१२०१-१५००

१२०१

नामाची आवडी तो चि जाणा देव । न धरीं संदेह कांहीं मनीं ॥१॥

ऐसें मी हें नाहीं बोलत नेणतां । आनुनि संमता संतांचिया ॥ध्रु.॥

नाम म्हणे तया आणीक साधन । ऐसें हें वचन बोलों नये ॥२॥

तुका म्हणे सुख पावे या वचनीं । ज्याचीं शुद्ध दोन्ही मायबापें ॥३॥

१२०२

सुखें होतो कोठें घेतली सुती । बांधविला गळा आपुले हातीं ॥१॥

काय करूं बहु गुंतलों आतां । नये सरतां मागें पुढें ॥ध्रु.॥

होतें गांठी तें सरलें येतां । आणीक माथां रीण जालें ॥२॥

सोंकरिलियाविण गमाविलें पिक । रांडापोरें भिके लावियेलीं ॥३॥

बहुतांचीं बहु घेतलीं घरें । न पडे पुरें कांहीं केल्या ॥४॥

तुका म्हणे कांहीं न धरावी आस । जावें हें सर्वस्व टाकोनियां ॥५॥

१२०३

न मनावें तैसें गुरूचें वचन । जेणें नारायण अंतरे तें ।

आड आला म्हुन फोडियेला डोळा । बिळनें आंधळा शुक्र केला ॥१॥

करी देव तरी काय नव्हे एक । कां तुम्ही पृथक सिणा वांयां ॥ध्रु.॥

उलंघुनि भ्रताराची आज्ञा । अन्न ॠषिपत्न्या घेउनि गेल्या ।

अवघे चि त्यांचें देवें केलें काज । धर्म आणि लाज राखियेली ॥२॥

पितियासी पुत्रें केला वैराकार । प्रल्हादें असुर मारविला ।

बहुत विघ्नें केलीं तया आड । परि नाहीं कैवाड सांडियेला ॥३॥

गौळणी करिती देवाशीं व्यभिचार । सांडुनी आचार भ्रष्ट होती ।

तयां दिलें ते कोणासी नाहीं । अवघा अंतर्बाहीं तो चि जाला ॥४॥

देव जोडे ते करावे अधर्म । अंतरे तें कर्म नाचरावें ।

तुका म्हणे हा जाणतो कळवळा । म्हणोनि अजामेळा उद्धरिलें ॥५॥

१२०४

अरे गिळिले हो संसारें । कांहीं तरि राखा खरें ।

दिला करुणाकरें । मनुष्यदेह सत्संग ॥१॥

येथें न घलीं न घलीं आड । संचितसा शब्द नाड । उठाउठीं गोड । बीजें बीज वाढवा ॥ध्रु.॥

केलें ते क्रियमाण । जालें तें संचित म्हण । प्रारब्ध जाण । उरवरित उरले तें ॥२॥

चित्त खोटें चालीवरि । रोग भोगाचे अंतरीं । रसने अनावरी । तुका म्हणे ढुंग वाहे ॥३॥

१२०५

अग्न तापलिया काया चि होमे । तापत्रयें संतप्त होती । संचित क्रियमाण प्रारब्ध तेथें ।

न चुके संसारिस्थति । राहाटघटिका जैसी फिरतां चि राहिली । भरली जाती एके रितीं ।

साधीं हा प्रपंच पंचाय अग्न । तेणें पावसील निजशांती रे ॥१॥

नारायणनाम नारायणनाम । नित्य करीं काम जिव्हामुखें ।

जन्मजराव्याधि पापपुण्य तेथें । नासती सकळ ही दुःखें ॥ध्रु.॥

शीत उष्ण वन सेवितां कपाट । आसनसमाधी साधीं । तप तीर्थ दान व्रत आचरण ।

यज्ञ नाना मन बुद्धी । भोगाभोग तेथें न चुकती प्रकार जन्मजरादुःखव्याधि ।

साहोनि काम क्रोध अहंकार । आश्रमीं अविनाश साधीं ॥२॥

घोकितां अक्षर अभिमानविधि । निषेध लागला पाठी । वाद करितां निंदा घडती दोष होय वज्रलेपो भविष्यति ।

दूषणाचें मूळ भूषण तुका म्हणे । सांडीं मिथ्या खंती । रिघोनि संतां शरण सर्वभावें । राहें भलतिया स्थिती ॥३॥

१२०६

नव्हे गुरुदास्य संसारियां । वैराग्य तरी भेणें कांपे विषयां । तैसें नाम पंढरीराया । जया सायास न लगती ॥१॥

म्हणोनि गोड सर्वभावें । आंघोळी न लगे तोंड धुवावें । अर्थचाड जीवें । न लगे भ्यावें संसारा ॥ध्रु.॥

कर्मा तंव न पुरे संसारिक । धर्म तंव फळदायक । नाम विठ्ठलाचें एक । नाशी दुःख भवाचें ॥२॥

न लगे सांडणें मांडणें । आगमनिगमाचें देखणें । अवघें तुका म्हणे । विठ्ठलनामें आटलें ॥३॥

१२०७

नये इच्छूं सेवा स्वइच्छा जगाची । अवज्ञा देवाची घडे तेणें ॥१॥

देहाचा निग्रही त्याचें तो सांभाळी । मग नये किळ अंगावरी ॥ध्रु.॥

आपलिया इच्छा माता सेवा करी । न बाधी ते थोरी येणें क्षोभें ॥२॥

तुका म्हणे सांडा देखीचे दिमाख । मोडसीचें दुःख गांड फाडी ॥३॥

१२०८

सत्य सत्यें देतें फळ । नाहीं लागत चि बळ ॥१॥

ध्यावे देवाचे ते पाय । धीर सकळ उपाय ॥ध्रु.॥

करावी च चिंता । नाहीं लागती तत्वता ॥२॥

तुका म्हणे भावें । शरण म्हणवितां बरवें ॥३॥

१२०९

साधक जाले कळी । गुरुगुडीची लांब नळी ॥१॥

पचीं पडे मद्यपान । भांगभुर्का हें साधन ॥ध्रु.॥

अभेदाचें पाठांतर । अति विषयीं पडिभर ॥२॥

चेल्यांचा सुकाळ । पिंड दंड भंगपाळ ॥३॥

सेवा मानधन । बरे इच्छेनें संपन्न ॥४॥

सोंगाच्या नरकाडी । तुका बोडोनियां सोडी ॥५॥

१२१०

मज पाहातां हें लटिकें सकळ । कोठें मायाजाळ दावीं देवा ॥१॥

कोणाचा कोणासीं न धरे संबंध । आहे शुद्धबुद्ध ठायींचे ठायीं ॥ध्रु.॥

काढा काढा जी मोह बुंथा जाळ । नका लावूं बळें वेड आम्हां ॥२॥

जीव शिव कां ठेवियेलीं नांवें । सत्य तुम्हां ठावें असोनियां ॥३॥

सेवेच्या अभिळासें न धरा चि विचार । आम्हां दारोदार हिंडविलें ॥४॥

आहे तैसें आतां कळलियावरी । परतें सांडा दुरी दुजेपण ॥५॥

तुका म्हणे काय छायेचा अभिलाष । हंस पावे नाश तारागणीं ॥६॥

१२११

पंचभूतांचा गोंधळ । केला एकेठायीं मेळ । लाविला सबळ । अहंकार त्यापाठीं ॥१॥

तेथें काय मी तें माझें । कोण वागवी हें ओझें । देहा केवीं रिझे । हें काळाचें भातुकें ॥ध्रु.॥

जीव न देखे मरण । धरी नवी सांडी जीर्ण । संचित प्रमाण । भोगा शुभा अशुभा ॥२॥

इच्छा वाढवी ते वेल । खुंटावा तो खरा बोल । तुका म्हणे मोल । झाकलें तें पावेल ॥३॥

१२१२

पुसावेंसें हें चि वाटे । जें जें भेटे तयासी ॥१॥

देव कृपा करील मज । काय लाज राखील ॥ध्रु.॥

अवघियांचा विसर जाला । हा राहिला उदेग ॥२॥

तुका म्हणे चिंता वाटे । कोण भेटे सांगेसें ॥३॥

१२१३

जाळा तुम्ही माझें जाणतें मीपण । येणें माझा खुण मांडियेला ॥१॥

खादलें पचे तरि च तें हित । ओकलिया थीत पिंड पीडी ॥ध्रु.॥

तरि भलें भोगे जोडिलें तें धन । पडिलिया खानें जीवनासी ॥२॥

तुका म्हणे मज तारीं गा विठ्ठला । नेणतां चि भला दास तुझा ॥३॥

१२१४

याती मतिहीन रूपें लीन दीन । आणीक अवगुण जाणोनियां ॥१॥

केला त्या विठ्ठलें माझा अंगीकार । ऐसा हा विचार जाणोनियां ॥ध्रु.॥

जें कांहीं करितों तें माझे स्वहित । आली हे प्रचित कळों चित्ता ॥२॥

जालें सुख जीवा आनंद अपार । परमानंदें भार घेतला माझा ॥३॥

तुका म्हणे यासी नांवाचा अभिमान । म्हणोनि शरण तारी बळें ॥४॥

१२१५

बहु उतावीळ भक्तीचिया काजा । होसी केशीराजा मायबापा ॥१॥

तुझ्या पायीं मज जालासे विश्वास । म्हणोनियां आस मोकलिली ॥ध्रु.॥

ॠषि मुनि सद्धि साधक अपार । कळला विचार त्यांसी तुझा ॥२॥

नाहीं नास तें सुख दिलें तयांस । जाले जे उदास सर्वभावें ॥३॥

तुका म्हणे सुख न माये मानसीं । धरिले जीवेंसी पाय तुझे ॥४॥

१२१६

माया मोहोजाळीं होतों सांपडलों । परि या विठ्ठला कृपा आली ॥१॥

काढूनि बाहेरि ठेविलों निराळा । कवतुक डोळां दाखविलें ॥ध्रु.॥

नाचे उडे माया करी कवतुक । नासिवंत सुखें साच केलीं ॥२॥

रडे फुंदे दुःखें कुटितील माथा । एकासी रडतां तें ही मरे ॥३॥

तुका म्हणे मज वाटतें नवल । मी माझे बोल ऐकोनियां ॥४॥

१२१७

देहभाव आम्ही राहिलों ठेवूनि । निवांत चरणीं विठोबाच्या ॥१॥

आमुच्या हिताचा जाणोनि उपाव । तो चि पुढें देव करीतसे ॥ध्रु.॥

म्हणउनी नाहीं सुख दुःख मनीं । ऐकिलिया कानीं वचनाचें ॥२॥

जालों मी निःसंग निवांत एकला । भार त्या विठ्ठला घालूनियां ॥३॥

तुका म्हणे जालों जयाचे अंकित । तो चि माझें हित सर्व जाणे ॥४॥

१२१८

आलें फळ तेव्हां राहिलें पिकोन । जरी तें जतन होय देंठीं ॥१॥

नामें चि सिद्धी नामें चि सिद्धी । व्यभिचारबुद्धी न पवतां ॥ध्रु.॥

चालिला पंथ तो पावईल ठाया । जरि आड तया नये कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे मध्यें पडती आघात । तेणें होय घात हाणी लाभ ॥३॥

१२१९

निरोधाचें मज न साहे वचन । बहु होतें मन कासावीस ॥१॥

म्हणऊनि जीवा न साहे संगति । बैसतां एकांतीं गोड वाटे ॥ध्रु.॥

देहाची भावना वासनेचा संग । नावडे उबग आला यांचा ॥२॥

तुका म्हणे देव अंतरे ज्यामुळें । आशामोहोजाळें दुःख वाढे ॥३॥

१२२०

तुजशीं संबंध चि खोटा । परता परता रे थोंटा ॥१॥

देवा तुझें काय घ्यावें । आप आपणां ठकावें ॥ध्रु.॥

जेथें मुदल न ये हातां । व्याज मरावें लेखितां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा । त्रिभुवनीं तुझा ठसा ॥३॥

१२२१

या चि हाका तुझे द्वारीं । सदा देखों रिणकरी ॥१॥

सदा करिसी खंड दंड । देवा बहु गा तूं लंड ॥ध्रु.॥

सुखें गोविसी भोजना । लपवूनियां आपणां ॥२॥

एकें एक बुझाविसी । तुका म्हणे ठक होसी ॥३॥

१२२२

आम्ही जाणों तुझा भाव । दृढ धरियेले पाव ॥१॥

फांकुं नेदूं चुकावितां । नेघों थोडें बहु देतां ॥ध्रु.॥

बहुता दिसाचें लिगाड । आलें होत होत जड ॥२॥

तुका म्हणे आतां । नेघें सर्वस्व ही देतां ॥३॥

१२२३

रिण वैर हत्या । हें तों न सुटे नेंदितां ॥१॥

हें कां नेणां पांडुरंगा । तुम्ही सांगतसां जगा ॥ध्रु.॥

माझा संबंध तो किती । चुकवा लोकाची फजिती ॥२॥

तुका म्हणे या चि साठीं । मज न घेतां नये तुटी ॥३॥

१२२४

नाहीं मागितला । तुम्हां मान म्यां विठ्ठला ॥१॥

जे हे करविली फजिती । माझी एवढी जना हातीं ॥ध्रु.॥

नाहीं केला पोट । पुढें घालूनि बोभाट ॥२॥

तुका म्हणे धरूनि हात । नाहीं नेले दिवानांत ॥३॥

१२२५

तूं पांढरा स्पटिक मणी । करिसी आणिकां त्याहुनि ॥१॥

म्हणोनि तुझ्या दारा । न येत ठकती दातारा ॥ध्रु.॥

तुझी ठावी नांदनूक । अवघा बुडविला लोक ॥२॥

तुका म्हणे ज्याचें घेसी । त्यास हें चि दाखविसी ॥३॥

१२२६

बोलतों निकुरें । नव्हेत सलगीचीं उत्तरें ॥१॥

माझे संतापलें मन । परपीडा ऐकोन ॥ध्रु.॥

अंगावरि आलें । तोंवरि जाईल सोसिलें ॥२॥

तुज भक्तांची आण देवा । जरि तुका येथें ठेवा ॥३॥

१२२७

बुद्धीचा जनिता लक्ष्मीचा पति । आठवितां चित्तीं काय नव्हे ॥१॥

आणिकां उपायां कोण वांटी मन । सुखाचें निधान पांडुरंग ॥ध्रु.॥

गीत गावों नाचों छंदें वावों टाळी । वैष्णवांचे मेळीं सुखरूप ॥२॥

अनंत ब्रम्हांडें एके रोमावळी । आम्ही केला भोळीं भावें उभा ॥३॥

लडिका हा केला संवसारसिंधु । मोक्ष खरा बंधु नाहीं पुढें ॥४॥

तुका म्हणे ज्याच्या नामाचे अंकित । राहिलों निश्चिंत त्याच्या बळें ॥५॥

१२२८

न लगे मायेसी बाळें निरवावें । आपुल्या स्वभावें ओढे त्यासी ॥१॥

मज कां लागला करणें विचार । ज्याचा जार भार त्याचे मायां ॥ध्रु.॥

गोड धड त्यासी ठेवी न मगतां । समाधान खातां नेदी मना ॥२॥

खेळतां गुंतलें उमगूनी आणी । बैसोनियां स्तनीं लावी बळें ॥३॥

त्याच्या दुःखेंपणें आपण खापरीं । लाही तळीं वरी होय जैसी ॥४॥

तुका म्हणे देह विसरे आपुला । आघात तो त्याला लागों नेदी ॥५॥

१२२९

ब्राम्हण तो नव्हे ऐसी ज्यासी बुद्धी । पाहा श्रुतीमधीं विचारूनि ॥१॥

जयासी नावडे हरिनामकीर्तन । आणीक नृत्य न वैष्णवांचें ॥ध्रु.॥

सत्य त्याचे वेळे घडला व्यभिचार । मातेसी वेव्हार अंत्यजाचा ॥२॥

तुका म्हणे येथें मानी आनसारिखें । तात्काळ तो मुखें कुष्ट होय ॥३॥

१२३०

ब्राम्हण तो याती अंतेज असतां । मानावा तत्वता निश्चयेसी ॥१॥

रामकृष्णें नाम उच्चारी सरळें । आठवी सांवळें रूप मनीं ॥ध्रु.॥

शांति क्षमा दया अलंकार अंगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥२॥

तुका म्हणे गेल्या शडऊर्मी अंगें । सांडुनियां मग ब्रम्हं चि तो ॥३॥

एक करिती गुरु गुरु । भोंवता भारु शिष्यांचा ॥१॥

पुंस नाहीं पाय चारी । मनुष्य परी कुतरीं तीं ॥ध्रु.॥

परस्त्री मद्यपान । पेंडखान माजविलें ॥२॥

तुका म्हणे निर्भर चित्तीं । अधोगती जावया ॥३॥

१२३२

एका पुरुषा दोघी नारी । पाप वसे त्याचे घरीं ॥१॥

पाप न लगे धुंडावें । लागेल तेणें तेथें जावें ॥ध्रु.॥

कांहीं दुसरा विचार । न लगे करावा चि फार ॥२॥

असत्य जे वाणी । तेथें पापाची च खाणी ॥३॥

सत्य बोले मुखें । तेथें उचंबळती सुखें ॥४॥

तुका म्हणे दोन्ही । जवळी च लाभहानी ॥५॥

१२३३

जळातें संचित । ऐसी आहे धर्म नीत ॥१॥

माझ्या विठोबाचे पाय । वेळोवेळां मनीं ध्याय ॥ध्रु.॥

नेदी कर्म घडों । कोठें आडराणें पडों ॥२॥

तुका म्हणे मळ । राहों नेदी ताप जाळ ॥३॥

१२३४

संतापाशीं बहु असावें मर्यादा । फलकटाचा धंदा उर फोडी ॥१॥

वासर तो भुंके गाढवाचेपरी । उडे पाठीवरि दंड तेणें ॥ध्रु.॥

समय नेणें तें वेडें चाहाटळ । अवगुणाचा ओंगळ मान पावे ॥२॥

तुका म्हणे काय वांयां चाळवणी । पिटपिटघाणी हागवणेची ॥३॥

१२३५

घेसी तरी घेई संताची भेटी । आणीक ते गोष्टी नको मना ॥१॥

सर्वभावें त्यांचें देव भांडवल । आणीक ते बोल न बोलती ॥ध्रु.॥

करिसील तो करीं संतांचा सांगत । आणीक ते मात नको मना ॥२॥

बैससी तरी बैस संतां च मधीं । आणीक ते बुद्धी नको मना ॥३॥

जासी तरि जाई संतांचिया गांवां । होईंल विसावा तेथें मना ॥४॥

तुका म्हणे संत सुखाचे सागर । मना निरंतर धणी घेइ ॥५॥

१२३६

संतांचिये गांवीं प्रेमाचा सुकाळ । नाहीं तळमळ दुःखलेश ॥१॥

तेथें मी राहीन होऊनि याचक । घालितील भीक ते चि मज ॥ध्रु.॥

संतांचिये गांवीं वरो भांडवल । अवघा विठ्ठल धन वित्त ॥२॥

संतांचे भोजन अमृताचे पान । करिती कीर्तन सर्वकाळ ॥३॥

संतांचा उदीम उपदेशाची पेठ । प्रेमसुख साटीं घेती देती ॥४॥

तुका म्हणे तेथें आणिक नाहीं परी । म्हणोनि भिकारी जालों त्यांचा ॥५॥

१२३७

संतांचें सुख जालें या देवा । म्हणऊनि सेवा करी त्यांची ॥१॥

तेथें माझा काय कोण तो विचार । वर्णावया पार महिमा त्यांचा ॥ध्रु.॥

निर्गुण आकार जाला गुणवंत । घाली दंडवत पूजोनियां ॥२॥

तीर्थे त्यांची इच्छा करिती नित्यकाळ । व्हावया निर्मळ आपणांसी ॥३॥

अष्टमा सिद्धींचा कोण आला पाड । वागों नेदी आड कोणी तया ॥४॥

तुका म्हणे ते बिळया शिरोमणी । राहिलों चरणीं निकटवासें ॥५॥

१२३८

जो मानी तो देईल काई । न मनी तो नेईल काई ॥१॥

आम्हां विठ्ठल सर्वभूतीं । राहो चित्तीं भलतैसा ॥ध्रु.॥

आध्येन तें जना काई । जल्पें वांयांविण ठायीं ॥२॥

वंदी निंदी तुज तो गा । तुका म्हणे पांडुरंगा ॥३॥

१२३९

भावबळें कैसा जालासी लाहान । मागें संतीं ध्यान वर्णियेलें ॥१॥

तें मज उचित करूनियां देवा । दाखवीं केशवा मायबापा ॥ध्रु.॥

पाहोनियां डोळां बोलेन मी गोष्टी । आळंगुनि मिठी देइन पांयीं ॥२॥

चरणीं दृष्टी उभा राहेन समोर । जोडोनियां कर पुढें दोन्ही ॥३॥

तुका म्हणे उत्कंठित वासना । पुरवीं नारायणा आर्त माझें ॥४॥

१२४०

कृपाळु म्हणोनि बोलती पुराणें । निर्धार वचनें यांचीं मज ॥१॥

आणीक उपाय नेणें मी कांहीं । तुझें वर्म ठायीं पडे तैसें ॥ध्रु.॥

नये धड कांहीं बोलतां वचन । रिघालों शरण सर्वभावें ॥२॥

कृपा करिसी तरि थोडें तुज काम । माझा तरि श्रम बहु हरे ॥३॥

तुका म्हणे मज दाखवीं श्रीमुख । हरेल या भूक डोळियांची ॥४॥

१२४१

सर्वभावें आलों तुज चि शरण । कायावाचामनेंसहित देवा ॥१॥

आणीक दुसरें नये माझ्या मना । राहिली वासना तुझ्या पायीं ॥ध्रु.॥

माझिये वारचें कांहीं जडभारी । तुजविण वारी कोण एक ॥३॥

तुझे आम्ही दास आमुचा तूं ॠणी । चालत दूरूनी आलें मागें ॥३॥

तुका म्हणे आतां घेतलें धरणें । हिशोबाकारणें भेटी देई ॥४॥

१२४२.

कईं मात माझे ऐकती कान । बोलतां वचन संतां मुखीं ॥१॥

केला पांडूरंगें तुझा अंगीकार । मग होइल धीर माझ्या जीवा ॥ध्रु.॥

म्हणऊनि मुख अवलोकितों पाय । हे चि मज आहे थोरी आशा ॥२॥

माझिया मनाचा हा चि विश्वास । न करीं सायास साधनांचे ॥३॥

तुका म्हणे मज होईल भरवसा । तरलों मी ऐसा साच भाव ॥४॥

१२४३

दोन्ही हात ठेवुनि कटीं । उभा भीवरेच्या तटीं । कष्टलासी साटीं । विठ्ठला ॥१॥

भागलासी मायबापा । बहु श्रम केल्या खेपा । आम्हालागीं सोपा । दैत्या काळ कृतांत ॥ध्रु.॥

होतासी क्षीरसागरीं । मही दाटली असुरीं । म्हणोनियां घरीं । गौळियांचे अवतार ॥२॥

केला पुंडलिकें गोवा । तुज पंढरीसि देवा । तुका म्हणे भावा । साटीं हातीं सांपडसी ॥३॥

१२४४

गोड जालें पोट धालें । अवचित वाचे आलें । म्हणतां पाप गेलें । विठ्ठलसें वाचेसी ॥१॥

सत्य माना रे सकळ । उद्धरिला अजामेळ । पातकी चांडाळ । नामासाटीं आपुलिया ॥ध्रु.॥

चित्त पावलें आनंदा । सुखसमाधीतें सदा । म्हणतां गोविंदा । वेळोवेळां वाचेसी ॥२॥

हें जाणती अनुभवी । जया चाड तो चोजवी । तुका म्हणे दावी । रूप तें चि अरूपा ॥३॥

१२४५

आंत हरि बाहेर हरि । हरिनें घरीं कोंडिलें ॥१॥

हरिनें कामा घातला चिरा । वित्तवरा मुकविलें ॥ध्रु.॥

हरिने जीवें केली साटी । पाडिली तुटी सकळांसी ॥२॥

तुका म्हणे वेगळा नव्हे । हरि भोवे भोंवताला ॥३॥

१२४६

हरिनें माझें हरिलें चित्त । भार वित्त विसरलें ॥१॥

आतां कैसी जाऊं घरा । नव्हे बरा लौकिक ॥ध्रु.॥

पारखियांसी सांगतां गोटी । घरची कुटी खातील ॥२॥

तुका म्हणे निवांत राहीं । पाहिलें पाहीं धणीवरि ॥३॥

॥ भुपाळ्या ॥ अभंग ॥ ८ ॥

१२४७

बोलोनि दाऊं कां तुम्ही नेणा जी देवा । ठेवाल तें ठेवा ठायीं तैसा राहेन ॥१॥

पांगुळलें मन कांहीं नाठवे उपाय । म्हणऊनि पाय जीवीं धरूनि राहिलों ॥ध्रु.॥

त्यागें भोगें दुःख काय सांडावें मांडावें । ऐसी धरियेली जीवें माझ्या थोरी आशंका ॥२॥

तुका म्हणे माते बाळा चुकलिया वनीं । न पवतां जननी दुःख पावे विठ्ठले ॥३॥

१२४८

ऐसी वाट पाहे कांहीं निरोप कां मूळ । कां हे कळवळ तुज उमटे चि ना ॥१॥

आवो पांडुरंगे पंढरीचे निवासे । लावूनियां आस चाळवूनी ठेविलें ॥ध्रु.॥

काय जन्मा येवूनियां केली म्यां जोडी । ऐसें घडीघडी चित्तां येतें आठवूं ॥२॥

तुका म्हणे खरा न पवे चि विभाग । धिकारितें जग हें चि लाहों हिशोबें ॥३॥

१२४९

कां गा किविलवाणा केलों दीनाचा दीन । काय तुझी हीन शक्ति जालीसी दिसे ॥१॥

लाज येते मना तुझा म्हणवितां दास । गोडी नाहीं रस बोलिली यासारिखी ॥ध्रु.॥

लाजविलीं मागें संतांची हीं उत्तरें । कळों येतें खरें दुजें एकावरूनि ॥२॥

तुका म्हणे माझी कोणें वदविली वाणी । प्रसादावांचूनि तुमचिया विठ्ठला ॥३॥

१२५०

जळो माझें कर्म वायां केली कटकट । जालें तैसें तंट नाहीं आलें अनुभवा ॥१॥

आता पुढें धीर काय देऊं या मना । ऐसें नारायणा प्रेरिलें तें पाहिजे ॥ध्रु.॥

गुणवंत केलों दोष जाणायासाठीं । माझें माझें पोटीं बळकट दूषण ॥२॥

तुका म्हणे अहो केशीराजा दयाळा । बरवा हा लळा पाळियेला शेवटीं ॥३॥

१२५१

कामें नेलें चित्त नेदी अवलोकुं मुख । बहु वाटे दुःख फुटों पाहे हृदय ॥१॥

कां जी सासुरवासी मज केलें भगवंता । आपुलिया सत्ता स्वाधीनता ते नाहीं ॥ध्रु.॥

प्रभातेसि वाटे तुमच्या यावें दर्शना । येथें न चले चोरी उरली राहे वासना ॥२॥

येथें अवघे वांयां गेले दिसती सायास । तुका म्हणे नास दिसे जाल्या वेचाचा ॥३॥

१२५२

जळोत तीं येथें उपजविती अंतराय । सायासाची जोडी माझी तुमचे पाय ॥१॥

आतां मज साहे येथें करावें देवा । तुझी घेई सेवा सकळ गोवा उगवूनि ॥ध्रु.॥

भोगें रोगा जोडोनियां दिलें आणीकां । अरुचि ते हो कां आतां सकळांपासूनि ॥२॥

तुका म्हणे असो तुझें तुझे मस्तकीं । नाहीं ये लौकिकीं आतां मज वर्तनें ॥३॥

१२५३

न संगतां तुम्हां कळों येतें अंतर । विश्वीं विश्वंभर परिहार चि न लगे ॥१॥

परि हे अनावर आवरितां आवडी । अवसान ते घडी पुरों देत नाहीं ॥ध्रु.॥

काय उणें मज येथें ठेविलिये ठायीं । पोटा आलों तईपासूनिया समर्थ ॥२॥

तुका म्हणे अवघी आवरिली वासना । आतां नारायणा दुसरियापासूनि ॥३॥

१२५४

तुजसवें आम्हीं अनुसरलों अबळा । नको अंगीं कळा राहों हरी हीन देऊं ॥१॥

सासुरवासा भीतों जीव ओढे तुजपाशीं । आतां दोहीविशीं लज्जा राखें आमुची ॥ध्रु.॥

न कळतां संग जाला सहज खेळतां । प्रवर्तली चिंता मागिलांचियावरि ॥२॥

तुका म्हणे असतां जैसें तैसें बरवें । वचन या भावें वेचुनियां विनटलों ॥३॥

॥८॥

१२५५

रवि दीप हीरा दाविती देखणे । अदृश्य दर्षने संतांचे नी ॥१॥

त्यांचा महिमा काय वर्णू मी पामर । न कळे तो साचार ब्रम्हादिकां ॥ध्रु.॥

तापली चंदन निववितो कुडी । त्रिगुण तो काढी संतसंग ॥२॥

मायबापें पिंड पाळीला माया । जन्ममरण जाया संतसंग ॥३॥

संतांचें वचन वारी जन्मदुःख । मिष्टान्न तें भूकनिवारण ॥४॥

तुका म्हणे जवळी न पाचारितां जावें । संतचरणीं भावें रिघावया ॥५॥

१२५६

हरि हरि तुम्हीं म्हणा रे सकळ । तेणें मायाजाळ तुटईल ॥१॥

आणिका नका कांहीं गाबाळाचे भरी । पडों येथें थोरी नागवण ॥ध्रु.॥

भावें तुळसीदळ पाणी जोडा हात । म्हणावा पतित वेळोवेळां ॥२॥

तुका म्हणे ही तंव कृपेचा सागर । नामासाटीं पार पाववील ॥३॥

१२५७

ऐसे कुळीं पुत्र होती । बुडविती पूर्वजा ॥१॥

चाहाडी चोरी भांडवला । वांटा आला भागासी ॥ध्रु.॥

त्याचियानें दुःखी मही । भार तेही न साहे ॥२॥

तुका म्हणे ग्रामपशु । केला नाशु अयुषा ॥३॥

१२५८

गांठोळीस धन भाकावी करुणा । दावूनि सज्जना कींव पीडी ॥१॥

नाठेळाची भक्ति कुचराचें बळ । कोरडें वोंगळ मार खाय ॥ध्रु.॥

सांडोव्यासी घाली देवाची करंडी । विल्हाळ त्या धोंडी पूजा दावी ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे माकडाचे छंद । अवघे धंदधंद सिंदळीचे ॥३॥

१२५९

कैसें असोनि ठाउकें नेणां । दुःख पावाल पुढिले पेणा ॥१॥

आतां जागें रे भाईं जागें रे । चोर निजल्या नाडूनि भागे रे ॥ध्रु.॥

आतां नका रे भाई नका रे । आहे गांठीं तें लुटवूं लोकां रे ॥२॥

तुका म्हणे एकांच्या घायें । कां रे जाणोनि न धरा भये ॥३॥

१२६०

मुदल जतन जालें । मग लाभाचें काय आलें ॥१॥

घरीं देउनि अंतर गांठी । राख्या पारिख्यां न सुटे मिठी ॥ध्रु.॥

घाला पडे थोडें च वाटे । काम मैंदाचें च पेटे ॥२॥

तुका म्हणे वरदळ खोटें । फांसे अंतरिंच्या कपटें ॥३॥

१२६१

मज अंगाच्या अनुभवें । काईं वाईंट बरें ठावें ॥१॥

जालों दोहींचा देखणा । नये मागें पुढें ही मना ॥ध्रु.॥

वोस वसती ठावी । परि हे चाली दुःख पावी ॥२॥

तुका म्हणे घेऊं देवा । सवें करूनि बोळावा ॥३॥

१२६२

पाववावें ठाया । ऐसें सवें बोलों तया ॥१॥

भावा ऐसी क्रिया राखे । खोट्या खोटेपणें वाखे ॥ध्रु.॥

न ठेवूं अंतर । कांहीं भेदाचा पदर ॥२॥

तुका म्हणे जीवें भावें । सत्या मानविजे देवें ॥३॥

१२६३

मोल देऊनियां सांटवावे दोष । नटाचे ते वेश पाहोनियां ॥१॥

हरिदासां मुखें हरिकथाकीर्तन । तेथें पुण्यें पुण्य विशेषता ॥ध्रु.॥

हरितील वस्त्रें गोपिकांच्या वेशें । पाप त्यासरिसें मात्रागमन ॥२॥

तुका म्हणे पाहा ऐसें जालें जन । सेवाक्तिहीन रसीं गोडी ॥३॥

१२६४

बहुक्षीदक्षीण । आलों सोसुनियां वन ॥१॥

विठोबा विसांवया विसांवया । पडों देई पायां ॥ध्रु.॥

बहुतां काकुलती । आलों सोसिली फजिती ॥२॥

केली तुजसाटीं । तुका म्हणे येवढी आटी ॥३॥

१२६५

कां गा धर्म केला । असोन सत्तेचा आपुला ॥१॥

उभाउभीं पाय जोडीं । आतां फांकों नेदीं घडी ॥ध्रु.॥

नको सोडूं ठाव । आतां घेऊं नेदीं वाव ॥२॥

तुका म्हणे इच्छा । तैसा करीन सरिसा ॥३॥

१२६६

तुमची तों भेटी नव्हे ऐसी जाली । कोरडी च बोली ब्रम्हज्ञान ॥१॥

आतां न बोलावें ऐसें वाटे देवा । संग न करावा कोणांसवें ॥ध्रु.॥

तुम्हां निमित्यासी सांपडले अंग । नेदावा हा संग विचारिलें ॥२॥

तुका म्हणे माझी राहिली वासना । आवडी दर्शनाची च होती ॥३॥

१२६७

आहे तें चि आम्ही मागों तुजपाशीं । नव्हों तुज ऐसीं क्रियानष्टें ॥१॥

न बोलावीं तों च वर्में बरें दिसे । प्रकट ते कैसे गुण करूं ॥ध्रु.॥

एका ऐसें एका द्यावयाचा मोळा । कां तुम्हां गोपाळा नाहीं ऐसा ॥२॥

तुका म्हणे लोकां नाहीं कळों आलें । करावें आपुलें जतन तों ॥३॥

१२६८

आम्हीं याची केली सांडी । कोठें तोंडीं लागावें ॥१॥

आहे तैसा असो आतां । चिंतें चिंता वाढते ॥ध्रु.॥

बोलिल्याचा मानी सीण । भिन्न भिन्न राहावें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हांपाशीं । धीराऐसी जतन ॥३॥

१२६९

आम्हांपाशीं याचें बळ । कोण काळवरी तों ॥१॥

करूनि ठेलों जीवेंसाटीं । होय भेटी तोंवरि ॥ध्रु.॥

लागलों तों न फिरें पाठी । पडिल्या गांठी वांचूनि ॥२॥

तुका म्हणे अवकाशें । तुमच्या ऐसें होवया ॥३॥

१२७०

बोलिलें चि बोलें पडपडताळूनि । उपजत मनीं नाहीं शंका ॥१॥

बहुतांची माय बहुत कृपाळ । साहोनि कोल्हाळ बुझाविसी ॥ध्रु.॥

बहुतांच्या भावें वांटिसी भातुकें । बहु कवतुकें खेळविसी ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें जाणतसों वर्म । करणें तो श्रम न वजे वांयां॥३॥

॥१२॥

१२७१

कोठें भोग उरला आतां । आठवितां तुज मज ॥१॥

आड कांहीं नये दुजें । फळ बीजें आणिलें ॥ध्रु.॥

उद्वेग ते वांयांविण । कैंचा सीण चिंतनें ॥२॥

तुका म्हणे गेला भ्रम । तुमच्या धर्में पायांच्या ॥३॥

१२७२

संसार तो कोण देखे । आम्हां सखे हरिजन ॥१॥

काळ ब्रम्हानंदें सरे । आवडी उरे संचली ॥ध्रु.॥

स्वप्नीं ते ही नाहीं चिंता । रात्री जातां दिवस ॥२॥

तुका म्हणे ब्रम्हरसें । होय सरिसें भोजन ॥३॥

१२७३

पडियेलों वनीं थोर चिंतवनी । उसीर कां आझूनि लावियेला ॥१॥

येई गा विठ्ठला येईगा विठ्ठला । प्राण हा फुटला आळवितां ॥ध्रु.॥

काय तुज नाहीं लौकिकाची शंका । आपुल्या बाळका मोकलितां ॥२॥

तुका म्हणे बहु खंती वाटे जीवा । धरियेलें देवा दुरी दिसे ॥३॥

१२७४

आपुले गांवींचें न देखेसें जालें । परदेसी एकलें किती कंठूं ॥१॥

म्हणऊनि पाहें मूळ येतां वाटे । जीवलग भेटे कोणी तरी ॥ध्रु.॥

पाहातां अवघ्या दिसतील दिशा । सकळ ही वोसा दृष्टीपुढें ॥२॥

तुका म्हणे कोणी न संगे वारता । तुझी वाटे चिंता पांडुरंगा ॥३॥

१२७५

जन तरी देखें गुंतलें प्रपंचें । स्मरण तें त्याचें त्यासी नाहीं ॥१॥

म्हणऊनि मागें परतलें मन । घालणीचें रान देखोनियां ॥ध्रु.॥

इंद्रियांचा गाजे गोंधळ ये ठायीं । फोडीतसे डोईं अहंकार ॥२॥

तुका म्हणे देवा वासनेच्या आटें । केलीं तळपटें बहुतांचीं ॥३॥

१२७६

धांवे त्यासी फावे । दुजे उगवूनि गोवे ॥१॥

घ्यावें भरूनियां घर । मग नाहीं येरझार ॥ध्रु.॥

धणी उभें केलें । पुंडलिकें या उगलें ॥२॥

तुका म्हणे ठसा । गेला पडोनियां ऐसा ॥३॥

१२७७

लाहानपण दे गा देवा । मुंगी साखरेचा रवा ॥१॥

ऐरावत रत्न थोर । तया अंकुशाचा मार ॥ध्रु.॥

ज्याचे अंगीं मोठेपण । तया यातना कठीण ॥२॥

तुका म्हणे जाण । व्हावें लाहनाहुनि लाहन ॥३॥

१२७८

निंचपण बरवें देवा । न चले कोणाचा ही दावा ॥१॥

महा पुरें झाडें जाती । तेथें लव्हाळे राहाती ॥ध्रु.॥

येतां सिंधूच्या लहरी । नम्र होतां जाती वरि ॥२॥

तुका म्हणे कळ । पाय धरिल्या न चले बळ ॥३॥

१२७९

उष्ट्या पत्रावळी करूनियां गोळा । दाखविती कळा कवित्वाची ॥१॥

ऐसे जे पातकी ते नरकीं पचती । जोंवरी भ्रमती चंद्रसूर्य ॥२॥

तुका म्हणे एक नारायण घ्याईं । वरकडा वाहीं शोक असे ॥३॥

१२८०

आवडीच्या मतें करिती भजन । भोग नारायणें म्हणती केला ॥१॥

अवघा देव म्हणे वेगळें तें काय । अर्थासाठीं डोय फोडूं पाहे ॥ध्रु.॥

लाजे कमंडल धरितां भोपळा । आणीक थीगळा प्रावरणा ॥२॥

शाला गडवे धातुद्रव्यइच्छा चित्तीं । नैश्वर्य बोलती अवघें मुखें ॥३॥

तुका म्हणें यांस देवा नाहीं भेटी । ऐसे कल्पकोटि जन्म घेतां ॥४॥

१२८१

म्हणतां हरिदास कां रे नाहीं लाज । दीनास महाराज म्हणसी हीना ॥१॥

काय ऐसें पोट न भरे तें गेलें । हालविसी कुले सभेमाजी ॥२॥

तुका म्हणे पोटें केली विटंबना । दीन जाला जना कींव भाकी ॥३॥

१२८२

रिद्धीसिद्धी दासी कामधेनु घरीं । परि नाहीं भाकरी भक्षावया ॥१॥

लोडें वालिस्तें पलंग सुपति । परि नाहीं लंगोटी नेसावया ॥ध्रु.॥

पुसाल तरि आम्हां वैकुंठींचा वास । परि नाहीं राह्यास ठाव कोठें ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही राजे त्रैलोक्याचे । परि नाहीं कोणाचें उणे पुरें ॥३॥

१२८३

घरोघरीं अवघें जालें ब्रम्हज्ञान । परि मेळवण बहु माजी ॥१॥

निरें कोणापाशीं होय एक रज । तरि द्या रे मज दुर्बळासी ॥ध्रु.॥

आशा तृष्णा माया कालवूनि दोन्ही । दंभ तो दूरोनि दिसतसे ॥२॥

काम क्रोध लोभ सिणवी बहुत । मेळवूनि आंत काळकूट ॥३॥

तुका म्हणे तेथें कांहीं हातां नये । आयुष्य मोलें जाये वांयांविण ॥४॥

१२८४

अवघ्या भूतांचें केलें संतर्पण । अवघी च दान दिली भूमि ॥१॥

अवघा चि काळ दिनरात्रशुद्धी । साधियेली विधि पर्वकाळ ॥ध्रु.॥

अवघीं च तीथॉ व्रतें केले याग । अवघें चि सांग जालें कर्म ॥२॥

अवघें चि फळ आलें आम्हां हातां । अवघें चि अनंता समर्पिलें ॥३॥

तुका म्हणे आतां बोलों अबोलणें । कायावाचामनें उरलों नाहीं ॥४॥

१२८५

महुरा ऐसीं फळें नाहीं । आलीं कांहीं गळती ॥१॥

पक्वदशे येती थोडीं । नास आढी वेचे तो ॥ध्रु.॥

विरुळा पावे विरुळा पावे । अवघड गोवे सेवटाचे ॥२॥

उंच निंच परिवार देवी । धन्या ठावी चाकरी ॥३॥

झळके तेथें पावे आणी । ऐसे क्षणी बहु थोडे ॥४॥

पावेल तो पैल थडी । म्हणों गडी आपुला ॥५॥

तुका म्हणे उभार्‍यानें । कोण खरें मानितसे ॥६॥

१२८६

अवघ्या उपचारा । एक मनें चि दातारा ॥१॥

घ्यावी घ्यावी हे चि सेवा । माझी दुर्बळाची देवा ॥ध्रु.॥

अवघियाचा ठाव । पायांवरि जीवभाव ॥२॥

चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्तन ॥३॥

१२८७

आली सलगी पायांपाशीं । होइल तैसी करीन ॥१॥

आणीक आम्हीं कोठें जावें । येथें जीवें वेचलों ॥ध्रु.॥

अवघ्या निरोपणा भाव । हा चि ठाव उरलासे ॥२॥

तुका म्हणे पाळीं लळे। कृपाळुवे विठ्ठले ॥३॥

१२८८

देह आणि देहसंबंधें निंदावीं । इतरें वंदावीं श्वानशूकरें ॥१॥

येणें नांवें जाला मी माझ्याचा झाडा । मोहा नांवें खोडा गर्भवास ॥ध्रु.॥

गृह आणि वित्त स्वदेशा विटावें । इतरा भेटावें श्वापदझाडां ॥२॥

तुका म्हणे मी हें माझें न यो वाचे । येणें नांवें साचे साधुजन ॥३॥

१२८९

देवाचिये माथां घालुनियां भार । सांडीं किळवर ओंवाळूनि ॥१ ॥

नाथिला हा छंद अभिमान अंगीं । निमित्याचे वेगीं सारीं ओझें ॥ध्रु.॥

करुणावचनीं लाहो एकसरें । नेदावें दुसरें आड येऊं ॥२॥

तुका म्हणे सांडीं लटिक्याचा संग । आनंद तो मग प्रगटेल ॥३॥

१२९०

देह नव्हे मी हें सरे । उरला उरे विठ्ठल ॥१॥

म्हणऊनि लाहो करा । काळ सारा चिंतनें ॥ध्रु.॥

पाळणाची नाहीं चिंता । ठाव रिता देवाचा ॥२॥

तुका म्हणे जीवासाटीं । देव पोटीं पडेल ॥३॥

१२९१

पृथक मी सांगों किती । धर्म नीती सकळां ॥१॥

अवघियांचा एक ठाव । शुद्ध भाव विठ्ठलीं ॥ध्रु.॥

क्षराअक्षराचा भाग । करा लाग पंढरीये ॥२॥

तुका म्हणे आगमींचें । मथिलें साचें नवनीत ॥३॥

१२९२

पुण्यविकरा तें मातेचें गमन । भाडी ऐसें धन विटाळ तो ॥१॥

आत्महत्यारा हा विषयांचा लोभी । म्हणावें तें नाभी करवी दंड ॥ध्रु.॥

नागवला अल्प लोभाचिये साटीं । घेऊनि कांचवटि परिस दिला ॥२॥

तुका म्हणे हात झाडिले परत्रीं । श्रम तो चि श्रोत्रीं वेठी केली ॥३॥

१२९३

अंतरींचें ध्यान । मुख्य या नांवें पूजन ॥१॥

उपाधि तें अवघें पाप । गोड निरसतां संकल्प ॥ध्रु.॥

आज्ञा पाळावी हा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥२॥

तुका म्हणे वृत्ति । अविट हे सहज स्थिति ॥३॥

१२९४

मूळ करणें संतां । नाहीं मिळत उचिता ॥१॥

घडे कासयानें सेवा । सांग ब्रम्हांडाच्या जीवा ॥ध्रु.॥

सागर सागरीं । सामावेसी कैंची थोरी ॥२॥

तुका म्हणे भावें । शरण म्हणवितां बरवें ॥३॥

१२९५

बरवी नामावळी । तुझी महादोषां होळी ॥१॥

जालें आम्हांसी जीवन । धणीवरि हें सेवन ॥ध्रु.॥

सोपें आणि गोड । किती अमृता ही वाड ॥२॥

तुका म्हणे अच्युता । आमचा कल्पतरु दाता ॥३॥

१२९६

त्रुशाकाळें उदकें भेटी । पडे मिठी आवडीची ॥१॥

ऐसियाचा हो कां संग । जिवलग संतांचा ॥ध्रु.॥

मिष्टान्नाचा योग भुके । म्हणतां चुके पुरेसें ॥२॥

तुका म्हणे माते बाळा । कळवळा भेटीचा ॥३॥

१२९७

कुचराचे श्रवण । गुणदोषांवरि मन ॥१॥

असोनियां नसे कथे । मूर्ख अभाग्य तें तेथें ॥ध्रु.॥

निरर्थक कारणीं । कान डोळे वेची वाणी ॥२॥

पापाचे सांगाती । तोंडीं ओढाळांचे माती ॥३॥

हिताचिया नांवें । वोस पडिले देहभावें ॥४॥

फजीत करूनि सांडीं । तुका करी बोडाबोडी ॥५॥

१२९८

जग तरि आम्हां देव । परि हे निंदितों स्वभाव ॥१॥

येतो हिताचा कळवळा । पडती हातीं म्हुन काळा ॥ध्रु.॥

नाहीं कोणी सखा । आम्हां निपराध पारिखा ॥२॥

उपक्रमें वदे । तुका वर्मासी तें भेदे ॥३॥

१२९९

सोपें वर्म आम्हां सांगितलें संतीं । टाळ दिंडी हातीं घेउनि नाचा ॥१॥

समाधीचें सुख सांडा ओंवाळून । ऐसें हें कीर्तन ब्रम्हरस ॥ध्रु.॥

पुढती घडे चढतें सेवन आगळें । भक्तिभाग्यबळें निर्भरता ॥२॥

उपजों चि नये संदेह चित्तासी । मुक्ति चारी दासी हरिदासांच्या ॥३॥

तुका म्हणे मन पावोनि विश्रांती । त्रिविध नासती ताप क्षणें ॥४॥

१३००

गंगा न देखे विटाळ । तें चि रांजणीं ही जळ ॥१॥

अल्पमहदा नव्हे सरी । विटाळ तो भेद धरी ॥ध्रु.॥

काय खंडिली भूमिका । वर्णा पायरिकां लोकां ॥२॥

तुका म्हणे अगीविण । बीजें वेगळीं तों भिन्न ॥३॥

१३०१

देवावरिल भार । काढूं नये कांहीं पर ॥१॥

तानभुके आठवण । घडे तें बरें चिंतन ॥ध्रु.॥

देखावी निश्चिंती । ते चि अंतर श्रीपती ॥२॥

वैभव सकळ । तुका मानितो विटाळ ॥३॥

१३०२

थुंकोनियां मान । दंभ करितों कीर्तन ॥१॥

जालों उदासीन देहीं । एकाविण चाड नाहीं ॥ध्रु.॥

अर्थ अनर्थ सारिखा । करूनि ठेविला पारिखा ॥२॥

उपाधिवेगळा । तुका राहिला सोंवळा ॥३॥

१३०३

काय ह्याचें घ्यावें । नित्य नित्य कोणें गावें ॥१॥

केलें हरिकथेनें वाज । अंतरोनी जाते निज ॥ध्रु.॥

काम संसार । अंतरीं हे करकर ॥२॥

तुका म्हणे हेंड । ऐसे मानिती ते लंड ॥३॥

१३०४

वदे साक्षत्वेंसीं वाणी । नारायणीं मिश्रित ॥१॥

न लगे कांहीं चाचपावें । जातों भावें पेरीत ॥ध्रु.॥

भांडार त्या दातियाचें । मी कैचें ये ठायीं ॥२॥

सादावीत गेला तुका । येथें एकाएकीं तो ॥३॥

१३०५

ऐसी जिव्हा निकी । विठ्ठल विठ्ठल कां न घोकी ॥१॥

जेणें पाविजे उद्धार । तेथें राखावें अंतर ॥ध्रु.॥

गुंपोनि चावटी । तेथें कोणा लाभें भेटी ॥२॥

तुका म्हणे कळा । देवाविण अमंगळा ॥३॥

१३०६

साजे अळंकार । तरि भोगितां भ्रतार ॥१॥

व्यभिचारा टाकमटिका । उपहास होती लोकां ॥ध्रु.॥

शूरत्वाची वाणी । रूप मिरवे मंडणीं ॥२॥

तुका म्हणे जिणें । शर्त्तीविण लाजिरवाणें ॥३॥

१३०७

मानामान किती । तुझ्या क्षुल्लका संपत्ती ॥१॥

जा रे चाळवीं बापुडीं । कोणी धरिती तीं गोडी ॥ध्रु.॥

रिद्धीसिद्धी देसी । आम्हीं चुंभळें नव्हों तैसीं ॥२॥

तुका म्हणे ठका । ऐसें नागविलें लोकां ॥३॥

१३०८

पाहातोसी काय । आतां पुढें करीं पाय ॥१॥

वरि ठेवूं दे मस्तक । ठेलों जोडूनि हस्तक ॥ध्रु.॥

बरवें करीं सम । नको भंगों देऊं प्रेम ॥२॥

तुका म्हणे चला । पुढती सामोरे विठ्ठला ॥३॥

१३०९

भक्त ऐसे जाणा जे देहीं उदास । गेले आशापाश निवारूनि ॥१॥

विषय तो त्यांचा जाला नारायण । नावडे धन जन माता पिता ॥ध्रु.॥

निर्वाणीं गोविंद असे मागेंपुढें । कांहीं च सांकडें पडों नेदी ॥२॥

तुका म्हणे सत्य कर्मा व्हावें साहे । घातलिया भये नर्का जाणें ॥३॥

१३१०

तों च हीं क्षुल्लकें सखीं सहोदरें । नाहीं विश्वंभरें वोळखी तों ॥१॥

नारायण विश्वंभर विश्वपिता । प्रमाण तो होतां सकळ मिथ्या ॥ध्रु.॥

रवि नुगवे तों दीपिकाचें काज । प्रकाशें तें तेज सहज लोपे ॥२॥

तुका म्हणे देहसंबंध संचितें । कारण निरुतें नारायणीं ॥३॥

१३११

यज्ञ भूतांच्या पाळणा । भेद कारीये कारणा । पावावया उपासना । ब्रम्हस्थानीं प्रस्थान ॥१॥

एक परी पडिलें भागीं । फळ बीजाचिये अंगीं । धन्य तो चि जगीं । आदि अंत सांभाळी ॥ध्रु.॥

आवशक तो शेवट । मागें अवघी खटपट । चालों जाणे वाट । ऐसा विरळा एखादा ॥२॥

तुका होवोनि निराळा । क्षराअक्षरावेगळा । पाहे निगमकळा । बोले विठ्ठलप्रसादें ॥३॥

१३१२

वेदपुरुष तरि नेती कां वचन । निवडूनि भिन्न दाखविलें ॥१॥

तुझीं वर्में तूं चि दावूनि अनंता । होतोसी नेणता कोण्या गुणें ॥ध्रु.॥

यज्ञाचा भोक्ता तरि कां नव्हे सांग । उणें पडतां अंग क्षोभ घडे ॥२॥

वससी तूं या भूतांचे अंतरीं । तरि कां भेद हरी दावियेला ॥३॥

तपतिर्थाटणें तुझे मूर्तिदान । तरि कां अभिमान आड येतो ॥४॥

आतां क्षमा कीजे विनवितो तुका । देऊनियां हाका उभा द्वारीं ॥५॥

लोहागांवीं स्वामींच्या अंगावर ऊन पाणी घातलें - तो अभंग ॥१॥

१३१३

जळे माझी काया लागला वोणवा । धांव रे केशवा मायबापा ॥१॥

पेटली सकळ कांति रोमावळी । नावरे हे होळी दहन जालें ॥ध्रु.॥

फुटोनियां दोन्ही भाग होऊं पाहे । पाहातोसी काय हृदय माझें ॥२॥

घेऊनि जीवन धांवें लवलाहीं । कवणाचें काहींहीं न चले येथें ॥३॥

तुका म्हणे माझी तूं होसी जननी । आणीक निर्वाणीं कोण राखे ॥४॥

॥१॥

१३१४

अभक्त ब्राम्हण जळो त्याचें तोंड । काय त्यासी रांड प्रसवली ॥१॥

वैष्णव चांभार धन्य त्याची माता । शुद्ध उभयतां कुळ याती ॥ध्रु.॥

ऐसा हा निवाडा जालासे पुराणीं । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥२॥

तुका म्हणे आगी लागो थोरपणा । दृष्टी त्या दुर्जना न पडो माझी ॥३॥

नामदेव व पांडुरंग यांनी स्वप्नांत येऊन स्वामींस आज्ञा केली कीं कवित्व करणें - ते अभंग ॥२॥

१३१५

नामदेवें केलें स्वप्नामाजी जागें । सवें पांडुरंगें येऊनियां ॥१॥

सांगितलें काम करावें कवित्व । वाउगें निमित्य बोलों नको ॥ध्रु.॥

माप टाकी सळ धरिली विठ्ठलें । थापटोनि केलें सावधान ॥२॥

प्रमाणाची संख्या सांगे शत कोटी । उरले शेवटीं लावी तुका ॥३॥

१३१६

द्याल ठाव तरि राहेन संगती । संतांचे पंगती पायांपाशीं ॥१॥

आवडीचा ठाव आलोंसें टाकून । आतां उदासीन न धरावें ॥ध्रु.॥

सेवटील स्थळ निंच माझी वृत्ति । आधारें विश्रांती पावईन ॥२॥

नामदेवापायीं तुक्या स्वप्नीं भेटी । प्रसाद हा पोटीं राहिलासे ॥३॥

॥२॥

१३१७

त्रिपुटीच्या योगें । कांहीं नव्हे कोणां जोगें । एक जातां लागें । एक पाठीं लागतें ॥१॥

मागें पुढें अवघा काळ । पळों नये न चले बळ । करितां कोल्हाळ । कृपे खांदां हरि वाहे ॥ध्रु.॥

पापपुण्यात्मयाच्या शक्ति । असती योजिल्या श्रीपती । यावें काकुलती । तेथें सत्तानायेका ॥२॥

तुका उभा पैल थडी । तरि हे प्रकाश निवडी । घातल्या सांगडी । तापे पेटीं हाकारी ॥३॥

१३१८

देखण्याच्या तीन जाती । वेठी वार्ता अत्यंतीं ॥१॥

जैसा भाव तैसें फळ । स्वातीतोय एक जळ ॥ध्रु.॥

पाहे सांगे आणि जेवी । अंतर महदांतर तेवी ॥२॥

तुका म्हणे हिरा । पारखियां मूढां गारा ॥३॥

१३१९

अनुभवें अनुभव अवघा चि साधिला । तरि स्थिरावला मनु ठायीं ॥१॥

पिटूनियां मुसे आला अळंकार । दग्ध तें असार होऊनियां ॥ध्रु.॥

एक चि उरलें कायावाचामना । आनंद भुवनामाजी त्रयीं ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही जिंकिला संसार । होऊनि किंकर विठोबाचे ॥३॥

१३२०

ऐसिया संपत्ती आम्हां संवसारी । भोगाचिया परि काय सांगों ॥१॥

काम तो कामना भोगीतसे देवा । आळिंगणें हेवा चरण चुंबीं ॥ध्रु.॥

शांतीच्या संयोगें निरसला ताप । दुसरें तें पाप भेदबुद्धि ॥२॥

तुका म्हणे पाहें तिकडे सारिखें । आपुलें पारिखें निरसलें ॥३॥

१३२१

राम राज्य राम प्रजा लोकपाळ । एक चि सकळ दुजें नाहीं ॥१॥

मंगळावांचूनि उमटेना वाणी । अखंड चि खाणी एकी रासी ॥ध्रु.॥

मोडलें हें स्वामी ठावाठाव सेवा । वाढवा तो हेवा कोणा अंगें ॥२॥

तुका म्हणे अवघें दुमदुमिलें देवें । उरलें तें गावें हें चि आतां ॥३॥

१३२२

निवडोनि वाण काढिले निराळे । प्रमाण डोहळे यावरि ते ॥१॥

जयाचा विभाग तयासी च फळे । देखणें निराळें कौतुकासी ॥ध्रु.॥

शूर तो ओळखे घायडायहात । येरां होइल मात सांगायासी ॥२॥

तुका म्हणे माझी केळवते वाणी । केला निजस्थानीं जाणवसा ॥३॥

१३२३

याजसाटीं केला होता आटाहास्ये । शेवटाचा दिस गोड व्हावा ॥१॥

आतां निश्चितीनें पावलों विसांवा । खुंटलिया धांवा तृष्णेचिया ॥ध्रु.॥

कवतुक वाटे जालिया वेचाचें । नांव मंगळाचें तेणें गुणें ॥२॥

म्हणे मुक्ति परिणिली नोवरी । आतां दिवस चारी खेळीमेळीं ॥३॥

१३२४

भक्तिचिया पोटीं रत्नाचिया खाणी । बम्हींची ठेवणी सकळ वस्तु ॥१॥

माउलीचे मागें बाळकांची हरी । एका सूत्रें दोरी ओढतसे ॥ध्रु.॥

जेथील जें मागे तें रायासमोर । नाहींसें उत्तर येत नाहीं ॥२॥

सेवेचिये सत्ते धनी च सेवक । आपुलें तें एक न वंची कांहीं ॥३॥

आदिअंताठाव असे मध्यभाग । भोंवतें भासे मग उंचासनी ॥४॥

भावारूढ तुका जाला एकाएकीं । देव च लौकिकीं अवघा केला ॥५॥

१३२५

सांगतां दुर्लभ ज्ञानाचिया गोष्टी । अनुभव तो पोटीं कैचा घडे ॥१॥

भजनाचे सोई जगा परिहार । नेणत्यां सादर चित्त कथे ॥ध्रु.॥

नाइकवे कानीं साधन उपाय । ऐकतो गाय हरुषें गीत ॥२॥

नव्हे आराणूक जावयासी वना । वेध कामिमना हरिकथेचा ॥३॥

काळाच्या साधना कोणा अंगीं बळ । चिंतना मंगळ अष्टप्रहर ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही खेळों भातुकुलें । विभागासी मुलें भोळीं येथें ॥५॥

१३२६

जाणपण बरें देवाचे शिरीं । आम्ही ऐसीं बरीं नेणतीं च ॥१॥

देखणियांपुढें रुचे कवतुक । उभयतां सुख वाढतसे ॥ध्रु.॥

आशंकेचा बाधा नाहीं लडिवाळां । चित्त वरि खेळा समबुद्धि ॥२॥

तुका म्हणे दिशा मोकळ्या सकळा । अवकाशीं खेळा ठाव जाला ॥३॥

१३२७

वचनांचे मांडे दावावे प्रकार । काय त्या साचार कौतुकाचे ॥१॥

जातां घरा मागें । उरों नेणें खंती । मिळाल्या बहुतीं फांकलिया ॥ध्रु.॥

उदयीं च अस्त उदयो संपादला । कल्पनेचा केला जागेपणें ॥२॥

जाणवूनि गेला हांडोरियां पोरां । सावध इतरां करुनी तुका ॥३॥

स्वामीस संतांनीं पुसलें कीं तुम्हांस वैराग्य कोण्या प्रकारें जालें तें सांगा - ते अभंग ॥ ३ ॥

१३२८

याति शूद्र वैश केला वेवसाव । आदि तो हा देव कुळपूज्य ॥१॥

नये बोलों परि पाळिलें वचन । केलियाचा प्रश्न तुम्हीं संतीं ॥ध्रु.॥

संवसारें जालों अतिदुःखें दुखी । मायबाप सेखीं कर्मलिया ॥२॥

दुष्काळें आटिलें द्रव्यें नेला मान । स्त्री एकी अन्न अन्न करितां मेली ॥३॥

लज्जा वाटे जीवा त्रासलों या दुःखें । वेवसाय देख तुटी येतां ॥४॥

देवाचें देऊळ होतें तें भंगलें । चित्तासी जें आलें करावेंसें ॥५॥

आरंभीं कीर्तन करीं एकादशी । नव्हतें अभ्यासीं चित्त आधीं ॥६॥

कांहीं पाठ केलीं संतांचीं उत्तरें । विश्वासें आदरें करोनियां ॥७॥

गाती पुढें त्यांचें धरावें धृपद । भावें चित्त शुद्ध करोनियां ॥८॥

संताचें सेविलें तीर्थ पायवणी । लाज नाहीं मनीं येऊं दिली ॥९॥

टाकला तो कांहीं केला उपकार । केलें हें शरीर कष्टवूनि ॥१०॥

वचन मानिलें नाहीं सहुर्दाचें । समूळ प्रपंचें वीट आला ॥११॥

सत्यअसत्यासी मन केलें ग्वाही । मानियेलें नाहीं बहुमतां ॥१२॥

मानियेला स्वप्नीं गुरूचा उपदेश । धरिला विश्वास दृढ नामीं ॥१३॥

यावरि या जाली कवित्वाची स्फूर्ति । पाय धरिले चित्तीं विठोबाचे ॥१४॥

निषेधाचा कांहीं पडिला आघात । तेणें मध्यें चित्त दुखविलें ॥१५॥

बुडविल्या वह्या बैसलों धरणें । केलें नारायणें समाधान ॥१६॥

विस्तारीं सांगतां बहुत प्रकार । होईल उशीर आतां पुरे ॥१७॥

आतां आहे तैसा दिसतो विचार । पुढील प्रकार देव जाणे ॥१८॥

भक्ति नारायण नुपेक्षी सर्वथा । कृपावंत ऐसा कळों आलें ॥१९॥

तुका म्हणे माझें सर्व भांडवल । बोलविले पांडुरंगें ॥२०॥

१३२९

ऐका वचन हें संत । मी तों आगळा पतित । काय काजें प्रीत । करीतसां आदरें ॥१॥

माझें चित्त मज ग्वाही । सत्य तरलों मी नाहीं । एकांचिये वांहीं । एक देखीं मानिती ॥ध्रु.॥

बहु पीडिलों संसारें । मोडीं पुसें पिटीं ढोरें । न पडतां पुरें । या विचारें राहिलों ॥२॥

सहज सरलें होतें कांहीं । द्रव्य थोडें बहु तें ही । त्याग केला नाहीं । दिलें द्विजां याचकां ॥३॥

प्रियापुत्रबंधु । यांचा तोडिला संबंधु । सहज जालों मंदु । भाग्यहीन करंटा ॥४॥

तोंड न दाखवे जना । शिरें सांदी भरें राणां । एकांत तो जाणां । तयासाटीं लागला ॥५॥

पोटें पिटिलों काहारें । दया नाहीं या विचारें । बोलावितां बरें । सहज म्हणें यासाटीं ॥६॥

सहज वडिलां होती सेवा । म्हणोनि पूजितों या देवा । तुका म्हणे भावा । साटीं झणी घ्या कोणी ॥७॥

१३३०

बरें जालें देवा निघालें दिवाळें । बरी या दुष्काळें पीडा केली ॥१॥

अनुतापें तुझें राहिलें चिंतन । जाला हा वमन संवसार ॥ध्रु.॥

बरें जालें जगीं पावलों अपमान । बरें गेलें धन ढोरें गुरें ॥३॥

बरें जालें नाहीं धरिली लोकलाज । बरा आलों तुज शरण देवा ॥४॥

बरें जालें तुझें केलें देवाईल । लेंकरें बाईल उपेक्षिलीं ॥५॥

तुका म्हणे बरें व्रत एकादशी । केलें उपवासीं जागरण ॥६॥॥३॥

१३३१.

बोलावा विठ्ठल पाहावा विठ्ठल । करावा विठ्ठल जीवभाव ॥१॥

येणें सोसें मन जालें हांवभरी । परती माघारी घेत नाहीं ॥ध्रु.॥

बंधनापासूनि उकलली गांठी । देतां आली मिठी सावकाशें ॥२॥

तुका म्हणे देह भारिला विठ्ठलें । कामक्रोधें केलें घर रितें ॥३॥

१३३२

मीचि मज व्यालों । पोटा आपुलिया आलों ॥१॥

आतां पुरले नवस । निरसोनी गेली आस ॥ध्रु.॥

जालों बरा बळी । गेलों मरोनि तेकाळीं ॥२॥

दोहींकडे पाहे । तुका आहे तैसा आहे ॥३॥

१३३३

जग अवघें देव । मुख्य उपदेशाची ठेव ॥१॥

आधीं आपणयां नासी । तरि उतरे ये कसीं ॥ध्रु.॥

ब्रम्हज्ञानाचें कोठार । तें हें निश्चयें उत्तर ॥२॥

तुका म्हणे ते उन्मनी । नास कारया कारणीं ॥३॥

१३३४

साधनांच्या कळा आकार आकृति । कारण नवनीतीं मथनाचें ॥१॥

पक्षियासी नाहीं मारगीं आडताळा । अंतराक्षी फळासी चि पावे ॥ध्रु.॥

भक्तिची जोडी ते उखत्या चि साटीं । उणें पुरें तुटी तेथें नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे आलें सांचत सांचणी । आजि जाली क्षणी एकसरें ॥३३॥

१३३५

नाहीं येथें वाणी । सकळां वर्णी घ्यावी धणी ॥१॥

जालें दर्पणाचें अंग । ज्याचा त्यासी दावी रंग ॥ध्रु.॥

एका भावाचा एकांत । पीक पिकला अनंत ॥२॥

तुका खळे दाणीं । करी बैसोनी वांटणी ॥३॥

१३३६

ठेविलें जतन । करूनियां निज धन ॥१॥

जयापासाव उत्पित्त । तें हें बीज धरिलें हातीं ॥ध्रु.॥

निवडिलें वरळा भूस । सार आइन जिनस ॥२॥

तुका म्हणे नारायण । भाग संचिताचा गुण ॥३॥

१३३७

भ्रमना पाउलें वेचिलीं तीं वाव । प्रवेशतां ठाव एक द्वार ॥१॥

सार तीं पाउलें विठोबाचीं जीवीं । कोणीं न विसंभावीं क्षणभरि ॥ध्रु.॥

सुलभ हें केलें सकळां जीवन । फुंकावे चि कान न लगेसें ॥२॥

तुका म्हणे येथें सकळ ही कोड । पुरे मूळ खोड विस्ताराचें ॥३॥

१३३८

कांहीं जाणों नये पांडुरंगाविण । पाविजेल सीण संदेहानें ॥१॥

भलतिया नावें आळविला पिता । तरि तो जाणता कळवळा ॥ध्रु.॥

अळंकार जातो गौरवितां वाणी । सर्वगात्रा धणी हरिकथा ॥२॥

तुका म्हणे उपज विल्हाळे आवडी । करावा तो घडी घडी लाहो ॥३॥

१३३९

बीजापोटीं पाहे फळ । विध न करितां सकळ ॥१॥

तया मूर्ख म्हणावें वेडें । कैसें तुटेल सांकडें ॥ध्रु.॥

दावितिया वाट । वेठी धरूं पाहे चाट ॥२॥

पुढिल्या उपाया । तुका म्हणे राखे काया ॥३॥

१३४०

मातेचीं जो थानें फाडी । तया जोडी कोण ते ॥१॥

वेदां निंदी तो चांडाळ । भ्रष्ट सुतकिया खळ ॥ध्रु.॥

अगी लावी घरा । मग वसती कोठें थारा ॥२॥

तुका म्हणे वर्म । येरा नाचवितो भ्रम ॥३॥

१३४१

वेश वंदाया पुरते । कोण ब्राम्हण निरुते ॥१॥

ऐसें सांगा मजपाशीं । संतां निरवितों येविशीं ॥ध्रु.॥

असा जी प्रवीण । ग्रंथीं कळे शुद्धहीण ॥२॥

तुका म्हणे लोपें । सत्याचिया घडती पापें ॥३॥

१३४२

ज्या ज्या आम्हांपाशीं होतील ज्या शक्ति । तेणें हा श्रीपती अळंकारूं ॥१॥

अवघा पायांपाशीं दिला जीवभाव । जन्ममरणाठाव पुसियेला ॥ध्रु.॥

ज्याचें देणें त्यासी घातला संकल्प । बंधनाचें पाप चुकविलें ॥२॥

तुका म्हणे येथें उरला विठ्ठल । खाये बोले बोल गाये नाचे ॥३॥

१३४३

आम्ही आळीकरें । प्रेमसुखाचीं लेंकुरें ॥१॥

पायीं गोविली वासना । तुश केलें ब्रम्हज्ञाना ॥ध्रु.॥

येतां पाहें मुळा । वाट पंढरीच्या डोळां ॥२॥

तुका म्हणे स्थळें । मग मी पाहेन सकळें ॥३॥

१३४४

आइत्याची राशी । आली पाकसिद्धीपाशीं ॥१॥

आतां सांडोनि भोजन । भिके जावें वेडेपणें ॥ध्रु.॥

उसंतिली वाट । मागें परतावें फुकट ॥२॥

तुका म्हणे वाणी । वेचों बैसोन ठाकणीं ॥३॥

१३४५

धन्ये शुद्ध जाती । धरीं लौकरी परती ॥१॥

ऐकिलें तें चि कानीं । होय परिपाक मनीं ॥ध्रु.॥

कळवळा पोटीं । सावधान हितासाठीं ॥२॥

तुका म्हणे भाव । त्याचा तो चि जाणां देव ॥३॥

१३४६

जीवित्व तें किती । हें चि धरितां बरें चित्तीं ॥१॥

संत सुमनें उत्तरें । मृदु रसाळ मधुरें ॥ध्रु.॥

विसांवतां कानीं । परिपाक घडे मनीं ॥२॥

तुका म्हणे जोडी । हाय जतन रोकडी ॥३॥

१३४७

अभिमानाची स्वामिनी शांति । महत्व घेती सकळ ॥१॥

कळोनि ही न कळे वर्म । तरि श्रम पावती ॥ध्रु.॥

सर्व सत्ता करितां धीर । वीर्यां वीर आगळा ॥२॥

तुका म्हणे तिखट तिखें । मृदसखें आवडी ॥३॥

१३४८

भोजन तें पाशांतीचें । निंचें उंचें उसाळी ॥१॥

जैशी कारंज्याची कळा । तो जिव्हाळा स्वहिता ॥ध्रु.॥

कल्पना ते देवाविण । न करी भिन्न इतरीं ॥२॥

तुका म्हणे पावे भूती । ते निश्चिंती मापली ॥३॥

१३४९

पोटापुरतें काम । परि अगत्य तो राम ॥१॥

कारण तें हें चि करीं । चित्तीं पांडुरंग धरीं ॥ध्रु.॥

प्रारब्धी हेवा । जोडी देवाची ते सेवा ॥२॥

तुका म्हणे बळ । बुद्धी वेचूनि सकळ ॥३॥

१३५०

बहुतां जन्मां अंतीं । जोडी लागली हे हातीं ॥१॥

मनुष्यदेहा ऐसा ठाव । धरीं पांडुरंगीं भाव ॥ध्रु.॥

बहु केला फेरा । येथें सांपडला थारा ॥२॥

तुका म्हणे जाणे । ऐसे भले ते शाहाणे॥३॥

१३५१

रूप नांवें माया बोलावया ठाव । भागा आले भाव तयावरि ॥१॥

सींव वाटे परी न खंडे पृथिवी । शाहाणे ते जीवीं समजती ॥ध्रु.॥

पोटा आलें तिच्या लोळे मांड्यांवरि । पारखी न करी खंतीं चित्तीं ॥२॥

तुका म्हणे भक्तीसाटीं हरिहर । अरूपीचें क्षरविभाग हें ॥३॥

१३५२

लेकराची आळी न पुरवी कैसी । काय तयापाशीं उणें जालें ॥१॥

आम्हां लडिवाळां नाहीं तें प्रमाण । कांहीं ब्रम्हज्ञान आत्मस्थिती ॥ध्रु.॥

वचनाचा घेईन अनुभव पदरीं । जें हें जनाचारीं मिरवलें ॥२॥

तुका म्हणे माझी भोळिवेची आटी । दावीन शेवटीं कौतुक हें ॥३॥

१३५३

आर्तभूतांप्रति । उत्तम योजाव्या त्या शक्ति ॥१॥

फळ आणि समाधान । तेथें उत्तम कारण ॥ध्रु.॥

अल्पें तो संतोषी । स्थळीं सांपडे उदेसीं ॥२॥

सहज संगम । तुका म्हणे तो उत्तम ॥३॥

१३५४

मुळाचिया मुळें । दुःखें वाढती सकळे ॥१॥

ऐसा योगियांचा धर्म । नव्हे वाढवावा श्रम ॥ध्रु.॥

न कळे आवडी । कोण आहे कैसी घडी ॥२॥

तुका म्हणे थीत । दुःख पाववावें चित्त ॥३॥

१३५५

भाग्यवंतां हें चि काम । मापी नाम वैखरी ॥१॥

आनंदाची पुष्टी अंगीं । श्रोते संगीं उद्धरती ॥ध्रु.॥

पिकविलें तया खाणें किती । पंगतीस सुकाळ ॥२॥

तुका करी प्रणिपात । दंडवत आचारियां ॥३॥

१३५६

लटिकें तें रुचे । साच कोणां ही न पचे ॥१॥

ऐसा माजल्याचा गुण । भोगें कळों येइल सीण ॥ध्रु.॥

वाढवी ममता । नाहीं वरपडला तो दूतां ॥२॥

कांहीं न मनी माकड । तुका उपदेश हेकड ॥३॥

१३५७

कौतुकाची सृष्टी । कौतुकें चि केलें कष्टी ॥१॥

मोडे तरी भलें खेळ । फांके फांकिल्या कोल्हाळ ॥ध्रु.॥

जाणणियासाटीं । भय सामावलें पोटीं ॥२॥

तुका म्हणे चेता । होणें तें तूं च आइता ॥३॥

१३५८

भोवंडींसरिसें । अवघें भोंवत चि दिसे ॥१॥

ठायीं राहिल्या निश्चळ । आहे अचळीं अचळ ॥ध्रु.॥

एक हाकेचा कपाटीं । तेथें आणीक नाद उठी ॥२॥

अभ्रें धांवे शशी । तुका असे ते तें दुसरें भासी ॥३॥

१३५९

नव्हों आम्ही आजिकालीचीं । काचीं कुचीं चाळवणी ॥१॥

एके ठायीं मूळडाळ । ठावा सकळ आहेसी ॥ध्रु.॥

तुमचें आमचेंसें कांहीं । भिन्न नाहीं वांटलें ॥२॥

तुका म्हणे जेथें असें । तेथें दिसें तुमचासा ॥३॥

१३६०

योग्याची संपदा त्याग आणि शांति । उभयलोकीं कीर्ति सोहळा मान ॥१॥

येरयेरांवरी जायांचें उसिणें । भाग्यस्थळीं देणें झाडावेसीं ॥ध्रु.॥

केलिया फावला ठायींचा तो लाहो । तृष्णेचा तो काहो काव्हवितो ॥२॥

तुका म्हणे लाभ अकर्तव्या नांवें । शिवपद जीवें भोगिजेल ॥३॥

१३६१

मरणा हातीं सुटली काया । विचारें या निश्चयें ॥१॥

नासोनियां गेली खंती । सहजिस्थति भोगाचे ॥ध्रु.॥

न देखें सें जालें श्रम । आलें वर्म हाता हें ॥२॥

तुका म्हणे कैची कींव । कोठें जीव निराळा ॥३॥

१३६२

नव्हे ब्रम्हचर्य बाइलेच्या त्यागें । वैराग्य वाउगें देशत्यागें ॥१॥

काम वाढे भय वासनेच्या द्वारें । सांडावें तें धीरें आचावाचे ॥ध्रु.॥

कांपवूनि टिरी शूरत्वाची मात । केलें वाताहात उचित काळें ॥२॥

तुका म्हणे करी जिव्हेसी विटाळ । लटिक्याची मळ स्तुति होतां ॥३॥

१३६३

नको सांडूं अन्न नको सेवूं वन । चिंतीं नारायण सर्व भोगीं ॥१॥

मातेचिये खांदीं बाळ नेणे सीण । भावना त्या भिन्न मुंडाविया ॥ध्रु.॥

नको गुंपों भोगीं नको पडों त्यागीं । लावुनि सरें अंगीं देवाचिया ॥२॥

तुका म्हणे नको पुसों वेळोवेळां । उपदेश वेगळा उरला नाहीं ॥३॥

१३६४

अवघी मिथ्या आटी । राम नाहीं तंव कंठीं ॥१॥

सावधान सावधान । उगवीं संकल्पीं हें मन ॥ध्रु.॥

सांडिलें तें मांडे । आघ्र उरल्या काळें दंडे ॥२॥

तुका म्हणे आलें भागा । देउनि चिंतीं पांडुरंगा ॥३॥

१३६५

न संगावें वर्म । जनीं असों द्यावा भ्रम ॥१॥

उगींच लागतील पाठीं । होतीं रितीं च हिंपुटीं ॥ध्रु.॥

सिकविल्या गोटी । शिकोनि धरितील पोटीं ॥२॥

तुका म्हणे सीण । होइल अनुभवाविण ॥३॥

१३६६

जातिविजातीची व्हावयासि भेटी । संकल्प तो पोटीं वाहों नये ॥१॥

होणार तें घडो होणाराच्या गुणें । होइल नारायणें निर्मिलें तें ॥ध्रु.॥

व्याघ्राचिये भुके वधावी ते गाय । याचें नांव काय पुण्य असे ॥२॥

तुका म्हणे न करी विचार पुरता । गरज्याची माता पिता खर ॥३॥

१३६७

शाहाणियां पुरे एक चि वचन । विशारती खुण ते चि त्यासी ॥१॥

उपदेश असे बहुतांकारणें । घेतला तो मनें पाहिजे हा ॥ध्रु.॥

फांसावेना तरिं दुःख घेतें वाव । मग होतो जीव कासावीस ॥२॥

तुका म्हणे नको राग धरूं झोंडा । नुघडितां पीडा होइल डोळे ॥३॥

१३६८

अभिन्नव सुख तरि या विचारें । विचारावें बरें संतजनीं ॥१॥

रूपाच्या आठवें दोन्ही ही आपण । वियोगें तो क्षीण होत नाहीं ॥ध्रु.॥

पूजा तरि चित्तें कल्पा तें ब्रम्हांड । आहाच तो खंड एकदेसी ॥२॥

तुका म्हणे माझा अनुभव यापरि । डोईं पायांवरि ठेवीतसें ॥३॥

१३६९

नटनाट्य तुम्ही केलें याच साटीं । कवतुकें दृष्टी निववावी ॥१॥

नाहीं तरि काय कळलें चि आहे । वाघ आणि गाय लांकडाची ॥ध्रु.॥

अभेद चि असे मांडियेलें खेळा । केल्या दीपकळा बहुएकी ॥२॥

तुका म्हणे रूप नाहीं दर्पणांत । संतोषाची मात दुसरें तें ॥३॥

१३७०

रवीचा प्रकाश । तो चि निशी घडे नाश । जाल्या बहुवस । तरि त्या काय दीपिका ॥१॥

आतां हा चि वसो जीवीं । माझे अंतरी गोसावीं । होऊं येती ठावीं । काय वर्में याच्यानें ॥ध्रु.॥

सवें असतां धणी । आड येऊं न सके कोणी । न लगे विनवणी । पृथकाची करावी ॥२॥

जन्माचिया गति । येणें अवघ्या खुंटती । कारण ते प्रीति । तुका म्हणे जवळी ॥३॥

१३७१

ऐसे सांडुनियां घुरे । किविलवाणी दिसां कां रे । कामें उर भरे । हातीं नुरे मृत्तिका ॥१॥

उदार हा जगदानी । पांडुरंग अभिमानी । तुळसीदळ पाणी । चिंतनाचा भुकेला ॥ध्रु.॥

न लगे पुसावी चाकरी । कोणी वकील ये घरीं । त्याचा तो चाकरी । पारपत्य सकळ ॥२॥

नाहीं आडकाटी । तुका म्हणे जातां भेटी । न बोलतां मिठी । उगी च पायीं घालावी ॥३॥

१३७२

उपकारी असे आरोणि उरला । आपुलें तयाला पर नाहीं ॥१॥

लाभावरि घ्यावें सांपडलें काम । आपला तो श्रम न विचारी ॥ध्रु.॥

जीवा ऐसें देखे आणिकां जीवांसी । निखळ चि रासि गुणांची च ॥२॥

तुका म्हणे देव तयांचा पांगिला । न भंगे संचला धीर सदा ॥३॥

१३७३

कोणा पुण्यें यांचा होईन सेवक । जींहीं द्वंदादिक दुराविलें ॥१॥

ऐसें वर्म मज दावीं नारायणा । अंतरीं च खुणा प्रकटोनि ॥ध्रु.॥

बहु अवघड असे संतभेटी । तरि जगजेठी करुणा केली ॥२॥

तुका म्हणे मग नयें वृत्तीवरी । सुखाचे शेजारीं पहुडईन ॥३॥

१३७४

क्षणक्षणां सांभाळितों । साक्षी होतों आपुला ॥१॥

न घडावी पायीं तुटी । मन मुठी घातलें ॥ध्रु.॥

विचारतों वचनां आधीं । धरूनि शुद्धी ठेविली ॥२॥

तुका म्हणे मागें भ्यालों । तरीं जालों जागृत ॥३॥

१३७५

आणूनियां मना । आवघ्या धांडोळिल्या खुणा । देखिला तो राणा । पंढरपूरनिवासी ॥१॥

यासी अनुसरल्या काय । घडे ऐसें वांयां जाय । देखिले ते पाय । सम जीवीं राहाती ॥ध्रु.॥

तो देखावा हा विध । चिंतनें तें कार्य सद्धि । आणिकां संबंध । नाहीं पर्वकाळासी ॥२॥

तुका म्हणे खळ । हो क्षणें चि निर्मळ । जाऊनियां मळ । वाळवंटीं नाचती ॥३॥

१३७६

धरितां ये पंढरीची वाट । नाहीं संकट मुक्तीचें ॥१॥

वंदूं येती देव पदें । त्या आनंदें उत्साहें ॥ध्रु.॥

नृत्यछंदें उडती रज । जे सहज चालतां ॥२॥

तुका म्हणे गरुड टके । वैष्णव निके संभ्रम ॥३॥

१३७७

नाम घेतां मन निवे । जिव्हे अमृत चि जरवे । होताती बरवे । ऐसे शकुन लाभाचे ॥१॥

मन रंगलें रंगलें । तुझ्या चरणीं स्थिरावलें । केलिया विठ्ठलें । ऐसी कृपा जाणावी ॥ध्रु.॥

जालें भोजनसें दिसे । चिरा पडोनि ठेला इच्छे । धालियाच्या ऐसें । अंगा येती उद्गार ॥२॥

सुख भेटों आलें सुखा । निध सांपडला मुखा । तुका म्हणे लेखा । आतां नाहीं आनंदा ॥३॥

१३७८

रुची रुची घेऊं गोडी । प्रेमसुखें जाली जोडी ॥१॥

काळ जाऊं नेदूं वांयां । चिंतितां विठोबाच्या पायां ॥ध्रु.॥

करूं भजन भोजन । धणी घेऊं नारायण ॥२॥

तुका म्हणे जीव धाला । होय तुझ्यानें विठ्ठला ॥३॥

१३७९

वेळोवेळां हें चि सांगें । दान मागें जगासि ॥१॥

विठ्ठल हे मंगळवाणी । घेऊं धणी पंगती ॥ध्रु.॥

वेचतसे पळें पळ । केलें बळ पाहिजे ॥२॥

तुका म्हणे दुश्चित नका । राहों फुका नाड हा ॥३॥

१३८०

आणीक ऐसें कोठें सांगा । पांडुरंगा सारिखें ॥१॥

दैवत ये भूमंडळीं । उद्धार कळी पावितें ॥ध्रु.॥

कोठें कांहीं कोठें कांहीं । शोध ठायीं स्थळासी ॥२॥

आनेत्रींचें तीर्थी नासे । तीर्थी वसे वज्रलेप ॥३॥

पांडुरंगींचें पांडुरंगीं । पाप अंगीं राहेना ॥४॥

ऐसें हरें गिरिजेप्रति । गुह्य स्थिती सांगितली ॥५॥

तुका म्हणे तीर्थ क्षेत्र । सर्वत्र हें दैवत ॥६॥

१३८१

पुराणींचा इतिहास । गोड रस सेविला ॥१॥

नव्हती हे आहाच बोल । मोकळें फोल कवित्व ॥ध्रु.॥

भावें घ्या रे भावें घ्या रे । येगदा जा रे पंढरिये ॥२॥

भाग्यें आलेति मनुष्यदेहा । तो हा पाहा विठ्ठल ॥३॥

पापपुण्या करील झाडा । जाइल पीडा जन्माची ॥४ ॥

घ्यावी हातीं टाळदिंडी । गावे तोंडीं गुणवाद ॥५॥

तुका म्हणे घटापटा । न लगे वाटा शोधाव्या ॥६॥

१३८२

कर्म धर्म नव्हती सांग । उण्या अंगें पतन ॥१॥

भलत्या काळें नामावळी । सुलभ भोळी भाविकां ॥ध्रु.॥

प्रायिश्चत्तें पडती पायां । गाती तयां वैष्णवां ॥२॥

तुका म्हणे नुपजे दोष । करा घोष आनंदे ॥३॥

१३८३

पाहा रे हें दैवत कैसें । भक्तिपिसें भाविक ॥१॥

पाचारिल्या सरिसें पावे । ऐसें सेवे बराडी ॥ध्रु.॥

शुल्क काष्ठीं गुरुगुरी । लाज हरि न धरी ॥२॥

तुका म्हणे अर्धनारी । ऐसीं धरी रूपडीं ॥३॥

१३८४

बहुत सोसिले मागें न कळतां । पुढती काय आतां अंध व्हावें ॥१॥

एकाचिये अंगीं हें ठेवावें लावून । नये भिन्न भिन्ना चांचपडो ॥ध्रु.॥

कोण होईल तो ब्रम्हांडचाळक । आपणें चि हाके देईल हाके ॥२॥

तुका म्हणे दिलीं चेतवूनि सुणीं । कौतुकावांचूनि नाहीं छळ ॥३॥

१३८५

आश्चर्य या वाटे नसत्या छंदाचें । कैसें दिलें साचें करोनियां ॥१॥

दुजियासी तंव अकळ हा भाव । करावा तो जीव साक्ष येथें ॥ध्रु.॥

एकीं अनेकत्व अनेकीं एकत्व । प्रकृतिस्वभाव प्रमाणें चि ॥२॥

तुका म्हणे करूं उगवूं जाणसी । कुशळ येविशीं तुम्ही देवा ॥३॥

१३८६

अस्त नाहीं आतां एक चि मोहोरा । पासूनि अंधारा दुरि जालों ॥१॥

साक्षत्वें या जालों गुणाचा देखणा । करीं नारायणा तरी खरें ॥ध्रु.॥

आठवें विसरु पडियेला मागें । आलें तें चि भागें यत्न केलें ॥२॥

तुका म्हणे माझा विनोद देवासी । आम्ही तुम्हां ऐसीं दोन्ही नव्हों ॥३॥

१३८७

क्षर अक्षर हे तुमचे विभाग । कासयानें जग दुरी धरा ॥१॥

तैसे आम्ही नेणों पालटों च कांहीं । त्यागिल्याची नाहीं मागें चाड ॥ध्रु.॥

प्रतिपादिता तूं समविषमाचा । प्रसाद तो याचा पापपुण्य ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हां नाना अवगणीं । लागे संपादणी लटिक्याची ॥३॥

१३८८

सर्वरसीं मीनलें चित्त । अखंडित आनंदु ॥१॥

गोत पति विश्वंभरीं । जाला हरि सोयरा ॥ध्रु.॥

वोळखी ते एका नांवें । इतरभावें खंडणा ॥२॥

तुका म्हणे नांवें रूपें । दुसरीं पापें हारपलीं ॥३॥

१३८९

मीं हें ऐसें काय जाती । अवघड किती पाहातां ॥१॥

नाहीं होत उल्लंघन । नसतां भिन्न दुसरें ॥ध्रु.॥

अंधारानें तेज नेलें । दृष्टीखालें अंतर ॥२॥

तुका म्हणे सवें देव । घेतां ठाव दावील ॥३॥

१३९०

कवेश्वरांचा तो आम्हांसी विटाळ । प्रसाद वोंगळ चिवडिती ॥१॥

दंभाचे आवडी बहिराट अंधळे । सेवटासि काळें होइल तोंड ॥ध्रु.॥

सोन्यासेजारी तों लाखेची जतन । सतंत ते गुण जैसेतैसे ॥२॥

सेव्य सेववता न पडतां ठावी । तुका म्हणे गोवी पावती हीं ॥३॥

१३९१

वाढलियां मान न मनावी निश्चिती । भूतांचिये प्रीती भूतपण ॥१॥

म्हणऊनि मना लावावी कांचणी । इंद्रियांचे झणी ओढी भरे ॥ध्रु.॥

एका एकपणें एकाचिये अंगीं । लागे रंग रंगीं मिळलिया ॥२॥

तुका म्हणे देव निष्काम निराळा । जीवदशे चाळा चळणांचा ॥३॥

१३९२

माया साक्षी आम्ही नेणों भीड भार । आप आणि पर नाहीं दोन्ही ॥१॥

सत्याचिये साटीं अवघा चि भरे । नावडे व्यापार तुटीचा तो ॥ध्रु.॥

पोंभाळिता चरे अंतरींचें दुःख । लांसें फांसें मुख उघडावें ॥२॥

तुका म्हणे नव्हे स्फीतीचा हा ठाव । निवाड्यासी देव साक्षी केला ॥३॥

१३९३

संतां आवडे तो काळाचा ही काळ । समर्थाचें बाळ जेवीं समर्थ ॥१॥

परिसतां तेथें नाहीं एकविणें । मोहें न पवे सीण ऐसें राखे ॥ध्रु.॥

केले अन्याय ते सांडवी उपचारें । न देखें दुसरें नासा मूळ ॥२॥

तुका म्हणे मुख्य कल्पतरुछाया । काय नाहीं दया तये ठायीं ॥३॥

१३९४

संतांच्या धीकारें अमंगळ जिणें । विश्वशत्रु तेणें सांडी परि ॥१॥

कुळ आणि रूप वांयां संवसार । गेला भरतार मोकलितां ॥ध्रु.॥

मूळ राखे तया फळा काय उणें । चतुर लक्षणें राखों जाणे ॥२॥

तुका म्हणे सायास तो एके ठायीं । दीप हातीं तई अवघें बरें ॥३॥

१३९५

ओलें मूळ भेदी खडकाचें अंग । आभ्यासासी सांग कार्यसिद्धि ॥१॥

नव्हे ऐसें कांहीं नाहीं अवघड । नाहीं कईवाड तोंच वरि ॥ध्रु.॥

दोरें चिरा कापे पडिला कांचणी । अभ्यासें सेवनीं विष पडे ॥२॥

तुका म्हणे कैंचा बैसण्यासी ठाव । जठरीं बाळा वाव एकाएकीं ॥३॥

१३९६

अमर आहां अमर आहां । खरें कीं पाहा खोटें हें ॥१॥

न म्हणां देह माझा ऐसा । मग भरवसा कळेल ॥ध्रु.॥

कैंचा धाक कैंचा धाक । सकिळक हें आपुलें ॥२॥

देव चि बरे देव चि बरे । तुका म्हणे खरे तुम्ही ॥३॥

१३९७

काम नाहीं काम नाहीं । जालों पाहीं रिकामा ॥१॥

फावल्या या करूं चेष्टा । निश्चळ दृष्टा बैसोनि ॥ध्रु.॥

नसत्या छंदें नसत्या छंदें । जग विनोदें विर्‍हडतसे ॥२॥

एकाएकीं एकाएकीं । तुका लोकीं निराळा ॥३॥

१३९८

हातीं घेऊनियां काठी । तुका लागला किळवरा पाठी ॥१॥

नेऊनि निजविलें स्मशानीं । माणसें जाळी ते ठाकणीं ॥ध्रु.॥

काडिलें तें ओढें । मागील उपचाराचें पुढें ॥२॥

नाहीं वाटों आला भेव । सुख दुःख भोगिता देव ॥३॥

याजसाटीं हें निर्वाण । केलें कसियेलें मन ॥४॥

तुका म्हणे अनुभव बरा । नाहीं तरी सास्त होय चोरा ॥५॥

१३९९

कीर्तन चांग कीर्तन चांग । होय अंग हरिरूप ॥१॥

प्रेमाछंदें नाचे डोले । हारपला देहभाव ॥ध्रु.॥

एकदेशीं जीवकळा । हा सकळां सोयरा ॥२॥

तुका म्हणे उरला देव । गेला भेव त्या काळें ॥३॥

१४००

न बोलेसी करा वाचा । उपाधीचा संबंध ॥१॥

एका तुमच्या नामाविण । अवघा सीण कळतसे ॥ध्रु.॥

संकल्पाचे ओढी मन । पापपुण्य सम चि ॥२॥

तुका म्हणे नारायणीं । पावो वाणी विसांवा ॥३॥

१४०१

प्रारब्धा हातीं जन । सुख सीण पावतसे ॥१॥

करितां घाईळाचा संग । अंगें अंग माखावें ॥ध्रु.॥

आविसा अंगें पीडा वसे । त्यागें असे बहु सुख ॥२॥

तुका म्हणे जीव भ्याला । अवघ्या आला बाहेरी ॥३॥

१४०२

आशा ते करविते बुद्धीचा लोप । संदेह तें पाप कैसें नव्हे ॥१॥

आपला आपण करावा विचार । प्रसन्न तें सार मन गोही ॥ध्रु.॥

नांवें रूपें अंगीं लाविला विटाळ । होतें त्या निर्मळ शुद्ध बुद्ध ॥२॥

अंधळ्यानें नये देखण्याची चाली । चालों ऐसी बोली तुका बोले ॥३॥

१४०३

जळो आतां नांव रूप । माझें पाप गांठींचें ॥१॥

संतांचिया चरणरजें । उतरूं ओझें मातीचें ॥ध्रु.॥

लटिकियाचा अभिमान । होता सीण पावित ॥२॥

तुका म्हणे अरूपींचें । सुख साचें निनांवें ॥३॥

१४०४

निंदा स्तुती करवी पोट । सोंग दाखवी बोभाट ॥१॥

जटा राख विटंबना । धीर नाहीं क्षमा मना ॥ध्रु.॥

शृंगारिलें मढें । जीवेंविण जैसें कुडें ॥२॥

तुका म्हणे रागें । भलतें चावळे वाउगें ॥३॥

१४०५

भिक्षापत्र अवलंबणें । जळो जिणें लाजिरवाणें । ऐसियासी नारायणें । उपेक्षीजे सर्वथा ॥१॥

देवा पायीं नाहीं भाव । भक्ति वरी वरी वाव । समर्पिला जीव । नाहीं तो हा व्यभिचार ॥ध्रु.॥

जगा घालावें सांकडें । दीन होऊनि बापुडें । हें चि अभाग्य रोकडें । मूळ आणि विश्वास ॥२॥

काय न करी विश्वंभर । सत्य करितां निर्धार । तुका म्हणे सार । दृढ पाय धरावे ॥३॥

१४०६

भावबळें विष्णुदास । नाहीं नास पावत ॥१॥

योगभाग्यें घरा येती । सर्व शक्ति चालत ॥ध्रु.॥

पित्याचें जें काय धन । पुत्रा कोण वंचील ॥२॥

तुका म्हणे कडे बैसों । तेणें असों निर्भर ॥३॥

१४०७

कोरड्या गोठी चटक्या बोल । शिकल्या सांगे नाहीं ओल ॥१॥

कोण यांचें मना आणी । ऐकों कानीं नाइकोनि ॥ध्रु.॥

घरोघरीं सांगती ज्ञान । भूस सिणें कांडिती ॥२॥ तु

का म्हणे आपुल्या मति । काय रितीं पोकळें ॥३॥

१४०८

नव्हतियाचा सोस होता । झडो आतां पदर ॥१॥

देखणें तें देखियेलें । आतां भलें साक्षित्वें ॥ध्रु.॥

लाभें कळों आली हानि । राहों दोन्हीं निराळीं ॥२॥

तुका म्हणे एकाएकीं । हा कां लोकीं पसारा ॥३॥

१४०९

सोसें वाढे दोष । जाला न पालटे कस ॥१॥

ऐसें बरवें वचन । करितां तें नारायण ॥ध्रु.॥

असे प्रारब्ध नेमें । श्रमुचि उरे श्रम ॥२॥

सुख देते शांती । तुका म्हणे धरितां चित्तीं ॥३॥

१४१०

काय शरीरापें काम । कृपा साधावया प्रेम । उचिताचे धर्म । भागा आले ते करूं ॥१॥

देईन हाक नारायणा । तें तों नाकळे बंधना । पंढरीचा राणा । आइकोन धांवेल ॥ध्रु.॥

सातांपांचांचें गोठलें । प्रारब्धें आकारलें । आतां हें संचलें । असो भोगा सांभाळीं ॥२॥

फावली ते बरवी संधि । सावधान करूं बुद्धी । तुका म्हणे मधीं । कोठें नेघें विसावा ॥३॥

१४११

न लगे देशकाळ । मंत्रविधानें सकळ । मनें चि निश्चळ । करूनि करुणा भाकावी ॥१॥

येतो बैसलिया ठाया । आसणें व्यापी देवराया । निर्मळ ते काया । अधिष्ठान तयाचें ॥ध्रु.॥

कल्पनेचा साक्षी । तरि आदरें चि लक्षी । आवडीनें भक्षी । कोरडें धान्य मटमटां ॥२॥

घेणें तरि भाव । लक्षी दासांचा उपाव । तुका म्हणे जीव । जीवीं मेळविल अनंत ॥३॥

१४१२

नाहीं आलें भक्तिसुख अनुभवा । तो मी ज्ञान देवा काय करूं ॥१॥

नसावें जी तुम्ही कांहीं निश्चिंतीनें । माझिया वचनें अभेदाच्या ॥ध्रु.॥

एकाएकीं मन नेदी समाधान । देखिल्या चरण वांचूनियां ॥२॥

तुका म्हणे वाचा गुणीं लांचावली । न राह उगली मौन्य मज ॥३॥

१४१३

मागतां विभाग । कोठें लपाल जी मग ॥१॥

संत साक्षी या वचना । त्यांसी ठाउकिया खुणा ॥ध्रु.॥

होइन धरणेकरी । मग मी रिघों नेदीं बाहेरी ॥२॥

तुका म्हणे मी अक्षर । तुज देवपणाचा भार ॥३॥

१४१४

मिटवण्याचे धनी । तुम्ही वेवसाय जनीं ॥१॥

कोण पडे ये लिगाडीं । केली तैसीं उगवा कोडीं ॥ध्रु.॥

केलें सांगितलें काम । दिले पाळूनियां धर्म ॥२॥

तुका म्हणे आतां । असो तुमचें तुमचे माथां ॥३॥

१४१५

समर्पिली वाणी । पांडुरंगीं घेते धणी ॥१॥

पूजा होते मुक्ताफळीं । रस ओविया मंगळीं ॥ध्रु.॥

धार अखंडित । ओघ चालियेला नित ॥२॥

पूर्णाहुति जीवें । तुका घेऊनि ठेला भावें ॥३॥

१४१६

अवघा चि आकार ग्रासियेला काळें । एक चि निराळें हरिचें नाम ॥१॥

धरूनि राहिलों अविनाश कंठीं । जीवन हें पोटीं सांटविलें ॥ध्रु.॥

शरीरसंपित्त मृगजळभान । जाईल नासोन खरें नव्हे ॥२॥

तुका म्हणे आतां उपाधीच्या नांवें । आणियेला देवें वीट मज ॥३॥

१४१७

बोलणें चि नाहीं । आतां देवाविण कांहीं ॥१॥

एकसरें केला नेम । देवा दिले क्रोध काम ॥ध्रु.॥

पाहेन ते पाय । जोंवरि हे दृष्टी धाय ॥२॥

तुका म्हणे मनें । हे चि संकल्प वाहाणें ॥३॥

१४१८

येथूनियां ठाव । अवघे लक्षायाचे भाव ॥१॥

उंची देवाचे चरण । तेथें जालें अधिष्ठान ॥ध्रु.॥

आघातावेगळा । असे ठाव हा निराळा ॥२॥

तुका म्हणे स्थळ । धरूनि राहिलों अचळ ॥३॥

१४१९

भरला दिसे हाट । अवघी वाढली खटपट । संचिताचे वाट । वाटाऊनि फांकती ॥१॥

भोगा ऐसे ठायाठाव । कर्मा त्रिविधाचे भाव । द्रष्टा येथें देव । विरहित संकल्पा ॥ध्रु.॥

दिला पाडूनियां धडा । पापपुण्यांचा निवाडा । आचरती गोडा । आचरणें आपुलाल्या ॥२॥

तुका म्हणे पराधीनें । जालीं ओढलिया ॠणें । तुटती बंधनें । जरि देवा आळविते ॥३॥

१४२०

आला भागासी तो करीं वेवसाव । परि राहो भाव तुझ्या पायीं ॥१॥

काय चाले तुम्हीं बांधलें दातारा । वाहिलिया भारा उसंतितों ॥ध्रु.॥

शरीर तें करी शरीराचे धर्म । नको देऊं वर्म चुकों मना ॥२॥

चळण फिरवी ठाव बहुवस । न घडो आळस चिंतनाचा ॥३॥

इंद्रियें करोत आपुले व्यापार । आवडीसी थार देई पायीं ॥४॥

तुका म्हणे नको देऊं काळा हातीं । येतों काकुलती म्हणऊनि ॥५॥

१४२१

आम्हां अवघें भांडवल । येथें विठ्ठल एकला ॥१॥

कायावाचामनोभावें । येथें जीवें वेचलों ॥ध्रु.॥

परतें कांहीं नेणें दुजें । तत्वबीजें पाउलें ॥२॥

तुका म्हणे संतसंगें । येणें रंगें रंगलों ॥३॥

१४२२

साहोनियां टोले उरवावें सार । मग अंगीकार खर्‍या मोलें ॥१॥

भोगाचे सांभाळीं द्यावें किळवर । संचित चि थार मोडूनियां ॥ध्रु.॥

महत्वाचे ठायीं भोगावी अप्रतिष्ठा । विटवावें नष्टां पंचभूतां ॥२॥

तुका म्हणे मग कैंचा संवसार । जयाचा आदर तें चि व्हावें ॥३॥

१४२३

निर्वैर होणें साधनाचें मूळ । येर ते विल्हाळ सांडीमांडी ॥१॥

नाहीं चालों येती सोंगसंपादणी । निवडे अवसानीं शुद्धाशुद्ध ॥ध्रु.॥

त्यागा नांव तरी निर्विषयवासना । कारीयेकारणांपुरते विधि ॥२॥

तुका म्हणे राहे चिंतनीं आवडी । येणें नांवें जोडी सत्यत्वेंशीं ॥३॥

१४२४

पशु ऐसे होती ज्ञानी । चर्वणीं या विषयांचे ॥१॥

ठेवूनियां लोभीं लोभ । जाला क्षोभ आत्मत्वीं ॥ध्रु.॥

केला आणिकां वाढी पाक । खाणें ताक मूर्खासी ॥२॥

तुका म्हणे मोठा घात । वाताहात हा देह ॥३॥

१४२५

कां जी धरिलें नाम । तुम्ही असोनि निष्काम ॥१॥

कोणां सांगतसां ज्ञान । ठकाठकीचें लक्षण ॥ध्रु.॥

आवडीनें नाचें । आहे तरी पुढें साचें ॥२॥

तुका म्हणे प्रेम । नाहीं भंगायाचें काम ॥३॥

१४२६

खरें बोले तरी । फुकासाठीं जोडे हरी ॥१॥

ऐसे फुकाचे उपाय । सांडूनियां वांयां जाय ॥ध्रु.॥

परउपकार । एका वचनाचा फार ॥२॥

तुका म्हणे मळ । मनें सांडितां शीतळ ॥३॥

१४२७

दया क्षमा शांति । तेथें देवाची वसति ॥१॥

पावे धांवोनियां घरा । राहे धरोनियां थारा ॥ध्रु.॥

कीर्तनाचे वाटे । बराडिया ऐसा लोटे ॥२॥

तुका म्हणे घडे । पूजा नामें देव जोडे ॥३॥

१४२८

शिष्यांची जो नेघे सेवा । मानी देवासारिखें ॥१॥

त्याचा फळे उपदेश । आणिकां दोष उफराटे ॥ध्रु.॥

त्याचें खरें ब्रम्हज्ञान । उदासीन देहभावीं ॥२॥

तुका म्हणे सत्य सांगें । योत रागें येती ते ॥३॥

१४२९

माझी मेलीं बहुवरिं । तूं कां जैसा तैसा हरी ॥१॥

विठो कैसा वांचलासि । आतां सांग मजपाशीं ॥ध्रु.॥

तुज देखतां चि माझा । बाप मेला आजा पणजा ॥२॥

आम्हां लागलेंसे पाठी । बालत्व तारुण्यें काठीं ॥३॥

तुज फावलें तें मागें । कोणी नसतां वादिलागें ॥४॥

तुका म्हणे तुझ्या अंगीं । मज देखिल लागलीं औघीं ॥५॥

१४३०

आणीक कोणाचा न करीं मी संग । जेणें होय भंग माझ्या चित्ता ॥१॥

विठ्ठलावांचूनि आणीक जे वाणी । नाइकें मी कानीं आपुलिया ॥ध्रु.॥

समाधानासाटीं बोलावी हे मात । परि माझें चित्त नाहीं कोठें ॥२॥

जिवाहूनि मज ते चि आवडती । आवडे ज्या चित्तीं पांडुरंग ॥३॥

तुका म्हणे माझें तो चि जाणे हित । आणिकांच्या चित्त नेदीं बोला ॥४॥

१४३१

आशा हे समूळ खाणोनि काडावी । तेव्हां चि गोसावी व्हावें तेणें ॥१॥

नाहीं तरी सुखें असावें संसारीं । फजिती दुसरी करूं नये ॥ध्रु.॥

आशा मारूनिया जयवंत व्हावें । तेव्हां चि निघावें सर्वांतूनि ॥२॥

तुका म्हणे जरीं योगाची तांतडी । आशेची बीबुडी करीं आधीं ॥३॥

१४३२

निष्ठावंत भाव भक्तांचा स्वधर्म । निर्धार हें वर्म चुकों नये ॥१॥

निष्काम निश्चळ विठ्ठलीं विश्वास । पाहों नये वास आणिकांची ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा कोणें उपेक्षिला । नाहीं ऐकिला ऐसा कोणीं ॥३॥

१४३३

नामाचें चिंतन प्रगट पसारा । असाल तें करा जेथें तेथें ॥१॥

सोडवील माझा स्वामी निश्चयेसीं । प्रतिज्ञा हे दासीं केली आम्हीं ॥ध्रु.॥

गुण दोष नाहीं पाहात कीर्तनीं । प्रेमें चक्रपाणी वश्य होय ॥२॥

तुका म्हणे कडु वाटतो प्रपंच । रोकडे रोमांच कंठ दाटे ॥३॥

१४३४

नाम म्हणतां मोक्ष नाहीं । ऐसा उपदेश करिती कांहीं । बधिर व्हावें त्याचे ठायीं । दुष्ट वचन वाक्य तें ॥१॥

जयाचे राहिलें मानसीं । तें चि पावले तयासी । चांचपडतां मेलीं पिसीं । भलतैसीं वाचाळें ॥ध्रु.॥

नवविधीचा निषेध । जेणें मुखें करिती वाद । जन्मा आले निंद्य । शूकरयाती संसारा ॥२॥

काय सांगों वेळोवेळां । आठव नाहीं चांडाळा । नामासाठीं बाळा । क्षीरसागरीं कोंडिलें ॥३॥

आपुलिया नामासाठीं । लागे शंखासुरापाठीं । फोडोनियां पोटीं । वेद चारी काढिले ॥४॥

जगीं प्रसद्धि हे बोली । नामें गणिका तारिली । आणिकें ही उद्धरिलीं । पातकी महादोषी ॥५॥

जे हे पवाडे गर्जती । नाम प्रल्हादाचा चित्तीं । जळतां बुडतां घातीं । राखे हातीं विषाचे ॥६॥

काय सांगों ऐशीं किती । तुका म्हणे नामख्याती । नरकाप्रती जाती । निषेधिती तीं एकें ॥७॥

१४३५

किती या काळाचा सोसावा वळसा । लागला सरिसा पाठोवाठीं ॥१॥

लक्ष चौर्‍याशीची करा सोडवण । रिघा या शरण पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

उपजल्या पिंडा मरण सांगातें । मरतें उपजतें सवें चि तें ॥२॥

तुका म्हणे माळ गुंतली राहाटीं । गाडग्याची सुटी फुटलिया ॥३॥

१४३६

गासी तरि एक विठ्ठल चि गाई । नाहीं तरि ठायीं राहें उगा ॥१॥

अद्वैतीं तों नाहीं बोलाचें कारण । जाणीवेचा श्रम करिसी वांयां ॥२॥

तुका म्हणे किती करावी फजिती । लाज नाहीं नीतिं निलाजिरा ॥३॥

१४३७

जयाचिये वाचे नये हा विठ्ठल । त्याचे मज बोल नावडती ॥१॥

शत्रु तो म्यां केला न म्हणें आपुला । जो विन्मुख विठ्ठला सर्वभावें ॥२॥

जयासी नावडे विठोबाचें नाम । तो जाणा अधम तुका म्हणे ॥३॥

१४३८

आम्हांसी तों नाहीं आणीक प्रमाण । नामासी कारण विठोबाच्या ॥१॥

घालूनियां कास करितो कैवाड । वागों नेदीं आड किळकाळासी ॥ध्रु.॥

अबद्ध वांकडें जैशातैशा परी । वाचे हरि हरि उच्चारावें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां सांपडलें निज । सकळां हें बीज पुराणांचें ॥३॥

१४३९

जीव तो चि देव भोजन ते भक्ति । मरण तेचि मुक्ति पापांड्याची ॥१॥

पिंडाच्या पोषकी नागविलें जन । लटिकें पुराण केलें वेद ॥ध्रु.॥

मना आला तैसा करिती विचार । म्हणती संसार नाहीं पुन्हा ॥२॥

तुका म्हणे पाठीं उडती यमदंड । पापपुण्य लंड न विचारी ॥३॥

१४४०

भक्तांचा महिमा भक्त चिं जाणती । दुर्लभ या गति आणिकांसी ॥१॥

जाणोनि नेणते जाले तेणें सुखें । नो बोलोनि मुखें बोलताती ॥ध्रु.॥

अभेदूनि भेद राखियेला अंगीं । वाढावया जगीं प्रेमसुख ॥२॥

टाळ घोष कथा प्रेमाचा सुकाळ । मूढ लोकपाळ तरावया ॥३॥

तुका म्हणे हें तों आहे तयां ठावें । जिहीं एक्या भावें जाणीतलें ॥४॥

१४४१

आशा तृष्णा माया अपमानाचें बीज । नासिलिया पूज्य होईजेतें ॥१॥

अधीरासी नाहीं चालों जातां मान । दुर्लभ दरुषण धीर त्याचें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं आणिकांसी बोल । वांयां जाय मोल बुद्धीपाशीं ॥३॥

१४४२

चिंतनें सरे तो धन्य काळ । सकळ मंगळ मंगळांचें ॥१॥

संसारसिंधु नाहीं हरिदासा । गर्भवास कैसा नेणती ते ॥ध्रु.॥

जनवन ऐसें कृपेच्या सागरें । दाटला आभारें पांडुरंग ॥२॥

तुका म्हणे देवा भक्तांचे बंधन । दाखविलें भिन्न परी एक ॥३॥

१४४३

मोक्षाचें आम्हांसी नाहीं अवघड । तो असे उघाड गांठोळीस ॥१॥

भक्तीचे सोहळे होतील जीवासी । नवल तेविशीं पुरवितां ॥ध्रु.॥

ज्याचें त्यासी देणें कोण तें उचित । मानूनियां हित घेतों सुख ॥२॥

तुका म्हणे सुखें देई संवसार । आवडीसी थार करीं माझे ॥३॥ ॥१२॥

१४४४

चिंतनासी न लगे वेळ । सर्व काळ करावें ॥१॥

सदा वाचे नारायण । तें वदन मंगळ ॥ध्रु.॥

पढिये सर्वोत्तमा भाव । येथें वाव पसारा ॥२॥

ऐसें उपदेशी तुका । अवघ्या लोकां सकळां ॥३॥

१४४५

अंतराय पडे गोविंदीं अंतर । जो जो घ्यावा भार तो चि बाधी ॥१॥

बैसलिये ठायीं आठवीन पाय । पाहीन तो ठाय तुझा देवा ॥ध्रु.॥

अखंड तें खंडे संकल्पीं विकल्प । मनोजन्य पाप रज्जुसर्प ॥२॥

तुका म्हणे विश्वीं विश्वंभर वसे । राहों ऐसे दशे सुखरूप ॥३॥

१४४६

एकाचिया घाट्या टोके । एक फिके उपचार ॥१॥

ऐसी सवे गोविळया । भाव तया पढियंता ॥ध्रु.॥

एकाचेथें उच्छिष्ट खाय । एका जाय ठकोणि ॥२॥

तुका म्हणे सोपें । बहु रूपें अनंत ॥३॥

१४४७

कोठें नाहीं अधिकार । गेले नर वांयां ते ॥१॥

ऐका हें सोपें वर्म । न लगे श्रम चिंतना ॥ध्रु.॥

मृत्याचिये अंगीं छाये । उपाये चि खुंटतां ॥२॥

तुका म्हणे अवघे जन । येथें मन असों द्या ॥३॥

१४४८

ज्याणें ज्याणें जैसें ध्यावें । तैसें व्हावें कृपाळें ॥१॥

सगुणनिर्गुणांचा ठाव । विटे पाव धरियेले ॥ध्रु.॥

अवघें साकरेचें अंग । नये व्यंग निवडितां ॥२॥

तुका म्हणे जें जें करी । तें तें हरी भोगिता ॥३॥

१४४९

आचरती कर्में । तेथें काळें कर्मधर्में ॥१॥

खेळे गोविळयांसवें । करिती तें त्यांचें साहावें ॥ध्रु.॥

यज्ञामुखें घांस । मंत्रपूजेसी उदास ॥२॥

तुका म्हणे चोरी । योगियां ही सवें करी ॥३॥

१४५०

नामाचे पवाडे बोलती पुराणें । होऊनि कीर्तन तो चि ठेला ॥१॥

आदिनाथा कंठीं आगळा हा मंत्र । आवडीचें स्तोत्र सदा घोकी ॥ध्रु.॥

आगळें हे सार उत्तमा उत्तम । ब्रम्हकर्मा नाम एक तुझें ॥२॥

तिहीं त्रिभुवनीं गमन नारदा । हातीं विणा सदा नाम मुखीं ॥३॥

परिक्षिती मृत्यु सातां दिवसांचा । मुक्त जाला वाचा उच्चारितां ॥४॥

कोळियाची कीर्ति वाढली गहन । केलें रामायण रामा आधीं ॥५॥

सगुण निर्गुण तुज म्हणे वेद । तुका म्हणे भेद नाहीं नांवा ॥६॥

१४५१

भूतदयापरत्वें जया तया परी । संत नमस्कारीं सर्वभावें ॥१॥

शिकल्या बोलाचा धरीसील ताठा । तरी जासी वाटा यमपंथें ॥ध्रु.॥

हिरा परिस मोहरा आणीक पाषाण । नव्हे परी जन संतां तैसी ॥२॥

सरितां वाहाळां गंगे सागरा समान । लेखी तयाहून अधम नाहीं ॥३॥

आणीक अमुप होती तारांगणें । रविशशिमानें लेखूं नये ॥४॥

तुका म्हणे नाहीं नरमता अंगी । नव्हे तें फिरंगी कठिण लोह ॥५॥

१४५२

आणीक कांहीं मज नावडे मात । एक पंढरिनाथ वांचुनिया ॥१॥

त्याची च कथा आवडे कीर्तन । तें मज श्रवणें गोड लागे ॥२॥

तुका म्हणे संत म्हणोत भलतें । विठ्ठलापरतें न मनी कांहीं ॥३॥

१४५३

ठेवा जाणीव गुंडून । येथें भाव चि प्रमाण ॥१॥

एका अनुसरल्या काज । अवघें जाणें पंढरिराज ॥ध्रु.॥

तर्कविर्कासी वाव । न लागे सायासीं ॥२॥

तुका म्हणे भावेंविण । अवघा बोलती तो सीण ॥३॥

१४५४

येथें दुसरी न सरे आटी । देवा भेटी जावया ॥१॥

तो चि ध्यावा एका चित्तें । करूनि रितें किळवर ॥ध्रु.॥

षडउर्मी हृदयांत । यांचा अंत पुरवूनि ॥२॥

तुका म्हणे खुंटे आस । तेथें वास करी तो ॥३॥

१४५५

मुक्त तो आशंका नाहीं जया अंगीं । बद्ध मोहोसंगीं लज्जा चिंता ॥१॥

सुख पावे शांती धरूनि एकांत । दुःखी तो लोकांत दंभ करी ॥२॥

तुका म्हणे लागे थोडा च विचार । परी हे प्रकार नागविती ॥३॥

१४५६

कानीं धरी बोल बहुतांचीं मतें । चाट त्यापरतें आणीक नाहीं ॥१॥

पावेल गौरव वोढाळाचे परी । दंड पाठीवरी यमदूतां ॥ध्रु.॥

शब्दज्ञानी एक आपुल्याला मतें । सांगती वेदांत भिन्नभावें ॥२॥

तुका म्हणे एक भाव न धरिती । पडिली हे माती त्यांचे तोंडीं ॥३॥

१४५७

देवा ऐकें हे विनंती । मज नको रे हे मुक्ति । तया इच्छा गति । हें चि सुख आगळें ॥१॥

या वैष्णवांचे घरीं । प्रेमसुख इच्छा करी । रिद्धिसिद्धी द्वारीं । कर जोडूनि उभ्या ॥ध्रु.॥

नको वैकुंठींचा वास । असे तया सुखा नास । अद्भुत हा रस । कथाकाळीं नामाचा ॥२॥

तुझ्या नामाचा महिमा । तुज न कळे रे मेघशामा । तुका म्हणे आम्हां । जन्म गोड यासाटीं ॥३॥

१४५८

न पूजीं आणिकां देवां न करीं त्यांची सेवा । न मनीं या केशवाविण दुजें ॥१॥

काय उणें जालें मज तयापायीं । तें मी मागों काई कवणासी ॥ध्रु.॥

आणिकाची कीर्ती नाइकें न बोलें । चाड या विठ्ठलेंविण नाहीं ॥२॥

न पाहें लोचनीं श्रीमुखावांचूनि । पंढरी सांडूनि न वजें कोठें ॥३॥

न करीं कांहीं आस मुक्तीचे सायास । न भें संसारास येतां जातां ॥४॥

तुका म्हणे कांहीं व्हावें ऐसें जीवा । नाहीं या केशवाविण दुजें ॥५॥

१४५९

नव्हे खळवादी मता च पुरता । सत्याची हे सत्ता उपदेश ॥१॥

साक्षत्वेंसी मना आणावीं उत्तरें । परिपाकीं खरें खोटें कळे ॥ध्रु.॥

नव्हे एकदेशी शब्द हा उखता । ब्रम्हांडापुरता घेईल त्यासी ॥२॥

तुका विनवणी करी जाणतियां । बहुमतें वांयां श्रमों नये ॥३॥

१४६०

या चि नांवें दोष । राहे अंतरीं किल्मिष ॥१॥

मना अंगीं पुण्य पाप । शुभ उत्तम संकल्प ॥ध्रु.॥

बिजाऐसीं फळें । उत्तम कां अमंगळें ॥२॥

तुका म्हणे चित्त । शुद्ध करावें हे नित ॥३॥

१४६१

कुशळ वक्ता नव्हे जाणीव श्रोता । राहे भाव चित्ता धरूनियां ॥१॥

धन्य तो जगीं धन्य तो जगीं । ब्रम्ह तया अंगीं वसतसे ॥ध्रु.॥

न धोवी तोंड न करी अंघोळी । जपे सदाकाळीं रामराम ॥२॥

जप तप ध्यान नेणे याग युक्ती । कृपाळु जो भूतीं दयावंत ॥३॥

तुका म्हणे होय जाणोनि नेणता । आवडे अनंता जीवाहूनि ॥४॥

१४६२

काळाचिया सत्ता ते नाहीं घटिका । पंढरीनायका आठवितां ॥१॥

सदाकाळ गणना करी आयुष्याची । कथेचे वेळेची आज्ञा नाहीं ॥ध्रु.॥

याकारणें माझ्या विठोबाची कीर्ति । आहे हे त्रिजगतीं थोर वाट ॥२॥

तुका म्हणे जन्मा आलियाचें फळ । स्मरावा गोपाळ तें चि खरें ॥३॥

१४६३

घरोघरीं बहु जाले कवि । नेणे प्रसादाची चवी ॥१॥

लंडा भूषणांची चाड । पुढें न विचारी नाड ॥ध्रु.॥

काढावें आइतें । तें चि जोडावें स्वहितें ॥२॥

तुका म्हणे कळे । परि होताती अंधळे ॥३॥

१४६४

नये पाहों मुख मात्रागमन्याचें । तैसें अभक्ताचें गुरुपुत्रा ॥१॥

म्हणऊनि बरें धरितां एकांत । तेणें नव्हे घात भजनासी ॥ध्रु.॥

नये होऊं कदा निंदकाची भेटी । जया द्वैत पोटीं चांडाळाच्या ॥२॥

तुका म्हणे नका बोलों त्यासी गोष्टी । जयाचिये दृष्टी पाप वाढे ॥३॥

१४६५

कथा करोनिया द्रव्य घेती देती । तयां अधोगति नरकवास ॥१॥

रवरव कुंभपाक भोगिती यातना । नये नारायणा करुणा त्यांची ॥ध्रु.॥

असिखड्गधारा छेदिती सर्वांग । तप्तभूमी अंग लोळविती ॥२॥

तुका म्हणे तया नरक न चुकती । सांपडले हातीं यमाचिया ॥३॥

१४६६

नाइकावे कानीं तयाचे ते बोल । भक्तीविण फोल ज्ञान सांगे ॥१॥

वाखाणी अद्वैत भक्तिभावेंविण । दुःख पावे सीण श्रोता वक्ता ॥ध्रु.॥

अहं ब्रम्ह म्हणोनि पाळित पिंडा । नो बोलावें भांडा तया सवें ॥२॥

वेदबाह्य लंड बोले जो पाषांड । त्याचें काळें तोंड संतांमध्ये ॥३॥

तुका म्हणे खंडी देवभक्तपण । वरिष्ठ त्याहूनि श्वपच तो ॥४॥

१४६७

वेदविहित तुम्ही आइका हो कर्में । बोलतों तीं वर्में संतांपुढे ॥१॥

चारी वर्ण जाले एकाचिये अंगीं । पापपुण्य भागीं विभागिलें ॥ध्रु.॥

प्रथम पाउलीं पावविला पंथ । आदि मध्य अंत भेद नाहीं ॥२॥

आंबे बोरी वड बाभुळा चंदन । गुणागुणें भिन्न अग्नि एक ॥३॥

तुका म्हणे मन उन्मन जों होय । तोंवरि हे सोय विधि पाळीं ॥४॥

१४६८

तीर्थांचे मूळ व्रतांचें फळ । ब्रम्ह तें केवळ पंढरिये ॥१॥

तें आम्हीं देखिलें आपुल्या नयनीं । फिटलीं पारणीं डोळियांचीं ॥ध्रु.॥

जीवांचें जीवन सुखाचें सेजार । उभें कटीं कर ठेवूनियां ॥२॥

जनाचा जनिता कृपेचा सागर । दीनां लोभापार दुष्टां काळ ॥३॥

सुरवरां चिंतनीं मुनिवरां ध्यानीं । आकार निर्गुणीं तें चि असे ॥४॥

तुका म्हणे नाहीं श्रुती आतुडलें । आम्हां सांपडलें गीती गातां ॥५॥

१४६९

माझे मनोरथ पावले सिद्धी । तई पायीं बुद्धि स्थिरावली ॥१॥

समाधान जीव राहिला निश्चळ । गेली हळहळ स्मरण हें ॥ध्रु.॥

त्रिविध तापाचें जालेंसे दहन । सुखावलें मन प्रेमसुखें ॥२॥

महालाभ वाचे वसे पांडुरंग । अंगोअंगीं संग अखंडित ॥३॥

जीवनाचा जाला ओलावा अंतरीं । विश्व विश्वंभरीं सामावलें ॥४॥

तुका म्हणे माप भरी आलें सिगे । धारबोळ गंगे पूर वाहे ॥५॥

१४७०

कृपेचें उत्तर देवाचा प्रसाद । आनंदीं आनंद वाढवावा ॥१॥

बहुतांच्या भाग्यें लागलें जाहाज । येथें आतां काज लवलाहें ॥ध्रु.॥

अलभ्य तें आलें दारावरी फुका । येथें आता चुका न पाहिजे ॥२॥

तुका म्हणे जिव्हाश्रवणाच्या द्वारें । माप भरा वरें सिगेवरि ॥३॥

१४७१

पापपुण्यसुखदुःखाचीं मंडळें । एक एकाबळें वाव घेती ॥१॥

कवतुक डोळां पाहिलें सकळ । नाचवितो काळ जीवांसी तो ॥ध्रु.॥

स्वर्गाचिया भोगें सरतां नरक । मागें पुढें एक एक दोन्ही ॥२॥

तुका म्हणे भय उपजलें मना । घेई नारायणा कडिये मज ॥३॥

१४७२

वचना फिरती अधम जन । नारायण तो नव्हे ॥१॥

केला आतां अंगीकार । न मनी भार समर्थ ॥ध्रु.॥

संसाराचा नाहीं पांग । देव सांग सकळ ॥२॥

तुका म्हणे कीर्त वाणूं । मध्यें नाणूं संकल्प ॥३॥

१४७३

कथा करोनियां मोल ज्यापें घेती । ते ही दोघे जाती नरकामध्यें ॥१॥

ब्रम्ह पूर्ण करा ब्रम्ह पूर्ण करा । अखंड स्मरा रामराम ॥ध्रु.॥

मधुरवाणीच्या नका पडों भरी । जाल यमपुरी भोगावया ॥२॥

तुका म्हणे करीं ब्रम्हांड ठेंगणें । हात पसरी जिणें धिग त्याचें ॥३॥

१४७४

गोड नांवें क्षीर । परी साकरेचा धीर ॥१॥

तैसें जाणा ब्रम्हज्ञान । बापुडें तें भक्तीविण ॥ध्रु.॥

रुची नेदी अन्न । ज्यांत नसतां लवण ॥२॥

अंधळ्याचे श्रम । शिकविल्याचें चि नाम ॥३॥

तुका म्हणे तारा । नाव तंबुर्‍याच्या सारा ॥४॥

१४७५

नम्र जाला भूतां । तेणें कोंडिलें अनंता ॥१॥

हें चि शूरत्वाचे अंग । हरी आणिला श्रीरंग ॥ध्रु.॥

अवघा जाला पण । लवण सकळां कारण ॥२॥

तुका म्हणे पाणी । पाताळ तें परी खणी ॥३॥

१४७६

आपुल्या महिमानें । धातु परिसें केलें सोनें ॥१॥

तैसें न मनीं माझे आतां । गुणदोष पंढरिनाथा ॥ध्रु.॥

गांवाखालील वाहाळ । गंगा न मनी अमंगळ ॥२॥

तुका म्हणे माती । केली कस्तुरीनें सरती ॥३॥

१४७७

आशाबद्ध वक्ता । भय श्रोतयाच्या चित्ता ॥१॥

गातो तें चि नाहीं ठावें । तोंड वासी कांहीं द्यावें ॥ध्रु.॥

जालें लोभाचें मांजर । भीक मागे दारोदार ॥२॥

तुका म्हणे गोणी । माप आणि रितीं दोन्ही ॥३॥

१४७८

तक्र शिष्या मान । दुग्धा म्हणे नारायण ॥१॥

ऐशीं ज्ञानाचीं डोबडें । आशा विटंबिलीं मूढें ॥ध्रु.॥

उपदेश तो जगा । आपण सोंवळा इतका मांगा ॥२॥

रसनाशिश्नाचे अंकित । तुका म्हणे वरदळ स्पित ॥३॥

१४७९

ब्रम्हचारी धर्म घोकावें अक्षर । आश्रमीं विचार षटकर्में ॥१॥

वानप्रस्थ तरी संयोगीं वियोग । संन्यास तो त्याग संकल्पाचा ॥ध्रु.॥

परमहंस तरी जाणे सहज वर्म । तेथें याती धर्म कुळ नाहीं ॥२॥

बोले वर्म जो चाले याविरहित । तो जाणा पतित श्रुति बोले ॥३॥

तुका म्हणे कांहीं नाहीं नेमाविण । मोकळा तो सीण दुःख पावे ॥४॥

१४८०

आम्ही क्षेत्रींचे संन्यासी । देहभरित हृषीकेशी । नाहीं केली ऐशी । आशाकामबोहरी ॥१॥

आलें अयाचित अंगा । सहज तें आम्हां भागा । दाता पांडुरंगा । ऐसा करितां निश्चिंती ॥ध्रु.॥

दंड धरिला दंडायमान । मुळीं मुंडिलें मुंडण । बंदी बंद कौपीन । बहिरवास औठडें ॥२॥

काळें साधियेला काळ । मन करूनि निश्चळ । लौकिकीं विटाळ । धरूनि असों ऐकांत ॥३॥

कार्यकारणाची चाली । वाचावाचत्वें नेमिली । एका नेमें चाली । स्वरूपीं च राहाणें ॥४॥

नव्हे वेषधारी । तुका आहाच वरवरी । आहे तैसीं बरीं । खंडें निवडितों वेदांची ॥५॥

१४८१

निर्वाहापुरतें अन्न आच्छादन । आश्रमासी स्थान कोंपी गुहा ॥१॥

कोठें ही चित्तासी नसावें बंधन । हृदयीं नारायण सांटवावा ॥ध्रु.॥

नये बोलों फार बैसों जनामधीं । सावधान बुद्धी इंद्रियें दमी ॥२॥

तुका म्हणे घडी घडीनें साधावी । त्रिगुणांची गोवी उगवूनि ॥३॥

१४८२

जैसीं तैसीं तरी । शरणागतें तुझीं हरी ॥१॥

आतां न पाहिजे केलें । ब्रीद लटिकें आपुलें ॥ध्रु.॥

शुद्ध नाहीं चित्त । परी म्हणवितों भक्त ॥२॥

मज कोण पुसे रंका । नाम सांगे तुझें तुका ॥३॥

१४८३

नाशवंत देह नासेल हा जाणा । कां रे उच्चाराना वाचे नाम ॥१॥

नामें चि तारिले कोटट्या हे कोटी । नामें हे वैकुंठी बैसविले ॥ध्रु.॥

नामापरतें सार नाहीं त्रिभुवनीं । तें कां तुम्ही मनीं आठवाना ॥२॥

तुका म्हणे नाम वेदांसी आगळें । तें दिलें गोपाळें फुकासाटीं ॥३॥

१४८४

आळवितां बाळें । मातेतें सुख आगळें ॥१॥

द्यावें आवडी भातुकें । पाहे निवे कवतुकें ॥ध्रु.॥

लेववूनि अळंकार । दृष्टी करावी सादर ॥२॥

आपुलिये पदीं । बैसवूनि कोडें वंदी ॥३॥

नेदी लागों दिठी । उचलोनि लावी कंठीं ॥४॥

तुका म्हणे लाभा । वारी घ्या वो पद्मनाभा ॥५॥

१४८५

तप तीर्थ दान व्रत आचरण । गातां हरिगुण वारूं नये ॥१॥

कोटि कुळें त्याचीं वाटुली पाहाती । त्या तया घडती ब्रम्हहत्या ॥ध्रु.॥

आपुलिया पापें न सुटे सायासें । कोणा काळें ऐसें निस्तरेल ॥२॥

व्हावें साह्य तया न घलावें भय । फुकासाटीं पाहे लाभ घात ॥३॥

तुका म्हणे हित माना या वचना । सुख दुःख जाणा साधे फुका ॥४॥

१४८६

देवासाटीं जाणा तयासी च आटी । असेल ज्या गांठीं पुण्यराशी ॥१॥

निर्बळा पाठवी बळें वाराणसी । मेला आला त्यासी अर्ध पुण्य ॥ध्रु.॥

कथें निद्राभंग करावा भोजनीं । तया सुखा धणी पार नाहीं ॥२॥

यागीं रीण घ्यावें द्यावें सुख लाहीं । बुडतां चिंता नाहीं उभयतां ॥३॥

तुका म्हणे वर्म जाणोनि करावें । एक न घलावें एकावरी ॥४॥

१४८७

अग्नीमाजी पडे धातु । लीन होउनि राहे अतु । होय शुद्ध न पवे घातु । पटतंतुप्रमाण ॥१॥

बाह्यरंगाचें कारण । मिथ्या अवघें चि भाषण । गर्व ताठा हें अज्ञान । मरण सवें वाहातसे ॥ध्रु.॥

पुरें मातलिया नदी । लव्हा नांदे जीवनसंधी । वृक्ष उन्मळोनि भेदी । परि तो कधीं भंगेना ॥२॥

हस्ती परदळ तें भंगी । तया पायीं न मरे मुंगी । कोण जाय संगी । पाणोवाणी तयेच्या ॥३॥

पिटितां घणें वरि सैरा । तया पोटीं राहे हिरा । तैशा काय तगती गारा । तया थोरा होऊनि ॥४॥

लीन दीन हें चि सार । भव उतरावया पार । बुडे माथां भार । तुका म्हणें वाहोनि ॥५॥

१४८८

आम्ही वीर जुंझार । करूं जमदाढे मार । तापटिले भार । मोड जाला दोषांचा ॥१॥

जाला हाहाकार । आले हांकीत जुंझार । शंखचक्रांचे शृंगार । कंठीं हार तुळसीचे ॥ध्रु.॥

रामनामांकित बाण । गोपी लाविला चंदन । झळकती निशाणें । गरुडटके पताका ॥२॥

तुका म्हणे काळ । जालों जिंकोनि निश्चळ । पावला सकळ । भोग आम्हां आमचा ॥३॥

१४८९

आशाबद्ध तो जगाचा दास । पूज्य तो उदास सर्वजना ॥१॥

आहे तें अधीन आपुले हातीं । आणिकां ठेविती काय बोल ॥ध्रु.॥

जाणतिया पाठीं लागला उपाध । नेणता तो सद्धि भोजनासी ॥२॥

तुका म्हणे भय बांधलें गांठीं । चोर लागे पाठी दुम तया ॥३॥

१४९०

आणिकांसी तारी ऐसा नाहीं कोणी । धड तें नासोनि भलता टाकी ॥१॥

सोनें शुद्ध होतें अविट तें घरीं । नासिलें सोनारीं अळंकारीं ॥ध्रु.॥

ओल शुद्ध काळी काळें जिरें बीज । कैंचें लागे निज हाता तेथें ॥२॥

एक गहू करिती अनेक प्रकार । सांजा दिवसीं क्षीर घुगरिया ॥३॥

तुका म्हणे विषा रुचि एका हातीं । पाधानी नासिती नवनीत ॥४॥

१४९१

वाटे या जनाचें थोर बा आश्चर्य । न करिती विचार कां हिताचा ॥१॥

कोण दम ऐसा आहे यांचे पोटीं । येईल शेवटीं कोण कामा ॥ध्रु.॥

काय मानुनियां राहिले निश्चिंती । काय जाब देती यमदूतां ॥२॥

कां हीं विसरलीं मरण बापुडीं । काय यांसी गोडी लागलीसे ॥३॥

काय हातीं नाहीं करील तयासी । काय जालें यांसी काय जाणों ॥४॥

कां हीं नाठविती देवकीनंदना । सुटाया बंधनापासूनियां ॥५॥

काय मोल यासी लागे धन वित्त । कां हें यांचें चित्त घेत नाहीं ॥६॥

तुका म्हणे कां हीं भोगितील खाणी । कां त्या चक्रपाणी विसरलीं ॥७॥

१४९२

काय एकां जालें तें कां नाहीं ठावें । काय हें सांगावें काय म्हुण ॥१॥

देखतील डोळां ऐकती कानीं । बोलिलें पुराणीं तें ही ठावें ॥ध्रु.॥

काय हें शरीर साच कीं जाणार । सकळ विचार जाणती हा ॥२॥

कां हें कळों नये आपुलें आपणा । बाळत्व तारुण्य वृद्धदशा ॥३॥

कां हें आवडलें प्रियापुत्रधन । काय कामा कोण कोणा आलें ॥४॥

कां हें जन्म वांयां घातलें उत्तम । कां हे रामराम न म्हणती ॥५॥

काय भुली यांसी पडली जाणतां । देखती मरतां आणिकांसी ॥६॥

काय करिती हे बांधलिया काळें । तुका म्हणे बळें वज्रपाशीं ॥७॥

१४९३

जुंझार ते एक विष्णुदास जगीं । पापपुण्य अंगीं नातळे त्यां ॥१॥

गोविंद आसनीं गोविंद शयनीं । गोविंद त्यां मनीं बैसलासे ॥ध्रु.॥

ऊर्ध पुंड भाळीं कंठीं शोभे माळी । कांपिजे किळकाळ तया भेणें ॥२॥

तुका म्हणे शंखचक्रांचे शृंगार । नामामृतसार मुखामाजी ॥३॥

१४९४

जेणें नाहीं केलें आपुलें स्वहित । पुढिलांचा घात इच्छीतसे ॥१॥

संचितासी जाय मिळोनियां खोडी । पतनाचे ओंडीवरी हांव ॥ध्रु.॥

बांधलें गांठी तें लागलें भोगावें । ऐसियासी देवें काय कीजे ॥२॥

तुका म्हणे जया गांवां जाणे जया । पुसोनियां तया वाट चाले ॥३॥

१४९५

मानी भक्तांचे उपकार । रुणीया म्हणवी निरंतर । केला निर्गुणीं आकार । कीर्त मुखें वर्णितां ॥१॥

म्हणोनि जया जे वासना । ते पुरवितो पंढरिराणा । जाला भक्तांचा आंदणा । ते उपकार फेडावया ॥ध्रु.॥

अंबॠषीकारणें । जन्म घेतले नारायणें । एवडें भक्तीचे लहणें । दास्य करी हा दासाचें ॥२॥

म्हणियें करितां शंका न धरी । रक्षपाळ बिळच्या द्वारीं । भक्तीचा आभारी । रीग न पुरे जावया ॥३॥

अर्जुनाचे रथवारु । ते वागवी सर्वेश्वरु । एवडे भक्तीचे उपकारु । मागें मागें हिंडतसे ॥४॥

पुंडलिकाचे द्वारीं । सम पाउलीं विटेवरी । न वजे कट करीं । धरूनि तेथें राहिला ॥५॥

भावभक्तीचा अंकित । नाम साजे दिनानाथ । म्हणोनि राहिला निवांत । तुका चरण धरोनि ॥६॥

१४९६

सांगों जाणती शकुन । भूत भविष्य वर्तमान ॥१॥

त्यांचा आम्हांसी कंटाळा । पाहों नावडती डोळां ॥ध्रु.॥

रिद्धिसिद्धींचे साधक । वाचासद्धि होती एक ॥२॥

तुका म्हणे जाती । पुण्यक्षयें अधोगती ॥३॥

१४९७

ठाकलोंसें द्वारीं । उभें याचक भीकारी ॥१॥

मज भीक कांहीं देवा । प्रेमभातुकें पाठवा ॥ध्रु.॥

याचकाचा भार । नये घेऊं येरझार ॥२॥

तुका म्हणे दान । सेवा घेतल्यावांचून ॥३॥

सदाशिवावर अभंग ॥ २ ॥

१४९८

काय धर्म नीत । तुम्हां शिकवावें हित ॥१॥

अवघें रचियेलें हेळा । लीळा ब्रम्हांड सकळा ॥ध्रु.॥

नाम महादेव । येथें निवडला भाव ॥२॥

तुका म्हणे वेळे । माझें तुम्हां कां न कळे ॥३॥

१४९९

भांडावें तें गोड । पुरे सकळ ही कोड ॥१॥

ऐसा घरींचा या मोळा । ठावा निकटां जवळां ॥ध्रु.॥

हाक देतां दारीं । येती जवळी सामोरीं ॥२॥

तुका म्हणे शिवें । मागितलें हातीं द्यावें ॥३॥ ॥२॥

१५००

ऐसें कां जालें तें मज ही न कळे । कीर्तनाचे रळेपळे जगीं ॥१॥

कैसें तुम्हां देवा वाटतसे बरें । संतांचीं उत्तरें लाजविलीं ॥ध्रु.॥

भाविकां कंटक करिताती पीडा । हा तंव रोकडा अनुभव ॥२॥

तुका म्हणे नाम निर्वाणीचा बाण । याचा अभिमान नाहीं तुम्हां ॥३॥