Tomasz Aleksandrowicz - Recenzja

Pierre Buhler napisał znakomitą książkę. Sam skromnie nazywa ją esejem, jednak jest to monografia naukowa sensu stricto.

Tylko pozornie jest to studium potęgi państwa. Tak naprawdę Autor próbuje zrozumieć i przedstawić – choć nie pisze tego wprost – paradygmat stosunków międzynarodowych XXI wieku w jego Kuhnowskim rozumieniu. Paradygmat – przypomnijmy Thomasa Kuhna – pozostaje zawsze niepełnym zespołem norm, pojęć, definicji, twierdzeń, aksjomatów – teorii konstytuujących dany obszar wiedzy; teoria, aby zostać uznana za paradygmat, musi prezentować się lepiej niż jej konkurentki, ale nie musi wyjaśniać wszystkich faktów z jakimi może zostać skonfrontowana – w istocie nigdy tego nie czyni. Jednakże podejmowanie prób wyjaśniania i zrozumienia złożonej rzeczywistości społecznej i dynamiki zachodzących w niej zmian wymaga przyjęcia kategorii uznawanych za decydujące dla analizowanych procesów. Ich następstwem są paradygmaty – charakterystyczne przekonania, przyjęty sposób widzenia problemów w danej dziedzinie, sposób myślenia na dany temat. Buhler podejmuje zatem wyzwanie postawione jeszcze w 1995 r. przez Franka N. Haasa, który w zamieszczonym w prestiżowym kwartalniku „Foreign Affairs” artykule („Paradygmat utracony”), wyraźnie stwierdzał, iż świat zimnej wojny dawał się interpretować stosunkowo prosto, zarówno wedle reguł szkoły realistycznej, jak i neoliberalnej; zimna wojna odeszła do historii, a wypracowane paradygmaty nie oddają coraz bardziej skomplikowanej rzeczywistości międzynarodowej.

Buhlerowi udała się ta próba. Swoją analizę współczesnego świata opiera na solidnej podstawie: zanim dotrzemy do XXI wieku musimy przejść przez solidną analizę historyczną, tym bardziej wartościową, że multidyscyplinarną.

Współczesności Autor przygląda się chłodnym okiem analityka, oglądając zachodzące procesy i zjawiska z wielu stron. Unika tym samym uproszczonych interpretacji, powierzchowności i tym samym – fałszywych diagnoz. Trudno nie zauważyć holizmu i elementów analizy systemowej, co w ostatecznym rezultacie daje nie tylko obraz współczesnego świata, ale i jego syntezę, pozwalając na wyodrębnienie megatrendów, chciałoby się rzec: tego co najważniejsze.

Głównym bohaterem pracy Pierre Buhlera jest państwo i jego potęga. Autor rozkłada na czynniki pierwsze pojęcie potęgi, przedstawia zmieniającą się rolę państwa, by wreszcie precyzyjnie uchwycić najistotniejszą zmianę współczesności. Dzisiejsze państwo ma na arenie międzynarodowej konkurentów, aktorów pozapaństwowych różnej proweniencji – od organizacji międzynarodowych poprzez przedsiębiorstwa transnarodowe aż po organizacje terrorystyczne. Zarówno państwo, jak i jego konkurenci działają w środowisku sieciowym; wiek informacji to nie tylko powszechny dostęp do informacji, lecz także nowe struktury, odejście od hierarchii, nowy sposób działania państwa, w znacznej mierze wymuszony przez powstanie cyberprzestrzeni – nowej, sieciowej sfery aktywności państw, organizacji, pojedynczych ludzi. Na uwagę zasługują szczególnie rozważania Autora dotyczące Unii Europejskiej – genezy integracji europejskiej i jej charakterystyka, zawarta w stwierdzeniu „Europa jako norma”.

Wreszcie – ostatnia część książki: prognoza. Autor nie pozwala sobie na puszczenie wodzy fantazji: zidentyfikowawszy megatrendy konsekwentnie buduje swoją wizję przyszłości, nie stroniąc od zadawania pytań.

Uznanie budzi bogata baza źródłowa; widać wyraźnie, że do stawianych przez Autora tez, prowadziła żmudna droga badań, lektur, a i doświadczeń zawodowego dyplomaty.

Dlaczego zatem esej? Pracę czyta się jednym tchem. Świetny język, zrozumiały, precyzyjny choć niehermetyczny; tak naprawdę to opowieść o współczesnym świecie – ciekawa, wciągająca, prawdziwa i niezamknięta, zostawiająca czytelnikowi pole do własnych przemyśleń i interpretacji, a wręcz zmuszająca do tego. To wartość sama w sobie.

„O potędze w XXI wieku” to must read dla każdego kto chce zrozumieć współczesny świat i zajrzeć w przyszłość. Pierre Buhler jest znakomitym narratorem i przewodnikiem takiej podróży.

Tomasz Aleksandrowicz

Pierre Buhler, “O potędze w XXI wieku”, wyd. Dialog, 2014.