệ rằng :

Ngày trung thu năm Mậu Ngọ

Xuất gia, trụ trì việc đã xong

Sắp  đi mình chỉn còn không

Có  gì  hư  không  lại  kiếm .

  Đến ngày 23 họp chúng lần cuối, sư dạy :

-“Niết bàn, sanh tử trọn là hoa đóm trong không, Phật và chúng sanh đều là Tăng ngữ, cả thảy các ông  nên  phải  làm  sao ? ”. Cả chúng hạ ngữ, nhưng đều không hợp .

  Sư hét : Khổ ! Khổ !

  Lại nói : Mây trắng vọt lên, trăng sáng tại trời .

  Nói xong, sư ngồi yên thị tịch .

                                       ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 247 .

                                                      ---o---

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                        SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      73-THIỀN SƯ THỦ TUÂN (Ở) PHẬT ĐĂNG (1.079-1.134)

                                           +    +    +

  Thiền  sư Trung  hoa, thời  Tống, họ  Chí, quê  ở  Quận  Châu. Trước sư tham vấn với thiền sư Anh ở Quảng Giám mà không khế hội. Sư lại sang chùa Thái Bình, ở đây theo chúng thưa  hỏi  nhưng vẫn chẳng  thấu  được, tự  cuốn  tấm  vải  trải  nằm  cột lại, nói rằng : “Đời nầy nếu không triệt ngộ, thề chẳng trải tấm vải nầy ra”.

  Từ đây, sư ngày ngồi, đêm đứng, dốc chí tinh nghiêm, cần mẫn thiền hành, tựa hồ như mất cha, mất mẹ. Trải  bốn  mươi  chín ngày đêm, chợt một hôm nghe Phật Giám thượng  đường  nói :

-“Sum la vạn tượng là sở ấn của một pháp”.

  Sư liền tỏ suốt, đến ra mắt Phật Giám. Phật Giám bảo :

-“Rất tiếc ! Một viên minh châu bị gã điên nầy lượm được”.

  Phật Giám lại hỏi :

-“Linh Vân  nói : “ Sau ngày thấy được hoa đào ấy, mải đến ngày nay vẫn chẳng nghi”. Thế nào là chỗ chẳng nghi cua Linh Vân ?

  Sư thưa :

-Chớ nói  Linh  Vân  chẳng  nghi, chính  nay  tìm  chỗ  nghi  trọn  không thể được .

  Phật Giám bảo :

-Huyền Sa  nói : “ Đúng đắn rất đúng đắn, dám  bảo  lão  huynh  còn chưa triệt ”. Trong đây chỗ nào kẻ kia chưa triệt ?

  Sư thưa :

-Biết rõ Hòa thượng tâm lão bà tha thiết .

  Phật Giám chứng nhận. Sư lễ tạ trình kệ :

Ngày trọn ngắm trời đâu chẳng ngước

Hoa đào lả chả mắt đưa tròng

Dù  cho  lấy  lưới  che  trời  lại

Vượt khỏi lao quan tin tức xong.

 Âm :

“Chung nhật khán thiên bất cử đầu

Đào hoa lạn mạn thủy đài mâu

Nhiêu quân cánh hữu già thiên võng

Thấu đắc lao quan tức tiện hưu”.

  Về sau sư dạy chúng :

-“Như lai thiền, Tổ sư đạo, tối kỵ đem  tâm  bên  ngoài  thảo, từ  cửa mà được tức phi trân, hoàn toàn giấu kín trong y báu. Hàng  thiền giả phải sớm  đến, mở t oan  cái  chốt  của  Tổ sư, giặt  giũ  nhiều  năm  chiếc  áo  vải, phải  quấy  khen  chê  gởi  cho  không, đứng  rộng  ngang dài lẫn nhau tốt.  Anh  chẳng  thấy  Hàn  Sơn lão, trọn ngày  vui  cười năm dài quét, người hỏi  trong kia việc thế nào ? Vào ruộng hoang chẳng lựa,nắm lấy đưa ra cỏ. Tham ! “.

-“Cây dùi xoay, chiếc búa ở  núi, Phật Tổ ra đời chưa dễ cho, dù khiến  đề  hồ  đầy  thế  gian, ông  không  bát  báu  làm  sao  lấy ? Thần Sơn đập lưới, Đạo Ngô múa, dưa ngọt tận gốc ngọt, dưa  đắng  rễ cũng đắng”.

  Niên hiệu Thiên Hưng năm  Giáp Dần, ngày ra hạ, sư bảo cư sĩ Trịnh Tích : Mùng tám tháng mười là ngày kỵ Phật Giám, ắt thời tôi đến .

  Ngày mùng bốn tháng mười có  Đạo Như  đến  thăm. Sư bảo :

-Ông đến rất đúng lúc, trước  một  ngày  cũng  không  tốt, sau  một ngày  lại  qua  rồi. Tôi tuy cùng  Phật Giám đồng điều sanh, nhưng trọn chẳng cùng đồng điều tử. Sáng mai  nên  vì  ta  tìm một  chiếc thuyền nhỏ .

  Đạo Như hỏi :

-Cần dài hay cần cao ?

  Sư bảo cao chừng năm thước .

  Ba ngày sau, khi gà gáy sáng, sư ngồi nghiêm  ngay  thẳng. Thị  giả đến xin kệ, sư bảo : Chẳng từng làm được .

  Nói xong, sư liền thị tịch .

                                        ----------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 251 .

*-Thơ thiền Đường Tống. tr 34 .

*-Thiền luận (2). tr 316 .

*-Ngũ đăng hội nguyên. tr 495-498 .

                                          ---o---

              Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            74-THIỀN SƯ SĨ KHUÊ TRÚC AM (1083-1146)

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời  Tống, họ  Sử, quê  ở  Thành  Đô, Tứ Xuyên. Sư xuất gia  khi  còn  tuổi  niên  thiếu, nương  với  thầy  Tông  Nhã  ở chùa Đại Từ, siêng học kinh  giáo, chuyên  nghiên cứu sâu kinh Lăng Nghiêm. Sau lại hướng phương Nam vân du tu học .

  Sư đến Long Môn đem chỗ tâm đắc thưa  hỏi  thiền  sư  Phật Nhãn.

  Phật Nhãn bảo :

-“Ông hiểu tâm đã tột, chỉ thiếu gắng sức mở mắt thôi”.

  Hôm khác sư lại hỏi :

-Khi tuyệt đối đãi thì thế nào ?

  Phật Nhãn đáp :

  Giống hệt ông ở trong tăng đường thưa thỉnh, sư mờ mịt .

  Đến chiều, sư lập lại câu thoại khi sáng thưa hỏi ?

  Phật Nhãn bảo :

-Ngôn ngữ nhàn . -Ngay lời nầy sư đại ngộ .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Rõ ràng không ngộ, có pháp tức mê. Các  ngươi  nhằm  trong  ấy lập chẳng được, các ông  nhằm  trong  ấy  trụ  chẳng  được. Nếu lập thì nguy, nếu  trụ  trì  thì  mù. Cần phải  ý  chẳng  dùng  huyền, câu chẳng dùng ý, dụng chẳng dừng cơ. Ba điều nay đã  rõ, tất  cả  chỗ không nên  bó  buộc, tự  nhiên  hiện  tiền, chẳng  phải  chiếu  cố, tự nhiên  minh  bạch.  Tuy  là  như  thế, lại  phải  biết  có  việc  hướng thượng. Mưa lâu chẳng tạnh. Dốt !”.

-“Kiến kiến chi thời, kiến phi thị kiến, kiến  du  ly  kiến, kiến bất năng cập”. (1) Hoa rơi có ý theo dòng nước, dòng nước vô tình luyến hoa  rơi. “ Các cái  có  thể  trả, tự  nhiên  chẳng  phải  ông, là ai ?”. Thường hận xuân về không chỗ kiếm, đâu  ngờ  chuyển nhập trong đây rồi. Sau ba mươi năm chớ nói Năng Nhơn chùa  nầy  dạy  phá hoại nam nữ nhà người .

  Có vị tăng hỏi :

-Thế nào là ý Tổ sư Tây sang ?

  Sư đáp :

-“Nhà đông đốt đuốc, đến nhà tây ngồi tối”.

  Tăng lại hỏi :

-Chưa biết ý chỉ thế nào ?

  Sư đáp :

-“Ngựa nên gác yên, lừa nên cột dây”.

  Tăng lễ bái . Sư bảo :

-“Ngựa nên  gác  yên, lừa  nên  cột  dây, thiền  tăng  lanh  lợi  chỉ  tiêu một cái ; dù khiến nhà đông đốt đèn sáng, chưa hẳn nhà tây  ngồi trong tối. Tây sang ý chỉ hỏi thế nào, ông thầy lắm mồm  tự  chuốc họa”.

  Đến ngày 18 tháng 7  năm  Bính Dần, sư  gọi  Trưởng  lão Tông Phạn đến  dặn  bảo  việc  chùa. Hôm sau, tắm gội xong, sư đánh chuông họp chúng, chúng họp, sư đến tòa ngồi yên thị tịch, thọ 63 tuổi .

                                       ----------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 257 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (7). tr 6.000 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 634 .

(1)-Cái thấy, thấy hằng ngày

      Thấy chưa phải thật thấy

      Cái  thấy  lìa  cái  thây

     Thấy nầy khó sánh vậy.

                                                   ---o---

                  Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

  75-THIỀN SƯ ĐẠO HẠNH (Ở) TUYẾT ĐƯỜNG (1089-1151)

                                         +    +    +

  Thiền  sư  Trung  hoa, thời  Tống, họ  Diệp, quê  ở  Kiên  Châu, Giang Tây. Thuở nhỏ sư thường hay lui tới chùa Thiên Ninh học Phật với thiền sư  Vi. Năm 19  tuổi xuất gia theo ngài  Giác  Ấn  Tử  Anh, lại tham học với  ngài  Chi  Nguyên  Nhuận, nhưng cơ duyên không khế hợp. Sư  tiếp  tục  lên  đường tìm đến  lễ  bái ngài  Phật Nhãn Thanh Viễn ở chùa Long Môn. Nơi đây sư đại ngộ, nhờ Phật Nhãn nhắc lại  câu  thoại : “Huyền Sa chạm đến ngón chân”.

  Về sau sư dạy chúng :

-“Hội tức liền hội, ngọc vốn không  tỳ, nếu  nói  chẳng  hội, tay  cối sanh hoa ; thử hỏi chín  năm  xay  mặt  vào  vách, sao  bằng  đại  hội  niêm  hoa. Sư Nam Minh  thương  xót  thế  ấy, cũng là thuận gió ném cát “. Tham !

-“Khắp thân là miệng  nói  được  phân  nửa, khắp  thân  là  mắt  dùng được một cây ; chỗ dùng  không  đến  nói  có  dư, chỗ nói không  đến dùng  không  hết. Thế  nên  nói : Đang  dùng  không  nói, đang  nói không  dùng, dùng nói đồng thời, dùng  nói  chẳng  đồng  thời. Các ông nếu có nghĩ  nghị. Tây phong dưới gót chân ông”.

-“Trước  đây  Hòa  thượng  Cơ  hỏi  tăng  chúng : “Thiền  lấy  gì  làm nghĩa ? ”.Ta bảo chư Phật ba đời là chê bai, hai mươi tám vị Tổ Tây  thiên  là  chê  bai, sáu  vị  Tổ Trung Hoa  là  chê  bai, Hòa thượng khắp thiên hạ là chê bai, các ngươi là chê bai, sơn tăng là chê bai, trong đây lại có người chẳng chê bai hay không ?-Bàn huyền nói diệu hà sa số, đâu giống Song Phong  chê  được gần”.

-“Phật nói ba thừa, mười  hai  phần  giáo, đốn  tiệm  thiên  viên, người si trước mặt chẳng  được  nói  mộng, Lâm Tế tam huyền, Vân Môn tam cú, Động Sơn ngũ vị, người  si  trước  mặt  chẳng được nói mộng. Sư Nam Minh nói thế ấy, lại khỏi bị người kiểm trách hay không ? Sở dĩ cổ nhân nói : Người máy  đá  giống  như ông, cũng biết  xướng  bài  ca, ông  nếu  giống  người  đá, Tuyết khúc cũng nên hòa. Lại  có hòa  Tuyết  khúc hay chăng ? Nếu có, kêu  lại  cùng  lão  tăng  rửa chân”.

  Sư có bệnh, đệ tử Uông Công Kiều đến thăm, sư dặn dò và để kệ:

Biết thì biết bổn tâm mình

Thấy thì thấy bổn tâm mình

Biết được bổn tâm cùng bổn tánh

Chính là tông môn đại bệnh.

  Hôm sau, sư tắm gội, mặc pháp phục ngồi kiết già thị tịch, thọ 63 tuổi.

                                         -----------------

*-Thiền sư Trung Hoa (3). tr 265 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (3). tr 2281 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 193 .

                                              ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                        SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            76-THIỀN SƯ MINH BIỆN CHÁNH ĐƯỜNG ( ? - ? )

                                                    +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời  Tống, họ  Du, quê  ở  Bổn  Quận (?). Thuở nhỏ theo thiền sư  Uẩn  ở  Báo Bổn. Khi  thọ  giới  cụ  túc xong, sư  du phương tham vấn các bậc tôn túc tên tuổi đương thời. Sư đến Tây kinh, trú  ở  chùa Thiếu Lâm, được nghe  tăng thân nhắc lại việc thiền sư  Phật Nhãn dùng cổ  thi  phát  minh vua nước  Kế  Tân  chém  tôn giả Sư Tử rằng :

Đầu sông Dương tử, dương liễu xuân

Hoa đương buồn chết người sang sông

Một  tiếng  sáo  tây  lìa  trạm  tối

Anh  đến  Tiêu  tương, tôi  đến  Tần.

  Sư thầm  có  chỗ  khế  hội, liền  tìm  đến  chùa  Long  Môn  xin  nhập thất .

  Phật Nhãn nói :

-Từ trước Tổ sư nhơn duyên sách vở  cho  ông  hiểu  được. Lại đưa nắm tay lên hỏi : “Cái nầy tại sao gọi là nắm ?” .

  Sư toan đáp, Phật Nhãn bụm miệng sư lại, nói : “Chẳng được khởi đạo lý”. Ngay đây sư dứt hết thấy biết trước .

  Sau nầy sư dạy chúng :

-“Bên miệng cọp mạnh lượm được, trên đầu rắn độc an bài, lại chẳng đóng cọc dời thuyền, xoay đầu riêng có kế sống, bà già bị ta khám phá xong, trong viện Đại bi có làng trai”.

-“Hoa nở trên gò tơ liễu bên bờ, hoàng oanh điệu đàn  thúc  dạ, cỏ thơm vào câu Tạ công. Nào  hẳn  nghe  tiếng  ngộ  đạo, thấy sắc  minh  tâm. Chẳng  những  trên  nước  tìm  bọt, đã  là  trong  mắt  dính  bụi. Hãy trong ngực nầy : “Các ông thử xem thân  sắc  vàng  tía của ta đây, ngày nay thì còn, ngày mai ắt không”. Giống như không gió  lại nối sóng, toàn  chẳng  biết  hổ  thẹn. Hãy  nói việc ngày nay là thế nào ? Khéo kẻ mê  gặp Đạt Ma, chẳng  biết hiểu tiếp nối”.

  Ngày  kỵ  thiền  sư Phật Nhãn, sư  niêm  hương : Hòa  thượng  Long Môn xiểng đề lạo đảo, chẳng tin Phật pháp diệt trừ thiền  đạo, đập vở Tỳ lô cổng tiến lên, con  mèo  rửa  mặt  tự  nói  tốt. Một cây hương trầm đốt trên lò, kéo  tay vạch ngực luống sầu  thảm. Thôi buồn thảm !”.

  Sư làm bài tán Đạt Ma rằng :

-“Trước gác Thăng Nguyên bối rối, bờ ngọc Lạc Dương trái bài, da  tủy  truyền  thành  nói cán, chiếc giày  không  đâu  chôn  vùi : Chẳng  phải  một  phen  sương  lạnh  buốt, đâu  được  hoa  mai  ngát  mùi thơm”.

  Khi sắp lâm chung, sư lên tòa  cầm  gậy, quơ  bên  trái  một  cái  nói : Ba mươi hai tướng không tướng nầy. Sư quơ bên phải một cái nói : Tám mươi vẻ đẹp không vẻ đẹp nầy.  Cây viết Tăng Dao vẽ chẳng thành, Chí Công bày  ra  cỏ  khô. Sư  lại  quơ  gậy  nhìn  đại  chúng  nói :

“Chớ  áo  não, thẳng  đây  thừa  kế thôi lại  thảo”. Sư  xuống  tòa  về phương trượng, ngồi kiết già an nhiên thị tịch .

                                    --------------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 269 .

                                              ---o---

            Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                  SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                   77-CƯ SĨ PHÓ ĐẠI SĨ (497-569)

                                              +    +    +

  Cư sĩ Trung hoa, đời  nhà  Lương, họ  tên  Phó Hấp, tự  Huyền Phong, hiệu Thiện Huệ, quê ở Ô Thương, Chiết Giang. Năm 16 tuổi lấy vợ, sau  đó  có  được  2  con, thường  theo  dân  làng  đi đánh cá, khi bắt được cá ông bỏ vào rộng tre, thỉnh thoảng dìm chúng  xuống  nước  bảo : “ Con  nào   muốn   đi  thì  đi, con  nào không muốn đi thì ở lại ”. Người bấy giờ cho ông là kẻ ngu .

  Năm 24  tuổi, nhân lúc  đi  đánh  cá  ở  sông  Nghi, chợt  gặp  vị  tăng người Ấn là Tung Đầu Đà  khai hóa, liền bỏ lưới thuyền đi  thẳng vào núi Tùng, kết một am  tranh, cạnh  cây  song  đào, lấy hiệu là Song lâm Đại sĩ .

  Ban ngày ông cấy cày để sống, ban đêm miên mật hành  thiền trải  7  năm  gian  khó, đắc  được  định Thủ  Lăng  Nghiêm, suốt thấu tông Thiền. Người đương  thời  truyền  dẫn  nhau tìm đến tham học rất đông, tất  cả  đều  chí  thành  tha  thiết, chẳng tiếc thân mạng .

  Ông thuyết kệ pháp khai thị chúng như sau :

Tay không nắm cán cuốc

Đị  bộ  cỡi  lưng  trâu

Trên cầu người qua lại

Cầu trôi nước chẳng trôi.

  Âm :

 “Không thủ bả sừ đầu

Bộ hành kỵ thủy ngưu

Nhơn tùng kiều thượng quá

Kiều lưu thủy bất lưu”.

  Vua Lương Vũ Đế  thỉnh ông vào nội cung giảng kinh. Tại  điện Trùng Vân, vua  đích  thân  đến  nghe ; khi  vua  đến  tất  cả  đều  đứng dậy, chỉ mỗi mình ông là ngồi im. Quần thần thấy thế thưa hỏi .

  Ông  đáp :” Đất pháp nếu động thì tất cả  chẳng  an ”. Việc  nầy  về sau trở thành giai thoại trong nhà thiền. Một lần khác, cũng  tại điện Trung Vân, ông  đang  giảng  kinh  Bát  nhã, các vị  thân vương thấy ông ngồi chẳng ngay, liền hỏi :

-Sao chẳng ngồi ngay thẳng ?

  Ông trả lời :

-“Ngồi ngay  mà  tánh  chẳng  ngay, ngồi nghiêng mà tâm  không nghiêng”.

  Trong thời gian  hành  hóa, ông có  thuyết  nhiều  pháp  kệ  dạy chúng, như bài kệ tụng sau đây :

Đêm đêm ôm Phật ngủ

Sáng sáng cùng Phật dậy

Đứng ngồi vẫn theo nhau

Nói nín đồng vừa vặn

Mảy tơ cũng chẳng rời

Tương tợ như hình bóng

Muốn biết chỗ Phật  ở

Lời nói âm thanh đó .

  Âm :

“Dạ dạ bảo Phật miên

Triêu triêu hoàn cộng khởi

Khởi tọa trấn tương tùy

Ngữ mặc đồng cư chỉ

Túng hào bất tương ly

Như thân ảnh tương tự

Dục thức Phật khứ xứ

Chỉ giá ngữ thanh thị”.

  Trước khi nhập diệt, ông có để lại để lại cho chúng đệ tử pháp kệ:

Có vật trước trời đất

Không hình vốn lặng yên

Hay làm chủ muôn tượng

Bốn mùa chẳng đổi thay.

  Âm :

 “Hữu vật tiên thiên địa

Vô hình bổn tịch liêu

Năng vi vạn tượng chủ

Bất trục tứ thời diêu”.

  Niên hiệu Thái Nguyên, năm đầu. Ngày  mười  bốn  tháng  hai  năm Kỷ Sửu, ông cho nhóm họp chúng đệ  tử  đến  để  răn  dạy dặn dò, rồi ngồi kiết già thị tịch, thọ 73 tuổi .

                                          -----------------

*-Ngũ đăng hội nguyên. tr 36 .

*-Thiền luận (1). tr 442 .

*-Tuệ Trung ngữ lục dịch giải. tr 465 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (6). tr 5584 .

*-Thiền uyển dao lâm. tr 192 .

*-Lăng Nghiêm tông thông (1). tr 73 .

                                                  ---o---

              Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                     SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

         78-ĐẠI SƯ CHÂU HOẰNG VÂN THÊ (1532-1612)

                                        +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Minh, người Hàng Châu, họ Thẩm, tự Phật Huệ, hiệu Liên trì. Thuở nhỏ sư theo Nho học, lớn lên quy  hướng Phật đạo, năm 32 tuổi xuất  gia  với  ngài  Vô Môn Tánh Thiên  ở  Tây Sơn và thọ giới cụ túc với  ngài  Vô Trần  ở  Chiêu Khánh. Sau đó sư du phương tham học khắp nơi .

  Khi chưa làm  tăng, nhân  nghe  bà  lão bên cạnh nhà mỗi  đêm thường niệm Phật, số đếm rất nhiều. Sư để ý hỏi, được bà lão đáp :

“Nếu lúc sanh thời chuyên tâm  niệm  Phật, khi  lâm  chung  sẽ  tránh được bệnh khổ, vui vẻ từ giã mọi người ra đi”. Từ đây sư  bắt  đầu lưu tâm pháp môn Tịnh độ, tự viết bốn chữ : “Sanh tử sự đại” treo trước bàn để tự răn nhắc .

  Sau  khi  làm  tăng, sư  chủ  trương Tịnh  độ,  chuyên  tu  niệm  Phật thực hành các điều thiện, ra sức ca ngợi phát triển Thiền Tịnh  song  tu, cật  lực  bài  bác  các  hạng  cuồng  thiền, không  ngừng  trước  tác kinh luận .

  Đến niên hiệu Vạn Lịch thứ bốn mươi, sư  vào  thành  từ  biệt  tăng tục, đồng thời bảo họ  rằng : “Tôi sắp đi nơi khác”. Sư  trở  lại  Vân Thê, đãi  trà  từ  biệt  chúng. Mọi người thấy  lạ, nhưng chẳng  hiểu duyên cớ .

  Chiều ngày mùng một tháng bảy năm 1612, sư vào nhà tăng nói :

“Mai tôi đi”.

  Sáng hôm sau, sư nói mệt, lui  vào  Phật thất, ngồi ngay thẳng nhắm mắt, tăng chúng và mọi người tụ  tập, sư  mở  mắt  nhìn  chung  rồi bảo :

-“Đại chúng phải niệm Phật cho đến chính chắn, chớ nghi ngờ.

”Dặn xong, sư chấp tay hướng về tây niệm hồng danh  A Di Đà Phật  mà tịch, thọ 81 tuổi .

                                    ------------------

*-Đường về cực lạc (1). tr 163 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 258 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (2). tr 396 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 401 .

                                                  ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                   79-NGẪU ÍCH TRÍ HÚC (1599-1655)

                                         +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Minh, họ Chung, tự Chấn Chi, hiệu Ngẫu Ích, Bát bất đạo  nhân, quê  ở  Mộc Độc, huyện  Ngô. Lúc nhỏ  theo Nho học, thề sẽ tiêu diệt Phật, Lão. Sau  nhân  được  đọc “Tự tri lục và Trúc song tùy bút” của ngài Châu Hoằng, liền đốt  bộ “Tịch Phật luận” của mình .

  Năm 20 tuổi nhân nghe kinh Địa Tạng bổn nguyện,cảm được tâm  nguyện  của  Bồ  tát, liền  phát  khởi  ý hướng xuất tục và chuyên tâm niệm Phật từ đấy .

  Năm 24 tuổi, sư theo ngài Tuyết Lãnh thế phát xuất gia, rộng học  giáo  nghĩa  các  tông  Duy Thức, Hoa Nghiêm, Thiên Thai, Thiền, Tịnh  và  Luật.  Sư  chủ  trương  dung  hợp  các Tông, đề  xướng  niệm  Phật tức Thiền, tuy nhiên vẫn duy  về  niệm Phật. Sư lại cho rằng, người tu thiền cần phải học  tập  kinh  điển, lấy giáo làm kẻ chỉ đạo .

  Sư thường dạy môn nhơn :

-“Người  chân  thật  niệm  Phật, trong  thì  quên  thân, ngoài  thì  quên cảnh, đó là Đại bố thí. Không sanh lòng tham, sân, si là Đại trì giới.

Chẳng  chấp  thị  phi  nhân  ngã, là  Đại  nhẫn  nhục. Niệm Phật không  gián  đoạn, là  Đại  tinh  tấn. Vọng  tưởng  không  móng  khởi, là  Đại thiền định. Không bị ngoại sự “khác” và ngoại pháp “khác” làm mê lầm, là Đại trí tuệ .

  “Thử kiểm soát lại mình, nếu chưa quên được thân  tâm, thế giới, còn tham, sân, si, còn  thị  phi  nhân  ngã, còn  trì  trệ  gián  đoạn, còn vọng tưởng tạp niệm, còn bị việc khác, môn khác lôi kéo, thì chưa phải là “Chân thật niệm Phật”.

-“Người  tu  Tịnh  độ  niệm  Phật ! Rất  kỵ  nay  vầy  mai  khác. Gặp người nghĩa học, liền muốn học văn, học luận. Gặp người

tu thiền, liền muốn  tham  thoại, khán ngữ. Gặp  người trì luật, liền  mộ khất thực khổ hành. Như  thế  thì  chẳng xong việc gì, bởi trong lòng lăng xăng đủ thứ” .

-“Tha hồ  cho  ai  đó  giảng  hết  mười  hai  phần  giáo, tam tạng kinh điển không  thiếu, giải  phá  cả  ngàn  công  án  cũng  chỉ  là  việc bên ngoài lề sanh tử. Đến phúc lâm chung quyết định đem dùng chẳng được”.

  Ngày 21  tháng giêng năm  1655, niên hiệu Thuận Trị thứ  12, đời Thanh. Sư dậy sớm, dù có  bệnh, song  trông  sư  vẫn  khỏe  khoắn tươi tỉnh bình thường. Đến giờ ngọ, sư ngồi kiết già, mặt hướng về Tây chấp tay thị tịch, thọ 57 tuổi .

                                         ---------------

*-Đường về cực lạc (1). tr 171 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 260 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (5). tr 4366 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 865 .

                                                           ---o---

               Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                80-ĐẠI SƯ THIỆT HIỀN TỈNH AN ( ? - ? )

                                                   +    +    +

  Cao  tăng  Trung  hoa, đời  Thanh, quê  ở Trường Thục, tự Tư Tề, hiệu Tỉnh An. Từ  bé  sư  đã  không  dùng  thịt  cá, khi lớn  lên  xuất  gia, chuyên tâm  tham  cứu  câu : “Niệm  Phật  đó  là  ai ?”. Được tỉnh  ngộ  liền  nói : “Tôi đã tỉnh giấc mơ”. Sau đó, tại chùa Chân Tịnh, sư đống cửa thất  ba  năm, ngày  xem  kinh  đêm  lại niệm Phật .

  Sư  có  soạn  văn “Phát Bồ đề tâm” lời tha thiết  rất  đáng  cảm  thán như sau :

-“Trong đời có người tu hành chẳng tham cứu tự tâm, chỉ biết việc bên ngoài. Hoặc cầu tài lợi, hoặc ưa danh tiếng, hoặc ham  vui sướng hiện tại, hoặc trông quả báo tương lai, phát tâm như thế gọi là tà”.

-“Còn  người  tu  hành  chẳng  cần  danh  lợi, chẳng  tham  sung sướng, chẳng trông quả báo, chỉ vì thoát ly sanh tử, chỉ  vì  đạo Bồ đề, đấy gọi là chánh”.

-“Niệm niệm trên cầu Phật đạo, tâm  tâm  dưới  độ  quần  sanh, xem Phật đạo xa vời  mà  lòng  không  khiếp, thấy  chúng  sanh khó độ mà chí chẳng sờn, như trèo núi quyết đến đảnh, như leo  tháp  quyết đến chót, phát tâm như đây gọi là chơn”.

-“Có tội không sám  hối, có lỗi chẳng chịu chừa, ngoài  xem như trong sạch, bên trong lại nhơ nhớp, trước thì  tinh  tấn, sau  lại biếng lười, dù cũng có tâm tốt, song  có  lộn  lợi  danh, dù  là có thiện pháp lại nhiễm ô tội nghiệp, đó gọi là ngụy”…

  Sư dạy chúng :

-“Một  câu “A  Di  Đà  Phật” là  đầu  tắc  công  án, không  thương lượng gì khác, thẳng tiến đến chốn. Như  đống  lửa  lớn, vật  bỏ  vào  liền  cháy. Như  gươm Thái  a, chém  vật  liền  đứt  lìa. Tám muôn bốn ngàn pháp môn, không ngoài sáu chữ. Một ngàn bảy trăm công án, một câu đoán đủ. Mặc ai không ưa nghe Phật, ta  tự nhớ Phật, niệm Phật, chẳng cần biện luận nhiều lời, chỉ nên nhất tâm bất loạn”.

  Năm Ứng Chính  thứ  11, ngày mùng tám tháng chạp, sư  bảo đại chúng : “Tháng tư năm sau tôi đi” rồi đóng cửa thất chuyên  tâm niệm Phật, mỗi ngày mười vạn câu.

  Năm sau, ngày  mười  ba  tháng  tư, sư  không  ăn  uống, ngồi  ngay thẳng nhắm mắt. Đến canh năm ngày mười bốn, sư tắm gội thay y phục, đến  giờ  ngọ, hướng  về  Tây  ngồi  nhắm  mắt yên  lặng. Đại chúng vân tập  đông  đủ, sư  chợt  mở  mắt nhìn

mọi người nói :

-“Tôi về Cực lạc, chẳng bao lâu  sẽ  trở  lại. Thoát ly  sanh  tử  là  việc lớn, mọi người nên tự giữ lòng thanh tịnh, siêng năng niệm Phật”.

  Dặn xong, sư chấp tay xướng to danh  hiệu A Di Đà Phật liền thị tịch, thọ 49 tuổi .

                                           ---------------

*-Đường về cực lạc (1).  tr 180-195 .

                                                   ---o---

               Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                  SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                  81-PHÁP SƯ HUỆ ĐỨC (452-535)

                                              +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Lương, quê  ở  Ô Thương, Tứ  Xuyên, họ Lâu, tự Đức Tố .

  Sư  biết  đi  chùa, lễ  Phật, tụng  kinh  năm  lên  bảy  tuổi, đến  năm mười bảy tuổi theo thầy Huệ Tịnh xuất gia, tại chùa Đông Sơn. Sau khi bổn sư tịch, sư lên núi ẩn tu, dùng rễ  lá  làm  thức

ăn qua ngày .

  Tề  Trung  Thư  là  Châu  Ngung  kỉnh  mộ, thỉnh  sư  về  trụ  trì  chùa Thảo Đường ở Chung Sơn. Tại đây  sư  truyền  giảng  các bộ  kinh  Đại  thừa  như : Tịnh Danh, Thắng Man, Pháp Hoa  và Đại phẩm Bát nhã, học nhơn các nơi đến nghe học rất đông .

  Ngày  mùng  tám  tháng  tư  năm  520, niên  hiệu Thiên  Giám  năm thứ 18. Vua Lương Vũ Đế  thỉnh sư vào cung, thiết lập đại hội Vô giá, cầu sư truyền trao cho vua giới Bồ tát .

  Nguyên  hiệu  Đại  Đồng, nguyên niên, sư có bệnh. Vũ Đế cho người đến thăm viếng, sư nói :

-Đêm nay ta đi .

  Đến canh năm đêm ấy, hương thơm ngào ngạt, môn nhơn lặng đứng, sư dạy :

-“Có sanh thì  có  tử, đó là thường  sự. Hãy  siêng  tu  niệm  huệ, chớ khởi loạn tưởng”.

  Nói xong, sư chấp tay thị tịch, thọ 84 tuổi .

                                   --------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 89 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3102 .

                                                   ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            82-THIỀN SƯ HUỆ TƯ NAM NHẠC (515-577)

                                                    +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, thời Nam Bắc triều, họ Lý, quê ở Vũ Tân, Hà Nam. Sư hâm mộ Phật pháp từ thuở nhỏ, năm lên 15 tuổi xuất gia theo thiền sư  Huệ Văn, chuyên  tụng  kinh  Pháp Hoa  số đến ngàn biến. Ngày đêm sư nhiếp tâm  chuyên  nhất, hông  không  dính  chiếu, trải  qua  21  ngày  đêm  trong  hạ, có  được phần chứng .

  Sau đó bỗng dưng báo chướng nổi lên, tay chân suy yếu, đi lại không được, sư tự nghĩ :

 -“Bệnh  từ  nghiệp  sanh, nghiệp  từ  tâm  khởi, nếu  nguồn  tâm không  khởi, thì  ngoại  cảnh  đâu  có  hình  trạng  bệnh; bệnh, nghiệp cùng với thân nầy đều như bóng huyễn”.

  Sư quán như thế, thân trở lại nhẹ nhàng  khỏe  mạnh  như  cũ. Nhưng hết mùa hạ năm ấy, kết quả  tu  tập  rốt chẳng  được gì

sư ôm lòng hổ  thẹn, tự  than : Đã  để  tuổi  trẻ  luống  qua, chán nản buông thân tựa  vào  tường, bất chợt ngay đó  liền  tỏ  ngộ “Pháp Hoa tam muội”.

  Sư dạy chúng :

-“Nguồn đạo không xa, biển tánh rất gần, chỉ hướng mình tìm, chớ theo kẻ khác. Tìm thì  chẳng  được, dù  được  cũng  chẳng  phải  chân thật”.

  Sư  là  người  đầu  tiên  chủ trương có thời kỳ “Mạt pháp” nên đã xác lập  tín ngưỡng  giữa  Phật Di Đà  và  Di Lặc. Đồng thời cũng đề xướng  việc  thực  hành  thiền  pháp, cùng việc nghiên cứu giáo lý .

  Thời gian trụ ở Nam Nhạc, có  người  hỏi  sư : “Sao  cứ  ngắm mây trời cảnh đẹp, chẳng chịu xuống núi giáo hóa chúng sanh ?”.

  Sư đáp :

-“Ba đời chư Phật bị ta nuốt  trọn, còn  có  chúng  sanh  nào  để giáo hóa”.

  Ngày sáu tháng sáu  năm  577, niên hiệu Thái Kiến năm thứ 9. Sư bảo môn nhân rằng :

-“Nếu có được mười người chẳng tiếc  thân  mạng, thường tu Pháp hoa, Bát  nhã, niệm  Phật  tam  muội, Phương  đẳng, sám hối, hẹn phải kiến chứng, thì tùy  chỗ  cần  ta  sẽ  cung cấp cho.

Nếu chẳng có người như thế, thì đã xa cách ta rồi vậy”.

  Bấy giờ đại chúng đều cho là việc khó khăn khổ hành, nên  tất  cả im lặng chẳng thưa hỏi. Sư đuổi chúng ra hết  rồi  nhập  diệt. Bỗng có vị tiểu tăng tên Linh Biện kêu khóc, sư mở mắt ra nói :

 -“Sao đặng kinh động ta ? Đồ ngu ! Đi ra !  Rồi sư chấp tay niệm Phật thị tịch, thọ 63 tuổi .

                                       -----------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 44 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 90 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3095 .

                                             ---o---

            Gò vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

              83-ĐẠI SƯ TRÍ KHẢI THIÊN THAI (518-597)

                                                  +    +    +

  Cao Tăng Trung hoa, đời  Tùy, quê  ở  Kinh Châu, Hồ Nam, họ Trần, tự Đức An, thường được gọi là Trí Giả hay Thiên Thai Đại sư .

  Dù tuổi đời còn ngây thơ non trẻ, song  sư đã biết tới lui chùa và làm thân với chư tăng. Năm 18  tuổi cầu xuất gia thế độ với ngài Pháp Tự chùa Quả Nguyện .

  Trước, sư  học  luật  với  ngài  Huệ  Khoáng, kế  đọc  các  kinh Phương đẳng thông suốt và trì tụng kinh Pháp hoa, Vô  lượng thọ, Phổ hiền, tinh  quán  trong  hai  tuần  đã thâm đạt được lý nghĩa .

  Đời Trần, năm  560, sư  đến  núi  Đại Tô  tham  kiến  ngài  Huệ Tư, được triệt ngộ “Pháp hoa tam muội và Nhất tâm tam quán”. Sau  đó  sư vân du  giáo  hóa, đến  núi  Thiên  thai  dừng  tại  đây thuyết giảng suốt chín năm, nên có danh  gọi là Thiên Thai Đại

sư .

  Sư dạy chúng :

-“Muốn quyết định sanh về Cực lạc, cần phải có hai hạnh “Yểm ly và Hân nguyện”.

1.-Thế nào là Yểm ly ?

-“Phải quán  xét  thân  nầy  chứa  đủ  đầy  nhơ  nhớp, chịu nhiều nỗi khổ đau bức ngặt, chẳng có chi thật vui, nên sanh lòng nhàm chán lìa xa. Khi  quán  tưởng  như  thế, lửa  dâm  dục, phiền não dần dần thuyên giảm. Lại phát nguyện cầu được vĩnh viễn xa lìa  cảnh  trần khổ lụy, không còn  thọ  cái  nghiệp  mang  thân  nam, nữ máu mủ  tanh  nhơ, không còn đắm mê theo ngũ dục; lại cầu mau được sanh về Tịnh độ, chứng chân  thân  pháp  tánh  trong sạch quang minh”.

2.-Thế nào là Hân nguyện ?

-“Vì nghĩ  đến  chúng  sanh  đang  chìm  trong  bể khổ, nếu mình là phàm phu thì không đủ sức cứu độ. Nên nay tha  thiết  muốn cầu  về Cực lạc, để được gần  Phật Thánh, nương  tựa  tu  hành  mau chứng được vô sanh, để dẫn dắt chúng sanh thoát khổ não, hầu báo đáp bốn ân trọng. Đó là mục đích cầu sanh .

  Lại  quán  cảnh  Cực lạc bảy báu  trang  nghiêm, đầy  đủ  sự an  vui mầu nhiệm, khiến sanh tâm ưa thích. Nhân  đó  gắng  tu  bố  thí, trì giới, niệm Phật  cùng  các  việc  lành  khác, và đem tất cả điều lành làm được  hồi  hướng, nguyện mình cùng chúng sanh đồng sanh về Tịnh độ. Tin rằng, làm như thế quyết định sẽ vãng sanh. Đó là Hân nguyện”.

  Mùa  đông  năm 597, niên  hiệu  Khai  Hoàng  thứ 17, sư  ngồi  trước tượng  đá  lớn  trên  núi, hướng về Tây niệm Phật thị tịch, thọ  60 tuổi, 40 tuổi hạ .

                                              ------------

*-Hương quê Cực lạc. tr 28 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 124 .

*-Cao tăng dị truyện. tr 48 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (10). tr 8685)

                                                   ---o---

               Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

           84-ĐẠI SƯ DIÊN THỌ VĨNH MINH (904-975)  

                                               +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, thời Ngũ Đại, người xứ Dư Hàng, Lâm An, họ  Vương, tự  Trọng  Huyền, hiệu  Bào  nhất  tử. Sư  nối  pháp  Quốc  sư Đức Thiều, là  Tổ  thứ  ba  dòng  thiền Pháp Nhãn, Tổ thứ sáu tông môn Tịnh độ .

  Trước sư làm quan, sau theo thiền sư Thúy Nham, xuất gia ở chùa Long Sách  năm 30  tuổi. Sư đến núi Thiên Thai tham kiến Quốc sư Đức Thiều, tu tập thiền định, đạt được yếu chỉ thâm huyền. Lại đến chùa Quốc Thanh, ở đây sư trì  kinh  Pháp Hoa, phóng sanh, thí thực, chuyên hành tịnh nghiệp .

  Sư có viết tập “Vạn thiện đồng quy” lời lẽ thiết yếu !

-“Sanh  về  duy  tâm  Tịnh độ là phần  của  bậc  liễu  đạt  tự  tâm. Kinh  “Như lai bất tư nghì cảnh giới ” nói : “ Tất cả  ba  đời  chư Phật đều duy tâm lượng, đặng  tùy  thuận  nhẫn, hoặc nhập sơ  địa, xả thân mau sanh Cực lạc quốc độ”. Do đây nên biết, người  đạt  tự  tâm mới  sanh  duy  tâm  Tịnh độ, còn  hàng  chấp  cảnh, chỉ hạn cuộc trong cảnh sở duyên. Nhân quả đã chẳng sai, mới  rõ  ngoài  tâm không thật có pháp”.

-“Thập nghi luận nói : “ Người trí dẫu mạnh  mẽ  cầu  sanh tịnh độ, nhưng đạt được lý sanh, thể bất khả đắc, mới  là  chơn  vô sanh. Đây là nghĩa ”Vi tâm tịnh là Phật độ tịnh ”. Người  ngu  bị  sanh nó trói buộc, nghe sanh liền cho là sanh, nghe vô sanh liền cho là vô sanh mà chẳng hiểu “ Lý sanh là vô sanh ” nên thị phi bỉ  thử  với  nhau. Đây là kẻ tà kiến báng pháp”.

  Sư có làm bốn bài kệ, nhằm hóa giải những so đo giữa người tu Thiền và Tịnh, sau đây :

1.-Có Thiền tông không Tịnh độ

Mười người tu, chín người gảy đổ

Ấm cảnh đến hiện ra

Hốt hoảng xuôi tay theo nó.

2.-Không Thiền tông, có Tịnh độ

Mười người tu, mười người đến chỗ

Đặng gần Phật Di Đà

Lo gì không khai ngộ .

3.-Có Thiền tông, có Tịnh độ

Như thêm sừng cho mảnh hổ

Hiện đời làm thầy người

Kiếp sau làm Phật Tổ .

4.-Không Thiền tông, không Tịnh độ

Giường sắt cột đồng đang chờ đó

Muôn kiếp nghìn đời sau

Không chỗ nơi nương tựa.

 Âm :

1.-Hữu Thiền vô Tịnh độ

Thập nhơn cửu ta lộ

Ấm cảnh nhược hiện tiền

Miết nhĩ tùy tha khứ.

2.-Vô Thiền hữu Tịnh độ

Vạn tu vạn nhơn khứ

Nhược đắc kiến Di Đà

Hà sầu bất khai ngộ.

3.-Hữu Thiền hữu Tịnh độ

Dụ như đới giác hổ

Hiện tiền vi nhơn sư

Lai sanh tác Phật Tổ.

4.-Vô Thiền vô Tịnh độ

Thiết sàng tinh đồng trụ

Vạn kiếp dữ thiên sanh

Một cá nhơn  y  hộ.

  Năm thứ tám Khải Bảo nhà Tống. Sáng  ngày  26  tháng  2, sư  dậy sớm thấp hương lễ Phật, rồi nhóm chúng dạy bảo. Sau  đó  sư  an nhiên ngồi kiết già trên pháp tòa thị tịch,thọ 72 tuổi .

                                       -----------------

*-Đường về Cực lạc (1). tr 152-161 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (2). tr 634 .

                                               ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            85-ĐẠI SƯ TẾ TỈNH TRIỆT NGỘ (1741-1810)

                                          +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Thanh, họ Mã, tự Triệt Ngộ, Nội Đường,

hiệu Mộng Đông,quê ở Phong Nhuận,Hà Bắc .

  Thuở thiếu thời tinh  thông  kinh  sử, năm  22  tuổi  nhân  bị  bạo bệnh, giác ngộ được lẽ vô thường, liền  đến  am Tam Thánh  ở  Hà Bắc,cầu xin xuất gia với ngài Vinh Trì. Sau đó sư du  phương  tham học các nơi, nghiên cứu thông suốt  cả  hai  tông Tánh,Tướng  như các kinh: Viên Giác,Pháp Hoa,Kim Cang,Lăng Nghiêm và Duy Thức. Cuối cùng sư lại nhận được huyền chỉ thâm diệu nơi ngài Túy Như

  Từ khi kế thừa trụ trì chùa Quảng Thông, sư đề xướng Thiền Tịnh song tu, được rất nhiều người ngưỡng mộ  tu  tập. Riêng bản thân sư thì thời  giờ  luôn  hạn  định, chỉ dạy chúng và tiếp khách không quá một cây hương,ngoài ra lo lạy Phật và niệm Phật .

  Sư dạy chúng :

-“Đầu mối quan hệ trong vòng sanh tử có hai năng lực :

1.-“Tâm chữ đa đoan,trọng xứ thiên trụy”. Đây là tâm lực (1)

2.-“Như nhơn phụ trái,cường giả tiên thiên”. Đó là nghiệp lực. (2)

-“Nghiệp lực rất lớn, nhưng tâm lực  lại  lớn  hơn. Vì nghiệp không tự tánh, luôn nương gá nơi tâm ; thế nên nếu tâm chú trọng thì sẽ làm cho nghiệp mạnh theo. Do đó nếu dụng tâm chú  trọng  để  tu tịnh nghiệp, thì  tịnh  nghiệp  sẽ  phát  triển  mạnh, và đến khi  báo tận mạng chung quyết chẳng sanh cõi khác”.

-“Đang lúc ở  trong cảnh mộng, vui  khổ  vẫn  rõ  ràng. Cảnh  mộng chịu khổ ở thế gian, sao bằng cảnh mộng an vui  nơi  Cực  lạc. Hơn nữa cảnh mộng ở thế gian là từ mộng vào mộng, càng lúc càng vùi sâu vào chỗ mê say. Còn cảnh mộng ở Cực lạc, là từ mộng ra  khỏi mộng,thành tựu đại giác. Cõi uế và cõi tịnh dù đồng là cảnh huyễn mộng, nhưng kết quả ảnh hưởng khác nhau rất  xa, vì  thế  nên  tự xét suy,sớm hướng tu tịnh nghiệp”.

  Tháng hai năm Gia Khánh thứ 15,sư biết trước ngày giờ thác hóa,

nên đi từ biệt các nơi và dặn bảo rằng :

-“Thân nầy như huyễn chẳng bền lâu ,mỗi người nên nỗ  lực  niệm Phật,nơi Tịnh độ chúng ta sẽ gặp nhau”.

  Đến ngày mùng hai tháng chạp,sư bảo đại chúng :

-“Ta sắp về Cực lạc “ và  dạy mọi người luân phiên niệm Phật. Đến 5 giờ chiều ngày 17 tháng chạp, sư ngồi ngay thẳng hướng  về  Tây bảo đại chúng :

-“Ta sắp đi đây “ mọi người  hãy  niệm  Phật, dứt lời, sư kiết ấn thị tịch,thọ 70 tuổi .

                                            ----------------

*-Đường về Cực lạc (1). tr 195 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (7). tr 6636 .

(1)-Như người mắc nợ,kẻ mạnh đòi trước.

(2)-Tơ lòng trăm mối,nặng đâu rơi đấy.

                                          (Quy Sơn Cảnh Sách)

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                 86-THƯỢNG TỌA THÁI NGUYÊN (       )

                                      +    +    +

  Thượng  tọa  Thái  Nguyên  Phù, buổi  đầu   ở  chùa  Quang   Hiếu

Dương Châu. Sư  giảng   kinh  Niết  Bàn, có  vị  thiền  tăng  nhân  đi ngang ghé nghe, đến đoạn “Tam  thân  Phật  tánh, tam  đức  pháp thân” thiền  tăng  không  nín  cười  được. Khi  thời  giảng  xong, sư thỉnh thiền tăng vào thất uống trà,rồi thưa hỏi :

-Tôi vốn kiến giải non kém hẹp hòi, chỉ theo văn  giảng  nghĩa. May nhờ thầy thấy được mà cười, rất mong thầy hoan hỷ  chỉ  cho  chỗ kém thiếu .

  Thiền tăng bảo :

-Sở dĩ tôi cười,vì Tọa chủ không biết Pháp thân .

  Sư thưa :

-Tôi hiểu như thế,có chỗ nào không đúng ?

  Thiền tăng bảo :

-Mời Tọa chủ giảng lại đoạn ấy .

  Sư nói : “Lý Pháp thân như bầu thái hư, dọc  suốt  ba  đời, ngang trùm mười  phương, tóm gọn tám  cực, bao  quát  âm  dương, tùy duyên cơ cảm,không đâu chẳng khắp”.

  Thiền tăng bảo :

-Chẳng phải tôi nói thầy giảng không đúng. Nhưng đó chỉ nói được bên cạnh Pháp thân,chứ thực chưa hề biết Pháp thân .

  Sư thưa :

-Nếu thế,xin thiền đức cho tôi được nghe ?

  Thiền tăng bảo :

-Nhưng liệu Tọa chủ có chịu tin chăng ?

  Sư thưa :

-Tôi đâu dám chẳng tin .

  Thiền tăng bảo :

-Tọa chủ thử ngưng giảng một tuần, đóng cửa  thất  ngồi  yên  thu nhiếp tâm niệm,thiện ác các duyên một lúc buông hết .

  Sư theo lời khuyên, thực hành từ  đầu  hôm  đến canh năm, nghe tiếng trống canh,hốt nhiên khai ngộ. Liền đến gõ cửa thiền tăng.

  Thiền tăng quát! Tôi bảo ông chuyên trì đại giáo,thay Phật thuyết pháp,giờ nầy đang nửa đêm,sao lại say sưa nằm giữa đường vậy ?

  Sư thưa :

-Thiền đức ! Từ trước đến nay, tôi  giảng  kinh  đều  lấy  lỗ mũi của cha mẹ sanh ra. Từ nay về sau,trọn không dám thế nữa .

  Hôm nọ, sư  gặp  thiền  sư Tuyết Phong. Tuyết Phong thấy sư liền chỉ mặt trời,sư phất tay bỏ đi .

  Tuyết Phong nói :

Ông không chấp nhận ta sao ?

  Sư thưa :

-Hòa thượng lắc đầu, con vẫy  đuôi. Có  chỗ  nào  con  chẳng  chấp nhận đâu ?

  Tuyết Phong nói :

-Rốt ráo cũng không kiên tránh .

  Sư chẳng xuất thế như  các  vị  tăng, song  mọi  người  đều  gọi  là Thượng tọa Thái Nguyên Phù. Sau nầy  sư  về Duy Dương, Thượng Thư họ Trần thỉnh lại cúng dường .

  Một hôm sư bảo Thượng Thư rằng; “Mai  tôi  sẽ  giảng  một  biến kinh Đại Niết Bàn để đáp lại tình ông .

  Hôm sau Thượng Thư thiết trai cúng dường, khi uống trà xong sư lên tòa,im lặng hồi lâu,chợt đập thước xuống bàn nói :

-“Tôi nghe như vầy”. Rồi gọi :

-Thượng Thư !

  Thượng Thư ứng dạ !

  Sư nói :

-“Nhất thời Phật tại”. Liền thị tịch .

                                       ----------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 177 .

       Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                                87-SƯ PHỔ MINH

                                       +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, thời  Lưu Tống, pháp  danh  Phổ Minh, tự  là Tịch Chiếu, ở am Diệu Thường, Gia Thiện. Từ khi xuất gia đến ngày thọ cụ túc giới, sư ngày đêm  thường  hay  tụng  kinh  Pháp Hoa và kinh Duy Ma. Sau đó sư lên núi Cô Hàng, đóng cửa thất, buông  bỏ muôn duyên,hết đọc kinh lại tĩnh tọa .

  Sư tụng kinh  Pháp Hoa đến phẩm Khuyến phát, chiêu cảm  thấy được Bồ tát Phổ Hiền thị hiện và khi tụng kinh Duy Ma chiêu cảm

nghe được tiếng nhạc trời trỗi dậy trên không .

  Sư  thường  dùng  chân  ngôn  mật  chú  độ  người, nên cao  tăng truyện xếp sư vào hàng Thần nhân trong thiên tụng kinh .

  Một hôm sư bảo đệ tử :

-“Ngày mười tám tháng năm,ta thị tịch”.

  Đệ tử thưa :

-Tháng năm không được tốt .

  Sư nói :

-Thế thì tháng tám vậy .

  Sư dặn bảo đệ tử rồi trở về Gia Thiện .

  Đến tháng tám, đệ tử đến thăm, gặp  sư  đang  quét sân. Sư cười nói :

-Ông không đến thì ta quên mất  !

  Sư bảo đánh chuông họp chúng và viết kệ :

-Cái lão già nầy

Tuyệt không tính toán

Thiền chẳng biết tham

Kinh chẳng biết đọc

Một đời vụng về vô dụng

Dấu vết bờ núi rặng tùng

Tĩnh như thạch bàn núi Thái

Động như điện chớp sấm rền.

 Âm :

“Giá cá lão hán

Thân vô tư toán

Thiền bất hội tham

Kinh bất hội khán

Sinh bình bá chuyết vô năng

Hối tích thanh tùng nham bạn

Tĩnh như thạch bàn Thái sơn

Động nhược lôi oanh xế diện”.

  Viết xong, sư ném bút ngồi yên thị tịch, thọ khoảng 86 tuổi,nhằm thời Lưu Tống,niên đại khoảng 454-456 .

                                       ---------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 191 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (6). tr 5615 .

         Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                     SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                     88-THIỀN SƯ PHÁP KHÁNH (       )

                                         +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống,pháp danh Pháp Khánh,ở chùa Đại Giác,phủ Hàm Bình. Buổi đầu sư ở chùa Phổ Chiếu,Tứ Châu,sau sư đến chùa Thiếu Lâm ở Trung Sơn, rồi lên phương Bắc và cuối cùng đến Đông Kinh .

  Một hôm thị giả đọc ngữ  lục  của  Động Sơn Lương Giới, đến chỗ thiết trai “ngu si”. Thị giả nói :

-Cổ nhân thật kỳ lạ !

  Sư bảo :

-Như ta chết rồi, ông gọi thử xem. Nếu ta sống lại, cũng là  có  đạo lực vậy .

  Sau sư làm bài tụng,báo trước ngày giờ chết :

Năm nay ngày năm tháng năm

Tứ  đại  xa  rời  cố  chủ

Xương trắng theo gió xa bay

Khỏi chiếm đất đai tín thí.

  Âm :

         “Kim niên ngũ nguyệt sơ ngũ

Tứ đại tương vi bổn chủ

Bạch cốt đương phong dương khước

Miễn chiếm Đàn na địa thổ”.

  Sư đem hết tài vật giao cho thị giả,thiết trai cúng tăng chúng .

  Hoàng hôn vừa buông, tiếng chuông đêm vừa điểm, sư ngồi yên thị tịch. Thị giả chợt nhớ việc cũ,vội đến gọi sư .

  Sư mở mắt lên tiếng : Thế nào ?

  Thị giả thưa :

-Hòa thượng tại sao lại mình trần,chân trụi ra đi vậy ?

  Sư bảo :

-Khi mới sanh, lại có những gì ?

  Thị giả ép sư mặc áo, sư bảo :

-Để lại cho người sau dùng .

  Thị giả thưa :

-Ngay khi ấy thế nào ?

  Sư nói :

-Cũng chỉ như thế. Sư lại thuyết kệ :

Bảy mươi ba năm như điện chớp

Lên đường vì anh thông một lối

Trâu sắt nhãy dựng qua Tân la

Hư không đập vỡ bảy tám mảnh.

  Âm :

        “Thất thập tam niên như xế điện

Lâm hành vị quân thông nhất tuyến

Thiết ngưu bột phá quá Tân la

Trãng phá hư không thất bát phiến”.

  Thuyết kệ xong, sư liền tịch, thọ 73 tuổi, nhằm ngày  mùng  năm tháng năm, năm 1143, niên hiệu  Hoàng Thống, năm  thứ  ba  nhà Tống .

                                          -------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 193 .

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            89-THIỀN SƯ VÔ NGÔN THÔNG (759-826)

                                        +    +    +

  Thiền sư  Trung hoa, thời  Đường, họ Trịnh, quê  ở  Quảng  Châu. Thuở nhỏ sư đã mộ đạo, không màng gia sản thế sự, lớn  lên  xuất gia thọ giới  tại  chùa Song Lâm, Vũ Châu. Sư tánh tình trầm hậu, ít nói, lặng lẽ mà hay biết,thông minh hiểu rõ mọi sự. Cho nên người đương thời gọi là Vô Ngôn Thông; hoặc  cũng  còn  gọi  là  Bất Ngữ

Thông .

  Một hôm sư đang lễ Phật,có một thiền khách đến hỏi :

-Tọa chủ đang làm gì đó ?

  Sư đáp :

-Lễ Phật .

  Thiền khách chỉ tượng Phật hỏi :

-Cái nầy là cái gì ?

  Sư không đáp được .

  Đêm đó sư pháp phục nghiêm chỉnh,đến làm lễ thiền khách,thưa rằng :

-Điều ngài hỏi khi nãy,tôi chưa hiểu ý chỉ như thế nào ?

  Thiền khách hỏi :

-Tọa chủ xuất gia đến nay đã được mấy hạ rồi ?

  Sư thưa :

-Mười hạ .

  Thiền khách hỏi :

-Lại từng xuất gia chưa ?

  Sư lại càng thêm mù mịt !

  Thiền khách bảo :

-Nếu không biết chỗ đó,thì dù có trăm hạ cũng chẳng ích gì !

  Tháng chín  năm  Canh Tý, Đường Nguyên Hòa  thứ  15  (820)  sư sang Việt Nam ở chùa Kiến Sơ, làng  Phù Đỗng, huyện Tiên du, Bắc Ninh. Ngoài chuyện cơm cháo, sư chẳng đoái hoài việc chi, chỉ  vui với cái vui thiền duyệt, thường ngồi quay mặt vào vách  chẳng  nói năng, suốt mấy năm mà không ai biết. Chỉ có sư Cảm Thành,trụ trì chùa nầy, âm thầm  tỏ  thấu, lòng càng tôn kính hầu hạ, nhận ngài làm thầy .

  Sư không bệnh, bữa nọ tắm gội, thay y phục, gọi  Cảm Thành đến dạy :

-Xưa Tổ ta là Nam Nhạc Hoài Nhượng,khi sắp tịch có để kệ :

Mọi sự, mọi vật

Đều từ tâm sanh

Tâm đã không sanh

Pháp không chỗ tựa

Nếu rõ lòng nầy

Làm  gì  có  ngại

Chẳng gặp cao nhân

Cẩn thận chớ nói.

  Âm :

        “Nhất thiết chư pháp

Giai tồn tâm sanh

Tâm vô sở sanh

Pháp vô sở trụ

Nhược đạt tâm địa

Sở trụ vô ngại

Phi ngộ thiện căn

Thận vật khinh hứa”.

  Đọc xong, sư chấp tay mà mất. Bấy giờ là  mười  hai  tháng  giêng năm Bính Ngọ. Niên hiệu Đường Bảo Lịch thứ hai,thọ 68 tuổi .

                                    -----------------

*-Việt Nam Phật giáo sử luận.(1). tr 183 .

*-Thiền uyển tập anh. tr 29 .

*-Tiểu truyện các thiền sư Việt Nam. tr 15 .

*-Thiền sư Việt Nam. tr 29 .

*-Nghiên cứu thiền uyển tập anh. tr 170-313 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (10). tr 9127 .

*-Việt Nam Phật giáo sử lược. tr 79 .

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                   SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

              90-THÁI SƯ KHUÔNG VIỆT (933-1011)

                                        +    +    +

  Thiền sư Việt Nam, thời Đinh-Lê, họ Ngô, tên Chân Lưu, dòng giỏi của Ngô Thuận Đế . Sư diện mạo khôi ngô tuấn tú, tính tình phóng khoáng,nhỏ theo học Nho,lơn lên quy y Phật .

  Sư  thọ  cụ  túc  giới  và  thụ nghiệp với thiền sư Vân Phong, chùa Khai Quốc. Nhân đây sư được đọc học nhiều kinh  sách  Phật  giáo và sâu hiểu yếu chỉ Thiền tông .

  Năm 40 tuổi, tiếng tăm sư vang khắp chốn.  Vua Đinh Tiên Hoàng mến phục, truy tặng chức Tăng Thống và phong tặng chức Thái Sư Khuông Việt .

  Về sau, sư viện lẽ già yếu, xin từ quan về núi du hí huyện nhà, lập chùa và trụ trì. Tại đây học giả bốn phương tìm đến rất đông .

  Một hôm, đệ tử  Đa Bảo thưa hỏi :

-Thế nào là chung thủy của sự học đạo ?

  Sư đáp :

      -“Thủy chung không vật, diệu hư không

Hiểu được chân như,thể tự đồng”.

(Thủy chung vô vật diệu hư không

Hội đác chân như thể tự đồng.)

  Đa Bảo thưa :

-Làm sao bảo đảm được ?

  Sư đáp :

-Không có chỗ cho ngươi xuống tay .

  Đa Bảo thưa :

-Hòa thượng nói xong rồi .

  Sư hỏi :

-Ông hiểu gì ?

  Đa Bảo hét một tiếng lớn !

  Ngày 15 tháng 2 năm Thuận Thiên thứ 7, triều Lý, trước  lúc  quy tịch,sư gọi Đa Bảo đến trao pháp kệ :

Trong cây sẵn có lửa

Có lửa,lửa mới sanh

Nếu bảo cây không lửa

Hãy cọ thử cây xem.

  Âm :

        “Mộc trung nguyên hữu hỏa

Nguyên hỏa phục hoàn sanh

Nhược vị mộc vô hỏa

Toản toại hà do manh”.

  Nói kệ xong,sư ngồi kiết già mà chết,thọ 82 tuổi .

                               -----------------

*-Thiền uyển tập anh. tr 44 .

*-Thiền sư Việt Nam. tr 45 .

*-Việt Nam Phật giáo sử luận (1). tr 231 .

*-Tiểu truyện các thiền sư Việt Nam. tr 40 .

*-Nghiên cứu thiền uyển tập anh. tr 179-332 .

*-Thơ thiền Việt Nam (1). tr 33 .

*-Việt Nam Phật giáo sử lược. tr 95 .

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      61-THIỀN SƯ CHÁNH GIÁC HOẰNG TRÍ (1091-1157)

                                         +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ  Lý, quê ở Thấp Châu, Sơn Tây. Khi thọ thai sư, mẹ trai giới cẩn trọng, vì mộng thấy  vị sư  già đeo cho chiếc vòng vào tay. Lúc sanh sư ra, cổ tay có  một  quần  đỏ  y như chiếc vòng. Năm 14 tuổi,sư được Tịnh Minh  Bổn Tông thế độ xuất gia, 14  tuổi thọ giới cụ túc, 18  tuổi du phương tham học. Lại phát thệ rằng : “Nếu chẳng phát minh được việc lớn,thề không trở lại”.

  Sư đến Hương Sơn tham kiến thiền sư Thành,trông thấy sư,thiền sư liền hứa khả. Một hôm nhân nghe  vị  tăng  tụng kinh Pháp Hoa đến câu :”Phụ mẫu sở sanh nhãn,tất kiến tam thiên giới”.(Mắt của cha mẹ sanh ra, thấy hết ba ngàn cõi) bỗng nhiên tỉnh ngộ. Sư liền đến thiền thất trình chỗ hội. Thiền sư  Thanh  chỉ  hương  trên  đài hỏi :

-Trong đây là vật gì ?

  Sư thưa :

-Là tâm hạnh gì .

  Thiền sư Thành hỏi :

-Chỗ ngộ của ngươi thế nào ?

  Sư lấy tay vẽ một tướng tròn để trình,lại ném cái nhìn ra phía sau

  Thiền sư Thành bảo :

-Kẻ đùa hòn đất có giới hạn gì ?

  Sư thưa :

-Lầm .

  Thiền sư Thành bảo :

-Phải thấy người khác mới được .

  Sư thưa :

-Vâng !  Vâng !

  Về sau sư thượng đường dạy chúng :

-“Gác vàng rèm sổ ai truyền tin  nhà, màn  đỏ  phủ  tốt  ném  chân châu chính khi ấy thấy nghe có  chỗ  chẳng  đến, nói  năng  có  chỗ chẳng kịp, làm sao thông được  tin  tức ? Mộng về đêm tối mờ mờ

sáng,cười chỉ gia phong rực rỡ xuân”.

-“Tâm không thể duyên,niệm không thể luận,dù cho lui bước gánh vác,tối kỵ đương đầu chạm húy. Gió mát trăng trong  bến  đò  xưa

thuyền đêm chèo chuyển lưu ly dấy”.

-“Không kiếp có chơn tông,trước tiếng hỏi chính mình, đỏ cùng kế sống mới,trong trắng gia phong xưa,quả thực ngoài tam thừa,lặng lẽ trong một ấn,trở lại đi di loại,muôn dòng tự về đông”.

-“Chư thiền đức ! Người nuốt hết Phật ba đời, vì sao lại mở miệng chẳng được ? Người soi thấu bốn thiên hạ,vì sao nhắm mắt chẳng được ? Bảo người nhiều bệnh hoạn cùng ông đồng thời niêm xong vậy. Hãy làm sao được thập thành thấu  suốt  đi. Lại  hiểu  chăng ? Chẻ bể Hoa Sơn sắc nối nhau,khai thấu Hoàng Hà tiến đến biển”.

  Trước khi thị tịch, sư đến từ biệt Việt Soái Triệu Công và Đàn việt trong quận. Sau đó tắm gội, mặc pháp phục ngồi nghiêm trang nói chuyện với chúng. Sư bảo vị tăng đang hầu đem giấy bút viết  thơ,

để lại cho thiền sư Đại Huệ ở Dục Vương việc thỉnh người kế thừa .

  Lời thơ như sau :

“Mộng huyễn không hoa

 Sáu mươi bảy năm

 Chim trắng khói lặn

 Nước thu tiếp trời”.

  Viết xong, sư ném bút liền thị tịch, thọ 67 tuổi. Nhằm tháng chín âm lịch năm  1157  niên hiệu Thiệu Hưng .

                                         --------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 67 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 103 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (2). tr 314 .

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

           62-THIỀN SƯ CẢNH THÂM (Ở) TRÍ THÔNG ( ? - ? )

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Vương, quê ở Thai Châu. Thuở nhỏ sư chí hướng hơn người, 18  tuổi xuất gia theo ngài Đức Chỉ ở viện Quảng Độ .

  Bước đầu đến yết kiến thiền sư  Tượng ở Tịnh Từ. Một hôm nghe thiền sư nói : “Nghĩ mà biết,suy mà hiểu, đều là kế sống nhà quỉ,ai cũng thích giao tiếp với nó mà chẳng tự ngăn”.

  Sư đến thiền sư Duy Chiếu ở Bảo Phong,xin nhập thất .

  Thiền sư Phong nói :

-“Cần phải dứt niệm khởi diệt, nhằm vào kiếp Không trở về trước,

quét sạch chẳng dính đến lỗi huyền diệu, sạch  hết  Chánh, Thiên. Hôm  nay  toàn  thân  buông  xuống, buông hết lại buông, mới  có phần tự do.Sư nghe qua nhanh chóng lãnh hội yếu chỉ. Bảo Phong đánh trống báo với đại chúng rằng :

-“Thâm đạt đạo “đại tử” của Xiễn đề,kẻ hậu học nên nương tựa y.

Do đó sư còn được gọi là “Đại tử ông” .

  Sau ở Trí Thông, sư khai pháp dạy chúng :

-“Lại chẳng vào cổng, đi thẳng ra cửa, đi lại không vết, làm sao đề xướng. Dù được cổ  lộ  rêu  phong, dê nai bặt dấu, ngô đồng trăng phủ,phụng đỏ chẳng đậu. Vì thế nói :“Chỗ ẩn thân không dấu  vết,

chỗ không dấu vết chớ ẩn thân”. Nếu hay như thế, đi  đứng không nương trọn không hướng bối, lại  thông cảm chăng ? Mà nay phân tán như mây bạc,anh tôi đều mất chỗ chạm huyền”.

  Niên hiệu Thiệu Hưng  năm  đầu  1131.  Sư  về  trụ  tại  Bảo  Tàng Nham. Đến  năm  Nhâm  Thân, sư  có  bệnh, nói  với  chúng : ” Thế duyên đã hết”. Đến ngày mười ba tháng ba,sư vì chúng tiểu tham,

nói kệ :

Chẳng cần cạo tóc

Nào phiền tắm gội

Một  đóng  lửa  đỏ

Ngàn chơn muôn chơn.

  Tuy nhiên  như  thế, hướng  thượng  lại  có  việc  hay  không ?  Sư nhắm mắt thị tịch .

                                   ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 83 .

*-Thiền uyển dao lâm. tr 484 .

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      63-THIỀN SƯ TÙNG DUYỆT (Ở) ĐẨU SUẤT (1044-1091)

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Hùng, quê  ở  Kiến Châu, Giang Tây. Năm 15  tuổi xuất gia, 16  tuổi thọ giới cụ túc. Bước đầu sư  là Thủ chúng trong thiền  hội  của  ngài  Đạo Ngô, hướng dẫn một  số chúng đến yết kiến Hòa thượng Trí ở Vân Cái. Vừa đàm luận Trí đã biết chỗ uẩn tích của sư,nên cười bảo :

-Xem Thủ tọa khí chất phi phàm,tại sao lại thốt ra lời dường như kẻ say ?

  Sư đỏ mặt,xuất mồ hôi thưa :

-Cúi mong Hòa thượng chẳng tiếc từ bi .

  Trí lại dùng lời châm chích thêm. Sư mờ mịt liền xin nhập thất .

  Trí hỏi :

-Ông từng thấy Hòa thượng ở Pháp Xướng chăng ?

  Sư thưa :

-Từng xem ngữ lục của ngài,tự hiểu rõ,cũng chẳng mong thấy .

  Trí hỏi :

-Từng thấy Hòa thượng Văn ở Động Sơn chăng ?

  Sư thưa :

-Người Quan Tây không đầu não,mang cái quần vải khai nước đái,

có chỗ nào hay ?

  Trí bảo :

-Ông chỉ đến chỗ khai nước đái tham lấy .

  Sư theo lời dạy, đến yết kiến Hòa thượng Văn, thâm  nhận  được yếu chỉ. Sư trở lại ra mắt Hòa thượng Trí .

  Trí hỏi :

-Sau khi thấy người Quan Tây,đại sự thế nào ?

  Sư thưa :

-Nếu chẳng được Hòa thượng chỉ dạy,đã luống qua một đời,liền lễ tạ .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Mới thấy tân xuân lại sang đầu hạ, bốn mùa dường tên bay,sáng tối như thoi đưa, bỗng chợt mặt hồng trở thành đầu bạc, cần phải nỗ  lực  riêng  dụng  tinh  thần, cày  lấy  vườn ruộng của mình, chớ

phạm lúa mạ nhà người;tuy nhiên như thế,kéo cày,mang bừa,phải là con trâu trắng ở núi Tuyết mới được. Hãy nói lỗ mũi ở chỗ nào?

Sư im lặng giây lát lại nói : Bậy ! Bậy !”.

-“Không pháp cũng không tâm, không tâm  lại  xả  cái  gì, cần chơn trọn thuộc chơn, cần giả  toàn  về  giả, trên đất bằng chèo thuyền,

trong hư không cỡi ngựa, người chín năm nhìn vách, có  miệng  lại như câm. Tham !”.

-“Đêm đêm ôm Phật ngủ, ngày ngày cùng Phật đi, ngồi đứng cùng theo nhau,nói nín đồng chung ở, muốn biết chỗ Phật đi, chỉ lời nói nầy vậy”.

-“Thường cư vật ngoại qua thời rỗi, cầm ngang ống sáo  thổi  lưng trâu,một bản tự yên núi tự biếc,tình nầy chẳng với mây trắng bay. Rất thích, chư thiền đức !”.

  Niên hiệu Nguyên Hựu thứ sáu.  Vào mùa đông , sư  tắm  gội, gọi chúng thuyết kệ :

Bốn mươi tám năm

Thánh phàm giết sạch

Chẳng phải anh hùng

Long An  đường trơn.

  Nói kệ xong, sư ngồi yên thị tịch, thọ 48 tuổi .

-Trong thất sư có đề 3 câu để nghiệm người tham vấn :

1-Vạch cỏ xem gió chỉ mong thấy tánh, chính nay Thượng tọa tánh ở chỗ nào ?

2-Biết được tự tánh mới thoát sanh tử,khi chết rồi làm sao thoát ?

3-Thoát được sanh tử liền biết chỗ đi, bốn đại phân tán nhằm chỗ nào đi ?

                                              --------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 94 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 905 .

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

         64-THIỀN SƯ PHÁP DIỄN (Ở) NGŨ TỔ (1024-1104)

                                          +    +    +

  Thiền sư trung hoa, thời Tống, họ  Đặng, hiệu  Ngũ Tổ, quê  ở  Ba Tây, Miên Châu. Năm 35  tuổi sư mới xuất gia, khi thọ  giới  cụ túc xong,lại đi du học ở Thành Đô. Sư nghiên cứu và học sâu Duy thức cùng luận Bách pháp .

  Một hôm sinh nghi đối với giáo môn, muốn được thân chứng thể hội, nên đã vượt sông Hoài, sông Triết đi  về  phương Nam. Sư tìm đến thưa hỏi với các bậc  tôn  túc  như  Viên Chiếu,Tông Bổn,Pháp Viễn ở Phù Sơn,nhưng vẫn chưa có chỗ tỉnh .

  Thiền sư Viễn bảo sư :

-Ta già rồi e qua mất thời giờ của ông,vậy nên đến nương với Bạch Vân, lão nầy tuy hậu sanh, ta chưa biết mặt, chỉ thấy  bài  tụng  ba gậy  của Lâm Tế  có  chỗ  hơn  người, ắt hay làm được việc lớn cho ông .

  Sư đến Bạch Vân ở Thủ Đoan, nhắc chuyện  vị  tăng hỏi ngài Nam Tuyền về châu Ma ni để thưa hỏi. Bạch Vân liền nạt, sư  lãnh  hội ý chỉ,liền làm kệ dâng :

Một mảnh đất hoang trước núi xanh

Chấp tay cẩn thận hỏi cha ông

Ba  lượt  bán  đi  rồi  mua  lại

Vì thương tùng trúc gió trong lành.

 Âm :

        “Sơn tiền nhất phiến nhàn điền địa

Xoa thủ đinh ninh vấn tổ ông

Kỷ  độ  mại  lai  hoàn  tự  mãi

Vị lân tùng trúc dẫn thanh phong”.

  Bạch Vân ấn khả, lại  phân  sư  coi  việc  trồng  gai. Chẳng bao lâu Bạch Vân đến bảo :

-Có một số thiền khách từ Lô Sơn đến,đều có chỗ ngộ nhập; bảo y nói, cũng nói được rõ ràng, cử nhơn duyên hỏi, y cũng hiểu được,

bảo y hạ ngữ, cũng hạ được, chỉ là chưa hiện tiền .

  Khi ấy sư rất nghi, thầm nghĩ : Đã ngộ rồi, nói cũng được, rõ cũng được, tại sao  chưa  hiện  tiền ? Sư liền tham cứu luôn nhiều ngày,

bỗng nhiên tỉnh ngộ, của báu từ trước buông hết, chạy đến ra mắt Bạch Vân. Bạch Vân dùng tay múa, chân đạp, sư chỉ một  việc cười mà thôi .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Cổ nhơn nói : “ Nếu ta vì ông nói liền đứt  mất  lưỡi  của  ta. Nếu chẳng nói với ông liền câm mất miệng của ta, hãy nói lại có chỗ  vì người hay không ? Tứ Diện có khi nghĩ vì ông nuốt mất, chỉ bị răng trước cửa làm ngại, nghĩ vì ông mửa hết,lại bị cổ họng nhỏ,hãy nói lại có chỗ vì người hay không ?  Sư lại nói : Tứ Diện lại đến Liễu Hạ Huệ”.

-“Một bề  thế  ấy  đi  lộ  vắng  người thưa, một bề thế ấy đi cô phụ thánh trước,bỏ hai lối nầy Tổ Phật không thể gần,gia sử cùng Bạch Vân  đồng  sanh  đồng  tử  cũng  chưa  xứng  bình  sanh.  Sao vậy ? Phụng hoàng chẳng phải phàm gian vật,chẳng được ngô đồng thệ chẳng nương”.

  Niên hiệu Sùng Ninh  thứ ba. Ngày  hai  mươi  lăm  tháng  sáu, sư thượng đường từ chúng :

-Hòa thượng Triệu Châu có câu rốt sau, các  ông làm sao hội, thử nói ra xem ? Nếu hội, chẳng ngại sống thích thú tự tại, bằng chưa được thế,việc tốt nầy làm sao nói ?

  Sư im lặng giây lát, lại bảo : Nói tức nói rồi, chỉ là  các  ông chẳng biết. Cần hiểu chăng ? Giàu hiềm nghìn miệng ít, nghèo  bận  một thân nhiều. Trân trọng !

  Sư trở về thiền thất, tắm gội  sạch  sẽ, nằm nghiên bên phải theo thế kiết tường thị tịch,thọ 80 tuổi .

                                    ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 111 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (6). tr 5292 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt . tr 556 .

*-Thơ thiền Đường Tống. tr 39 .

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

             65-THIỀN SƯ TÁNH KHÔNG AM CHỦ ( ? - ? )

                                         +   +   +

  Thiền  sư  Trung  hoa, thời  Tống, người  Hán Châu.  Sư  được  ấn chứng với thiền sư Từ Tâm, đến sông Tú  học  theo  nếp  sống  của Hoa Đình Thuyền Tử, dựng  một  am  tranh ở đồng Thanh Long vui với tiêu đồng,sáo trúc .

  Sư có làm nhiều  thi  vịnh, được người đương thời trọng quý như các bài sau đây :

             DẠY  CHÚNG :

Học đạo ví như giữ cấm thành

Ngày ngừa lục tặc,tối tinh tinh

Trong quân chúa tướng hay hành lệnh

Chẳng động gươm đao tự thái bình.

                   Âm:  THỊ  CHÚNG :

        “Học đạo du như thủ cấm thành

Trú phòng lục  tặc  dạ  tinh  tinh

Trung quân chúa tướng năng hành lệnh

Bất động can qua trị thái bình”.

                  Ở  NÚI :

Tâm pháp đều quên còn cách vọng

Sắc trần bất nhị vẫn thừa trần

Chẳng đến trăm chim xuân lại mất

Biết ai chính thật người trụ am.

           Âm : SƠN  CƯ :

        “Tâm pháp song vong du cách vọng

Sắc trần bất nhị thượng dư trần

Bách điểu bất lai xuân hựu quá

Bất tri thùy thị trụ am nhơn”.

  Niên hiệu Kiến Viên năm đầu 1127, sư  chống  gậy  đi  ngang  qua vùng giặc loạn, giặc nghi muốn giết. Sư nói, tôi là thiền giả, có việc đi đến chùa Mật Ấn, với người trượng phu cần đầu cứ chặt lấy, có gì phải nỗi giận. Tôi ắt khó  được  sống, xin  hãy  cho  một  bữa  ăn tống tử. Giặc bày cá thịt, sư làm phép xuất sanh xong,lại nói : Ai sẽ vì tôi làm bài văn cúng tế ? Bọn  giặc  tức  cười  không  đáp. Sư đòi giấy bút viết :

-“Than ôi ! Duy  linh, nhọc ta do sanh ắt lỗi khối đất, sai ta do sống ắt quấy âm dương, thiếu  ta  do  nghèo  ắt  ngũ hành chẳng chánh,

khốn ta do mạng ắt  ngày  giờ  chẳng  tốt. Chao ôi ! Lớn thay ! May có đạo xuất trần,ngộ được tánh của ta cùng diệu tâm kia.Hẳn diệu

 tâm nầy ai hay làm thân, trên đồng chơn hóa của  chư  Phật, dưới

hiệp với vô minh của phàm phu,mảy bụi chẳng động, vốn tự nhiên thành .

  Diệu vậy thay !  Diệu vậy thay !  Mặt  trời  mặt  trăng  chưa  đủ  là sáng càn khôn chưa đủ là lớn, lạ lạ lùng lùng không chướng  không ngại, hơn  60  năm  hòa  quang  lẫn  tục, 42 hạ tiêu dao tự  tại, gặp người thì vui,thấy Phật chẳng lạy .

  Cười vậy ư ! Cười vậy ư ! Đáng tiếc  chàng  thiếu  niên, phong lưu rất tươi đẹp, thản nhiên đi về phó gió xuân, thể dường  hư  không trọn chẳng hoại . Lại mời ! Sư liền cầm đủa  gắp  ăn  tự  nhiên. Bọn giặc cười to. Sư ăn xong lại nói : Kiếp số đã gặp ly loạn, tôi là kẻ rất thích sống, hiện nay chính là giờ tốt, xin mời một đao hai khúc. Sư hô to : Chém ! Chém ! Giặc kinh khiếp thả sư và xin tha tội .

  Niên hiệu Thiệu Hưng 1131, vào mùa đông,sư làm một cái bồn to rồi úp lại, xong  biên  thư  cho  thiền  sư  Trí ở Tuyết Đậu : “Tôi sắp thủy táng vậy”.

  Sau đó,thiền sư trí đến thăm, thấy sư vẫn còn, liền làm thơ giễu cợt :

Dốt thay lão tánh không

Thích làm mồi cho cá

Đi chẳng đòi tánh đi

Chỉ quản nhằm người nói.

  Xem qua sư cười bảo : Đợi huynh đến chứng minh .

  Sư báo tin họp chúng. Chúng họp,sư thuyết pháp kệ :

Ngồi chết,đứng chết,sao bằng thủy táng

Một khỏi tốn củi,hai khỏi đào đất

Buông tay liền đi,hẳn là thích thú

Ai là tri âm,Hòa thượng Thuyền Tử

Cao phong khó nối,trăm ngàn muôn năm

Một bản ông chài, ít có người xướng.

  Nói xong, sư cho bồn hạ thủy, giương buồm vải, giơ  tay  giã  biệt chúng. Tiếng sáo xa vang rồi bặ dứt, lẫn vào biển sóng khoảng trời không. Sư ném sáo và chiếc bồn xa trôi chìm lặng.Ba này sau nước thủy triều rút, dân chày phát hiện thấy nhục thân sư ngồi  kiết  già trên bãi biển,thần sắc chẳng đổi .

                                          -------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 146 .

*-Thiền uyển dao lâm. tr 241 .

         Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                            SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      66-THIỀN SƯ VIÊN NGỘ KHẮC CẦN PHẬT QUẢ (1063-1135)

                                               +    +    +

  Thiền sư trung hoa,thời Tống,họ Lạc,tự Vô Trước,hiệu Phật Quả,

quê  ở  Sùng Ninh, Tứ Xuyên. Dòng dỏi nhà Nho, thuở  thiếu  thời thông minh vượt bậc, cả nhà đều kỳ vọng vào sư .

  Một hôm nhân đến chùa Diệu Tịch,thấy kinh Phật như gặp vật đã từng quen. Sư nói : “ Ta ngờ quá khứ mình là Sa môn ” liền bỏ nhà theo thầy Tự Tỉnh  thế  phát  xuất  gia. Học luật với ngài Văn Chiếu Thông, học kinh Lăng Nghiêm  với  thầy  Mẫn Hạnh. Bỗng nhiên sư mang bệnh nặng, thầm than : “ Con đường Niết bàn của chư  Phật chẳng ở trong văn cú,tôi muốn do tiếng cầu thấy sắc,nơi kia chẳng tử vậy”.

  Sư du phương tham học, trải  qua  khắp  các  thiền  hội  của  chư Thiền đức nổi tiếng đương thời, nhưng vẫn  chưa  được  vào  cửa. Cuối cùng  sư  đến  ra  mắt  thiền sư Pháp Diễn ở Ngũ Tổ. Sư trình hết cơ dụng của mình, đều bị Pháp Diễn  bác  bỏ. Sư nghĩ thiền sư Diễn gắng xoay chuyển người, nói lời bữa bãi, tức giận bỏ đi .

  Thiền sư Diễn bảo :

  Đợi khi ông mắc bệnh nặng mới nghĩ đến ta .

  Sư đến Kim Sơn. Sau mắc  bệnh  thương  hàn  rất  nặng, đem chỗ thấy bình thường ra nghiệm đều không đắc lực.Nhớ lời Pháp Diễn

sư nguyện khi bớt bệnh sẽ trở lại Ngũ Tổ. Bệnh bớt,sư đến ra mắt Pháp Diễn. Trông thấy sư Pháp Diễn cười nói : “Hãy vào nhà tham thiền”.

  Một hôm,Bộ Sử về hưu đến vấn đạo .

  Pháp Diễn hỏi :

-Đề Hình thuở thiếu niên  từng  đọc Tiểu Diễm thi chứ ? Có hai câu hỏi gần nhau : “Vừa kêu Tiểu Ngọc nguyên không việc, chỉ cốt đàn lang nhận được thinh”.

  Đề Hình ứng : Dạ ! Dạ !

  Pháp Diễn bảo :

-Hãy chính chắn .

  Sư vừa đến ứng hầu,thưa : Nghe Hòa thượng nhắc Tiểu Diễm thi,

Đề Hình hiểu chăng ?

  Pháp Diễn bảo :

-Kia nhận được thinh .

  Sư thưa :

-Chỉ cốt đàn lang nhận được thinh, kia đã nhận được thinh, vì sao lại chẳng phải ?

  Pháp Diễn bảo :

-Thế nào là ý Tổ sư từ Tây sang, cây bá trước sân. Ghê ?

  Sư chợt có tỉnh. Vừa bước ra thấy con gà  đứng  trên  lan  can  vỗ cánh gáy, lại  tự  bảo : Đây chẳng phải là thinh ư ? Sư liền vào  thất trình kệ :

Lò hương bên trướng khói vừa tan

Say khước dìu  về nhạc  vấn vương

Một đoạn phong lưu thời trai trẻ

Chỉ có giai nhân mới hiểu chàng.

 Âm :

        “Kim áp hương tiêu cẩm tú vi

Sinh ca tòng lý túy phù quy

Thiếu niên nhất đoạn phong lưu sự

Chỉ hứa giai nhân độc tự tri “.

  Pháp Diễn bảo :

-“Phật Tổ đại sự chẳng phải căn nhỏ,cơ hèn hay đến được, để  tôi giúp ông vậy. Ngài liền bảo khắp cho hàng kỳ cựu  trong  núi  biết :

“Thị giả của tôi tham được thiền”. Nhân đó, sư  đi  đến  đâu  cũng được đưa lên hàng thủ tọa .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Khắp thân là mắt thấy chẳng đến, khắp  thân  là  tai  nghe  chẳng thấu, khắp thân là miệng nói chẳng được, khắp  thân  là  tâm  xem xét chẳng ra. Dù cho cả đại địa rõ được không sai sót một mảy  tơ,

vẫn còn ở giữa đường,cử lệnh toàn đề, hãy nói diễn bày thế nào ? Trong không nhật nguyệt dọc  ngang  chống, một  buổi  trời  trong vạ cổ xuân”.

-“Câu có câu không, siêu  tông  việt  cách, như  bìm nương cây, núi bạc vách sắt”. Đến khi cây ngã bìm khô, bao nhiêu người mất đi lỗ mũi. Dù cho lượm lại được, đã  là  ngàn  dặm, muôn dặm. Chỉ như khi chưa có tin tức thế ấy, là thế nào ? Lại  thấy  được  chăng ? Gió ấm tiếng chim hót,nhật lên bóng hoa chồng”.

-“Một lời cắt đứt tiếng ngàn thánh, một kiếm ngay đầu thân  ngàn dặm nằm. Vì thế nói : Có khi câu đến ý chẳng đến,có khi ý đến câu chẳng đến,câu hay cắt ý, ý hay cắt câu, câu ý  lẫn đuổi lỗ mũi thiền tăng. Nếu hay thế ấy, chuyển đi, trời trong cũng  phải  ăn  gậy. Hãy nói y cứ  cái  gì ? Đáng thương vô hạn người đùa bóng, rốt cuộc lại là sóng chết chìm”.

-“Bờ cao muôn trượng buông thỏng tay, cần phải người ấy, cây nỏ ngàn quân khi ấn máy há vì chuột thỏ. Vân Môn, Mục Châu  ngang mặt lầm  qua. Đức Sơn, Lâm Tế  nói  đùa  ngoài  cửa. Ngoài  ra  lập cảnh, lập cơ, làm hang, làm ổ, thế  là diệt chủng tộc nhà Phật, một câu độc thoát phải nói làm sao  ? Muôn  duyên  thay  đổi  nào  còn việc,tháng năm phòng núi lạnh như băng”.

  Niên hiệu Thiệu Hưng thứ năm. Sư có bệnh, ngồi kiết già  viết  kệ để lại, rồi ném bút thị tịch, thọ 73 tuổi .

                                    ----------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 158 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 348 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3477 .

*-Thiền luận (1). tr 398 .

*-Thơ thiền Đường Tống. tr 35 .

            Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

         67-THIỀN SƯ  HUỆ CẦN PHẬT GIÁM (1059-1117)

                                          +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Uông, tự Phật Giám,quê ở Thư Châu. Sư xuất gia  từ  thuở nhỏ, theo ngài  Quảng Giáo Viên Thâm,

học thông kinh luật. Khi  đọc  đến  câu : “Chỉ đây một sự  thật, còn hai thì chẳng chơn”. Liền có tỉnh .

  Sư du phương tham học, đến thiền hội  của  thiền  sư  Pháp Diễn,

nhiều phen tham vấn nhưng chẳng  hợp  cơ. Một hôm, nghe Pháp Diễn nhắc việc vị tăng hỏi ngài Triệu Châu :

-Thế nào là gia phong của Hòa thượng ?

  Triệu Châu nói :

-Lão tăng lãng tai,ông hãy hỏi to lên .

  Tăng nghe lời,hỏi to hơn .

  Triệu Châu nói :

-Ông hỏi gia phong của ta,ta lại biết gia phong của ông .

  Sư nghe qua liền đại ngộ. Xin Hòa thượng Diễn chỉ bày chỗ tột ?

  Pháp Diễn đáp :

-Sum la vạn tượng là sở ấn của một pháp .

  Sư làm lễ tạ .

  Sao nầy sư dạy chúng :

-“Chí đạo không khó,chỉ hiềm lựa chọn,hoa đào hồng,hoa lý trắng,

ai bảo chúng chỉ một màu ? Chim yến kêu, Hoàng oanh hót, ai  chỉ đồng bảo một tiếng. Chẳng thấu được then  chốt  của Tổ sư, nhận suông núi sông làm tròng mắt”.

-“Quạ vàng  gấp, thỏ ngọc chóng. Sáng  trôi  gấp  gấp  mười  tháng bảy. Du tử không cùn chẳng về nhà; dù về chỉ ở  trước  cửa  đứng.

Trước cửa đứng, nắm tay  lôi  gã  chẳng  chịu  vào, muôn dặm xem xem  tấc  cỏ  không, hoa  rơi  đầy  đất  không  người  lượm.  Không người lượm,một lần mưa qua một lần ướt”.

-“Việc ngày mười lăm về trước trên gấm thêu hoa, việc ngày mười lăm về sau như biển nổi hòn bọt.,chính ngày mười  lăm  giống  hệt chiếc  gương  một  thước  soi  hình  tượng  ngàn  dặm. Tuy là chân không bặt dấu, ngại gì hải ấn phát quang, mặc tình cột cái  nở  hoa

nói gì mặt Phật trăm xấu. Cớ sao ? Đến nơi trăng đêm  sương, dần dà rơi suối trước”.

-“Nhật nhật nhật tây chìm,nhật nhật nhật đông lên,nếu muốn học Bồ đề,chỉ xem khuôn mẫu nầy”.

  Ngày mùng tám tháng chín năm  1117 , sư  lên  pháp đường nói : “Tâm ấn Tổ sư dáng giống máy trâu sắt, đi liền ấn đứng, đứng liền ấn phá;dù cho chẳng đi,chẳng đứng,cũng chưa phải là chỗ hành lý của Thiền tông ? Đợi tháng mười trước sau vì các ông chú phá.

  Đến ngày  mùng  tám  tháng  mười, sư  tắm  gội, đắp y ngồi ngay thẳng, cầm bút viết thư để lại, xong dừng bút thị tịch .

                                     ----------------

*-Thiền sư trung hoa (3). tr 166 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3050 .

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                        SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

       68-THIỀN SƯ THANH VIỄN PHẬT NHÂN (1067-1120)

                                              +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Bắc Tống, họ  Lý, quê ở  Lâm Ngang, Tứ Xuyên. Sư xuất gia năm 14 tuổi,chuyên tâm học luật,sau nhân đọc kinh Pháp Hoa đến câu : “ Pháp  ấy chẳng phải chỗ suy  nghĩ  phân biệt mà hiểu”. Sư đem hỏi,giảng sư không đáp được. Tự than rằng : “Nghĩa học danh tướng  không  phải  nguyên  nhân  liễu  việc  lớn sanh tử”. Liền thu xếp, hướng phương Nam cầu học .

  Sư đến với ngài  Pháp Diễn Ngũ Tổ. Một hôm, nhân đi quyên  tởi,

bỗng trợt chân  té  xuống  đất, phiền não dấy động. Chợt nghe hai người qua đường chửi nhau, người thứ  ba  can  nói : “ Ông vẫn tự phiền não” .

  Nghe lời nầy sư có tỉnh. Trở về chùa thưa hỏi .

  Pháp Diễn bảo :

-Ta chẳng bằng ông, nên tự hội được thì tốt .

  Sư càng nghi, liền đến hỏi Thủ tọa Nguyên Lễ .

  Lễ nắm lỗ tai sư đi quanh lò sưởi mấy vòng, vừa đi vừa nói : “Ông tự hội được thì tốt”.

  Sư thưa :

-Thật lòng muốn khai phát,chớ có đùa vui .

  Nguyên Lễ bảo :

-Ông về sau ngộ rồi mới biết được khúc chiết ngày nay .

  Một hôm nọ trời trở lạnh, sư đến bên lò, vạch thấy một đóm  lửa bằng hạt đậu,tự mừng nói : “ Vạch sâu sâu đóm nhỏ  xíu, việc bình sanh chỉ như đây”.

  Sư lại đến bên bàn ngồi xem bộ Truyền đăng lục,đến nhân duyên ngài Phá Táo Đọa,bỗng nhiên đại ngộ,sư làm kệ :

Vang vang rừng chim hót

Mặc áo trọn đêm ngồi

Vạch lửa ngộ bình sanh

Thần tộtv vềv Phá Đọa

Việc  rõ  người  tự  mê

Nhạc nhẹ ai  hòa được

Nhớ đó mãi chẳng quên

Cửa mở  ít  người  đến.

 Âm :

        “Đao đao lâm điểu đề

Phi  y  chung  dạ  tọa

Bác hỏa ngộ binh sanh

Cùng thần qui Phá Đọa

Sự  kiểu nhân  tự  mê

Khúc đạm thùy năng hòa

Niệm chi vĩnh bất vong

Môn khai thiểu nhân quá”.

  Về sau sư dạy chúng :

-“Bọt huyễn đồng không ngại, tại sao chẳng liễu ngộ ?  Con  ngươi trong mắt kêu người thổi, đạt  pháp  ở  trong  ấy. Chẳng  phải  nay

chẳng phải xưa,sáu chiếc đầu tử đỏ đầy bồn.

  Đại chúng! Thời nhơn vì sao ngồi dưới đất xem bát bồn ở  Dương Châu để gá vào mẫu mới,trên trâu cỡi trâu cười chết người”.

-“Một lá  rụng  thiên  hạ  xuân, không  đường  suy  nghĩ  cười  chết người”. Dưới là trời,trên là đất,lời nầy chẳng nhập ý thời lưu. Nam làm Bắc, Đông làm Tây, động mà dừng, buồn mà vui, đầu rắn đuôi rết một thứ,trong miện cọp dữ chim sẻ sống,là lời gì? Về nhà đi !”.

-“Ngàn nói muôn nói không bằng  chính  mặt  thấy, dù  chẳng  nói,

cũng  tự  phân  minh. Dụ đao báu Vương tử, dụ  đám  mù  rờ  voi .

Trong thiền học việc cách sông đưa tay ngoắt,việc trông châu đình thấy nhau, việc xa bặt chỗ không người, việc chỗ  chỗ  núi  sâu, bờ cao đây đều chính là mặt thấy đó,chẳng ở lời nói vậy”.

  Sư viết lên vách nhà Diên thọ như sau :

-Phật cho phép người có bệnh nên ở liêu trị bệnh  để  có  chỗ nghĩ ngơi. Trong thiền lâm, liêu nầy có nhiểu tên như :

-Niết bàn, thấy pháp thân thường trụ,rõ thấu pháp bất sinh .

-Tỉnh hành,biết các duyên trói buộc nầy đều từ hành khổ .

-Diên thọ, nếu muốn được  huệ  mạng  thì  phải giữ  gìn  sắc  thân,

nhưng kỳ thật là khiến người thấu rõ chỗ sanh tử .

  Nếu như nhiều kiến giải mà ít giác ngộ, là bệnh  còn  nhẹ  thì  nên vào nhà nầy,chẳng cần gượng thừa đương để tìm điều bổ ích. Cho đến người bệnh nặng, luôn nhớ nghĩ đến quê hương  không  khéo đẩy lui chỗ suy nghĩ  để  diệt  trừ  gốc  khổ. Bậc Thánh  trước  nói : “Bệnh  là  thuốc hay của chúng sanh.  Nếu  người  nào  khéo  uống thuốc, thì không bệnh nào chẳng hết”. Các bậc tôn túc nói : “ Phải biết có người chẳng bệnh ”. Nên  rõ  ràng  viết  những  lời  nầy  để nhắc bảo kẻ hậu lai .

  Niên hiệu Tuyên Hòa năm thứ hai. Sau khi thọ trai  xong, sư ngồi kiết già bảo đồ chúng :

-“Chư lão túc các nơi, khi sắp tịch thường để kệ  từ  biệt  thế  gian. Thế gian có thể từ được sao ?  Sắp đi an ổn, sư chấp tay  vui vẻ thị tịch .

                                         --------------

*-Thiền sư trung hoa (3). tr 174 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 697 .

*-Thiền uyễn dao lâm. tr 487 .

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                         SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

       69-THIỀN SƯ ĐẠO NINH (Ở) KHAI PHƯỚC (1053-1113)

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống,họ Uông, quê ở Vụ Nguyên, Giang Tây. Sư trước làm đạo nhơn  ở  chùa  Sùng Quả, lo việc trông nom nhà tắm. Một hôm đang rữa chân,nhẩm đọc câu : “Nơi chương cú nầy hay sanh lòng tin cho là thật”. ở kinh Kim cang, chợt quên mất cái  thấy  biết  của  mình, đưa chân vào chảo nước  đang  sôi, bỗng phát sáng ra việc lớn .

  Sau sư đến với  thiền sư  Lão Lương  ở  Tuyết Đậu  thế  phát  xuất gia. Ở đây được hai năm sư lại  vân  du  tham  học, tiếp kiến nhiều bậc danh đức đương thời. Cuối cùng đến chùa Bạch Liên;một hôm nghe  thiền  sư  Pháp  Diễn  nhắc  câu : “Cổ Phật tịnh bình của ngài Huệ Trung và con chó  không  có  phật  tánh  của Triệu Châu”. Liền thấu triệt nguồn pháp .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Trời thu sáng đầy không, sông  thu  tẩm  màu  biếc, thương  thay người cửa ngoài, nơi nơi tìm Di Lặc,trên đường chợt gặp nhau,gặp nhau mà chẳng biết ”. Chư thiền đức ! Đã  là  gặp  nhau, vì  sao  lại chẳng biết nhau? Trúc trước sân cắt hết,đến khe chẳng hóa rồng”.

-“Khắp cõi chẳng từng che,toàn thân không ảnh tượng. Gặp  nhau chớ than  là  ngu  si, nhiều kiếp đến nay không kỹ lưỡng. Không  kỹ lưỡng ít người  hay. Trả lại ai kia xương thịt tốt, đâu cần đến kiếng vẽ mày xanh”.

-“Chưa rời Đâu Suất đã giáng vương cung, chưa ra khỏi thai đã độ người xong. Chư thiền đức ! Ngày ngày mặt trời  từ  bờ  đông  lên,

sớm sớm gà  nhằm  canh  năm  gáy. Tuy nhiên chẳng phải đào hoa động,xuân đến hoa đào vẫn đầy khe”.

-“Trong vườn Tỳ Ni giáng  sanh  hông  mặt, bước đi bảy bước nhìn xem bốn phương “ Trên trời dưới trời chỉ ta  hơn  hết ”. Giống hệt “ Thích Ca xem trăng trên trời, mất đi hạt châu trong tay ”. Lại biết chỗ rơi chăng ? Nếu biết chỗ rơi mới là  con  hiếu, cháu  hiền. Nếu chưa được như thế,chỉ là lập lại lời trước”.

  Niên hiệu Chính Hòa thứ ba. Sư cạo  tóc, tắm  gội, thọ  trai  xong,

khuyên nhắc đại chúng siêng năng  tu hành, chuyên  cần  làm  đạo

rồi  ngồi  kiết  già  thị  tịch. Nhằm ngày mười bốn tháng mười  một năm 1113, thọ 60 tuổi .

                                    ------------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 181 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (3). tr 2291 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 197 .

         Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                    SÓNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

        70-THIỀN SƯ ĐẠI HUỆ TÔNG CẢO (1089-1163)

                                         +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời  Tống, họ  Hề, tự  Đàm Hối, quê  ở  Ninh Quốc,Tuyên Châu. Năm 17  tuổi  xuất gia  với ngài  Huệ Tề  ở  chùa Huệ Vân, Đông Sơn, năm sau sư thọ giới cụ túc. Sư học thông kinh luật, rộng xem ngữ lục,lại du phương tham học nhiều nơi .

  Trong thời gian nương  ở  chỗ  ngài Phù Dung, thấy họ bày nhang đèn làm lễ truyền trao phó pháp chẳng dối. Sư bất bình nói:“Thiền có truyền trao,đâu phải là pháp tự chứng, tự ngộ của Phật,Tổ”. Sư lại tiếp tục vân du .

  Sư đến thiền hội của thền sư Chuẩn ở Trạm Đường,mặc sức tung hoành cơ  biện, tuy nhiên chẳng được thừa nhận và chỉ được xem lỗ mũi chỉ có nửa bên .

  Một hôm thiền sư Chuẩn bảo :

-Thượng tọa Cảo ! Tôi có thiền lý xíu nầy, ông mỗi mỗi lý hội được chăng ?

  Sư thưa :

-Lý hội được .

  Chuẩn bảo :

-Dạy ông nói cũng nói được, bảo ông làm cũng làm được, niêm  cổ tụng cổ,tiểu tham,phổ thuyết thảy được, chỉ có một sự kiện chẳng phải; ông có biết chăng ?

  Sư thưa :

-Chưa biết là sự kiện gì ?

  Chuẩn bảo :

-Ông chỉ thiếu một  cái  à ! Vì thế, khi nói thì có, khi chẳng nói  liền không, khi vào phương trượng thì có, khi  ra  phương  trượng  liền không, khi tỉnh  liền  có, khi ngủ mê liền không, làm  sao  chống  lại sanh tử ?

  Sư thưa :

-Chính là chỗ con nghi .

  Chuẩn  bịnh, sư đến hỏi : Con về sau phải thấy người nào ?

  Chuẩn bảo :

-Có gã  Cần, ta chẳng biết  y, ông  nên  nương  tựa  đó, sẽ hay biện được việc lớn của ông. Nếu ông liễu chưa xong, nên  xem Đại tạng kinh tu hành,thân sau ra đời quyết định là Thiện tri thức .

  Sư đến thiền sư Viên Ngộ,tham suốt một năm, hạ 49 chuyển ngữ đều chẳng hợp. Một hôm sư hỏi Viên Ngộ : Nhờ Hòa thượng nhắc lại câu thoại đã đối đáp với Ngũ Tổ trước kia ?

  Viên Ngộ nói :

-Ta hỏi : “Có câu không câu như bìm nương cây” là thế nào ? -Ngũ Tổ  bảo : “ Tả cũng tả chẳng được, vẽ cũng vẽ chẳng được ”. Ta  lại hỏi : “ Chợt  gặp  cây  ngã  bìm  khô  thì  thế  nào ? ”.- Ngũ Tổ bảo : “Theo nhau lại vậy”.

  Nghe qua sư đại ngộ,thưa rằng : Con đã lãnh hội .

  Viên Ngộ bảo :

-Chỉ  e  ông  thấu  công  án nầy chưa đến. Viên Ngộ liền cữ liên tục nhiều công án của các bậc tiền bối,sư đều đối đáp không ngại .

  Viên Ngộ khen : Cảo  chẳng  phải  chỉ  một  hai  đời  làm  Thiện tri thức lại .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Điên đảo tưởng sanh, sanh tử nối, điên đảo tưởng diệt, sanh  tử dứt; chỗ  sanh  tử  dứt, Niết bàn không, chỗ Niết bàn không  trong mắt bụi. Niết bàn đã không, nói cái gì trong mắt bụi ? “ Mây  trắng chợt về che núi biếc,trăng trong khó bảo xuống trời xanh ”.

-“Nước Ma Kiệt Đà vẫn ở giữa đường, trước ngọn Thiếu thất  toàn không lỗ mũi,bàn huyền,nói diệu,thịt lành khoét thương,nhắc xưa rõ nay,ném cát chọi đất. Đâu  bằng  đói  ăn, khát  uống, rảnh ngồi,

mệt ngủ, mặc cho bốn mùa đổi dời chẳng can hệ  việc  của  ta. Tuy nhiên,cũng cần phải thật đến điền địa nầy mới được. Chỉ như thật đến điền địa nầy làm sao thân cận ? Sư hét lên,lại nói : “Châm cứu trên vết thương,lại để một viên ngãi cứu cháy”.

-“Các ngươi bảo ta nói thiền bệnh. Thiền có bệnh gì để nói ? Thiền chẳng từng bệnh nhức đầu, chẳng từng bệnh điếc tai, chẳng  từng bệnh mờ mắt, chỉ là ngươi tham thiền, tham  được  sai  biệt, dụng tâm sai biệt, nương thầy sai biệt, nhân những sai biệt nầy nên  nói là bệnh. Chẳng phải nói thiền có bệnh. Như  nói  thế  nào  là  Phật,

đáp tức tâm là Phật,có bệnh gì ? Hỏi con chó cóa Phật tánh không,

đáp không,có bệnh gì ? nếu nói : Bảo thanh tre là chạm,chẳng bảo thanh tre là trái, có bệnh gì ? Hỏi thế nào là Phật, đáp cục cức khô,

có  bệnh  gì ? Ông chẳng thấu suốt, vừa khởi đạo lý, cần  thấu  liền ngàn  dặm  muôn  dặm không giao thiệp. Toan đem tâm phân biệt nó, nhằm chỗ cử lên hiểu rõ, chỗ chọi đá nháng lửa lên luồng điện chớp hội,cái nầy mới là bệnh.Thầy thuốc thế gian liền bó tay. Song

cứu cánh chẳng  can  hệ  việc  thiền. Ngài triệu Châu nói : Cốt cùng vua “Không” làm đệ tử,chớ bảo tâm bệnh rất khó trị”.

-“Tôi trong đây không có pháp cho người,chỉ là y bản kết án.Giống

như ông ôm cái bình lưu ly đến tiếc giữ,giống cái gì? Tôi một phen

trông thấy liền vì ông đập bể. Ông lại đem hạt châu Ma ni đến, tôi lại vì ông cướp mất. Đợi  ông  chỉ thế  ấy  lại, tôi lại vì ông chặt đứt hai tay. Vì thế, Hòa thượng Lâm Tế nói : “ Gặp Phật  giết  Phật, gặp Tổ giết Tổ, gặp La hán giết La hán ”. Đã nói là Thiện tri thức, vì  sao lại thích giết người vậy ? Hãy nói là đạo lý gì ?

  Niên hiệu Long Hưng năm đầu. Tại  Nguyệt Minh Đường  ở  Cảnh Sơn, ngày 10 tháng 8, khi sư sắp tịch, thị giả đến xin kệ,sư cầm bút viết :

Sanh cũng chỉ là thế

Tử  cũng  chỉ  là  thế

Có kệ hoặc là không

Chẳng có gì quan hệ.

  Viết xong,sư liền ném bút thị tịch,thọ 75 tuổi,58 hạ lạp .

                                      --------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 199-213 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (3). tr 2087 .

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      71-THIỀN SƯ TÂM ĐẠO (Ở) VĂN THÙ (1058-1129)

                                          +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Từ, quê ở Đan Lăng, My Châu.

Sư  xuất  gia  năm  30  tuổi, sau đến Thành Đô học môn  Duy thức,

nghiên cứu sâu rộng trải 10 năm, tự  cho  là  siêu  tuyệt. Một hôm

có vị tăng thân hỏi : “ Ba cõi duy tâm, vạn pháp duy thức, nay  vạn tượng trước mắt rõ ràng,còn tâm thức ở đâu ?”. Sư mờ mịt chẳng

đáp được,ngay đó liền lên đường tham cứu thiền tông .

  Nghe nói tông thiền chỉ thẳng, ngộ nhanh. Sư  vượt  sông  Giang Hoài đến với thiền sư  Phật Giám. Được nghe nhắc  lại  câu  thoại : “ Cây bá trước sân của triệu Châu ”. Lại nghe  Giác Thiết Chùy nói : “Tiên sư không lời nầy,chớ chê bai Tiên sư”.

  Nhân đây, sư nghi tình thêm lớn và chí thiết đề khán khá lâu,một hôm bỗng nhiên khai ngộ. Liền chạy  tìm  Phật Giám  trình  chỗ  đã tỏ. Trông thấy sư,Phật Giám đóng cửa lại .

  Sư thưa :

-Hòa thượng chớ lừa con .

  Phật Giám bảo :

-Mười phương không tường vách,sao chẳng vào cửa ?

  Sư liền tung thủng cửa sổ .

  Phật Giám mở cửa,liền nắm đứng sư bảo : Nói ! Nói !

  Sư lấy hai tay vòng quanh đầu Phật Giám, dùng  miệng  cạp  một cái liền bỏ đi .

  Sư làm kệ trình :

Triệu Châu có một thoại cây Bá

Thiền khách truyền nhau khắp thiên hạ

Phần đông vạch lá kiếm cành cây

Không thể chẳng đến cội nguồn tỏ

Giác Công lại nói chẳng lời nầy

Chính là ngay mặt  ác mắn đó

Thiền nhân nếu đủ con mắt sáng

Trong đây thật giả khó biện rõ.

  Phật Giám vui nhận và khen ngợi,cùng sư chia tòa thuyết pháp.

  Sau nầy sư dạy chúng :

-“Sư tử ngáp voi chúa rống, Vân Môn trong Bắc đẩu ẩn thân, Bạch Vân vì sao gọi tác thủ. Chư Phật ba đời không thể biết,chồn hoang trâu trắng lại biết có. Hãy nói thế nào là việc kia biết có ? Mưa  xối hoa lê con bướm bay, gió đưa tơ liễu lông cừu chạy”.

-“Cầm gậy chỉ lên, sư nói : Khi thế ấy đâm phủng gót chân Kiều Thi Ca. Quay một vòng lại nói : Khi thế ấy đập bể đầu  Diêm la. Chỉ  bờ đông nói : Khi thế ấy xỏ qua tròng mắt cá lý ngư  ở  biển đông.  Chỉ bờ tây nói : Khi thế ấy bít mất lỗ mũi Tây Vương Mẫu. Hãy  nói  khi chẳng thế ấy thì sao ? – Năm nay mưa nước nhiều, mỗi người nên phơi mắt”.

  Niên hiệu Kiến Viên năm  thứ  ba. Vào mùa xuân,  sư  nhắc  nhơn duyên ngài  Lâm tế, khi sắp nhập  diệt  dặn dò Tam Thánh: “Chánh pháp nhãn tạng lừa mù diệt”. Lâm Tế  đâu  từng  nói  thế, xưa  nay thời nhơn đều vọng truyền,chẳng tin chỉ xem sau tam ngoạt”.

  Đến tháng ba nhuần,giặc Chung tạo phản,quấy phá giết người,đồ chúng muốn dời sư đến nơi khác. Sư bảo :

-“Học đạo sở dĩ liễu sanh tử,nào phải chạy  đi đâu”.

  Giặc đến,sư bảo :“Đã thấy hãy giết nhanh để lòng các ngươi vui”. Giặc liền ra tay hạ sát. Sư thọ 72 tuổi .

                                   ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 242 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang 97). tr 6538 .

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                     SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

           72-THIỀN SƯ TRÍ TÀI (Ở) LONG NHA (  ?  -  ?  )

                                       +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Thí, quê  ở  Thư Châu. Sư  theo thờ thiền sư  Phật Giám  khi  còn  nhỏ, siêng năng chấp  tác, chẳng ngại khó khăn, cả tòng lâm đều nghe tiếng tốt .

  Sau sư du phương đến trú xứ của ngài Hoàng Long, gặp  thiền  sư Tử Tâm ở tam môn hỏi :

-Từ đâu đến ?

  Sư xưng danh,Tử Tâm liền biết .

  Một hôm Tử Tâm hỏi ?

-“Hội được câu tối sơ là hội được câu rốt sau,hội được câu rốt sau là hội được  câu  tối  sơ. Tối sơ rốt sau cầm ném một bên, thoại Bá Trượng dã hồ làm sao hội ?”.

  Sư thưa :

-Vào cửa đã rành kiến giải đến,đâu cần nhắc lại lối nghẽn bùn .

  Tử Tâm nói :

-Trưởng lão Tâm chết trong tay Thượng tọa .

  Sư thưa :

-Ngữ ngôn tuy có khác,chí lý vẫn không sai .

  Tử Tâm hỏi ?

-Thế nào là việc không sai ?

  Sư thưa :

-“ Chẳng gõ sừng Hoàng Long đâu biết châu dưới hàm ”. Tử Tâm liền đánh .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Hòa thượng Tử Tâm  tiểu  tham  nói : Nếu luận việc nầy như nhà kia có ba người con. Đứa thứ nhất trí tuệ thông minh, hiếu dưỡng cha mẹ,tiếp giao đãi khách,chăm sóc gia nghiệp. Đứa thứ hai hung hăng gian xảo,mê gái,say rượu,nằm bờ,té bụi,phá hoại sản nghiệp

. Đứa thưa ba mù  điếc, câm ngọng chẳng biết trắng đen, mọi  việc không rành, chỉ lo ăn uống. Hoàng Long cần chọn một người dùng.

  Lại  có  bốn  câu : “ Trong chết có sống, trong sống có chết. Trong chết  thường  chết, trong sống thường  sống ”. Đem  bốn  câu  nầy nghiệm thiền tăng trong thiên hạ .

  Sư nói : Gọi cái gì là bốn câu ?  Ba  người  tên  họ  là  gì ?  Nếu hay hiểu được, cùng Hoàng Long năm tay  đồng  đi, lại không mảy may ngăn cách. Nếu như chưa thế, chẳng khỏi mượn nước  dâng  hoa đi vậy.  Ba người cộng thể dụng phi dụng, bốn câu đồng âm không chẳng không. Muốn  biết  ba  người  cùng  bốn  câu. Quạ vàng mới

mọc một vần hồng .

  Niên hiệu Thiệu Hưng. Ngày  rằm  tháng  tám  năm  Mậu Ngọ, sư họp chúng giao việc chùa. Kệ rằng :

Ngày trung thu năm Mậu Ngọ

Xuất gia, trụ trì việc đã xong

Sắp  đi mình chỉn còn không

Có  gì  hư  không  lại  kiếm .

  Đến ngày 23 họp chúng lần cuối, sư dạy :

-“Niết bàn, sanh tử trọn là  hoa  đóm  trong  không, Phật và chúng sanh đều là Tăng ngữ, cả thảy  các  ông  nên  phải  làm  sao ? ”. Cả chúng hạ ngữ,nhưng đều không hợp .

  Sư hét : Khổ ! Khổ !

  Lại nói : Mây trắng vọt lên,trăng sáng tại trời .

  Nói xong, sư ngồi yên thị tịch .

                                       ---------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 247 .

         Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                        SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

      73-THIỀN SƯ THỦ TUÂN (Ở) PHẬT ĐĂNG (1.079-1.134)

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống,họ Chí,quê ở Quận Châu. Trước sư tham vấn với thiền sư Anh ở Quảng Giám mà không khế hội. Sư lại

sang chùa Thái Bình, ở đây theo chúng thưa  hỏi  nhưng vẫn chẳng thấu được,tự cuốn tấm vải trải nằm cột lại,nói rằng : “Đời nầy nếu không triệt ngộ,thề chẳng trải tấm vải nầy ra”.

  Từ đây, sư ngày ngồi, đêm đứng, dốc  chí  tinh  nghiêm, cần  mẫn thiền hành, tựa hồ như mất cha, mất mẹ. Trải bốn mươi chín ngày đêm,chợt một hôm nghe Phật Giám thượng đường nói :

-“Sum la vạn tượng là sở ấn của một pháp”.

  Sư liền tỏ suốt,đến ra mắt Phật Giám. Phật Giám bảo :

-“Rất tiếc ! Một viên minh châu bị gã điên nầy lượm được”.

  Phật Giám lại hỏi :

-“Linh Vân  nói : “ Sau ngày thấy được hoa đào ấy, mải  đến  ngày nay vẫn chẳng nghi”. Thế nào là chỗ chẳng nghi cua Linh Vân ?

  Sư thưa :

-Chớ nói Linh Vân chẳng nghi, chính nay tìm chỗ  nghi  trọn  không thể được .

  Phật Giám bảo :

-Huyền Sa nói : “ Đúng đắn rất đúng đắn, dám bảo lão  huynh  còn chưa triệt ”. Trong đây chỗ nào kẻ kia chưa triệt ?

  Sư thưa :

-Biết rõ Hòa thượng tâm lão bà tha thiết .

  Phật Giám chứng nhận. Sư lễ tạ trình kệ :

Ngày trọn ngắm trời đâu chẳng ngước

Hoa đào lả chả mắt đưa tròng

Dù  cho  lấy  lưới  che  trời  lại

Vượt khỏi lao quan tin tức xong.

 Âm :

        “Chung nhật khán thiên bất cử đầu

Đào hoa lạn mạn thủy đài mâu

Nhiêu quân cánh hữu già thiên võng

Thấu đắc lao quan tức tiện hưu”.

  Về sau sư dạy chúng :

-“Như lai thiền, Tổ sư đạo, tối kỵ đem tâm bên ngoài thảo, từ  cửa mà được tức phi trân, hoàn toàn giấu kín trong y  báu. Hàng  thiền giả phải sớm đến, mở toan cái chốt của Tổ sư, giặt giũ  nhiều  năm chiếc áo vải, phải quấy khen chê gởi cho không, đứng  rộng  ngang dài lẫn nhau tốt.  Anh chẳng thấy Hàn Sơn lão, trọn ngày  vui  cười năm dài quét, người hỏi  trong kia việc thé nào ? Vào ruộng hoang chẳng lựa,nắm lấy đưa ra cỏ. Tham ! “.

-“Cây dùi xoay, chiếc búa ở  núi, Phật Tổ  ra  đời  chưa  dễ  cho, dù khiến đề hồ đầy thế gian, ông không  bát  báu  làm  sao  lấy ? Thần Sơn đập lưới, Đạo Ngô múa, dưa ngọt  tận gốc ngọt, dưa  đắng  rễ cũng đắng”.

  Niên hiệu Thiên Hưng năm  Giáp Dần, ngày  ra  hạ, sư  bảo  cư  sĩ Trịnh Tích : Mùng tám tháng mười là ngày kỵ Phật Giám,ắt thời tôi đến .

  Ngày mùng bốn tháng mười có Đạo Như đến thăm. Sư bảo :

-Ông đến rất đúng lúc, trước một ngày  cũng  không  tốt, sau  một ngày  lại  qua  rồi. Tôi tuy cùng  Phật Giám đồng điều sanh, nhưng trọn chẳng cùng đồng điều tử. Sáng mai  nên  vì  ta  tìm một  chiếc thuyền nhỏ .

  Đạo Như hỏi :

-Cần dài hay cần cao ?

  Sư bảo cao chừng năm thước .

  Ba ngày sau, khi gà gáy sáng, sư ngồi nghiêm ngay thẳng. Thị  giả đến xin kệ,sư bảo : Chẳng từng làm được .

  Nói xong,sư liền thị tịch .

                                        ----------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 251 .

*-Thơ thiền Đường Tống. tr 34 .

*-Thiền luận (2). tr 316 .

*-Ngũ đăng hội nguyên. tr 495-498 .

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                       SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            74-THIỀN SƯ SĨ KHUÊ TRÚC AM (1083-1146)

                                           +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Sử, quê ở Thành Đô,Tứ Xuyên. Sư xuất gia khi còn tuổi niên thiếu, nương  với  thầy  Tông  Nhã  ở chùa Đại Từ, siêng học kinh giáo,chuyên nghiên cứu sâu kinh Lăng Nghiêm. Sau lại hướng phương Nam vân du tu học .

  Sư đến Long Môn đem chỗ tâm đắc thưa hỏi thiền sư Phật Nhãn.

  Phật Nhãn bảo :

-“Ông hiểu tâm đã tột,chỉ thiếu gắng sức mở mắt thôi”.

  Hôm khác sư lại hỏi :

-Khi tuyệt đối đãi thì thế nào ?

  Phật Nhãn đáp :

  Giống hệt ông ở trong tăng đường thưa thỉnh, sư mờ mịt .

  Đến chiều,sư lập lại câu thoại khi sáng thưa hỏi ?

  Phật Nhãn bảo :

-Ngôn ngữ nhàn . -Ngay lời nầy sư đại ngộ .

  Về sau sư dạy chúng :

-“Rõ ràng không ngộ, có pháp tức mê. Các  ngươi  nhằm  trong  ấy lập chẳng được, các ông nhằm trong  ấy  trụ  chẳng  được. Nếu lập thì nguy, nếu  trụ  trì  thì  mù. Cần phải  ý  chẳng  dùng  huyền, câu chẳng dùng ý, dụng chẳng dừng cơ. Ba điều nay đã  rõ, tất  cả  chỗ không nên bó buộc, tự  nhiên  hiện  tiền, chẳng  phải  chiếu  cố, tự nhiên  minh  bạch.  Tuy  là  như  thế, lại  phải  biết  có  việc  hướng thượng Mưa lâu chẳng tạnh. Dốt !”.

-“KIến kiến chi thời,kiến phi thị kiến, kiến du ly kiến, kiến bất năng cập”. (1) Hoa rơi  có  ý  theo  dòng  nước, dòng nước vô tình luyến hoa  rơi. “ Các  cái  có  thể  trả, tự  nhiên  chẳng  phải  ông, là ai ?”. Thường hận xuân về không chỗ kiếm, đâu ngờ chuyển nhập trong đây rồi. Sau ba mươi năm chớ nói Năng Nhơn  chùa  nầy  dạy  phá hoại nam nữ nhà người .

  Có vị tăng hỏi :

-Thế nào là ý Tổ sư Tây sang ?

  Sư đáp :

-“Nhà đông đốt đuốc,đến nhà tây ngồi tối”.

  Tăng lại hỏi :

-Chưa biết ý chỉ thế nào ?

  Sư đáp :

-“Ngựa nên gác yên,lừa nên cột dây”.

  Tăng lễ bái . Sư bảo :

-“Ngựa nên gác yên, lừa nên cột dây, thiền tăng  lanh  lợi  chỉ  tiêu một cái ; dù khiến nhà đông đốt đèn sáng, chưa hẳn nhà  tây  ngồi trong tối. Tây sang ý chỉ hỏi thế nào, ông thầy lắm mồm  tự  chuốc họa”.

  Đến ngày 18 tháng 7 năm Bính Dần, sư gọi Trưởng lão Tông Phạn đến  dặn  bảo  việc  chùa. Hôm sau, tắm gội xong, sư đánh chuông họp chúng,chúng họp,sư đến tòa ngồi yên thị tịch,thọ 63 tuổi .

                                       ----------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 257 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (7). tr 6.000 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 634 .

(1)-Cái thấy,thấy hằng ngày

      Thấy chưa phải thật thấy

      Cái  thấy  lìa  cái  thây

     Thấy nầy khó sánh vậy.

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

  75-THIỀN SƯ ĐẠO HẠNH (Ở) TUYẾT ĐƯỜNG (1089-1151)

                                         +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ Diệp, quê ở  Kiên Châu, Giang Tây. Thuở nhỏ sư thường hay lui tới chùa Thiên Ninh học Phật với thiền sư  Vi. Năm 19  tuổi xuất gia theo ngài  Giác  Ấn  Tử  Anh, lại tham học với ngài Chi Nguyên Nhuận, nhưng cơ duyên không khế hợp. Sư  tiếp  tục  lên  đường tìm đến lễ bái ngài Phật Nhãn Thanh Viễn ở chùa Long Môn. Nơi đây sư đại ngộ,nhờ Phật Nhãn nhắc lại câu thoại : “Huyền Sa chạm đến ngón chân”.

  Về sau sư dạy chúng :

-“Hội tức liền hội, ngọc vốn không  tỳ, nếu  nói  chẳng  hội, tay  cối sanh hoa ; thử hỏi chín năm xay mặt  vào  vách, sao  bằng  đại  hội niêm hoa. Sư Nam Minh thương xót thế ấy, cũng là thuận gió ném cát “. Tham !

-“Khắp thân là miệng nói được phân nửa, khắp thân  là  mắt  dùng được một cây ; chỗ dùng không đến nói có dư, chỗ nói không  đến dùng  không  hết. Thế  nên  nói : Đang  dùng  không  nói, đang  nói không  dùng, dùng nói đồng thời, dùng  nói  chẳng  đồng  thời. Các ông nếu có nghĩ nghị. Tây phong dưới gót chân ông”.

-“Trước đây Hòa  thượng  Cơ  hỏi  tăng  chúng : “Thiền  lấy  gì  làm nghĩa ?”.Ta bảo chư Phật ba đời là chê bai, hai mươi tám vị Tổ Tây thiên là  chê  bai, sáu vị Tổ Trung Hoa là chê bai, Hòa thượng khắp thiên hạ là chê bai, các ngươi là chê bai, sơn tăng là chê bai, trong đây lại có người chẳng chê bai hay không ?-Bàn huyền nói diệu hà sa số,đâu giống Song Phong chê được gần”.

-“Phật nói ba thừa,mười hai phần giáo, đốn tiệm thiên viên, người si trước mặt chẳng  được  nói  mộng, Lâm Tế tam huyền, Vân Môn tam cú,Động Sơn ngũ vị,người si trước mặt chẳng được nói mộng.

Sư Nam Minh nói  thế  ấy, lại khỏi bị người kiểm trách hay không ? Sở dĩ cổ nhân nói : Người máy đá giống như ông, cũng biết xướng bài ca, ông nếu  giống  người  đá, Tuyết khúc cũng nên hòa. Lại  có hòa  Tuyết  khúc  hay  chăng ? Nếu có, kêu  lại  cùng  lão  tăng  rửa chân”.

  Sư có bệnh, đệ tử Uông Công Kiều đến thăm, sư dặn dò và để kệ:

Biết thì biết bổn tâm mình

Thấy thì thấy bổn tâm mình

Biết được bổn tâm cùng bổn tánh

Chính là tông môn đại bệnh.

  Hôm sau, sư tắm gội, mặc pháp phục ngồi kiết già thị tịch, thọ 63 tuổi.

                                         -----------------

*-Thiền sư Trung Hoa (3). tr 265 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (3). tr 2281 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 193 .

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                        SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            76-THIỀN SƯ MINH BIỆN CHÁNH ĐƯỜNG ( ? - ? )

                                          +    +    +

Thiền sư Trung hoa, thời Tống, họ  Du, quê  ở  Bổn Quận (?). Thuở nhỏ theo thiền sư  Uẩn ở Báo Bổn. Khi thọ giới cụ túc xong, sư  du phương tham vấn các bậc tôn túc tên tuổi đương thời. Sư đến Tây kinh,trú ở chùa Thiếu Lâm,được nghe tăng thân nhắc lại việc thiền sư  Phật Nhãn dùng cổ thi phát minh vua nước  Kế  Tân  chém  tôn giả Sư Tử rằng :

Đầu sông Dương tử,dương liễu xuân

Hoa đương buồn chết người sang sông

Một  tiếng  sáo  tây  lìa  trạm  tối

Anh  đến  Tiêu  tương,tôi  đến  Tần.

  Sư thầm có chỗ khế hội, liền tìm  đến  chùa  Long  Môn  xin  nhập thất .

  Phật Nhãn nói :

-Từ trước Tổ sư nhơn duyên sách vở cho  ông  hiểu  được. Lại đưa nắm tay lên hỏi : “Cái nầy tại sao gọi là nắm ?” .

  Sư toan đáp, Phật Nhãn bụm miệng sư lại,nói : “Chẳng được khởi đạo lý”. Ngay đây sư dứt hết thấy biết trước .

  Sau nầy sư dạy chúng :

-“Bên miệng cọp mạnh lượm  được, trên  đầu  rắn  độc  an  bài, lại chẳng đóng cọc dời thuyền, xoay đầu riêng có kế sống, bà già bị ta khám phá xong,trong viện Đại bi có làng trai”.

-“Hoa nở trên gò tơ liễu bên bờ, hoàng oanh điệu đàn thúc  dạ, cỏ thơm vào câu Tạ công. Nào hẳn nghe tiếng ngộ đạo,thấy sắc minh tâm. Chẳng những trên nước tìm  bọt, đã  là  trong  mắt  dính  bụi. Hãy trong ngực nầy : “Các ông thử xem thân  sắc  vàng  tía  của  ta đây,ngày nay thì còn,ngày mai ắt không”. Giống như không gió  lại nối sóng,toàn chẳng biết hổ thẹn. Hãy nói việc ngày nay là thế nào ? Khéo kẻ mê gặp Đạt Ma,chẳng biết ai hiểu tiếp nối”.

  Ngày kỵ thiền sư Phật Nhãn, sư niêm hương : Hòa  thượng  Long Môn xiển đề lạo đảo, chẳng tin Phật pháp diệt trừ thiền  đạo, đập vở Tỳ lô cổng tiến lên,con mèo rửa mặt tự nói tốt. Một cây hương trầm đốt trên lò, kéo  tay  vạch  ngực  luống  sầu  thảm. Thôi buồn thảm !”.

  Sư làm bài tán Đạt Ma rằng :

-“Trước gác Thăng Nguyên bối rối, bờ ngọc Lạc Dương trái  bài, da tủy truyền thành nói cán, chiếc giày  không  đâu  chôn  vùi : Chẳng phải  một  phen  sương  lạnh  buốt, đâu  được  hoa  mai  ngát  mùi thơm”.

  Khi sắp lâm chung, sư lên tòa cầm gậy, quơ bên trái một cái  nói : Ba mươi hai tướng không tướng nầy. Sư quơ bên phải một cái nói : Tám mươi vẻ đẹp không vẻ đẹp nầy. Cây  viết Tăng Dao vẽ chẳng thành,Chí Công bày ra cỏ khô. Sư lại quơ gậy nhìn  đại  chúng  nói :

“Chớ  áo  não, thẳng đây thừa kế thôi lại  thảo”. Sư  xuống  tòa  về phương trượng,ngồi kiết già an nhiên thị tịch .

                                    --------------------

*-Thiền sư Trung hoa (3). tr 269 .

        Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                  SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                   77-CƯ SĨ PHÓ ĐẠI SĨ (497-569)

                                       +    +    +

  Cư sĩ Trung hoa,đời nhà Lương,họ tên Phó Hấp,tự Huyền Phong, hiệu Thiện Huệ, quê ở Ô Thương,Chiết Giang. Năm 16 tuổi lấy vợ,

sau đó  có  được  2  con, thường theo dân làng đi đánh cá, khi bắt được cá ông bỏ vào rộng tre,thỉnh thoảng dìm chúng xuống nước

bảo : “ Con nào muốn đi thì đi, con nào không muốn đi thì ở lại ”. Người bấy giờ cho ông là kẻ ngu .

  Năm 24  tuổi, nhân lúc đi đánh cá ở sông Nghi, chợt  gặp  vị  tăng người Ấn là Tung Đầu Đà  khai hóa, liền  bỏ  lưới  thuyền  đi  thẳng vào núi Tùng,kết một am tranh,cạnh cây song đào,lấy hiệu là Song lâm Đại sĩ .

  Ban ngày ông cấy cày để sống, ban đêm miên mật hành thiền,trải 7 năm gian khó, đắc  được  định Thủ Lăng Nghiêm, suốt thấu tông Thiền. Người đương  thời  truyền  dẫn  nhau tìm đến tham học rất đông,tất cả đều chí thành tha thiết,chẳng tiếc thân mạng .

  Ông thuyết kệ pháp khai thị chúng như sau :

Tay không nắm cán cuốc

Đị  bộ  cỡi  lưng  trâu

Trên cầu người qua lại

Cầu trôi nước chẳng trôi.

  Âm :

        “Không thủ bả sừ đầu

Bộ hành kỵ thủy ngưu

Nhơn tùng kiều thượng quá

Kiều lưu thủy bất lưu”.

  Vua Lương Vũ Đế  thỉnh  ông  vào  nội  cung  giảng  kinh. Tại  điện Trùng Vân, vua đích thân đến nghe ; khi vua đến tất  cả  đều  đứng dậy, chỉ mỗi mình ông là ngồi im. Quần thần thấy thế thưa hỏi .

  Ông  đáp :” Đất pháp nếu động thì tất cả chẳng an ”. Việc  nầy  về sau trở thành giai thoại  trong  nhà  thiền. Một  lần  khác, cũng  tại điện Trung Vân, ông  đang  giảng  kinh  Bát  nhã, các vị thân vương thấy ông ngồi chẳng ngay,liền hỏi :

-Sao chẳng ngồi ngay thẳng ?

  Ông trả lời :

-“Ngồi ngay  mà  tánh  chẳng  ngay, ngồi  nghiêng  mà  tâm  không nghiêng”.

  Trong thời gian hành hóa, ông  có  thuyết  nhiều  pháp  kệ  dạy chúng,như bài kệ tụng sau đây :

Đêm đêm ôm Phật ngủ

Sáng sáng cùng Phật dậy

Đứng ngồi vẫn theo nhau

Nói nín đồng vừa vặn

Mảy tơ cũng chẳng rời

Tương tợ như hình bóng

Muốn biết chỗ Phật   ở

Lời nói âm thanh đó .

  Âm :

        “Dạ dạ bảo Phật miên

Triêu triêu hoàn cộng khởi

Khởi tọa trấn tương tùy

Ngữ mặc đồng cư chỉ

Túng hào bất tương ly

Như thân ảnh tương tự

Dục thức Phật khứ xứ

Chỉ giá ngữ thanh thị”.

  Trước khi nhập diệt,ông có để lại để lại cho chúng đệ tử pháp kệ:

Có vật trước trời đất

Không hình vốn lặng yên

Hay làm chủ muôn tượng

Bốn mùa chẳng đổi thay.

  Âm :

        “Hữu vật tiên thiên địa

Vô hình bổn tịch liêu

Năng vi vạn tượng chủ

Bất trục tứ thời diêu”.

  Niên hiệu Thái Nguyên, năm đầu. Ngày mười bốn tháng hai  năm Kỷ Sửu, ông cho nhóm họp chúng đệ tử đến để răn dạy dặn dò,rồi ngồi kiết già thị tịch,thọ 73 tuổi .

                                          -----------------

*-Ngũ đăng hội nguyên. tr 36 .

*-Thiền luận (1). tr 442 .

*-Tuệ Trung ngữ lục dịch giải. tr 465 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (6). tr 5584 .

*-Thiền uyển dao lâm. tr 192 .

*-Lăng Nghiêm tông thông (1). tr 73 .

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                     SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

         78-ĐẠI SƯ CHÂU HOẰNG VÂN THÊ (1532-1612)

                                        +    +    +

  Cao tăng Trung hoa,đời Minh,người Hàng Châu,họ Thẩm, tự Phật Huệ, hiệu Liên trì. Thuở nhỏ sư theo Nho học, lớn  lên  quy  hướng Phật đạo, năm 32 tuổi xuất gia với ngài Vô Môn Tánh Thiên  ở  Tây Sơn và thọ giới cụ túc với ngài  Vô Trần  ở  Chiêu Khánh. Sau đó sư du phương tham học khắp nơi .

  Khi chưa làm  tăng, nhân  nghe  bà  lão  bên  cạnh  nhà  mỗi  đêm thường niệm Phật,số đếm rất nhiều. Sư để ý hỏi,được bà lão đáp :

“Nếu lúc sanh thời chuyên tâm niệm Phật, khi lâm chung sẽ  tránh được bệnh khổ, vui vẻ từ giã mọi người ra đi”. Từ đây sư  bắt  đầu lưu tâm pháp môn Tịnh độ, tự viết bốn chữ : “Sanh tử sự đại” treo trước bàn để tự răn nhắc .

  Sau khi làm tăng, sư  chủ  trương Tịnh độ,  chuyên  tu  niệm  Phật

thực hành các điều thiện,ra sức ca ngợi phát triển Thiền Tịnh song tu, cật lực bài bác các hạng  cuồng  thiền, không  ngừng  trước  tác kinh luận .

  Đến niên hiệu Vạn Lịch thứ bốn mươi, sư vào thành từ  biệt  tăng tục, đồng thời bảo họ  rằng : “Tôi sắp đi nơi khác”. Sư  trở  lại  Vân Thê, đãi  trà  từ  biệt  chúng. Mọi người thấy lạ, nhưng chẳng  hiểu duyên cớ .

  Chiều ngày mùng một tháng bảy năm 1612, sư vào nhà tăng nói :

“Mai tôi đi”.

  Sáng hôm sau,sư nói mệt,lui vào Phật thất,ngồi ngay thẳng nhắm mắt, tăng chúng và mọi người tụ tập, sư  mở  mắt  nhìn  chung  rồi bảo :

-“Đại chúng phải niệm Phật cho đến chính chắn,chớ nghi ngờ”Dặn xong, sư chấp tay hướng về tây niệm hồng danh  A Di Đà Phật  mà tịch,thọ 81 tuổi .

                                    ------------------

*-Đường về cực lạc (1). tr 163 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 258 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (2). tr 396 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 401 .

       Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2.003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                   79-NGẪU ÍCH TRÍ HÚC (1599-1655)

                                         +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Minh, họ Chung, tự Chấn Chi, hiệu Ngẫu Ích, Bát bất đạo nhân, quê  ở  Mộc Độc, huyện  Ngô. Lúc nhỏ  theo Nho học, thề sẽ tiêu diệt Phật, Lão. Sau nhân được  đọc “Tự tri lục và Trúc song tùy bút” của ngài Châu Hoằng, liền đốt  bộ “Tịch Phật luận” của mình .

  Năm 20 tuổi nhân nghe kinh Địa Tạng bổn nguyện,cảm được tâm nguyện của Bồ tát, liền phát khởi  ý hướng xuất tục và chuyên tâm niệm Phật từ đấy .

  Năm 24 tuổi, sư theo ngài Tuyết Lãnh thế phát xuất gia, rộng học giáo nghĩa các tông Duy Thức, Hoa Nghiêm, Thiên Thai,Thiền, Tịnh và Luật.  Sư chủ trương dung hợp các Tông, đề  xướng  niệm  Phật tức Thiền, tuy nhiên vẫn duy  về  niệm Phật. Sư lại cho rằng, người tu thiền cần phải học tập kinh điển,lấy giáo làm kẻ chỉ đạo .

  Sư thường dạy môn nhơn :

-“Người chân thật niệm Phật, trong thì quên thân, ngoài  thì  quên cảnh, đó là Đại bố thí. Không sanh lòng tham, sân, si  là Đại trì giới.

Chẳng chấp thị  phi  nhân  ngã, là Đại nhẫn nhục. Niệm Phật không gián đoạn, là Đại  tinh tấn. Vọng  tưởng  không  móng  khởi, là  Đại thiền định. Không bị ngoại sự “khác” và  ngoại pháp “khác”làm mê lầm,là Đại trí tuệ .

  “Thử kiểm soát lại mình, nếu chưa quên được thân tâm, thế giới,

còn tham, sân, si, còn thị phi nhân ngã, còn trì  trệ  gián  đoạn, còn vọng tưởng  tạp niệm, còn bị việc khác, môn khác lôi kéo, thì chưa phải là “Chân thật niệm Phật”.

-“Người  tu  Tịnh  độ  niệm  Phật ! Rất  kỵ  nay  vầy  mai  khác. Gặp người nghĩa học, liền muốn học văn, học luận. Gặp người tu thiền,

liền muốn tham thoại, khán ngữ. Gặp  người  trì  luật, liền mộ khất thực khổ hành. Như thế thì chẳng xong việc gì, bởi trong lòng lăng xăng đủ thứ” .

-“Tha hồ cho ai đó giảng  hết  mười  hai  phần  giáo, tam tạng kinh điển không thiếu, giải phá cả ngàn công  án  cũng  chỉ  là  việc  bên ngoài lề sanh tử. Đến phúc lâm chung quyết định đem dùng chẳng được”.

  Ngày 21  tháng giêng năm  1655, niên hiệu Thuận Trị thứ  12, đời Thanh. Sư dậy sớm, dù có  bệnh, song  trông  sư  vẫn  khỏe  khoắn tươi tỉnh bình thường. Đến giờ ngọ, sư ngồi kiết già, mặt hướng về Tây chấp tay thị tịch, thọ 57 tuổi .

                                         ---------------

*-Đường về cực lạc (1). tr 171 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 260 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (5). tr 4366 .

*-Từ điển thiền tông Hán Việt. tr 865 .

                                                    ---o---

               Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                80-ĐẠI SƯ THIỆT HIỀN TỈNH AN ( ? - ? )

                                      +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Thanh, quê ở Trường Thục, tự Tư Tề, hiệu Tỉnh An. Từ bé sư đã không dùng thịt cá, khi  lớn  lên  xuất  gia, chuyên tâm tham cứu câu : “Niệm Phật đó là ai ?”. Được tỉnh ngộ  liền  nói : “Tôi đã tỉnh giấc mơ”. Sau đó, tại chùa Chân Tịnh

sư đống cửa thất ba năm, ngày xem kinh đêm lại niệm Phật .

  Sư có soạn văn “Phát Bồ đề tâm” lời tha thiết rất đáng  cảm  thán như sau :

-“Trong đời có người tu hành chẳng tham cứu tự tâm, chỉ biết việc bên ngoài. Hoặc  cầu  tài  lợi, hoặc  ưa  danh  tiếng, hoặc  ham  vui sướng hiện tại, hoặc trông  quả  báo  tương  lai, phát

tâm như thế gọi là tà”.

-“Còn  người  tu  hành  chẳng  cần  danh  lợi, chẳng  tham  sung sướng, chẳng trông quả báo, chỉ vì thoát ly sanh tử, chỉ  vì  đạo

 Bồ đề, đấy gọi là chánh”.

-“Niệm niệm trên cầu Phật đạo, tâm  tâm  dưới  độ  quần  sanh, xem Phật đạo xa vời mà lòng không khiếp, thấy chúng sanh khó độ mà chí  chẳng  sờn, như  trèo  núi  quyết  đến  đảnh, như  leo  tháp  quyết đến chót, phát tâm như đây gọi là chơn”.

-“Có tội không sám  hối, có lỗi chẳng chịu chừa, ngoài  xem  như trong sạch, bên trong  lại  nhơ  nhớp, trước thì tinh tấn, sau lại biếng lười, dù cũng có  tâm  tốt, song  có  lộn  lợi  danh, dù  là có thiện pháp lại nhiễm ô tội nghiệp, đó gọi là ngụy”…

  Sư dạy chúng :

-“Một  câu  “A Di Đà Phật” là  đầu  tắc  công  án, không  thương lượng gì khác, thẳng tiến đến chốn. Như  đống  lửa  lớn, vật  bỏ  vào  liền  cháy. Như  gươm  Thái  a, chém  vật  liền  đứt  lìa. Tám muôn bốn ngàn pháp môn, không ngoài sáu chữ. Một ngàn bảy trăm công án, một câu đoán đủ. Mặc ai không ưa nghe Phật, ta  tự  nhớ Phật, niệm Phật, chẳng cần biện luận nhiều lời, chỉ nên nhất tâm bất loạn”.

  Năm Ứng Chính  thứ  11, ngày  mùng tám tháng chạp, sư  bảo đại chúng : “Tháng tư năm sau tôi đi” rồi đóng  cửa  hất chuyên  tâm niệm Phật, mỗi ngày mười vạn câu.

  Năm sau, ngày  mười  ba  tháng  tư, sư  không  ăn  uống, ngồi  ngay thẳng nhắm mắt. Đến canh năm ngày mười bốn, sư tắm gội thay  y  phục, đến giờ ngọ, hướng  về  Tây  ngồi  nhắm  mắt  yên lặng. Đại chúng vân tập đông đủ,sư chợt mở mắt nhìn mọi người nói :

-“Tôi  về  Cực  lạc, chẳng bao lâu sẽ trở lại. Thoát ly  sanh  tử  là  việc lớn, mọi người nên tự giữ lòng thanh tịnh, siêng năng niệm Phật”.

  Dặn xong, sư chấp  tay  xướng  to  danh  hiệu A Di Đà Phật lền thị tịch, thọ 49 tuổi .

                                           ---------------

*-Đường về cực lạc (1).  tr 180-195 .

                                                 ---o---

              Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                  SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                  81-PHÁP SƯ HUỆ ĐỨC (452-535)

                                               +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, đời Lương, quê  ở  Ô  Thương, Tứ  Xuyên, họ Lâu, tự Đức Tố .

  Sư biết đi chùa, lễ Phật, tụng  kinh  năm lên bảy tuổi, đến  năm mười bảy tuổi theo thầy Huệ Tịnh xuất gia, tại chùa Đông Sơn. Sau khi bổn sư tịch, sư lên núi ẩn tu, dùng rễ lá làm thức ăn qua ngày .

  Tề  Trung Thư  là  Châu  Ngung  kỉnh  mộ, thỉnh  sư  về  trụ  trì  chùa Thảo Đường ở  Chung Sơn. Tại đây sư  truyền  giảng  các bộ kinh Đại thừa như : Tịnh Danh, Thắng Man, Pháp Hoa và Đại phẩm Bát nhã, học nhơn các nơi đến nghe học rất đông .

  Ngày  mùng  tám  tháng  tư  năm  520, niên  hiệu  Thiên  Giám  năm thứ 18. Vua Lương Vũ Đế  thỉnh sư vào cung, thiết lập đại hội Vô giá, cầu sư truyền trao cho vua giới Bồ tát .

  Nguyên hiệu Đại Đồng, nguyên niên, sư  có  bệnh. Vũ  Đế  cho người đến thăm viếng, sư nói :

-Đêm nay ta đi .

  Đến canh năm đêm ấy, hương thơm ngào ngạt, môn nhơn lặng đứng, sư dạy :

-“Có sanh thì  có  tử, đó là thường  sự. Hãy siêng  tu  niệm  huệ, chớ khởi loạn tưởng”.

  Nói xong, sư chấp tay thị tịch, thọ 84 tuổi .

                                   --------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 89 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3102 .

                                                        ---o---

               Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            82-THIỀN SƯ HUỆ TƯ NAM NHẠC (515-577)

                                           +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, thời Nam Bắc triều, họ Lý, quê ở  Vũ Tân, Hà Nam. Sư hâm mộ Phật pháp từ thuở nhỏ, năm lên 15 tuổi xuất gia theo thiền sư Huệ Văn, chuyên tụng kinh Pháp Hoa số  đến  ngàn  biến. Ngày  đêm  sư  nhiếp  tâm  chuyên  nhất, hông  không  dính chiếu, trải qua 21 ngày đêm trong hạ, có được phần chứng .

  Sau đó bỗng dưng báo chướng nổi lên, tay chân suy yếu, đi  lại không được, sư tự nghĩ :

 -“Bệnh  từ  nghiệp  sanh, nghiệp  từ  tâm  khởi, nếu  nguồn  tâm không khởi, thì ngoại cảnh đâu có hình trạng bệnh; bệnh, nghiệp cùng với thân nầy đều như bóng huyễn”.

  Sư  quán  như  thế, thân  trở  lại  nhẹ  nhàng  khỏe  mạnh  như  cũ. Nhưng hết mùa hạ năm ấy, kết quả tu tập rốt chẳng được gì, sư  ôm  lòng  hổ  thẹn, tự than : Đã  để  tuổi  trẻ  luống  qua, chán nản buông thân tựa vào  tường, bất  chợt  ngay  đó  liền  tỏ  ngộ “Pháp Hoa tam muội”.

  Sư dạy chúng :

-“Nguồn đạo không xa, biển  tánh  rất  gần, chỉ hướng mình tìm, chớ  theo  kẻ  khác. Tìm  thì  chẳng  được, dù  được  cũng chẳng  phải  chân thật”.

  Sư  là  người  đầu  tiên  chủ trương có thời kỳ “Mạt pháp” nên đã  xác  lập  tín  ngưỡng  giữa  Phật Di Đà  và  Di Lặc. Đồng thời cũng đề xướng việc thực hành thiền pháp, cùng việc nghiên cứu giáo lý .

  Thời gian  trụ  ở  Nam Nhạc, có  người  hỏi  sư : “Sao cứ ngắm mây trời cảnh đẹp, chẳng chịu xuống núi giáo hóa chúng sanh ?”.

  Sư đáp :

-“Ba đời chư Phật bị ta nuốt trọn, còn  có  chúng  sanh  nào  để giáo hóa”.

  Ngày sáu tháng sáu  năm  577, niên hiệu Thái Kiến năm thứ 9. Sư bảo môn nhân rằng :

-“Nếu có được mười người  chẳng  tiếc  thân  mạng, thường tu Pháp  hoa, Bát  nhã, niệm  Phật  tam  muội, Phương  đẳng, sám hối, hẹn phải kiến chứng, thì tùy chỗ cần  ta  sẽ  cung  cấp  cho.

Nếu chẳng có người như thế, thì đã xa cách ta rồi vậy”.

  Bấy giờ đại chúng đều cho là việc khó khăn khổ hành, nên  tất  cả im lặng chẳng thưa hỏi. Sư đuổi chúng ra hết  rồi  nhập  diệt. Bỗng có vị tiểu tăng tên Linh Biện kêu khóc, sư mở mắt ra nói :

 -“Sao đặng kinh động ta ? Đồ ngu ! Đi ra !  Rồi sư chấp tay niệm Phật thị tịch, thọ 63 tuổi .

                                       -----------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 44 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 90 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (4). tr 3095 .

                                             ---o---

                   Gò vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

              83-ĐẠI SƯ TRÍ KHẢI THIÊN THAI (518-597)

                                         +    +    +

  Cao Tăng Trung hoa, đời  Tùy, quê  ở  Kinh  Châu, Hồ Nam, họ Trần, tự Đức An, thường được gọi là Trí Giả hay Thiên Thai Đại sư .

  Dù tuổi đời còn ngây thơ non trẻ, song  sư  đã biết tới lui chùa và làm thân với chư tăng. Năm 18  tuổi  cầu  xuất gia thế độ với ngài Pháp Tự chùa Quả Nguyện .

  Trước, sư  học  luật  với  ngài  Huệ  Khoáng, kế  đọc  các  kinh Phương đẳng thông suốt và  trì  tụng  kinh Pháp hoa, Vô lượng thọ, Phổ hiền, tinh  quán  trong  hai  tuần  đã  thâm đạt được lý nghĩa .

  Đời Trần, năm 560, sư đến núi Đại Tô tham kiến ngài  Huệ Tư, được triệt ngộ “Pháp hoa tam muội và Nhất tâm tam quán”. Sau  đó  sư vân du giáo hóa, đến núi Thiên thai dừng  tại  đây  thuyết giảng suốt chín năm, nên có danh gọi là Thiên Thai Đại sư .

  Sư dạy chúng :

-“Muốn quyết định sanh về Cực lạc, cần  phải  có hai hạnh “Yểm ly và Hân nguyện”.

1.-Thế nào là Yểm ly ?

-“Phải quán  xét  thân  nầy  chứa  đủ  đầy  nhơ  nhớp, chịu nhiều nỗi khổ đau bức ngặt, chẳng có chi thật vui, nên sanh lòng nhàm chán lìa xa. Khi  quán  tưởng  như  thế, lửa dâm  dục, phiền  não dần dần thuyên giảm. Lại phát nguyện cầu được vĩnh viễn xa lìa  cảnh  trần khổ lụy, không còn  thọ  cái  nghiệp  mang  thân  nam, nữ máu mủ tanh nhơ, không còn đắm mê theo ngũ dục; lại  cầu mau được sanh về Tịnh độ, chứng chân  thân  pháp  tánh  trong sạch quang minh”.

2.-Thế nào là Hân nguyện ?

-“Vì nghĩ  đến  chúng  sanh  đang  chìm  trong  bể khổ, nếu mình là phàm phu thì không đủ sức cứu độ. Nên nay tha thiết  muốn cầu  về Cực lạc, để được gần Phật Thánh, nương  tựa  tu  hành  mau  chứng được vô sanh, để dẫn dắt chúng sanh thoát khổ não, hầu báo đáp bốn ân trọng. Đó là mục đích cầu sanh .

  Lại quán cảnh Cực lạc bảy  báu  trang  nghiêm, đầy  đủ  sự  an  vui mầu nhiệm, khiến sanh tâm ưa thích. Nhân đó  gắng  tu  bố  thí, trì giới, niệm Phật  cùng  các  việc  lành  khác, và đem tất cả điều lành làm được hồi hướng, nguyện  mình  cùng  chúng sanh đồng sanh về Tịnh độ. Tin rằng, làm như thế quyết định sẽ vãng sanh. Đó là Hân nguyện”.

  Mùa  đông  năm 597, niên  hiệu  Khai  Hoàng  thứ 17, sư  ngồi  trước tượng  đá  lớn  trên  núi, hướng về Tây niệm Phật thị tịch, thọ  60 tuổi, 40 tuổi hạ .

                                              ------------

*-Hương quê Cực lạc. tr 28 .

*-Lịch sử Phật giáo Trung quốc. tr 124 .

*-Cao tăng dị truyện. tr 48 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (10). tr 8685)

                                                ---o---

             Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

           84-ĐẠI SƯ DIÊN THỌ VĨNH MINH (904-975)  

                                                  +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, thời Ngũ Đại, người xứ Dư Hàng, Lâm An, họ  Vương, tự  Trọng  Huyền, hiệu  Bào  nhất  tử. Sư  nối  pháp  Quốc  sư Đức Thiều, là  Tổ  thứ  ba  dòng  thiền Pháp Nhãn, Tổ thứ sáu tông môn Tịnh độ .

  Trước sư làm quan, sau theo thiền sư Thúy Nham, xuất  gia  ở chùa Long Sách  năm 30  tuổi. Sư đến núi Thiên Thai tham kiến Quốc sư Đức Thiều, tu tập thiền định, đạt được  yếu  chỉ  thâm huyền. Lại đến chùa Quốc Thanh, ở đây  sư  trì  kinh Pháp Hoa, phóng sanh, thí thực, chuyên hành tịnh nghiệp .

  Sư có viết tập “Vạn thiện đồng quy” lời lẽ thiết yếu !

-“Sanh về duy tâm Tịnh  độ  là  phần  của  bậc  liễu  đạt  tự  tâm. Kinh “ Như lai bất tư nghì cảnh giới ” nói : “ Tất cả  ba  đời  chư Phật đều duy tâm lượng, đặng  tùy  thuận  nhẫn, hoặc nhập  sơ  địa, xả thân mau sanh Cực lạc quốc độ”. Do đây nên  biết, người  đạt  tự  tâm mới  sanh  duy  tâm  Tịnh độ, còn  hàng  chấp  cảnh, chỉ hạn  cuộc trong cảnh sở duyên. Nhân quả đã chẳng sai, mới  rõ  ngoài  tâm không thật có pháp”.

-“Thập nghi luận nói : "Người trí dẫu mạnh  mẽ  cầu  sanh  tịnh độ, nhưng đạt được lý  sanh, thể  bất  khả  đắc, mới là chơn vô sanh. Đây là nghĩa ”Vì tâm tịnh  là  Phật độ tịnh ”. Người  ngu  bị  sanh  nó  trói buộc, nghe sanh liền cho là sanh, nghe vô sanh liền cho là vô sanh mà chẳng hiểu “ Lý sanh là vô sanh ” nên thị phi bỉ  thử  với  nhau. Đây là kẻ tà kiến báng pháp”.

  Sư có làm bốn bài kệ, nhằm hóa giải những so đo giữa người tu Thiền và Tịnh, sau đây :

1.-Có Thiền tông không Tịnh độ

Mười người tu, chín người gảy đổ

Ấm cảnh đến hiện ra

Hốt hoảng xuôi tay theo nó.

2.-Không Thiền tông,có Tịnh độ

Mười người tu,mười người đến chỗ

Đặng gần Phật Di Đà

Lo gì không khai ngộ .

3.-Có Thiền tông,có Tịnh độ

Như thêm sừng cho mảnh hổ

Hiện đời làm thầy người

Kiếp sau làm Phật Tổ .

4.-Không Thiền tông,không Tịnh độ

Giường sắt cột đồng đang chờ đó

Muôn kiếp nghìn đời sau

Không chỗ nơi nương tựa.

 Âm :

1.-Hữu Thiền vô Tịnh độ

Thập nhơn cửu ta lộ

Ấm cảnh nhược hiện tiền

Miết nhĩ tùy tha khứ.

2.-Vô Thiền hữu Tịnh độ

Vạn tu vạn nhơn khứ

Nhược đắc kiến Di Đà

Hà sầu bất khai ngộ.

3.-Hữu Thiền hữu Tịnh độ

Dụ như đới giác hổ

Hiện tiền vi nhơn sư

Lai sanh tác Phật Tổ.

4.-Vô Thiền vô Tịnh độ

Thiết sàng tinh đồng trụ

Vạn kiếp dữ thiên sanh

Một cá nhơn  y  hộ.

  Năm thứ tám Khải Bảo nhà Tống. Sáng ngày 26  tháng  2, sư  dậy sớm thấp hương lễ Phật, rồi nhóm chúng dạy bảo. Sau đó  sư  an nhiên ngồi kiết già trên pháp tòa thị tịch, thọ 72 tuổi .

                                       -----------------

*-Đường về Cực lạc (1). tr 152-161 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (2). tr 634 .

                                                  ---o---

                 Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                      SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            85-ĐẠI SƯ TẾ TỈNH TRIỆT NGỘ (1741-1810)

                                                 +    +    +

  Cao  tăng  Trung  hoa, đời  Thanh, họ  Mã, tự  Triệt  Ngộ, Nội Đường, hiệu Mộng Đông, quê ở Phong Nhuận, Hà Bắc .

  Thuở thiếu thời tinh  thông kinh sử, năm 22  tuổi nhân bị bạo bệnh, giác ngộ được lẽ  vô  thường, liền  đến  am Tam Thánh  ở  Hà Bắc, cầu xin xuất gia với ngài Vinh Trì. Sau đó sư du phương  tham  học  các  nơi, nghiên  cứu  thông  suốt  cả  hai  tông  Tánh

Tướng  như  các  kinh: Viên  Giác, Pháp  Hoa, Kim  Cang, Lăng Nghiêm và Duy Thức. Cuối cùng sư lại  nhận  được  huyền  chỉ thâm diệu nơi ngài Túy Như

  Từ khi kế thừa trụ trì chùa Quảng Thông, sư  đề xướng Thiền Tịnh song tu, được rất nhiều người ngưỡng  mộ  tu  tập. Riêng bản thân sư thì thời  giờ  luôn  hạn  định, chỉ  dạy chúng và tiếp khách không quá một cây hương, ngoài ra  lo  lạy Phật và niệm Phật .

  Sư dạy chúng :

-“Đầu mối quan hệ trong vòng sanh tử có hai năng lực :

1.-“Tâm chữ đa đoan, trọng xứ thiên trụy”. Đây là tâm lực (1)

2.-“Như nhơn phụ trái, cường giả tiên thiên”. Đó là nghiệp lực. (2)

-“Nghiệp lực  rất  lớn, nhưng  tâm  lực  lại  lớn  hơn. Vì  nghiệp không tự tánh, luôn nương  gá  nơi tâm ; thế nên  nếu tâm chú trọng thì sẽ làm cho nghiệp mạnh theo. Do  đó  nếu  dụng  tâm chú  trọng  để  tu  tịnh  nghiệp, thì  tịnh  nghiệp  sẽ  phát  triển  mạnh, và đến khi  báo tận mạng  chung  quyết  chẳng sanh cõi khác”.

-“Đang  lúc  ở  trong  cảnh  mộng, vui  khổ  vẫn  rõ  ràng. Cảnh  mộng chịu khổ ở thế gian, sao bằng cảnh mộng an vui nơi  Cực  lạc. Hơn nữa cảnh mộng ở thế gian là từ mộng vào mộng, càng lúc càng vùi sâu vào chỗ mê say. Còn  cảnh  mộng  ở  Cực lạc, là từ mộng ra  khỏi mộng, thành tựu đại  giác. Cõi  uế  và  cõi  tịnh  dù đồng là cảnh huyễn mộng, nhưng kết quả  ảnh  hưởng khác nhau rất  xa, vì  thế  nên  tự xét suy, sớm hướng tu tịnh nghiệp”.

  Tháng hai năm Gia Khánh thứ 15, sư biết trước ngày giờ thác hóa, nên đi từ biệt các nơi và dặn bảo rằng :

-“Thân nầy như huyễn chẳng bền  lâu, mỗi  người  nên  nỗ  lực  niệm Phật, nơi Tịnh độ chúng ta sẽ gặp nhau”.

  Đến ngày mùng hai tháng chạp, sư bảo đại chúng :

-“Ta  sắp  về  Cực  lạc “ và  dạy mọi người luân phiên niệm Phật. Đến 5 giờ chiều ngày 17 tháng chạp, sư ngồi ngay thẳng hướng  về  Tây bảo đại chúng :

-“Ta sắp đi đây “ mọi người  hãy  niệm  Phật, dứt lời, sư kiết ấn thị tịch, thọ 70 tuổi .

                                            ----------------

*-Đường về Cực lạc (1). tr 195 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (7). tr 6636 .

(1)-Như người mắc nợ, kẻ mạnh đòi trước.

(2)-Tơ lòng trăm mối, nặng đâu rơi đấy.

                                          (Quy Sơn Cảnh Sách)

                                                   ---o---

                     Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                 86-THƯỢNG TỌA THÁI NGUYÊN (       )

                                                +    +    +

  Thượng tọa Thá  Nguyên Phù, buổi  đầu  ở chùa  Quang  Hiếu,

Dương Châu. Sư  giảng  kinh  Niết Bàn, có  vị  thiền  tăng nhân  đi ngang ghé  nghe, đến  đoạn “Tam  thân  Phật  tánh, tam  đức  pháp thân” thiền  tăng  không  nín  cười  được. Khi  thời  giảng  xong, sư thỉnh thiền tăng vào thất uống trà, rồi thưa hỏi :

-Tôi vốn kiến giải non kém hẹp  hòi, chỉ  theo  văn  giảng  nghĩa. May nhờ thầy thấy được mà cười, rất mong thầy hoan hỷ  chỉ  cho  chỗ kém thiếu .

  Thiền tăng bảo :

-Sở dĩ tôi cười, vì Tọa chủ không biết Pháp thân .

  Sư thưa :

-Tôi hiểu như thế, có chỗ nào không đúng ?

  Thiền tăng bảo :

-Mời Tọa chủ giảng lại đoạn ấy .

  Sư nói : “Lý Pháp thân như bầu thái hư, dọc suốt ba đời, ngang trùm  mười   phương, tóm  gọn  tám  cực, bao  quát  âm  dương, tùy duyên cơ cảm, không đâu chẳng khắp”.

  Thiền tăng bảo :

-Chẳng phải tôi nói thầy giảng không đúng. Nhưng đó  chỉ  nói được bên cạnh Pháp thân, chứ thực chưa hề biết Pháp thân .

  Sư thưa :

-Nếu thế, xin thiền đức cho tôi được nghe ?

  Thiền tăng bảo :

-Nhưng liệu Tọa chủ có chịu tin chăng ?

  Sư thưa :

-Tôi đâu dám chẳng tin .

  Thiền tăng bảo :

-Tọa chủ thử ngưng  giảng  một  tuần, đóng cửa  thất  ngồi  yên  thu nhiếp tâm niệm, thiện ác các duyên một lúc buông hết .

  Sư  theo  lời  khuyên, thực  hành  từ  đầu  hôm  đến canh  năm, nghe tiếng trống  canh, hốt  nhiên  khai  ngộ. Liền  đến  gõ  cửa 

thiền tăng.

  Thiền tăng quát! Tôi bảo  ông  chuyên  trì  đại  giáo, thay Phật thuyết pháp ,giờ nầy đang nửa đêm, sao lại say sưa nằm giữa đường vậy ?

  Sư thưa :

-Thiền đức ! Từ trước đến  nay, tôi  giảng  kinh  đều  lấy  lỗ mũi của cha mẹ sanh ra. Từ nay về sau, trọn không dám thế nữa .

  Hôm nọ, sư  gặp  thiền  sư Tuyết Phong. Tuyết Phong thấy sư liền chỉ mặt trời, sư phất tay bỏ đi .

  Tuyết Phong nói :

Ông không chấp nhận ta sao ?

  Sư thưa :

-Hòa  thượng  lắc  đầu, con  vẫy  đuôi. Có  chỗ  nào  con  chẳng  chấp nhận đâu ?

  Tuyết Phong nói :

-Rốt ráo cũng không kiên tránh .

  Sư chẳng xuất thế như các vị tăng, song mọi người đều gọi là Thượng  tọa  Thái  Nguyên  Phù. Sau  nầy  sư  về  Duy  Dương, Thượng Thư họ Trần thỉnh lại cúng dường .

  Một hôm  sư  bảo Thượng Thư  rằng; “Mai  tôi  sẽ  giảng  một

biến kinh Đại Niết Bàn để đáp lại tình ông .

  Hôm sau Thượng Thư thiết trai cúng dường, khi uống trà xong sư lên tòa, im lặng hồi lâu, chợt đập thước xuống bàn nói :

-“Tôi nghe như vầy”. Rồi gọi :

-Thượng Thư !

  Thượng Thư ứng dạ !

  Sư nói :

-“Nhất thời Phật tại”. Liền thị tịch .

                                       ----------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 177 .

                                            ---o---

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                                     87-SƯ PHỔ MINH

                                                +    +    +

  Cao tăng Trung hoa, thời  Lưu Tống, pháp  danh  Phổ Minh, tự  là Tịch Chiếu, ở  am  Diệu Thường, Gia Thiện. Từ  khi  xuất  gia đến  ngày  thọ  cụ túc  giới, sư  ngày  đêm thường hay tụng kinh  Pháp Hoa và kinh Duy Ma. Sau đó sư lên núi Cô Hàng, đóng cửa thất, buông  bỏ muôn duyên, hết đọc kinh lại tĩnh tọa .

  Sư tụng kinh  Pháp Hoa  đến  phẩm  Khuyến  phát, chiêu  cảm  thấy được Bồ tát Phổ Hiền thị hiện  và  khi  tụng  kinh Duy Ma chiêu cảm nghe được tiếng nhạc trời trỗi dậy trên không .

  Sư  thường  dùng chân ngôn mật chú độ người, nên  cao  tăng truyện xếp sư vào hàng Thần nhân trong thiên tụng kinh .

  Một hôm sư bảo đệ tử :

-“Ngày mười tám tháng năm, ta thị tịch”.

  Đệ tử thưa :

-Tháng năm không được tốt .

  Sư nói :

-Thế thì tháng tám vậy .

  Sư dặn bảo đệ tử rồi trở về Gia Thiện .

  Đến tháng tám,  đệ  tử  đến  thăm, gặp  sư  đang  quét  sân. Sư cười nói :

-Ông không đến thì ta quên mất  !

  Sư bảo đánh chuông họp chúng và viết kệ :

-Cái lão già  nầy

Tuyệt không tính toán

Thiền chẳng biết tham

Kinh chẳng biết đọc

Một đời vụng về vô dụng

Dấu vết bờ núi rặng tùng

Tĩnh như thạch bàn núi Thái

Động như điện chớp sấm rền.

 Âm :

“Giá cá lão hán

Thân vô tư toán

Thiền bất hội tham

Kinh bất hội khán

Sinh bình bá chuyết vô năng

Hối tích thanh tùng nham bạn

Tĩnh như thạch bàn Thái sơn

Động nhược lôi oanh xế diện”.

  Viết xong, sư ném bút ngồi yên thị tịch, thọ  khoảng  86  tuổi,

nhằm thời Lưu Tống, niên đại khoảng 454-456 .

                                       ---------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 191 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (6). tr 5615 .

                                                       ---o---

                 Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                     SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

                     88-THIỀN SƯ PHÁP KHÁNH (       )

                                                 +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Tống, pháp danh Pháp Khánh, ở chùa Đại Giác, phủ  Hàm Bình. Buổi  đầu  sư  ở  chùa  Phổ  Chiếu, Tứ Châu, sau sư đến chùa Thiếu Lâm ở Trung Sơn, rồi lên phương Bắc và cuối cùng đến Đông Kinh .

  Một hôm thị giả  đọc ngữ  lục  của  Động Sơn Lương Giới, đến chỗ thiết trai “ngu si”. Thị giả nói :

-Cổ nhân thật kỳ lạ !

  Sư bảo :

-Như ta chết rồi, ông gọi thử xem. Nếu ta sống lại, cũng  là  có  đạo lực vậy .

  Sau sư làm bài tụng, báo trước ngày giờ chết :

Năm nay ngày năm tháng năm

Tứ  đại  xa  rời  cố  chủ

Xương trắng theo gió xa bay

Khỏi chiếm đất đai tín thí.

  Âm :

 “Kim niên ngũ nguyệt sơ ngũ

Tứ đại tương vi bổn chủ

Bạch cốt đương phong dương khước

Miễn chiếm Đàn na địa thổ”.

  Sư đem hết tài vật giao cho thị giả, thiết trai cúng tăng chúng .

  Hoàng hôn vừa buông, tiếng  chuông  đêm  vừa  điểm, sư ngồi 

yên thị tịch. Thị giả chợt nhớ việc cũ, vội đến gọi sư .

  Sư mở mắt lên tiếng : Thế nào ?

  Thị giả thưa :

-Hòa thượng tại sao lại mình trần, chân trụi ra đi vậy ?

  Sư bảo :

-Khi mới sanh, lại có những gì ?

  Thị giả ép sư mặc áo, sư bảo :

-Để lại cho người sau dùng .

  Thị giả thưa :

-Ngay khi ấy thế nào ?

  Sư nói :

-Cũng chỉ như thế. Sư lại thuyết kệ :

Bảy mươi ba năm như điện chớp

Lên đường vì anh thông một lối

Trâu sắt nhảy dựng qua Tân la

Hư không đập vỡ bảy tám mảnh.

  Âm :

“Thất thập tam niên như xế điện

Lâm hành vị quân thông nhất tuyến

Thiết ngưu bột phá quá Tân la

Trảng phá hư không thất bát phiến”.

  Thuyết  kệ  xong, sư  liền  tịch, thọ 73 tuổi, nhằm  ngày  mùng  năm tháng năm, năm 1143, niên hiệu  Hoàng Thống, năm  thứ  ba  nhà Tống .

                                          -------------

*-Cao tăng dị truyện. tr 193 .

                                            ---o---

          Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                    SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

            89-THIỀN SƯ VÔ NGÔN THÔNG (759-826)

                                              +    +    +

  Thiền sư Trung hoa, thời Đường, họ Trịnh, quê ở Quảng Châu. Thuở  nhỏ  sư  đã  mộ  đạo, không  màng  gia sản thế sự, lớn  lên  xuất gia thọ giới  tại chùa Song Lâm, Vũ Châu. Sư tánh tình trầm hậu, ít nói, lặng lẽ mà hay biết, thông minh hiểu  rõ  mọi  sự. Cho nên người đương  thời  gọi  là  Vô Ngôn Thông; hoặc  cũng  còn  gọi  là  Bất Ngữ Thông .

  Một hôm sư đang lễ Phật, có một thiền khách đến hỏi :

-Tọa chủ đang làm gì đó ?

  Sư đáp :

-Lễ Phật .

  Thiền khách chỉ tượng Phật hỏi :

-Cái nầy là cái gì ?

  Sư không đáp được .

  Đêm đó sư pháp phục nghiêm chỉnh, đến làm lễ thiền khách,

thưa rằng :

-Điều ngài hỏi khi nãy, tôi chưa hiểu ý chỉ như thế nào ?

  Thiền khách hỏi :

-Tọa chủ xuất gia đến nay đã được mấy hạ rồi ?

  Sư thưa :

-Mười hạ .

  Thiền khách hỏi :

-Lại từng xuất gia chưa ?

  Sư lại càng thêm mù mịt !

  Thiền khách bảo :

-Nếu không biết chỗ đó, thì dù có trăm hạ cũng chẳng ích gì !

  Tháng chín  năm  Canh Tý, Đường Nguyên Hòa  thứ  15  (820)  sư sang Việt Nam ở chùa Kiến Sơ, làng  Phù Đổng, huyện Tiên du, Bắc Ninh. Ngoài chuyện cơm cháo, sư chẳng đoái hoài việc chi, chỉ  vui với cái vui thiền duyệt, thường ngồi quay  mặt  vào vách  chẳng  nói năng, suốt mấy năm mà  không  ai  biết. Chỉ có sư Cảm Thành, trụ trì chùa nầy, âm thầm tỏ thấu, lòng càng tôn kính hầu hạ, nhận ngài làm thầy .

  Sư không bệnh, bữa nọ tắm gội, thay y phục, gọi  Cảm Thành đến dạy :

-Xưa Tổ ta là Nam Nhạc Hoài Nhượng, khi sắp tịch có để kệ :

Mọi sự, mọi vật

Đều từ tâm sanh

Tâm đã không sanh

Pháp không chỗ tựa

Nếu rõ lòng nầy

Làm  gì  có  ngại

Chẳng gặp cao nhân

Cẩn thận chớ nói.

  Âm :

“Nhất thiết chư pháp

Giai tồn tâm sanh

Tâm vô sở sanh

Pháp vô sở trụ

Nhược đạt tâm địa

Sở trụ vô ngại

Phi ngộ thiện căn

Thận vật khinh hứa”.

  Đọc xong, sư  chấp  tay  mà  mất. Bấy  giờ  là  mười  hai  tháng  giêng năm Bính Ngọ. Niên hiệu Đường Bảo Lịch thứ hai, thọ 68 tuổi .

                                    -----------------

*-Việt Nam Phật giáo sử luận.(1). tr 183 .

*-Thiền uyển tập anh. tr 29 .

*-Tiểu truyện các thiền sư Việt Nam. tr 15 .

*-Thiền sư Việt Nam. tr 29 .

*-Nghiên cứu thiền uyển tập anh. tr 170-313 .

*-Từ điển Phật học Huệ Quang (10). tr 9127 .

*-Việt Nam Phật giáo sử lược. tr 79 .

                                            ---o---

           Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .

                   SỐNG HAY CHẾT (SINH Ư-TỬ Ư)

              90-THÁI SƯ KHUÔNG VIỆT (933-1011)

                                              +    +    +

  Thiền sư Việt Nam, thời Đinh-Lê, họ Ngô, tên Chân Lưu, dòng giỏi của Ngô Thuận Đế . Sư diện mạo khôi ngô tuấn tú, tính tình phóng khoáng, nhỏ theo học Nho, lơn lên quy y Phật .

  Sư  thọ  cụ  túc  giới  và  thụ  nghiệp  với  thiền  sư  Vân Phong, chùa Khai Quốc. Nhân đây sư được  đọc học  nhiều  kinh  sách  Phật  giáo và sâu hiểu yếu chỉ Thiền tông .

  Năm 40 tuổi, tiếng tăm sư  vang  khắp  chốn.  Vua Đinh Tiên Hoàng mến phục, truy tặng chức Tăng Thống và phong tặng chức Thái Sư Khuông Việt .

  Về sau, sư viện lẽ già yếu, xin từ quan về núi du hí huyện nhà, lập chùa và trụ trì. Tại đây học giả bốn phương tìm đến rất đông .

  Một hôm, đệ tử  Đa Bảo thưa hỏi :

-Thế nào là chung thủy của sự học đạo ?

  Sư đáp :

“Thủy chung không vật, diệu hư không

Hiểu được chân như, thể tự đồng”.

(Thủy chung vô vật diệu hư không

Hội đác chân như thể tự đồng.)

  Đa Bảo thưa :

 -Làm sao bảo đảm được ?

  Sư đáp :

-Không có chỗ cho ngươi xuống tay .

  Đa Bảo thưa :

-Hòa thượng nói xong rồi .

  Sư hỏi :

-Ông hiểu gì ?

  Đa Bảo hét một tiếng lớn !

  Ngày 15 tháng  2  năm Thuận Thiên thứ 7, triều Lý, trước  lúc  quy tịch, sư gọi Đa Bảo đến trao pháp kệ :

Trong cây sẵn có lửa

Có lửa, lửa mới sanh

Nếu bảo cây không lửa

Hãy cọ thử cây xem.

  Âm :

“Mộc trung nguyên hữu hỏa

Nguyên hỏa phục hoàn sanh

Nhược vị mộc vô hỏa

Toãn toại hà do manh”.

  Nói kệ xong, sư ngồi kiết già mà chết, thọ 82 tuổi .

                               -----------------

*-Thiền uyển tập anh. tr 44 .

*-Thiền sư Việt Nam. tr 45 .

*-Việt Nam Phật giáo sử luận (1). tr 231 .

*-Tiểu truyện các thiền sư Việt Nam. tr 40 .

*-Nghiên cứu thiền uyển tập anh. tr 179-332 .

*-Thơ thiền Việt Nam (1). tr 33 .

*-Việt Nam Phật giáo sử lược. tr 95 .

                                            ---o---

         Gò Vấp mùa thu năm Kỷ Mão 2003 .