Embedded Files
॥ देवशोधनाचा षष्ठ दशक ॥
समास पहिला : ॥ श्रीराम ॥
देवशोधन चित्त सुचित करावें ।
बोलिलें तें जीवीं धरावें ।
सावध होऊन बैसावें ।
निमिष एक ॥ १॥
कोणी एके ग्रामीं अथवा देशीं ।
राहणें आहे आपणासी ।
न भेटतां तेथिल्या प्रभूसी ।
सौख्य कैंचें ॥ २॥
म्हणौनि ज्यास जेथें राहणें ।
तेणें त्या प्रभूची भेटी घेणें ।
म्हणिजे होय श्लाघ्यवाणें ।
सर्व कांहीं ॥ ३॥
प्रभूची भेटी न घेतां ।
तेथें कैंची मान्यता ।
आपुलें महत्व जातां ।
वेळ नाहीं ॥ ४॥
म्हणौनि रायापासूनि रंक ।
कोणी एक तरी नायक ।
त्यास भेटणें हा विवेक ।
विवेकी जाणती ॥ ५॥
त्यास न भेटतां त्याचे नगरीं ।
राहतां धरितील बेगारी ।
तेथें न करितां चोरी ।
अंगीं लागे ॥ ६॥
याकारणें जो शहाणा ।
तेणें प्रभूसी भेटावें जाणा ।
ऐसें न करितां दैन्यवाणा ।
संसार त्याचा ॥ ७॥
ग्रामीं थोर ग्रामाधिपती ।
त्याहूनि थोर देशाधिपती ।
देशाधिपतीहूनि नृपती ।
थोर जाणावा ॥ ८॥
राष्ट्राचा प्रभु तो राजा ।
बहुराष्ट्र तो महाराजा ।
महाराजांचाही राजा ।
तो चक्रवर्ती ॥ ९॥
एक नरपती एक गजपती ।
एक हयपती एक भूपती ।
सकळांमध्ये चक्रवर्ती ।
थोर राजा ॥ १०॥
असो ऐशिया समस्तां ।
एक ब्रह्मा निर्माणकर्ता ।
त्या ब्रह्म्यासही निर्मिता ।
कोण आहे ॥ ११॥
ब्रह्मा विष्णु आणि हर ।
त्यांसी निर्मिता तोचि थोर ।
तो ओळखावा परमेश्वर ।
नाना यत्नें ॥ १२॥
तो देव ठायीं पडेना ।
तरी यमयातना चुकेना ।
ब्रह्माण्डनायका चोजवेना ।
हें बरें नव्हे ॥ १३॥
जेणें संसारीं घातलें ।
अवघें ब्रह्माण्ड निर्माण केलें ।
त्यासी नाहीं ओळखिलें ।
तोचि पतित ॥ १४॥
म्हणोनि देव ओळखावा ।
जन्म सार्थकचि करावा ।
न कळे तरी सत्संग धरावा ।
म्हणजे कळे ॥ १५॥
जो जाणेल भगवंत ।
तया नांव बोलिजे संत ।
जो शाश्वत आणि अशाश्वत ।
निवाडा करी ॥ १६॥
चळेना ढळेना देव ।
ऐसा ज्याचा अंतर्भाव ।
तोचि जाणिजे महानुभाव ।
तोचि साधू ॥ १७॥
जो जनांमध्ये वागे ।
परी जनांवेगळी गोष्टी सांगे ।
ज्याचे अंतरीं ज्ञान जागे ।
तोचि साधू ॥ १८॥
जाणिजे परमात्मा निर्गुण ।
त्यासींच म्हणावें ज्ञान ।
त्यावेगळें तें अज्ञान ।
सर्व कांहीं ॥ १९॥
पोट भरावयाकारणें ।
नाना विद्या अभ्यास करणें ।
त्यास ज्ञान म्हणती परी तेणें ।
सार्थक नव्हे ॥ २०॥
देव ओळखावा एक ।
तेंचि ज्ञान तें सार्थक ।
येर अवघेंचि निरर्थक ।
पोटविद्या ॥ २१॥
जन्मवरी पोट भरिलें ।
देहाचें संरक्षण केलें ।
पुढें अवघेंचि व्यर्थ गेलें ।
अंतकाळीं ॥ २२॥
एवं पोट भरावयाची विद्या ।
तियेसी म्हणों नये सद्विद्या ।
सर्वव्यापक वस्तु सद्या ।
पाविजे तें ज्ञान ॥ २३॥
ऐसें जयापाशीं ज्ञान ।
तोचि जाणावा सज्जन ।
तयापासीं समाधान ।
पुशिलें पाहिजे ॥ २४॥
अज्ञानास भेटतां अज्ञान ।
तेथें कैंचें सांपडेल ज्ञान ।
करंट्यास करंट्याचें दर्शन ।
होतां भाग्य कैंचें ॥ २५॥
रोग्यापाशीं रोगी गेला ।
तेथें कैंचें आरोग्य त्याला ।
निर्बळापाशीं निर्बळाला ।
पाठी कैंची ॥ २६॥
पिशाच्यापाशीं पिशाच गेलें ।
तेथें कोण सार्थक झालें ।
उन्मत्तास उन्मत्त भेटलें ।
त्यास उमजवी कवणू ॥ २७॥
भिकार्यापाशीं मागतां भिक्षा ।
दीक्षाहीनापाशीं मागतां दीक्षा ।
उजेड पाहतां कृष्णपक्षा ।
पाविजे कैंचा ॥ २८॥
अबद्धापाशीं गेला अबद्ध ।
तो कैसेनि होईल सुबद्ध ।
बद्धास भेटतां बद्ध ।
सिद्ध नव्हे ॥ २९॥
देह्यापाशीं गेला देही ।
तो कैसेनि होईल विदेही ।
म्हणोनि ज्ञात्यावांचूनि नाहीं
। ज्ञानमार्ग ॥ ३०॥
याकारणें ज्ञाता पहावा ।
त्याचा अनुग्रह घ्यावा ।
सारासारविचारें जीवा ।
मोक्ष प्राप्त ॥ ३१॥
हरि ॐ तत्सत् ।
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके देवशोधननिरूपणं
नाम प्रथमः समासः ॥ १॥
समास दुसरा : ब्रह्मपावननिरूपण
॥ श्रीराम ॥
ऐका उपदेशाचीं लक्षणें ।
सायुज्यप्राप्ति होय जेणें ।
नाना मतांचें पेखणें ।
कामा नये सर्वथा ॥ १॥
ब्रह्मज्ञानावीण उपदेश ।
तो म्हणों नये विशेष ।
धान्येविण जैसें भूस ।
खातां नये ॥ २॥
नाना काबाड बडविलें ।
नातरी तक्रचि घुसळिलें ।
अथवा धुवणचि सेविलें ।
सावकाश ॥ ३॥
नाना साली भक्षिल्या ।
अथवा चोइट्या चोखिल्या ।
खोबरें सांडून खादल्या ।
नरोट्या जैशा ॥ ४॥
तैसें ब्रह्मज्ञानाविण ।
नाना उपदेशांचा शीण ।
सार सांडून असार कोण ।
शहाणा सेवी ॥ ५॥
आतां ब्रह्म जें कां निर्गुण ।
तेंचि केलें निरूपण ।
सुचित करावें अंतःकरण ।
श्रोतेजनीं ॥ ६॥
सकळ सृष्टीची रचना ।
तें हें पंचभौतिक जाणा ।
परंतु हें तगेना ।
सर्वकाळ ॥ ७॥
आदि अंतीं ब्रह्म निर्गुण ।
तेचि शाश्वताची खूण ।
येर पंचभौतिक सगुण ।
नाशवंत ॥ ८॥
येरवीं हीं पाहतां भूतें ।
देव कैसें म्हणावें त्यांतें ।
भूत म्हणतां मनुष्यांतें ।
विषाद वाटे ॥ ९॥
मा तो जगन्नाथ परमात्मा ।
त्यासि आणि भूतउपमा ।
ज्याचा कळेना महिमा ।
ब्रह्मादिकांसी ॥ १०॥
भूतां ऐसा जगदीश ।
म्हणतां उत्पन्न होतो दोष ।
याकारणें महापुरुष ।
सर्व जाणती ॥ ११॥
पृथ्वी आप तेज वायु आकाश ।
यां सबाह्य जगदीश ।
पंचभूतांस आहे नाश ।
आत्मा अविनाशरूपी ॥ १२॥
जें जें रूप आणि नाम ।
तो तो अवघाच भ्रम ।
नामरूपातीत वर्म ।
अनुभवें जाणावें ॥ १३॥
पंचभूतें आणि त्रिगुण ।
ऐशी अष्टधा प्रकृति जाण ।
अष्टधा प्रकृतीस नामाभिधान ।
दृश्य ऐसें ॥ १४॥
तें हें दृश्य नाशिवंत ।
ऐसें वेद श्रुति बोलत ।
निर्गुण ब्रह्म शाश्वत ।
जाणती ज्ञानी ॥ १५॥
जें शस्त्रें तोडितां तुटेना ।
जें पावकें जाळितां जळेना ।
जें कालवितां कालवेना ।
आपेंकरूनी ॥ १६॥
जें वायूचेनि उडेना ।
जें पडेना ना झडेना ।
जें घडेना ना दडेना ।
परब्रह्म तें ॥ १७॥
ज्यासि वर्णचि नसे ।
जें सर्वांहूनि अनारिसें ।
परंतु असतचि असे ।
सर्वकाळ ॥ १८॥
दिसेना तरी काय झालें ।
परंतु सर्वत्र संचलें ।
सूक्ष्मचि कोंदाटलें ।
जेथें तेथें ॥ १९॥
दृष्टीस लागली सवे ।
जें दिसेल तेंचि पहावें ।
परंतु गुज तें जाणावें ।
गौप्य आहे ॥ २०॥
प्रगट तें जाणावें असार ।
आणि गुप्त तें जाणावें सार ।
सद्गुरुमुखें हा विचार ।
उमजों लागे ॥ २१॥
उमजेना तें उमजावें ।
दिसेना तें पहावें ।
जें कळेना तें जाणावें ।
विवेकबळें ॥ २२॥
गुप्त तेंचि प्रगटवावें ।
असाध्य तेंचि साधावें ।
कानडेंचि अभ्यासावें ।
सावकाश ॥ २३॥
वेद विरंचि आणि शेष ।
जेथें शिणले निःशेष ।
तेंचि साधावें विशेष ।
परब्रह्म तें ॥ २४॥
तरी तें कवणें परी साधावें ।
तेंचि बोलिलें स्वभावें ।
अध्यात्मश्रवणें पावावें ।
परब्रह्म तें ॥ २५॥
पृथ्वी नव्हे आप नव्हे ।
तेज नव्हे वायु नव्हे ।
वर्णव्यक्ति ऐसें नव्हे ।
अव्यक्त तें ॥ २६॥
तयास म्हणावें देव ।
वरकड लोकांचा स्वभाव ।
जितुके गांव तितुके देव ।
जनांकारणें ॥ २७॥
ऐसा देवाचा निश्चयो झाला ।
देव निर्गुण प्रत्यया आला ।
आतां आपणचि आपला ।
शोध घ्यावा ॥ २८॥
माझें शरीर ऐसें म्हणतो ।
तरी तो जाण देहावेगळाचि तो ।
मन माझें ऐसें जाणतो ।
तरी तो मनही नव्हे ॥ २९॥
पाहतां देहाचा विचार ।
अवघा तत्त्वांचा विस्तार ।
तत्त्वें तत्त्व झाडितां सार ।
आत्माचि उरे ॥ ३०॥
आपणासि ठावचि नाहीं ।
तेथें पाहणें नलगे कांहीं ।
तत्त्वें ठायींच्या ठायीं ।
विभागूनि गेलीं ॥ ३१॥
बांधली आहे तों गांठोडी ।
जो कोणी विचारें सोडी ।
विचार पाहतां गांठोडी ।
आढळेना ॥ ३२॥
तत्त्वांचें गांठोडें शरीर ।
याचा पाहतां विचार ।
एक आत्मा निरंतर ।
आपण नाहीं ॥ ३३॥
आपणासि ठावचि नाहीं ।
जन्म मृत्यु कैंचे काई ।
पाहतां वस्तूच्या ठायीं ।
पाप पुण्य नसे ॥ ३४॥
पाप पुण्य यमयातना ।
हें निर्गुणीं तों असेना ।
आपण तोचि तरी जन्ममरणा ।
ठावो कैंचा ॥ ३५॥
देहबुद्धीनें बांधला ।
तो विवेकें मोकळा केला ।
देहातीत होतां पावला ।
मोक्षपद ॥ ३६॥
झालें जन्माचें सार्थक ।
निर्गुण आत्मा आपण एक ।
परंतु हा विवेक ।
पाहिलाचि पहावा ॥ ३७॥
जागें होतां स्वप्न सरे ।
विवेक पाहतां दृश्य ओसरे ।
स्वरूपानुसंधानें तरे ।
प्राणिमात्र ॥ ३८॥
आपणास निवेदावें ।
आपण विवेकें नुरावें ।
आत्मनिवेदन जाणावें ।
याचें नांव ॥ ३९॥
आधीं अध्यात्मश्रवण ।
मग सद्गुरुपादसेवन ।
पुढें आत्मनिवेदन ।
सद्गुरुप्रसादें ॥ ४०॥
आत्मनिवेदनाउपरी ।
निखळ वस्तु निरंतरी ।
आपण आत्मा हा अंतरीं ।
बोध जाहला ॥ ४१॥
त्या ब्रह्मबोधें ब्रह्मचि झाला ।
संसारखेद तो उडाला ।
देह प्रारब्धीं टाकिला ।
सावकाश ॥ ४२॥
यासि म्हणिजे आत्मज्ञान ।
येणें पाविजे समाधान ।
परब्रह्मीं अभिन्न ।
भक्तचि जाहला ॥ ४३॥
आतां होणार तें होईना कां ।
आणि जाणार तें जाईना कां ।
तुटली मनांतील आशंका ।
जन्ममृत्यूची ॥ ४४॥
संसारीं पुंडावें चुकलें ।
देवां भक्तां ऐक्य झालें ।
मुख्य देवासि ओळखिलें ।
सत्संगेंकरूनी ॥ ४५॥
हरिः ऒं तत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके ब्रह्मप्रतिपादननिरूपणं
नाम द्वितीयः समासः ॥ २॥
समास तीसरा : मायोद्भवनिरूपण
श्रीराम ॥
निर्गुण आत्मा तो निश्चळ ।
जैसें आकाश अंतराळ ।
घन दाट निर्मळ निश्चळ ।
सदोदित ॥ १॥
जें खंडलेंचि नाहीं अखंड ।
जें उदंडाहूनि उदंड ।
जें गगनाहूनि वाड ।
अति सूक्ष्म ॥ २॥
जें दिसेना ना भासेना ।
जें उपजेना ना नासेना ।
जें येईना ना जाईना ।
परब्रह्म तें ॥ ३॥
जें चळेना ना ढळेना ।
जें तुटेना ना फुटेना ।
जें रचेना ना खचेना ।
परब्रह्म तें ॥ ४॥
जें सन्मुखचि सर्वकाळ ।
जें निष्कलंक आणि निखळ ।
सर्वांतर आकाश पाताळ ।
व्यापूनि असे ॥ ५॥
अविनाश तें ब्रह्म निर्गुण ।
नासे तें माया सगुण ।
सगुण आणि निर्गुण ।
कालवलें ॥ ६॥
या कर्दमाचा विचार ।
करूं जाणती योगीश्वर ।
जैसें क्षीर आणि नीर ।
राजहंस निवडिती ॥ ७॥
जड सकळ पंचभौतिक ।
त्यामध्यें आत्मा व्यापक ।
तो नित्यानित्यविवेक ।
पाहतां कळे ॥ ८॥
उंसामधील घेईजे रस ।
येर तें सांडिजे बाकस ।
तैसा जगामध्यें जगदीश ।
विवेकें ओळखावा ॥ ९॥
रस नाशवंत पातळ ।
आत्मा शाश्वत निश्चळ ।
रस अपूर्ण आत्मा केवळ ।
परिपूर्ण जाणावा ॥ १०॥
आत्म्यासारिखें एक असावें ।
मग तें दृष्टांतासि द्यावें ।
दृष्टांतमिसे समजावें ।
कैसें तरी ॥ ११॥
ऐशी आत्मस्थिति संचली ।
तेथें माया कैशी झाली ।
जैशी आकाशीं वाहिली ।
झुळूक वायूची ॥ १२॥
वायूपासून तेज झालें ।
तेजापासून आप निपजलें ।
आपापासून आकारलें ।
भूमंडळ ॥ १३॥
भूमंडळापासून उत्पत्ती ।
जीव नेणों झाले किती ।
परंतु ब्रह्म आदि अंतीं ।
व्यापून आहे ॥ १४॥
जें जें कांहीं निर्माण झालें ।
तें तें अवघेंचि नासलें ।
परी मुळीं ब्रह्म तें संचलें ।
जैसें तैसें ॥ १५॥
घटापूर्वीं आकाश असे ।
घटामध्येंही आकाश भासे ।
घट फुटतां न नासे ।
आकाश जैसें ॥ १६॥
तैसें परब्रह्म केवळ ।
अचळ आणि अढळ ।
मध्यें होत जात सकळ ।
सचराचर ॥ १७॥
जें जें कांहीं निर्माण झालें ।
तें तें आधीं ब्रह्में व्यापिलें ।
सर्व नासतां उरलें ।
अविनाश ब्रह्म ॥ १८॥
ऐसें ब्रह्म अविनाश ।
तें सेविती ज्ञाते पुरुष ।
तत्त्वनिरसनें आपणास ।
आपण लाभे ॥ १९॥
तत्त्वें तत्त्व मेळविलें ।
त्यासि देह ऐसें नाम ठेविलें ।
तें जाणते पुरुषीं शोधिलें ।
तत्त्वें तत्त्व ॥ २०॥
तत्त्वझाडा निःशेष होतां ।
तेथें निमाली देहाहंता ।
निर्गुण ब्रह्मीं ऐक्यता ।
विवेकें जाहली ॥ २१॥
विवेकें देहाकडे पाहिलें ।
तों तत्त्वें तत्त्व ओसरलें ।
आपण कांहीं नाहीं आलें ।
प्रत्ययासी ॥ २२॥
आपला आपण शोध घेतां ।
आपुली तों मायिक वार्ता ।
तत्त्वांतीं उरलें तत्त्वता ।
निर्गुण ब्रह्म ॥ २३॥
आपणाविण निर्गुण ब्रह्म ।
हेंचि निवेदनाचें वर्म ।
तत्त्वासरिसा गेला भ्रम ।
मीतूंपणाचा ॥ २४॥
मीपण पाहतां आढळेना ।
निर्गुण ब्रह्म तें चळेना ।
आपण तेंचि परी कळेना ।
सद्गुरूविण ॥ २५॥
सारासार अवघें शोधिलें ।
तों असार तें निघून गेलें ।
पुढें सार तें उरलें ।
निर्गुण ब्रह्म ॥ २६॥
आधीं ब्रह्म निरूपिलें ।
तेंचि सकळामध्यें व्यापिलें ।
सकळ अवघेंचि नासलें ।
उरलें तें केवळ ब्रह्म ॥ २७॥
होतां विवेकें संहार ।
तेथें निवडे सारासार ।
आपला आपणासि विचार ।
ठायीं पडे ॥ २८॥
आपण कल्पिलें मीपण ।
मीपण शोधितां नुरे जाण ।
मीपण गेलिया निर्गुण ।
आत्माचि स्वयें ॥ २९॥
झालिया तत्त्वांचें निरसन ।
निर्गुण आत्माचि आपण ।
कां दाखवावें मीपण ।
तत्त्वनिरसनाउपरी ॥ ३०॥
तत्त्वांमध्यें मीपण गेलें ।
तरी निर्गुण सहजचि उरलें ।
सोहंभावें प्रत्यया आलें ।
आत्मनिवेदन ॥ ३१॥
आत्मनिवेदन होतां ।
देवभक्तांस ऐक्यता ।
साचार भक्त विभक्तता ।
सांडूनि जाहला ॥ ३२॥
निर्गुणासि नाहीं जन्ममरण ।
निर्गुणासि नाहीं पाप पुण्य ।
निर्गुणीं अनन्य होतां आपण ।
मुक्त जाहला ॥ ३३॥
तत्त्वीं वेंटाळूनि घेतला ।
प्राणी संशयें गुंडाळला ।
आपणास आपण भुलला ।
कोहं म्हणे ॥ ३४॥
तत्त्वीं गुंतला म्हणे कोहं ।
विवेकें पाहतां म्हणे सोहं ।
अनन्य होतां अहं सोहं ।
मावळलीं ॥ ३५॥
याउपरि उर्वरित ।
तेंचि स्वरूप संत ।
देहीं असोनि देहातीत ।
जाणिजे ऐसा ॥ ३६॥
संदेहवृत्ति ते न भंगे ।
म्हणोनि बोलिलेंच बोलावें लागे ॥
आम्हांसि हें घडलें प्रसंगें ।
श्रोतीं क्षमा केली पाहिजे ॥ ३७॥
हरिॐतत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके मायोद्भवनिरूपणं नाम
तृतीयः समासः ॥ ३॥
समास चवथा : ब्रह्मनिरूपण
श्रीराम ॥
कृतयुग सत्रा लक्ष अठ्ठावीस सहस्र ।
त्रेतायुग बारा लक्ष शाण्णव सहस्र ।
द्वापरयुग आठ लक्ष चौसष्ट सहस्र ।
आतां कलियुग ऐका ॥ १॥
कलियुग चार लक्ष बत्तीस सहस्र ।
चतुर्युगें त्रेचाळीस लक्ष वीस सहस्र ।
ऐशीं चतुर्युगें सहस्र ।
तो ब्रह्मयाचा एक दिवस ॥ २॥
ऐसे ब्रह्मे सहस्र देखा ।
तेव्हां विष्णूची एक घटिका ।
विष्णू सहस्र होतां ऐका ।
पळ एक ईश्वराचें ॥ ३॥
ईश्वर जाय सहस्र वेळ ।
तैं शक्तीचें अर्ध पळ ।
ऐशी संख्या बोलिली सकळ ।
शास्त्रांतरीं ॥ ४॥
चतुर्युगसहस्राणि
दिनमेकंपितामहम् ।
पितामहसहस्राणि
विष्णोर्घटिकमेव च ॥
विष्णोरेकः सहस्राणि पलमेकं महेश्वरम् ।
महेश्वरसहस्राणि शक्तेरर्धं पलं भवेत् ॥
ऐशा अनन्त शक्ती होती ।
अनंत रचना होती जाती ।
तरी अखंड खंडेना स्थिति ।
परब्रह्माची ॥ ५॥
परब्रह्मासि कैंची स्थिती ।
परी ही बोलावयाची रीती ।
वेदश्रुती नेति नेति म्हणती ।
परब्रह्मीं ॥ ६॥
चार सहस्र सातशें साठी ।
इतुकी कलियुगाची राहाटी ।
उरल्या कलियुगाची गोष्टी ।
ऐसी असे ॥ ७॥
चार लक्ष सत्तावीस सहस्र ।
दोनशें चाळीस संवत्सर ।
पुढें अन्योन्य वर्णसंकर ।
होणार आहे ॥ ८॥
ऐसें रचलें चराचर ।
येथें एकाहूनि एक थोर ।
पाहतां येथींचा विचार ।
अंत न लगे ॥ ९॥
एक म्हणती विष्णु थोर ।
एक म्हणती रुद्र थोर ।
एक म्हणती शक्ति थोर ।
सकळांमध्यें ॥ १०॥
ऐसे आपुलालेपरी बोलती ।
परंतु अवघेंचि नासेल कल्पांतीं ।
यद्दृष्टं तन्नष्टं हें श्रुति ।
बोलतसे ॥ ११॥
आपुलाली उपासना ।
अभिमान लागला जनां ।
याचा निश्चयो निवडेना ।
साधुविण ॥ १२॥
साधु निश्चयो करिती एक ।
आत्मा सर्वत्र व्यापक ।
येर हें अवघेंचि मायिक ।
चराचर ॥ १३॥
चित्रीं लिहिली सेना ।
त्यांत कोण थोर कोण साना ।
हें कां तुम्ही विचाराना ।
आपुलें ठायीं ॥ १४॥
स्वप्नीं उदंड देखिलें ।
लहान थोरही कल्पिलें ।
परंतु जागें झालिया झालें ।
कैसें पहा ॥ १५॥
पाहतां जागृतीचा विचार ।
कैंचें लहान कैंचें थोर ।
झाला अवघाचि विचार ।
स्वप्नरचनेचा ॥ १६॥
अवघाचि मायिक विचार ।
कैंचें लहान कैंचें थोर ।
लहानथोराचा हा निर्धार ।
जाणती ज्ञानी ॥ १७॥
जो जन्मास प्राणी आला ।
तो मी थोर म्हणतचि मेला ।
परी याचा विचार पाहिला ।
पाहिजे श्रेष्ठीं ॥ १८॥
जयां झालें आत्मज्ञान ।
तेचि थोर महाजन ।
वेद शास्त्रें पुराण ।
साधु संत बोलिले ॥ १९॥
एवं सकळांमध्यें थोर ।
तो एकचि परमेश्वर ।
तयामध्यें हरिहर ।
होती जाती ॥ २०॥
तो निर्गुण निराकार ।
तेथें नाहीं उत्पत्ति स्थिति संहार ।
स्थानमानांचा विचार ।
ऐलिकडे ॥ २१॥
नांव रूप स्थान मान ।
हा तों अवघाचि अनुमान ।
तथापि होईल निदान ।
ब्रह्मप्रळयीं ॥ २२॥
ब्रह्म प्रळयावेगळें ।
ब्रह्म नामरूपावेगळें ।
ब्रह्म कोणा एक्या काळें ।
जैसें तैसें ॥ २३॥
करिती ब्रह्मनिरूपण ।
जाणती ब्रह्म संपूर्ण ।
तेचि जाणावे ब्राह्मण ।
ब्रह्मविद ॥ २४॥
हरिः ॐ तत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके ब्रह्मनिरूपणं नाम
चतुर्थः समासः ॥ ४॥
समास पांचवा : मायाब्रह्मनिरूपण
श्रीराम ॥
श्रोते पुसती ऐसें ।
मायाब्रह्म तें कैसें ।
श्रोत्या वक्‌त्याचे मिषें ।
निरूपण ऐका ॥ १॥
ब्रह्म निर्गुण निराकार ।
माया सगुण साकार ।
ब्रह्मासि नाहीं पारावार ।
मायेसि आहे ॥ २॥
ब्रह्म निर्मळ निश्चळ ।
माया चंचळ चपळ ।
ब्रह्म निरुपाधि केवळ ।
माया उपाधिरूप ॥ ३॥
माया दिसे ब्रह्म दिसेना ।
माया भासे ब्रह्म भासेना ।
माया नासे ब्रह्म नासेना ।
कल्पांतकाळीं ॥ ४॥
माया रचे ब्रह्म रचेना ।
माया खचे ब्रह्म खचेना ।
माया रुचे ब्रह्म रुचेना ।
अज्ञानासी ॥ ५॥
माया उपजे ब्रह्म उपजेना ।
माया मरे ब्रह्म मरेना ।
माया धरे ब्रह्म धरेना ।
धारणेसी ॥ ६॥
माया फुटे ब्रह्म फुटेना ।
माया तुटे ब्रह्म तुटेना ।
माया विटे ब्रह्म विटेना ।
अविट तें ॥ ७॥
माया विकारी ब्रह्म निर्विकारी ।
माया सर्व करी ब्रह्म कांहींच न करी ।
माया नाना रूपें धरी ।
ब्रह्म तें अरूप ॥ ८॥
माया पंचभौतिक अनेक ।
ब्रह्म तें शाश्वत एक ।
मायाब्रह्माचा विवेक ।
विवेकी जाणती ॥ ९॥
माया लहान ब्रह्म थोर ।
माया असार ब्रह्म सार ।
माया अर्ति पारावार ।
ब्रह्मासि नाहीं ॥ १०॥
सकळ माया विस्तारली ।
ब्रह्मस्थिति आच्छादिली ।
परी ते निवडून घेतली ।
साधुजनीं ॥ ११॥
गोंडाळ सांडून नीर घेइजे ।
नीर सांडून क्षीर सेविजे ।
माया सांडून अनुभविजे ।
परब्रह्म तैसें ॥ १२॥
ब्रह्म आकाशा ऐसें निवळ ।
माया वसुंधरा डहुळ ।
ब्रह्म सूक्ष्म केवळ ।
माया स्थूळरूप ॥ १३॥
ब्रह्म तें अप्रत्यक्ष असे ।
माया ते प्रत्यक्ष दिसे ।
ब्रह्म तें समचि असे ।
माया ते विषमरूप ॥ १४॥
माया लक्ष्य ब्रह्म अलक्ष्य ।
माया साक्ष ब्रह्म असाक्ष ।
मायेमध्यें दोन्ही पक्ष ।
ब्रह्मीं पक्षचि नाहीं ॥ १५॥
माया पूर्वपक्ष ब्रह्म सिद्धांत ।
माया असत् ब्रह्म सत् ।
ब्रह्मासि नाहीं करणें हित ।
मायेसि आहे ॥ १६॥
ब्रह्म अखंड घनदाट ।
माया पंचभौतिक पोंचट ।
ब्रह्म तें निरंतर निघोट ।
माया ते जुनी जर्जरी ॥ १७॥
माया घडे ब्रह्म घडेना ।
माया पडे ब्रह्म पडेना ।
माया विघडे ब्रह्म विघडेना ।
जैसें तैसें ॥ १८॥
ब्रह्म असतचि असे ।
माया निरसितांच निरसे ।
ब्रह्मास कल्पांत नसे ।
मायेसि असे ॥ १९॥
माया कठिण ब्रह्म कोमळ ।
माया अल्प ब्रह्म विशाळ ।
माया नसे सर्वकाळ ।
ब्रह्मचि असे ॥ २०॥
वस्तु नव्हे बोलिजे ऐशी ।
माया जैशी बोलिजे तैशी ।
काळ पावेना वस्तूसी ।
मायेसी झडपी ॥ २१॥
नाना रूप नाना रंग ।
तितुका मायेचा प्रसंग ।
माया भंगे ब्रह्म अभंग ।
जैसें तैसें ॥ २२॥
आतां असो हा विस्तार ।
चालत जातें सचराचर ।
तितुकी माया परमेश्वर ।
सबाह्य अभ्यंतरीं ॥ २३॥
सकळ उपाधींवेगळा ।
तो परमात्मा निराळा ।
जळीं असोन नातळे जळा ।
आकाश जैसें ॥ २४॥
मायाब्रह्मांचें विवरण ।
करितां चुके जन्ममरण ।
संतांसि गेलिया शरण ।
मोक्ष लाभे ॥ २५॥
अरे या संतांचा महिमा ।
बोलावया नाहीं सीमा ।
जयांचेनि जगदात्मा ।
अंतरींच होय ॥ २६॥
हरिॐतत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके मायाब्रह्मनिरूपणं नाम
पंचमः समासः ॥ ५॥
समास सहावा : सृष्टीकथन
श्रीराम ॥
सृष्टीपूर्वींच ब्रह्म असे ।
तेथें सृष्टि मुळींच नसे ।
आतां सृष्टि दिसत असे ।
ते सत्य कीं मिथ्या ॥ १॥
तुम्ही सर्वज्ञ गोसावी ।
माझी आशंका फेडावी ।
ऐसा श्रोता विनवी ।
वक्तयासी ॥ २॥
आतां ऐका प्रत्युत्तर ।
कथेसि व्हावें तत्पर ।
वक्ता सर्वज्ञ उदार ।
बोलता जाहला ॥ ३॥
जीवभूतः सनातनः ।
ऐसें गीतेचें वचन ।
येणें वाक्यें सत्यपण ।
सृष्टीस आलें ॥ ४॥
यद्दृष्टं तन्नष्टं येणें- ।
वाक्यें सृष्टि मिथ्यापणें ।
सत्य मिथ्या ऐसें कोणें ।
निवडावें ॥ ५॥
सत्य म्हणों तरी नासे ।
मिथ्या म्हणों तरी दिसे ।
आतां जैसें आहे तैसें ।
बोलिजेल ॥ ६॥
सृष्टीमध्यें बहु जन ।
अज्ञान आणि सज्ञान ।
म्हणोनियां समाधान ।
होत नाहीं ॥ ७॥
ऐका अज्ञानाचें मत ।
सृष्टि आहे ते शाश्वत ।
देव धर्म तीर्थ व्रत ।
सत्यचि आहे ॥ ८॥
बोले सर्वज्ञांचा राजा ।
मूर्खस्य प्रतिमापूजा ।
ब्रह्मप्रळयाच्या पैजा ।
घालूं पाहे ॥ ९॥
तंव बोले तो अज्ञान ।
तरी कां करिसी संध्या स्नान ।
गुरुभजन तीर्थाटन ।
कासया करावें ॥ १०॥
तीर्थे तीर्थे निर्मलं ब्रह्मवृन्दम् ।
वृन्दे वृन्दे तत्त्वचिन्तानुवादः ।
वादे वादे जायते तत्त्वबोधः ।
बोधे बोधे भासते चन्द्रचूडः ॥ १॥
ऐसें चन्द्रचूडाचें वचन ।
सद्गुरूचें उपासन ।
गुरुगीतानिरूपण ।
बोलिलें हरें ॥ ११॥
गुरूसि कैसें भजावें ।
आधीं तयासि ओळखावें ।
त्याचें समाधान घ्यावें ।
विवेकें स्वयें ॥ १२॥
ब्रह्मानन्दं परमसुखदं
केवलं ज्ञानमूर्तिम्
द्वन्द्वातीतं गगनसदृशं
तत्त्वमस्यादिलक्ष्यम् ।
एकं नित्यं विमलमचलं
सर्वधीसाक्षिभूतम्
भावातीतं त्रिगुणरहितं
सद्गुरुं तं नमामि ॥ १॥
गुरुगीतेचें वचन ।
ऐसें सद्गुरूचें ध्यान ।
तेथें सृष्टि मिथ्या भान ।
उरेल कैंचें ॥ १३॥
ऐसें सज्ञान बोलिला ।
सद्गुरु तो ओळखिला ।
सृष्टि मिथ्या ऐसा केला ।
निश्चितार्थ ॥ १४॥
श्रोता ऐसें न मानी कदा ।
अधिक उठिला विवादा ।
म्हणे कैसा रे गोविंदा ।
अज्ञान म्हणतोसी ॥ १५॥
जीवभूतः सनातनः ।
ऐसें गीतेचें वचन ।
तयासि तूं अज्ञान ।
म्हणतोसि कैसा ॥ १६॥
ऐसा श्रोता आक्षेप करी ।
विषाद मानिला अंतरीं ।
याचें प्रत्युत्तर चतुरीं ।
सावध परिसावें ॥ १७॥
गीतेंत बोलिला गोविंद ।
त्याचा न कळे तुज भेद ।
म्हणोनियां व्यर्थ खेद ।
वाहतोसि ॥ १८॥
अश्वत्थः सर्ववृक्षाणां ।
माझी विभूती पिंपळ ।
म्हणोनि बोलिला गोपाळ ।
वृक्ष तोडितां तत्काळ ।
तुटत आहे ॥ १९॥
नैनं छिंदंति शस्त्राणि
नैनं दहति पावकः ।
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न
शोषयति मारुतः ॥ १॥
शस्त्रांचेनि तुटेना ।
अग्नीचेनि जळेना ।
उदकामध्यें कालवेना ।
स्वरूप माझें ॥ २०॥
पिंपळ तुटे शस्त्रानें ।
पिंपळ जळे पावकानें ।
पिंपळ कालवे उदकानें ।
नाशवंत ॥ २१॥
तुटे जळे बुडे उडे ।
आतां ऐक्य कैसें घडे ।
म्हणोनि हें उजेडे ।
सद्गुरुमुखें ॥ २२॥
इन्द्रियाणां मनश्चास्मि' ।
कृष्ण म्हणे मन तो मी ।
तरी कां आवरावी ऊर्मी ।
चंचळ मनाची ॥ २३॥
ऐसें कृष्ण कां बोलिला ।
साधनमार्ग दाखविला ।
खडे मांडूनि शिकविला ।
ओनामा जेवीं ॥ २४॥
ऐसा आहे वाक्यभेद ।
सर्व जाणे तो गोविंद ।
देहबुद्धीचा विवाद ।
कामा नये ॥ २५॥
वेद शास्त्र श्रुति स्मृती ।
तेथें वाक्यभेद पडती ।
ते सर्वही निवडती ।
सद्गुरूचेनि वचनें ॥ २६॥
वेदशास्त्रांचें भांडण ।
शस्त्रें तोडी ऐसा कोण ।
हें निवडेना साधुविण ।
कदा कल्पांतीं ॥ २७॥
पूर्वपक्ष आणि सिद्धांत ।
शास्त्रीं बोलिला संकेत ।
याचा होय निश्चितार्थ ।
साधुमुखें ॥ २८॥
येऱ्हवीं वादाचीं उत्तरें ।
एकाहूनि एक थोरें ।
बोलूं जातां अपारें ।
वेदशास्त्रें ॥ २९॥
म्हणोनि वादविवाद ।
सांडूनि कीजे संवाद ।
तेणें होय ब्रह्मानंद ।
स्वानुभवें ॥ ३०॥
एके कल्पनेचे पोटीं ।
होती जाती अनंत सृष्टी ।
तया सृष्टीची गोष्टी ।
साच केवीं ॥ ३१॥
कल्पनेचा केला देव ।
तेथें झाला दृढ भाव ।
देवालागीं येतां खेव ।
भक्त दुःखें दुखवला ॥ ३२॥
पाषाणाचा देव केला ।
एके दिवशीं भंगोनि गेला ।
तेणें भक्त दुखवला ।
रडे पडे आक्रंदे ॥ ३३॥
देव हारपला घरीं ।
एक देव नेला चोरीं ।
एक देव दुराचारीं ।
फोडिला बळें ॥ ३४॥
एक देव जापाणिला ।
एक देव उदकीं टाकिला ।
एक देव नेऊन घातला ।
पायांतळीं ॥ ३५॥
काय सांगों तीर्थमहिमा ।
मोडोनि गेला दुरात्मा ।
थोर सत्व होतें तें मा ।
काय जाहलें कळेना ॥ ३६॥
देव घडिला सोनारीं ।
देव ओतिला ओतारीं ।
एक देव घडिला पाथरीं ।
पाषाणाचा ॥ ३७॥
नर्मदा गंडिकातीरीं ।
देव पडिले लक्षवरी ।
त्यांची संख्या कोण करी ।
असंख्यात गोटे ॥ ३८॥
चक्रतीर्थीं चक्रांकित ।
देव असती असंख्यात ।
नाहीं मनीं निश्चितार्थ ।
एक देव ॥ ३९॥
बाण तांदळे ताम्रनाणें ।
स्फटिक देव्हारां पूजणें ।
ऐसे देव कोण जाणे ।
खरे कीं खोटे ॥ ४०॥
देव रेशिमाचा केला ।
तोही तुटोनियां गेला ।
आतां नवा नेम धरिला ।
मृत्तिकेच्या लिंगाचा ॥ ४१॥
आमचा देव बहु सत्य ।
आम्हांस आकांतीं पावत ।
पूर्ण करी मनोरथ ।
सर्वकाळ ॥ ४२॥
आतां याचें सत्त्व गेलें ।
प्राप्त होतें तें झालें ।
प्राक्तन नवचे पालटिलें ।
ईश्वराचेनि ॥ ४३॥
धातु पाषाण मृत्तिका ।
चित्रलेप काष्ठ देखा ।
तेथें देव कैंचा मूर्खा ।
भ्रांति पडिली ॥ ४४॥
हे आपुलाली कल्पना ।
प्राक्तना-ऐशीं फळें जाणा ।
परी त्या देवाचिया खुणा ।
वेगळ्याचि ॥ ४५॥
नानाशास्त्रविदो लोका
नानादैवतपूजकाः ।
आत्मज्ञानं विना पार्थ
सर्वकर्म निरर्थकम् ॥ १॥
म्हणोनि हें माया भ्रमणें ।
सृष्टि मिथ्या कोटिगुणें ।
वेद शास्त्रें पुराणें ।
ऐशींच बोलती ॥ ४६॥
साधु संत महानुभाव ।
त्यांचा ऐसाचि अनुभव ।
पंचभूतातीत देव ।
सृष्टि मिथ्या ॥ ४७॥
सृष्टीपूर्वीं सृष्टि चालतां ।
सृष्टि अवघी संहारतां ।
शाश्वत देव तत्त्वतां ।
आदि अंतीं ॥ ४८॥
ऐसा सर्वांचा निश्चयो ।
यदर्थीं नाहीं संशयो ।
व्यतिरेक आणि अन्वयो ।
कल्पनारूप ॥ ४९॥
एके कल्पनेचे पोटीं ।
बोलिजेती अष्ट सृष्टि ।
तये सृष्टीची गोष्टी ।
सावध ऐका ॥ ५०॥
एक कल्पनेची सृष्टी ।
दुसरी शाब्दिक सृष्टी ।
तिसरी प्रत्यक्ष सृष्टी ।
जाणती सर्व ॥ ५१॥
चौथी चित्रलेप सृष्टी ।
पांचवी स्वप्नसृष्टी ।
साहावी गंधर्वसृष्टी ।
ज्वरसृष्टी सातवी ॥ ५२॥
आठवी दृष्टिबंधन ।
ऐशा अष्ट सृष्टि जाण ।
यांमध्ये श्रेष्ठ कोण ।
सत्य मानावी ॥ ५३॥
म्हणोन सृष्टी नाशवंत ।
जाणती संत महंत ।
सगुण भजावा निश्चित ।
निश्चयालागीं ॥ ५४॥
सगुणाचेनि आधारें ।
निर्गुण पाविजे निर्धारें ।
सारासारविचारें ।
संतसंगें ॥ ५५॥
आतां असो हें बहुत ।
संतसंगें केलें नेमस्त ।
येरवीं चित्त दुश्चित ।
संशयीं पडे ॥ ५६॥
तंव शिष्यें आक्षेपिलें ।
सृष्टी मिथ्या ऐसें कळलें ।
परी हें दृश्य अवघें नाथिलें ।
तरी दिसतें कां ॥ ५७॥
दृश्य प्रत्यक्ष दिसतें ।
म्हणोनि सत्यचि वाटतें ।
यासि काय करावें तें ।
सांगा स्वामी ॥ ५८॥
याचें प्रत्युत्तर भलें ।
पुढिले समासीं बोलिलें ।
श्रोतीं श्रवण केलें ।
पाहिजे पुढें ॥ ५९॥
एवं सृष्टि मिथ्या जाण ।
जाणोनि रक्षावें सगुण ।
ऐशी हे अनुभवाची खूण ।
अनुभवी जाणती ॥ ६०॥
हरि ॐ तत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके सृष्टिकथानिरूपणं
नाम षष्ठः समासः ॥ ६॥
समास सातवा : सगुणभजन
श्रीराम ॥
ज्ञानें दृश्य मिथ्या झालें ।
तरी कां पाहिजे भजन केलें ।
तेणें काय प्राप्त झालें ।
हें मज निरूपावें ॥ १॥
ज्ञानाहून थोर असेना ।
तरी कां पाहिजे उपासना ।
उपासनेनें जनां ।
काय प्राप्त ॥ २॥
मुख्य सार तें निर्गुण ।
तेथें दिसेचिना सगुण ।
भजन केलियाचा गुण ।
मज निरूपावा ॥ ३॥
जें प्रत्यक्ष नाशवंत ।
त्यासि भजावें किंनिमित्त ।
सत्य सांडून असत्य ।
कोणें भजावें ॥ ४॥
असत्याचा प्रत्ययो आला ।
तरी मग नेम कां लागला ।
सत्य सांडून गलबला ।
कासया करावा ॥ ५॥
निर्गुणानें मोक्ष होतो ।
प्रत्यक्ष प्रत्यय येतो ।
सगुण काय देऊं पाहतो ।
सांगा स्वामी ॥ ६॥
सगुण नाशवंत ऐसें सांगतां ।
पुनः भजन करावें म्हणतां ।
तरी कासयासाठीं आतां ।
भजन करूं ॥ ७॥
स्वामीचे भिडेनें बोलवेना ।
येऱ्हवीं हें कांहींच मानेना ।
साध्यचि झालिया साधना ।
कां प्रवर्तावें ॥ ८॥
ऐसें श्रोतयाचें बोलणें ।
शब्द बोले निर्बुजलेपणें ।
याचें उत्तर ऐकणें ।
म्हणे वक्ता ॥ ९॥
सद्गुरु वचन प्रतिपालन ।
हेंचि मुख्य परमार्थाचें लक्षण ।
वचनभंग करितां विलक्षण ।
सहजचि जाहलें ॥ १०॥
म्हणोनि आज्ञेसि वंदावें ।
सगुण भजन मानावें ।
श्रोता म्हणे हें देवें ।
कां प्रयोजिलें ॥ ११॥
काय मानिला उपकार ।
कोण झाला साक्षात्कार ।
किंवा प्रारब्धाचें अक्षर ।
पुसिलें देवें ॥ १२॥
होणार हें तों पालटेना ।
भजनें काय करावें जना ।
हें तों पाहतां अनुमाना ।
कांहींच न ये ॥ १३॥
स्वामीची आज्ञा प्रमाण ।
कोण करील अप्रमाण ।
परंतु याचा काय गुण ।
मज निरूपावा ॥ १४॥
वक्ता म्हणे सावधपणें ।
सांग ज्ञानाची लक्षणें ।
तुज कांहीं लागे करणें ।
किंवा नाहीं ॥ १५॥
करणें लागे भोजन ।
करणें लागे उदकप्राशन ।
मळमूत्रत्यागलक्षण ।
तेंही सुटेना ॥ १६॥
जनाचें समाधान राखावें ।
आपुलें पारिखें ओळखावें ।
आणि भजनचि मोडावें ।
हें कोण ज्ञान ॥ १७॥
ज्ञान विवेकें मिथ्या झालें ।
परंतु अवघें नाहीं टाकिलें ।
तरी मग भजनेंचि काय केलें ।
सांग बापा ॥ १८॥
साहेबास लोटांगणीं जावें ।
नीचासारिखें व्हावें ।
आणि देवास न मानावें ।
हें कोण ज्ञान ॥ १९॥
हरि हर ब्रह्मादिक ।
हे जयाचे आज्ञाधारक ।
तूं एक मानवी रंक ।
भजसि ना तरी काय गेलें ॥ २०॥
आमुचे कुळीं रघुनाथ ।
रघुनाथ आमुचा परमार्थ ।
जो समर्थाचाही समर्थ ।
देवां सोडविता ॥ २१॥
त्याचे आम्ही सेवकजन ।
सेवा करितां झालें ज्ञान ।
तेथें अभाव धरितां पतन ।
पाविजेल कीं ॥ २२॥
सद्गुरु सांगती सारासार ।
त्यास कैसें म्हणावें असार ।
तुज काय सांगणें विचार ।
शाहाणे जाणती ॥ २३॥
समर्थाचे मनींचें तुटे ।
तेंचि जाणावें अदृष्ट खोटें ।
राज्यपदापासून करंटें ।
चेवलें जैसें ॥ २४॥
मी थोर वाटे मनीं ।
तो नव्हे ब्रह्मज्ञानी ।
विचार पाहतां देहाभिमानी ।
प्रत्यक्ष दिसे ॥ २५॥
वस्तु भजन करीना ।
न करीं ऐसेंही म्हणेना ।
तरी जाणावी ती कल्पना ।
दडोन राहिली ॥ २६॥
ना तें ज्ञान ना तें भजन ।
उगाचि आला देहाभिमान ।
तेथें नाहीं कीं अनुमान ।
प्रत्ययो तुझा ॥ २७॥
तरी आतां ऐसें न करावें ।
रघुनाथभजनीं लागावें ।
तेणेंचि ज्ञान बोलावें ।
चळेना ऐसें ॥ २८॥
करी दुर्जनांचा संहार ।
भक्तजनांचा आधार ।
ऐसा हा चमत्कार ।
रोकडा चाले ॥ २९॥
मनीं धरावें तें होतें ।
विघ्न अवघेंचि नासोनि जातें ।
कृपा केलिया रघुनाथें ।
प्रचीति येते ॥ ३०॥
रघुनाथभजनें ज्ञान झालें ।
रघुनाथभजनें महत्व वाढलें ।
म्हणोनि तुवां केलें ।
पाहिजे आधीं ॥ ३१॥
हें तों आहे सप्रचीत ।
आणि तुज वाटेना प्रचित ।
साक्षात्कारें नेमस्त ।
प्रत्ययो करावा ॥ ३२॥
रघुनाथ स्मरोन कार्य करावें ।
तें तत्काळचि सिद्धि पावे ।
कर्ता राम हें असावें ।
अभ्यंतरीं ॥ ३३॥
कर्ता राम मी नव्हे आपण ।
ऐसें सगुण निवेदन ।
निर्गुणीं तें अनन्य ।
निर्गुणचि होइजे ॥ ३४॥
मी कर्ता ऐसें म्हणतां ।
कांहींच घडेना सर्वथा ।
प्रतीत पाहसी तरी आतां ।
शीघ्रचि आहे ॥ ३५॥
मी कर्ता ऐसें म्हणसी ।
तेणें तूं कष्टी होसी ।
राम कर्ता म्हणतां पावसी ।
यश कीर्ति प्रताप ॥ ३६॥
एके भावनेसाठीं ।
देवासि पडे तुटी ।
कां ते होय कृपादृष्टी ।
देव कर्ताभावितां ॥ ३७॥
आपण आहे दों दिवसांचा ।
आणि देव बहुतां काळांचा ।
आपण थोडे ओळखीचा ।
देवास त्रैलोक्य जाणे ॥ ३८॥
याकारणें रघुनाथ भजन ।
त्यासि मानिती बहुत जन ।
ब्रह्मादिक आदिकरून ।
रामभजनीं तत्पर ॥ ३९॥
ज्ञानबळें उपासना ।
अम्ही भक्त जरी मानूं ना ।
तरी या दोषाचिया पतना ।
पावों अभक्तपणें ॥ ४०॥
देव उपेक्षी थोरपणें ।
तरी मग त्याचें तोचि जाणे ।
अप्रमाण तें श्लाघ्यवाणें ।
नव्हेचि कीं श्रेष्ठा ॥ ४१॥
देहास लागली उपासना ।
आपण विवेकें उरेना ।
ऐशी स्थिति सज्जना ।
अंतरींची ॥ ४२॥
सकळ मिथ्या होऊन जातें ।
हें रामभजनें कळों येतें ।
दृश्य ज्ञानियांचें मतें ।
स्वप्न जैसें ॥ ४३॥
मिथ्या स्वप्नविवंचना ।
तैशी हे सृष्टिरचना ।
दृश्य मिथ्या साधुजनां ।
कळों आलें ॥ ४४॥
आक्षेप झाला श्रोतयांसी ।
मिथ्या तरी दिसतें कां आम्हासीं ।
याचें उत्तर पुढिलें समासीं ।
बोलिलें असे ॥ ४५॥
हरि ॐ तत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके सगुणभजननिरूपणं नाम
सप्तमः समासः ॥ ७॥
समास आठवा : दृश्यनिरूपण
श्रीराम ॥
मागां श्रोतीं पुसिलें होतें ।
दृश्य मिथ्या तरी कां दिसतें ।
त्याचें उत्तर बोलिजेल तें ।
सावधान ऐका ॥ १॥
देखिलें तें सत्यचि मानावें ।
हें ज्ञात्याचें देखणें नव्हे ।
जड मूढ अज्ञान जीवें ।
हें सत्य मानिजे ॥ २॥
एका देखिल्यासाठीं ।
लटिक्या कराव्या ग्रंथकोटी ।
संतमहंतांच्या गोष्टी ।
त्याही मिथ्या मानाव्या ॥ ३॥
माझें दिसतें हेंचि खरें ।
तेथें चालेना दुसरें ।
ऐशिया संशयाच्या भरें ।
भरोंचि नये ॥ ४॥
मृगें देखिलें मृगजळ ।
तेथें धांवे तें बरळ ।
जळ नव्हे मिथ्या सकळ ।
त्या पशूसि कोणें म्हणावें ॥ ५॥
रात्रौ स्वप्न देखिलें ।
बहुत द्रव्य सांपडलें ।
बहुत जनांसि वेव्हारिलें ।
तें खरें कैसेनि मानावें ॥ ६॥
कुशळ चितारी विचित्र ।
तेणें निर्माण केलें चित्र ।
देखतां उठे प्रीति मात्र ।
परंतु तेथें मृत्तिका ॥ ७॥
नाना वनिता हस्ती घोडे ।
रात्रौ देखतां मन बुडे ।
दिवसा पाहतां कातडें ।
कंटाळवाणें ॥ ८॥
काष्ठी पाषाणी पुतळ्या ।
नाना प्रकारें निर्मिल्या ।
परम सुंदर वाटल्या ।
परंतु तेथें पाषाण ॥ ९॥
नाना गोपुरीं पुतळ्या असती ।
वक्रांगें वक्रदृष्टीं पाहती ।
लाघव देखता भरे वृत्ती ।
परंतु तेथें त्रिभाग ॥ १०॥
खेळतां नेटके दशावतारी ।
तेथें येती सुंदर नारी ।
नेत्र मोडिती कळाकुसरीं ।
परी ते अवघे धटिंगण ॥ ११॥
सृष्टि बहुरंगी असत्य ।
बहुरूपाचें हें कृत्य ।
तुज वाटे दृश्य सत्य ।
परी हे जाण अविद्या ॥ १२॥
मिथ्या साचासारिखें देखिलें ।
परी तें पाहिजे विचारिलें ।
दृष्टि तरळतां भासलें ।
तें साच कैसें मानावें ॥ १३॥
वरी पाहतां पालथें आकाश ।
उदकीं पाहतां उताणें आकाश ।
मध्यें चांदण्याचाही प्रकाश ।
परी तें अवघें मिथ्या ॥ १४॥
नृपतीनें चितारी आणिले ।
ज्याचे त्या ऐसे पुतळे केले ।
पाहतां तेचि ऐसे गमले ।
परी ते अवघे मायिक ॥ १५॥
नेत्रीं कांहीं बाहुली नसे ।
जेव्हां जें पहावें तेव्हां तें भासे ।
डोळां प्रतिबिंब दिसे ।
तें साच कैसेनी ॥ १६॥
जितुके बुडबुडे उठती ।
तितुक्यांमध्यें रूपें दिसती ।
क्षणामध्यें फुटोनि जाती ।
रूपें मिथ्या ॥ १७॥
लघुदर्पणें दोनी चारी होतीं ।
तितुकीं मुखें प्रतिबिंबती ।
परी तीं मिथ्या आदिअंतीं ।
एकचि मुख ॥ १८॥
नदीतीरीं भार जातां ।
दुसरा भार दिसे पालथा ।
कां पडसादाचा अवचितां ।
गजर उठे ॥ १९॥
वापी सरोवरांचें नीर ।
तेथें पशु पक्षी नर वानर ।
नाना पत्रें वृक्ष विस्तार ।
दिसे दोहीं सवां ॥ २०॥
एक शस्त्र झाडूं जातां ।
दोन दिसती तत्त्वतां ।
नाना तंतु टणत्कारितां ।
द्विधा भासती ॥ २१॥
कां ते दर्पणाचे मंदिरीं ।
बैसली सभा दिसे दुसरी ।
बहुत दीपांचिये हारीं ।
बहुत छाया दिसती ॥ २२॥
ऐसें हें बहुविध भासे ।
साचासारिखें दिसे ।
परी हें सत्य म्हणोन कैसें ।
विश्वासावें ॥ २३॥
माया मिथ्या बाजीगिरी ।
दिसे साचाचिये परी ।
परी हे जाणत्यानें खरी ।
मानूंचि नये ॥ २४॥
लटिकें साचा ऐसे भावावें ।
तरी मग पारखी कासया असावें ।
एवं ये अविद्येचे गोवें ।
ऐसेचि असती ॥ २५॥
मनुष्यांची बाजीगिरी ।
बहुत जनां वाटे खरी ।
शेवट पाहतां निर्धारीं ।
मिथ्या होय ॥ २६॥
तैशीच माव राक्षसांची ।
देवांसही वाटे साची ।
पंचवटिकेसि मृगाची ।
पाठी घेतली रामें ॥ २७॥
पूर्वकाया पालटिती ।
एकाचेचि बहुत होती ।
रक्तबिंदीं जन्मती ।
रजनीचर ॥ २८॥
नाना पदार्थ फळेंचि झाले ।
द्वारकेमध्यें प्रवेशले ।
कृष्णें दैत्य किती वधिले ।
कपटरूपी ॥ २९॥
कैसें कपट रावणाचें ।
शिर केलें मावेचें ।
काळनेमीच्या आश्रमाचें ।
अपूर्व कैसें ॥ ३०॥
नाना दैत्य कपटमती ।
जे देवांसही नाटोपती ।
मग निर्माण होऊन शक्ती ।
संहार केला ॥ ३१॥
ऐसी राक्षसांची माव ।
जाणों न शकती देव ।
कपटविद्येचें लाघव ।
अघटित ज्यांचें ॥ ३२॥
मनुष्यांची बाजीगिरी ।
राक्षसांची वोडंबरी ।
भगवंताची नानापरी ।
विचित्र माया ॥ ३३॥
हे साचासारिखीच देइसे ।
विचारितांचि निरसे ।
मिथ्याच परी आभासे ।
निरंतर ॥ ३४॥
साच म्हणावी तरी हे नासे ।
मिथ्या म्हणावी तरी हे दिसे ।
दोहीं पदार्थीं अविश्वासे ।
सांगतां मन ॥ ३५॥
परंतु हें नव्हे साचार ।
मायेचा मिथ्या विचार ।
दिसतें हें स्वप्नाकार ।
जाण बापा ॥ ३६॥
तथापि असो तुजला ।
भासचि सत्य वाटला ।
तरी तेथें चुका पडिला ।
ऐक बापा ॥ ३७॥
दृश्यभास अविद्यात्मक ।
तुझाही देह तदात्मक ।
म्हणोनि हा विवेक ।
तेथें संचरला ॥ ३८॥
दृष्टीनें दृश्य देखिलें ।
मन भासावरी बैसलें ।
परी तें लिंगदेह झालें ।
अविद्यात्मक ॥ ३९॥
अविद्येनें अविद्या देखिली ।
म्हणोन गोष्टी विश्वासली ।
तुझी काया अवघी संचली ।
अविद्येची ॥ ४०॥
तेचि काया मी आपण ।
हें देहबुद्धीचें लक्षण ।
येणेंकरितां झालें प्रमाण ।
दृश्य अवघें ॥ ४१॥
इकडे सत्य मानिला देह ।
तिकडे दृश्य सत्य हा निर्वाह ।
दोंहींमध्यें हा संदेह ।
पैसावला बळें ॥ ४२॥
देहबुद्धी केली बळकट ।
आणि ब्रह्म पाहों गेला धीट ।
तों दृश्यानें रोधिली वाट ।
परब्रह्माची ॥ ४३॥
तेथें साच मानिलें दृश्याला ।
निश्चयचि बाणोनि गेला ।
पहा हो केवढा चुका पडिला ।
अकस्मात ॥ ४४॥
आतां असो हें बोलणें ।
ब्रह्म न पाविजे मीपणें ।
देहबुद्धीची लक्षणें ।
दृश्य भाविती ॥ ४५॥
अस्थींच्या देहीं मांसाचा गोळा ।
पाहेन म्हणे ब्रह्मींचा सोहळा ।
तो ज्ञाता नव्हे आंधळा ।
केवळ मूर्ख ॥ ४६॥
दृष्टीस दिसे मनास भासे ।
तितुकें काळांतरीं नासे ।
म्हणोनि दृश्यातीत असे ।
परब्रह्म तें ॥ ४७॥
परब्रह्म तें शाश्वत ।
माया तेचि अशाश्वत ।
ऐसा बोलिला निश्चितार्थ ।
नानाशास्त्रीं ॥ ४८॥
आतां पुढें निरूपण ।
देहबुद्धीचें लक्षण ।
चुका पडिला तो कोण ।
बोलिलें असे ॥ ४९॥
मी कोण हें जाणावें ।
मीपण त्यागून अनन्य व्हावें ।
मग समाधान तें स्वभावें ।
अंगीं बाणे ॥ ५०॥
हरिः ॐ तत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके दृश्यनिरसनं नाम
अष्टमः समासः ॥ ८॥
समास नववा : सारशोधन
श्रीराम ॥
गुप्त आहे उदंड धन ।
काय जाणती सेवकजन ।
तयांस आहे तें ज्ञान ।
बाह्याकाराचें ॥ १॥
गुप्त ठेविले उदंड अर्थ ।
आणि प्रगट दिसती पदार्थ ।
शहाणे शोधिति स्वार्थ ।
अंतरीं असे ॥ २॥
तैसें दृश्य हें मायिक ।
पाहत असती सकळ लोक ।
परी जयांस ठाउका विवेक ।
ते अंतर जाणती ॥ ३॥
द्रव्य ठेऊन जळ सोडिलें ।
लोक म्हणती सरोवर भरलें ।
तयाचें अभ्यंतर कळलें ।
समर्थ जनांसी ॥ ४॥
तैसे ज्ञाते जे समर्थ ।
तिहीं ओळखिला परमार्थ ।
इतर ते करिती स्वार्थ ।
दृश्य पदार्थांचा ॥ ५॥
काबाडी वाहती काबाड ।
श्रेष्ठ भोगिती रत्नें जाड ।
हें जयांचें त्यांस गोड ।
कर्मयोगें ॥ ६॥
एक काष्ठस्वार्थ करिती ।
एक शुभा एकवटिती ।
तैसे नव्हेत कीं नृपती ।
सारभोक्ते ॥ ७॥
जयांस आहे विचार ।
ते सुखासनीं झाले स्वार ।
इतर ते जवळील भार ।
वाहतचि मेले ॥ ८॥
एक दिव्यान्नें भक्षिती ।
एक विष्ठा सावडिती ।
आपण वर्तल्याचा घेती ।
साभिमान ॥ ९॥
सार सेविजे श्रेष्ठीं ।
असार घेइजे वृथापुष्टीं ।
सारासाराची गोष्टी ।
सज्ञान जाणती ॥ १०॥
गुप्त परिस चिंतामणी ।
प्रगट खडे काचमणी ।
गुप्त हेम रत्नखाणी ।
प्रगट पाषाण मृत्तिका ॥ ११॥
अव्हाशंख अव्हावेल ।
गुप्त वनस्पती अमूल्य ।
एरंड धोत्रे बहुसाल ।
प्रगट शिंपी ॥ १२॥
कोठें दिसेना कल्पतरू ।
उदंड शेरांचा विस्तारू ।
पाहतां नाहीं मैलागरू ।
बोरी बाभळी उदंड ॥ १३॥
कामधेनु जाणिजे इंद्रें ।
सृष्टींत उदंड खिल्लारें ।
महद्भाग्य भोगिजे नृपवरें ।
इतरां कर्मानुसार ॥ १४॥
नाना व्यापार करिती जन ।
अवघेच म्हणती सकांचन ।
परंतु कुबेराचें महिमान ।
कोणासीच न ये ॥ १५॥
तैसा ज्ञानी योगीश्वर ।
गुप्तार्थलाभाचा ईश्वर ।
इतर ते पोटाचे किंकर ।
नाना मतें धुंडिती ॥ १६॥
तस्मात् सार तें दिसेना ।
आणि असार तें दिसे जनां ।
सारासारविवंचना ।
साधु जाणती ॥ १७॥
दिसेना जें गुप्त धन ।
तयास करणें लागे अंजन ।
गुप्त परमात्मा सज्जन ।
संगतीं शोधावा ॥ १९॥
रायाचें सान्निध्य होतां ।
सहजचि लाभे श्रीमंतता ।
तैसा हा सत्संग धरितां ।
सद्वस्तु लाभे ॥ २०॥
सद्वस्तूस लाभे सद्वस्तु ।
अव्यवस्थासि अव्यवस्थु ।
पाहतां प्रशस्तासि प्रशस्तु ।
विचार लाभे ॥ २१॥
म्हणोनि हें दृश्यजात ।
अवघें आहे अशाश्वत ।
परमात्मा अच्युत अनंत ।
तो या दृष्यावेगळा ॥ २२॥
दृश्यावेगळा दृश्याअन्तरीं ।
सर्वात्मा तो चराचरीं ।
विचार पाहतां अंतरीं ।
निश्चयो बाणे ॥ २३॥
संसारत्याग न करितां ।
प्रपंचौपाधि न सांडितां ।
जनांमध्ये सार्थकता ।
विचारेंचि होय ॥ २४॥
हें प्रचीतीचें बोलणें ।
विवेकें प्रचीत बाणे ।
प्रचीत पाहतील ते शहाणे ।
अन्यथा नव्हे ॥ २५॥
प्रचीत आणि अनुमान ।
उधार आणि रोकडें धन ।
मानसपूजा प्रत्यक्ष दर्शन ।
यास महदंतर ॥ २६॥
पुढें जन्मांतरीं होणार ।
हा तो अवघाच उधार ।
तैसें नव्हे सारासार ।
तत्काळ लभे ॥ २७॥
तत्काळचि लाभ होतो ।
प्राणी संसारीं सुटतो ।
संशय अवघाचि तुटतो ।
जन्ममरणांचा ॥ २८॥
याचि जन्में येणेंचि काळें ।
संसारीं होइजे निराळें ।
मोक्ष पाविजे निश्चळें ।
स्वरूपाकारें ॥ २९॥
ये गोष्टीस करी अनुमान ।
तो शीघ्रचि पावेल पतन ।
मिथ्या वदेल त्यास आण ।
उपासनेची ॥ ३०॥
हें यथार्थचि आहे बोलणें ।
विवेकें शीघ्रचि मुक्त होणें ।
असोनि कांहींच नसणें ।
जनांमध्यें ॥ ३१॥
देवपद आहे निर्गुण ।
देवपदीं अनन्यपण ।
हाचि अर्थ पाहतां पूर्ण ।
समाधान बाणे ॥ ३२॥
देहींच विदेह होणें ।
करून कांहींच न करणें ।
जीवन्मुक्तांचीं लक्षणें ।
जीवन्मुक्त जाणती ॥ ३३॥
येरवीं हें खरें न वाटे ।
अनुमानेंचि संदेह वाटे ।
संदेहाचें मूळ तुटे ।
सद्गुरुवचनें ॥ ३४॥
हरि ॐ तत्सत् इति
श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
षष्ठदशके सारशोधननिरूपणं
नाम नवमः समासः ॥ ९॥
समास दहावा : अनुर्वाच्यनिरूपण
श्रीराम ॥
समाधान पुसतां कांहीं ।
म्हणती बोलिजे ऐसें नाहीं ।
तरी तें कैसें आहे सर्वही ।
मज निरूपावें ॥ १॥
मुक्यानें गूळ खादला ।
गोडी न ये सांगायाला ।
याचा अभिप्रायो मजला ।
निरूपण कीजे ॥ २॥
अनुभवही पुसों जातां ।
म्हणती न ये कीं सांगतां ।
तरी कोणापाशीं पुसों आतां ।
समाधान ॥ ३॥
जे ते अगम्य सांगती ।
न ये माझिया प्रचीती ।
विचार बैसे माझे चित्तीं ।
ऐसें करावें ॥ ४॥
ऐसें श्रोतयाचें उत्तर ।
याचें कैसें प्रत्युत्तर ।
निरूपिजेल तत्पर ।
होऊन ऐका ॥ ५॥
जें समाधानाचें स्थळ ।
कीं तो अनुभवचि केवळ ।
तेंचि स्वरूप प्रांजळ ।
बोलून दाऊं ॥ ६॥
जें बोलास आकळेना ।
बोलिल्याविणही कळेना ।
जयास कल्पितां कल्पना ।
हिंपुटी होय ॥ ७॥
तें जाणावें परब्रह्म ।
जें वेदांचें गुह्य परम ।
धरितां संत समागम ।
सर्वही कळे ॥ ८॥
तेंचि आतां सांगिजेल ।
जें समाधान सखोल ।
ऐक अनुभवाचे बोल ।
अनिर्वाच्य वस्तु ॥ ९॥
सांगतां न ये तें सांगणें ।
गोडी कळावया गूळ देणें ।
ऐसें हें सद्गुरुविणें ।
होणार नाहीं ॥ १०॥
सद्गुरुकृपा कळे त्यासी ।
जो शोधील आपणासी ।
पुढें कळेल अनुभवासी ।
आपेंआप वस्तु ॥ ११॥
दृढ करूनियां बुद्धि ।
आधीं घ्यावी आपुली शुद्धी ।
तेणें लागे समाधी ।
अकस्मात ॥ १२॥
आपुलें मूळ बरें शोधितां ।
आपुली तों मायिक वार्ता ।
पुढें वस्तूच तत्त्वतां ।
समाधान ॥ १३॥
आत्मा आहे सर्वसाक्षी ।
हें बोलिजे पूर्वपक्षीं ।
जो कोणी सिद्धांत लक्षी ।
तोचि साधु ॥ १४॥
सिद्धांत वस्तु लक्षूं जातां ।
सर्वसाक्षिणी ते अवस्था ।
आत्मा त्याहून परता ।
अवस्थातीत ॥ १५॥
पदार्थज्ञान जेव्हां सरे ।
द्रष्टा द्रष्टेपणें नुरे ।
ते समयीं फुंज उतरे ।
मीपणाचा ॥ १६॥
जेथें मुरालें मीपण ।
तेचि अनुभवाची खूण ।
अनिर्वाच्य समाधान ।
याकारणें बोलिजे ॥ १७॥
अत्यंत विचाराचे बोल ।
तरी ते मायिकचि फोल ।
शब्द सबाह्य सखोल ।
अर्थचि अवघा ॥ १८॥
शब्दाकरितां कळे अर्थ ।
अर्थ पाहतां शब्द व्यर्थ ।
शब्द सांगें तें यथार्थ ।
परी आपण मिथ्या ॥ १९॥
शब्दाकरितां वस्तु भासे ।
वस्तु पाहतां शब्द नासे ।
शब्द फोल अर्थ असे ।
घनदाटपणें ॥ २०॥
भूसाकरितां धान्य निपजे ।
धान्य घेऊन भूस टाकिजे ।
तैसा भूस शब्द जाणिजे ।
अर्थ धान्य ॥ २१॥
पोंचटामध्यें घनवट ।
घनवटीं उडे पोंचट ।
तैसा शब्द हा फलकट ।
परब्रह्मीं ॥ २२॥
शब्द बोलूनि राहे ।
अर्थ शब्दापूर्वींच आहे ।
याकारणें न साहे ।
उपमा तया अर्थासी ॥ २३॥
भूस सांडून कण घ्यावा ।
तैसा वाच्यांश त्यजावा ।
कण लक्ष्यांश लक्षावा ।
शुद्ध स्वानुभवें ॥ २४॥
दृश्यावेगळें बोलिजे ।
त्यास वाच्यांश म्हणिजे ।
त्याचा अर्थ तो जाणिजे ।
शुद्ध लक्ष्यांश ॥ २५॥
ऐसा जो शुद्ध लक्ष्यांश ।
तोचि जाणावा पूर्वपक्ष ।
स्वानुभव तो अलक्ष्य ।
लक्षिला न वचे ॥ २६॥
जेथें गाळून सांडिलें नभा ।
जो अनुभवाचा गाभा ।
ऐसा तोही उभा ।
कल्पित केला ॥ २७॥
मिथ्या कल्पनेपासून झाला ।
खरेंपण कैसें असेल त्याला ।
म्हणोनि तेथें अनुभवाला ।
ठावचि नाहीं ॥ २८॥
दुजेविण अनुभव ।
हें बोलणेंचि तों वाव ।
याकारणें नाहीं ठाव ।
अनुभवासी ॥ २९॥
अनुभवें त्रिपुटी उपजे ।
अद्वैतीं द्वैतचि लाजे ।
म्हणोनियां बोलणें साजे ।
अनिर्वाच्य ॥ ३०॥
दिवसरजनीचें परिमित ।
करावया मूळ आदित्य ।
तो आदित्य गेलिया उर्वरित ।
त्यासि काय म्हणावें ॥ ३१॥
शब्द मौनाचा विचार ।
व्हावया मूळ ओंकार ।
तो ओंकार गेलिया उच्चार ।
कैसा करावा ॥ ३२॥
अनुभव आणि अनुभविता ।
सकळ ये मायेचि करितां ।
ते माया मुळींच नसतां ।
त्यास काय म्हणावें ॥ ३३॥
वस्तु एक आपण एक ।
ऐशी असती वेगळीक ।
तरी अनुभवाचा विवेक ।
बोलों येता मुखें ॥ ३४॥
वेगळेपणाची माता ।
ते लटिकी वंध्येची सुता ।
म्हणूनियां अभिन्नता ।
मुळींच आहे ॥ ३५॥
अजन्मा होता निजला ।
तेणें स्वप्नीं स्वप्न देखिला ।
सद्गुरूसी शरण गेला ।
संसारदुःखें ॥ ३६॥
सद्गुरुकृपेस्तव ।
झाला संसार वाव ।
ज्ञान झालिया ठाव ।
पुसे अज्ञानाचा ॥ ३७॥
आहे तितुकें नाहीं झालें ।
नाहीं नाहींपणें निमालें ।
आहे नाहीं जाऊन उरलें ।
नसोन कांहीं ॥ ३८॥
शून्यत्वातीत शुद्ध ज्ञान ।
तेणें झालें समाधान ।
ऐक्यरूपें अभिन्न ।
सहजस्थिति ॥ ३९॥
अद्वैतनिरूपण होतां ।
निमाली द्वैताची वार्ता ।
ज्ञानचर्चा बोलों जातां ।
जागृति आली ॥ ४०॥
श्रोतीं व्हावें सावधान ।
अर्थीं घालावें मन ।
खुणे पावतां समाधान ।
अंतरीं कळे ॥ ४१॥
तेणें जितुकें ज्ञान कथिलें ।
तितुकें स्वप्नावारीं गेलें ।
अनिर्वाच्य सुख उरलें ।
शब्दातीत ॥ ४२॥
तेथें शब्देंविण ऐक्यता ।
अनुभव ना अनुभविता ।
ऐसा निवांत तो मागुता ।
जागृती आला ॥ ४३॥
तेणें स्वप्नीं स्वप्न देखिला ।
जागा होऊन जागृतीस आला ।
तेथें तर्क कुंठित जाहला ।
अंत न लगे ॥ ४४॥
या निरूपणाचें मूळ ।
केलेंच करूं प्रांजळ ।
तेणें अंतरीं निवळ ।
समाधान कळे ॥ ४५॥
तंव शिष्यें विनविलें ।
जी हें आतां निरूपिलें ।
तरी पाहिजे बोलिलें ।
मागुतें स्वामी ॥ ४६॥
मज कळाया कारण ।
केलेंच करावें निरूपण ।
तेथील जे का निजखूण ।
ते मज अनुभवावी ॥ ४७॥
अजन्मा तो सांगा कवण ।
तेणें देखिला कैसा स्वप्न ।
येथें कैसें निरूपण ।
बोलिलें आहे ॥ ४८॥
जाणोनि शिष्याचा आदर ।
स्वामी देती प्रत्युत्तर ।
तेंचि आतां अति तत्पर ।
श्रोतीं येथें परिसावें ॥ ४९॥
ऐक शिष्या सावधान ।
अजन्मा तो तूंचि जण ।
तुवां देखिला स्वप्नीं स्वप्न ।
तोही आतां सांगतों ॥ ५०॥
स्वप्नीं स्वप्नाचा विचार ।
तो तूं जाण हा संसार ।
तेथें तुवां सारासार ।
विचार केला ॥ ५१॥
रिघोनि सद्गुरूसी शरण ।
काढून शुद्ध निरूपण ।
याची करिसी उणखूण ।
प्रत्यक्ष आतां ॥ ५२॥
याचाचि घेतां अनुभव ।
बोलणें तितुकें होतें वाव ।
निवांत विश्रांतीचा ठाव ।
ते तूं जाण जागृती ॥ ५३॥
ज्ञानगोष्टीचा गलबला ।
सरोन अर्थ प्रगटला ।
याचा विचार घेतां आला ।
अंतरीं अनुभव ॥ ५४॥
तुज वाटे हे जागृती ।
मज झाली अनुभवप्राप्ती ।
या नांव केवळ भ्रांती ।
फिटलीच नाहीं ॥ ५५॥
अनुभव अनुभवीं विराला ।
अनुभवेंविण अनुभव आला ।
हाही स्वप्नींचा चेइला ।
नाहींस बापा ॥ ५६॥
जागा झालिया स्वप्नऊर्मी ।
स्वप्नीं म्हणसी अजन्मा तो मी ।
जागेपणीं स्वप्नऊर्मी ।
गेलीच नाहीं ॥ ५७॥
स्वप्नीं वाटे जागेपण ।
तैशी अनुभवाची खूण ।
आली परी तें सत्य स्वप्न ।
भ्रमरूप ॥ ५८॥
जागृति यापैलीकडे ।
तें सांगणें केवीं घडे ।
जेथें धारणाचि मोडे ।
विवेकाची ॥५९॥
म्हणोनि तें समाधान ।
बोलतांचि न ये ऐसें जाण ।
निःशब्दाची ऐशी खूण ।
ओळखावी ॥ ६०॥
ऐसें आहे समाधान ।
बोलतांच न ये जाण ।
इतुकेनें बाणली खूण ।
निःशब्दाची ॥ ६१॥
हरिः ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे
गुरुशिष्यसंवादे षष्ठदशके
अनिर्वाच्यनिरूपणं नाम
दशमः समासः ॥ १०॥
॥ दशक सहावा समाप्त ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse