१८०१-२१००

१८०१

रज्जु धरूनियां हातीं । भेडसाविलीं नेणतीं । कळों येतां चित्ती । दोरी दोघां सारिखी ॥१॥

तुम्हांआम्हांमध्यें हरी । जाली होती तैसी परी । मृगजळाच्या पुरीं । ठाव पाहों तरावय ॥ध्रु.॥

सरी चिताक भोंवरी । अळंकाराचिया परी । नामें जालीं दुरी । एक सोनें आटितां ॥२॥

पिसांचीं पारवीं । करोनि बाजागिरी दावी । तुका म्हणे तेवीं । मज नको चाळवूं ॥३॥

१८०२

नेघें तुझें नाम । न करीं सांगितलें काम ॥१॥

वाढे वचनें वचन । दोष उच्चारितां गुण ॥ध्रु.॥

आतां तुझ्या घरा । कोण करी येरझारा ॥२॥

तुका म्हणे ठायीं । मजपाशीं काय नाहीं ॥३॥

१८०३

व्यवहार तो खोटा । आतां न वजों तुझ्या वाटा ॥१॥

एका नामा नाहीं ताळ । केली सहजरांची माळ ॥ध्रु.॥

पाहों जातां घाईं । खेळसी लपंडाईं ॥२॥

तुका म्हणे चार । बहु करितोसी फार ॥३॥

१८०४

लटिका चि केला । सोंग पसारा दाविला ॥१॥

अवघा बुडालासी ॠणें । बहुतांचे देणें घेणें ॥ध्रु.॥

लावियेलीं चाळा । बहू दावूनि पुतळा ॥२॥

तुका म्हणे हात । आम्ही अवरिली मात ॥३॥

१८०५

दाखवूनि आस । केला बहुतांचा नास ॥१॥

थोंटा झोडा शिरोमणी । भेटलासी नागवणी ॥ध्रु.॥

सुखाचें उत्तर । नाहीं मुदलासी थार ॥२॥

तुका म्हणे काय । तुझे घ्यावें उरे हाय ॥३॥

१८०६

लाज ना विचार । बाजारी तूं भांडखोर ॥१॥

ऐसें ज्याणें व्हावें । त्याची गांठी तुजसवें ॥ध्रु.॥

फेडिसी लंगोटी । घेसी सकळांसी तुटी ॥२॥

तुका म्हणे चोरा । तुला आप ना दुसरा ॥३॥

१८०७

ठाव नाहीं बुड । घरें वसविसी कुड ॥१॥

भलते ठायीं तुझा वास । सदा एरवी उदास ॥ध्रु.॥

जागा ना निजेला । धाला ना भुकेला ॥२॥

न पुसतां भलें । तुका म्हणे बुझें बोलें ॥३॥

१८०८

श्वाना दिली सवे । पायांभोंवतें तें भोंवे ॥१॥

तैसी जाली मज परी । वसे निकट सेजारीं ॥ध्रु.॥

जेवितां जवळी । येऊनियां पुंस घोळी ॥२॥

कोपेल तो घनी । तुका म्हणे नेणें मनीं ॥३॥

१८०९

वटवट केली । न विचारितां मना आली ॥१॥

मज कराल तें क्षमा । कैसें नेणों पुरुषोत्तमा ॥ध्रु.॥

उचित न कळे । जिव्हा भलतें चि बरळे ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । लौकिकाची चाड नाहीं ॥३॥

१८१०

जीवें व्हावें साटी । पडे संवसारें तुटी ॥१॥

ऐशीं बोलिलों वचनें । सवें घेउनि नारायण ॥ध्रु.॥

नाहीं जन्मा आलों । करील ऐसें नेदीं बोलों ॥२॥

ठाव पुसी सेणें । तुका म्हणे खुंटी येणें ॥३॥

१८११

आता पंढरीराया । माझ्या निरसावें भया ॥१॥

मनीं राहिली आशंका । स्वामिभयाची सेवका ॥ध्रु.॥

ठेवा माथां हात । कांहीं बोला अभयमात ॥२॥

तुका म्हणे लाडें । खेळें ऐसें करा पुढें ॥३॥

१८१२

कवतुकवाणें । बोलों बोबड्या वचनें ॥१॥

हें तों नसावें अंतरीं । आम्हां धरायाचें दुरी ॥ध्रु.॥

स्तुति तैसी निंदा । माना सम चि गोविंदा ॥२॥

तुका म्हणे बोलें । मज तुम्ही शिकविलें ॥३॥

१८१३

असो मागें जालें । पुडें गोड तें चांगलें ॥१॥

आतां माझे मनीं । कांहीं अपराध न मनीं ॥ध्रु.॥

नेदीं अवसान । करितां नामाचें चिंतन ॥२॥

तुका म्हणे बोले । तुज आधीं च गोविलें ॥३॥

१८१४

मातेविण बाळा । आणिक न माने सोहळा ॥१॥

तैसें जालें माझ्या चित्ती । तुजविण पंढरिनाथा ॥ध्रु.॥

वाट पाहेमेघा बिंदु । नेघे चातक सरिता सिंधू ॥२॥

सारसांसी निशीं । ध्यानरवीच्या प्रकाशीं ॥३॥

जीवनाविण मत्स्य । जैसें धेनूलागीं वत्स ॥४॥

पतिव्रते जिणें । भ्रताराच्या वर्त्तमानें ॥५॥

कृपणाचें धन । लोभालागीं जैसें मन ॥६॥

तुका म्हणे काय । तुजविण प्राण राहे ॥७॥

१८१५

तुजऐसा कोणी न देखें उदार । अभयदानशूर पांडुरंगा ॥१॥

शरण येती त्यांचे न विचारिसी दोष । न मागतां त्यांस अढळ देसी ॥ध्रु.॥

धांवसी आडणी ऐकोनियां धांवा । कइवारें देवा भक्तांचिया ॥२॥

दोष त्यांचे जाळी कल्पकोटिवरी । नामासाटीं हरि आपुलिया ॥३॥

तुका म्हणे तुज वाणूं कैशा परी । एक मुख हरी आयुष्य थोडें ॥४॥

१८१६

काय तुझे उपकार पांडुरंगा । सांगों मी या जगामाजी आतां ॥१॥

जतन हें माझें करूनि संचित । दिलें अवचित आणूनियां ॥ध्रु.॥

घडल्या दोषांचें न घली च भरी । आली यास थोरी कृपा देवा ॥२॥

नव्हतें ठाउकें आइकिलें नाहीं । न मगतां पाहीं दान दिलें ॥३॥

तुका म्हणे याच्या उपकारासाटीं । नाहीं माझें गाठीं कांहीं एक ॥४॥

१८१७

वाळूनियां जन सांडी मज दुरी । करिसील हरी ऐसें कधीं ॥१॥

आठवीन पाय धरूनि अनुताप । वाहे जळ झोंप नाहीं डोळां ॥ध्रु.॥

नावडती जीवा आणीक प्रकार । आवडी ते फार एकांताची ॥२॥

तुका म्हणे ऐसी धरितों वासना । होई नारायणा साई मज ॥३॥

१८१८

सांगतों या मना तें माझें नाइके । घातावरी टेंके चांडाळ हें ॥१॥

म्हणऊनि पाहे तरतें बुडतें । न ल्हाये पुरतें बळ करूं ॥ध्रु.॥

काय तें संचित न कळे पाहातां । मतिमंद चित्ती उपजतें ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें बळ नाहीं अंगी । पाहोनियां वेगीं पार टाकीं ॥३॥

१८१९

आतां नको चुकों आपुल्या उचिता । उदारा या कांता रखुमाईंच्या ॥१॥

आचरावे दोष हें आम्हां विहित । तारावे पतित तुमचें तें ॥ध्रु.॥

आम्ही तों आपुलें केलेसें जतन । घडो तुम्हांकून घडेल ते ॥२॥

तुका म्हणे विठो चतुराच्या राया । आहे ते कासया मोडों देसी ॥३॥

१८२०

मुखें बोलावें तें जीविंचें जाणसी । विदित पायांपाशीं सर्व आहे ॥१॥

आतां हें चि भलें भाकावी करुणा । विनियोग तो जाणां तुम्ही त्याचा ॥ध्रु.॥

आपलें तों येथें केलें नव्हे कांहीं । साधनाचा वांहीं पडों नये ॥२॥

तुका म्हणे देह दिला पिंडदान । वेळोवेळां कोण चिंता करी ॥३॥

१८२१

कामातुरा भय लाज ना विचार । शरीर असार तृणतुल्य ॥१॥

नवल हे लीळा करात्याचें लाघव । प्रारब्धें भाव दाखविले ॥ध्रु.॥

लोभालोभ एका धनाचिये ठायीं । आणिकांची सोईं चाड नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे भूक न विचारी प्रकार । योजे तें चि सार यथाकाळें ॥३॥

१८२२

बांधे सोडी हें तों धन्याचिये हातीं । हेंकडें गोविती आपणां बळें ॥१॥

भुललियासी नाहीं देहाचा आठव । धोतर्‍यानें भाव पालटिला ॥ध्रु.॥

घरांत रिघावें दाराचिये सोईं । भिंतीसवें डोईं घेऊनि फोडी ॥२॥

तुका म्हणे देवा गेलीं विसरोन । आतां वर्म कोण दावी यांसी ॥३॥

१८२३

कवण जन्मता कवण जन्मविता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥१॥

कवण हा दाता कवण हा मागता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥ध्रु.॥

कवण भोगिता कवण भोगविता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥२॥

कवण ते रूप कवण अरूपता । न कळे कृपावंता माव तुझी ॥३॥

सर्वां ठायीं तूं चि सर्व ही जालासी । तुका म्हणे यासी दुजें नव्हे ॥४॥

१८२४

जेथें देखें तेथें तुझी च पाउलें । विश्व अवघें कोंदाटलें ।

रूप गुण नाम अवघा मेघश्याम । वेगळें तें काय उरलें ।

जातां लोटांगणीं अवघी च मेदिनी । सकळ देव पाट जालें ।

सदा पर्वकाळ सुदिन सुवेळ । चत्ति प्रेमें असे धालें ॥१॥

अवघा आम्हां तूं च जालासी देवा । संसार हेवा कामधंदा ।

न लगे जाणें कोठें कांहीं च करणें । मुखीं नाम ध्यान सदा ॥ध्रु.॥

वाचा बोले ते तुझे चि गुणवाद । मंत्रजप कथा स्तुति ।

भोजन सारूं ठायीं फल तांबोल कांहीं । पूजा नैवेद्य तुज होती ।

चालतां प्रदक्षणा निद्रा लोटांगण । दंडवत तुजप्रति ।

देखोन दृष्टी परस्परें गोष्टी । अवघ्या तुझ्या मूर्ति ॥२॥

जाल्या तीर्थरूप वावी नदी कूप । अवघें गंगाजळ जालें ।

महाल मंदिरें माड्या तनघरें । झोपड्या अवघीं देव देवाइलें ।

ऐकें कानीं त्या हरिनामध्वनी । नाना शब्द होत जाले ।

तुका म्हणे या विठोबाचे दास । सदा प्रेमसुखें धाले ॥३॥

१८२५

जे दोष घडले न फिटे करितां कांहीं । सरते तुझ्या पायीं जाले तैसे ॥१॥

माझा कां हो करूं नये अंगीकार । जालेती निष्ठ‍ पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

यातिहीन नये ऐकों ज्यां वेद । तयां दिलें पद वैकुंठींचें ॥२॥

तुका म्हणे कां रे एकाचा आभार । घेसी माथां भार वाहोनियां ॥३॥

१८२६

हरिकथेची आवडी देवा । करितो सेवा दासांची॥१॥

म्हणोनि हिंडे मागें मागें । घरटी जागे घालितसे ॥ध्रु.॥

निर्लज्ज भोजें नाचत रंगीं । भरतें अंगीं प्रेमाचें ॥२॥

तुका म्हणे विकलें देवें । आपण भावें संवसाटी ॥३॥

१८२७

साधन संपत्ति हें चि माझें धन । सकळ चरण विठोबाचे ॥१॥

शीतळ हा पंथ माहेराची वाट । जवळी च नीट सुखरूप ॥ध्रु.॥

वैष्णवांचा संग रामगाणें गाणें । मंडित भूषण अळंकार ॥२॥

भवनदी आड नव्हतीसी जाली । कोरडी च चाली जावें पायी ॥३॥

मायबाप दोघें पाहातील वाट । ठेवूनिया कटीं कर उभी ॥४॥

तुका म्हणे केव्हां देखेन कळस । पळाली आळस निद्रा भूक ॥५॥

१८२८

यथार्थवादें तुज न वर्णवे कदा । बोलतों ते निंदा करितों तुझी ।

वेदश्रुति तुज नेणती कोणी । चोवीस ठेंगणीं धांडोळितां॥१॥

आतां मज क्षमा करावें देवा । सलगी ते केशवा बोलियेलों ॥ध्रु.॥

सगुण कीं साकार निर्गुण कीं निराकार । न कळे हा पार वेदां श्रुतीं ।

तो आम्ही भावें केलासी लहान । ठेवूनियां नांवें पाचारितों ॥२॥

सहजरमुखें शेष सीणला स्तवितां । पार न कळतां ब्रम्हा ठेला ।

तेथें माझी देहबुद्धि तें काईं । थोर मी अन्यायी तुका म्हणे ॥३॥

१८२९

कृष्ण गातां गीतीं कृष्ण ध्यातां चित्ती । ते ही कृष्ण होती कृष्णध्यानें ॥१॥

आसनीं शयनीं भोजनीं जेवितां । म्हणारे भोगिता नारायण ॥ध्रु.॥

ओविये दळणीं गावा नारायण । कांडितां कांडण करितां काम ॥२॥

नर नारी याति हो कोणी भलतीं । भावें एका प्रीती नारायणा ॥३॥

तुका म्हणे एका भावें भजा हरी । कांति ते दुसरी रूप एक ॥४॥

१८३०

डोळियां पाझर कंठ माझा दाटे । येऊं देई भेटे पांडुरंगे ॥१॥

बहु दिस टाकिले निरास कां केलें । कोठें वो गुंतलें चत्ति तुझें ॥ध्रु.॥

बहु धंदा तुज नाहीं वो आठव । राहिलासे जीव माझा कंठीं ॥२॥

पंढरीस जाती वारकरी संतां । निरोप बहुतां हातीं धाडीं ॥३॥

तुजविण कोण सांवा धांवा करी । ये वो झडकरी पांडुरंगे ॥४॥

काय तुझी वाट पाहों कोठवरी । कृपाळु कांपरी विसरलासी ॥५॥

एक वेळ माझा धरूनि आठव । तुका म्हणे ये वो न्यावयासी ॥६॥

१८३१

अधिक कोंडितां चरफडी । भलतीकडे घाली उडी ॥१॥

काय करूं या मना आतां । का विसरातें पंढरिनाथा ।

करी संसाराची चिंता । वेळोवेळां मागुती ॥ध्रु.॥

भजन नावडे श्रवण । धांवे विषय अवलोकून ॥२॥

बहुत चंचळ चपळ । जातां येतां न लगे वेळ ॥३॥

किती राखों दोनी काळ । निजलिया जागे वेळे ॥४॥

मज राखें आतां । तुका म्हणे पंढरिनाथा ॥५॥

१८३२

कथा प्रावर्ण । नव्हे भिक्षेचें तें अन्न ॥१॥

करीं यापरी स्वहित । विचारूनि धर्म नीत ॥ध्रु.॥

देऊळ नव्हे घर । प्रपंच परउपकार ॥२॥

विधिसेवन काम । नव्हे शब्द रामराम ॥३॥

हत्या क्षत्रधर्म । नव्हे निष्काम तें कर्म ॥४॥

तुका म्हणे संतीं । करूनि ठेविली आइती ॥५॥

१८३३

पडोनियां राहीं । उगा च संतांचिये पायीं ॥१॥

न लगे पुसणें सांगावें । चत्ति शुद्ध करीं भावें ॥ध्रु.॥

सहज ते स्थिति । उपदेश परयुक्ति ॥२॥

तुका म्हणे भाव । जवळी धरूनि आणी देव ॥३॥

१८३४

देवाचे घरीं देवें केले चोरी । देवें देव नागवूनि केला भिकारी ॥१॥

धांवणियां धांवा धांवणियां धांवा । माग चि नाहीं जावें कवणिया गांव ॥ध्रु.॥

सवें चि होता चोर घरिचिया घरीं । फावलियावरी केलें अवघें वाटोळें ॥२॥

तुका म्हणे येथें कोणी च नाहीं । नागवलें कोण गेलें कोणाचें काईं ॥३॥

१८३५

अवघे चि निजों नका अवघिये ठायीं । वेळ अवेळ तरी सांभाळावी कांहीं ॥१॥

जतन करा रे जतन करा । घालूं पाहे घरावरी घाला चोरटें ॥ध्रु.॥

सीतरिलीं फार खाती भोंवताले फेरे । गेलें नये हातां सेकीं तळमळ उरे ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही करूं आपलें जतन । न लगे कांहीं कोणां द्यावें उघडा रे कान ॥३॥

१८३६

काळोखी खाऊन कैवाड केला धीर । आपुलिया हितें जाले जनामध्यें शूर ॥१॥

कां रें तुम्ही नेणां कां रे तुम्ही नेणां । अल्पसुखासाटीं पडशी विपत्तीचे घाणां ॥ध्रु.॥

नाहीं ऐसी लाज काय तयांपें आगळें । काय नव्हे केलें आपुलिया बळें ॥२॥

तुका म्हणे तरी सुख अवघें चि बरें । जतन करून हे आपुलालीं ढोरें ॥३॥

१८३७

जाय परतें काय आणिला कांटाळा । बोला एक वेळा ऐसें तरी ॥१॥

कां हो केलें तुम्ही निष्ठ‍ देवा । मानेना हे सेवा करितों ते ॥ध्रु.॥

भाग्यवंत त्यांसी सांगितल्या गोष्टी । तें नाहीं अदृष्टीं आमुचिया ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हापासूनि अंतर । न पडे नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥३॥

१८३८

अनुभवें कळों येतें पांडुरंगा । रुसावें तें कां गा तुम्हांवरी ॥१॥

आवरितां चत्ति नावरे दुर्जन । घात करी मन माझें मज ॥ध्रु.॥

अंतरीं संसार भक्ति बाह्यात्कार । म्हणोनि अंतर तुझ्या पायीं ॥२॥

तुका म्हणे काय करूं नेणें वर्म । आलें तैसें कर्म सोसूं पुढें ॥३॥

१८३९

तुजकरितां होतें आनाचें आन । तारिले पाषाण उदकीं देवा ॥१॥

कां नये कैवार करूं अंगीकार । माझा बहु भार चड जाला ॥ध्रु.॥

चुकलासी म्हणों तरी जीवांचा ही जीव । रिता नाहीं ठाव उरों दिला ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें काय सत्ताबळ । माझे परी कृपाळ आहां तुम्ही ॥३॥

१८४०

फळ देंठींहून झडे । मग मागुतें न जोडे ॥१॥

म्हणोनि तांतडी खोटी । कारण उचिताचे पोटीं ॥ध्रु.॥

पुढें चढे हात । त्याग मागिलां उचित ॥२॥

तुका म्हणे रणीं । नये पाहों परतोनि ॥३॥

१८४१

अगी देखोनियां सती । अंगीं रोमांच उठती ॥१॥

हा तो नव्हे उपदेश । सुख अंतरीं उल्हासे ॥ध्रु.॥

वित्तगोतांकडे । चत्ति न घाली न रडे ॥२॥

आठवूनि एका । उडी घाली म्हणे तुका ॥३॥

१८४२

फळ पिके देंठीं । निमित्य वारियाची भेटी ॥१॥

हा तों अनुभव रोकडा । कळों येतो खरा कुडा ॥ध्रु.॥

तोडिलिया बळें । वांयां जाती काचीं फळें ॥२॥

तुका म्हणे मन । तेथे आपुलें कारण ॥३॥

१८४३

हालवूनि खुंट । आधीं करावा बळकट ॥१॥

मग तयाच्या आधारें । करणें अवघें चि बरें ॥ध्रु.॥

सुख दुःख साहे । हर्षामर्षी भंगा नये ॥२॥

तुका म्हणे जीवें । आधीं मरोनि राहावें ॥३॥

१८४४

धांवे माते सोईं । बाळ न विचारितां कांहीं ॥१॥

मग त्याचें जाणें निकें । अंग वोडवी कौतुकें ॥ध्रु.॥

नेणे सर्प दोरी । अगी भलतें हातीं धरी ॥२॥

तीविन तें नेणें । आणीक कांहीं तुका म्हणे ॥३॥

१८४५

भोग द्यावे देवा । त्याग भोगीं च बरवा ॥१॥

आपण व्हावें एकीकडे । देव कळेवरी जोडे ॥ध्रु.॥

योजे यथाकाळें । उत्तम पाला कंदें मूळें ॥२॥

वंचक त्यासी दोष । तुका म्हणे मिथ्या सोस ॥३॥

१८४६

पायांच्या प्रसादें । कांहीं बोलिलों विनोदें ॥१॥

मज क्षमा करणें संतीं । नव्हे अंगभूत युक्ति ॥ध्रु.॥

नव्हे हा उपदेश । तुमचें बडबडिलों शेष ॥२॥

तुमचे कृपेचें पोसणें । जन्मोजन्मीं तुका म्हणे ॥३॥

१८४७

जायांचें अंगुलें लेतां नाहीं मान । शोभा नेदी जन हांसविलें ॥१॥

गुसळितां ताक कांडितां भूस । साध्य नाहीं क्लेश जाती वांयां ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं स्वता भांडवल । भिकेचें तें फोल बीज नव्हे ॥३॥

१८४८

न बोलावें परी पडिला प्रसंग । हाकलितें जग तुझ्या नामें ॥१॥

लटिकें चि सोंग मांडिला पसारा । भिकारी तूं खरा कळों आलें ॥ध्रु.॥

निलाजिरीं आम्ही करोनियां धीर । राहिलों आधार धरूनियां ॥२॥

कैसा नेणों आतां करिसी शेवट । केली कटकट त्याची पुढें॥३॥

तुका म्हणे कांहीं न बोलसी देवा । उचित हे सेवा घेसी माझी ॥४॥

१८४९

नाहीं जालें मोल कळे देतां काळीं । कोण पाहों बळी दोघांमध्यें ॥१॥

आम्ही तरी जालों जीवासी उदार । कैंचा हा धीर तुजपाशीं ॥ध्रु.॥

बहु चाळविलें मागें आजिवरी । आतां पुढें हरि जाऊं नेदीं ॥२॥

नव्हती जों भेटी नामाची ओळखी । म्हणऊनि दुःखी बहु जालें ॥३॥

तुका म्हणे कांहीं राहों नेदीं बाकी । एकवेळा चुकी जाली आतां ॥४॥

१८५०

कैसा कृपाळु हें न कळसी देवा । न बोलसी सेवा घेसी माझी ॥१॥

काय ऐसें बळ आहे तुजपाशीं । पाहों हा रिघेसी कोणा आड ॥ध्रु.॥

पाडियेला ठायीं तुझा थारा मारा । अवघा दातारा लपसी तो ॥२॥

आतां तुम्हां आम्हां उरी तों चि बरें । काय हें उत्तरें वाढवूनि ॥३॥

तुका म्हणे मज साहए झाले संत । म्हणऊनि मात फावली हे ॥४॥

१८५१

चुकलिया आम्हां करितसां दंड । हाकासी कां खंड पांडुरंगा ॥१॥

चाळविलीं एकें रिद्धिसिद्धीवरी । तैसा मी भिकारी नव्हें देवा ॥ध्रु.॥

कां मी येथें गुंतों मांडूनि पसारा । मागुता दातारा दंभासाटीं ॥२॥

केलें म्यां जतन आपुलें वचन । ठायींचें धरून होतों पोटीं ॥३॥

तुका म्हणे ताळा घातला आडाखीं । ठावें होतें सेकीं आडविसी ॥४॥

१८५२

कृपावंता कोप न धरावा चित्ती । छळूं वक्रोक्ति स्तुती करूं ॥१॥

आम्ही तुझा पार काय जाणों देवा । नेणों कैसी सेवा करावी ते ॥ध्रुर्वो.॥

अनंता अरूपा अलक्षा अच्युता । निर्गुणा सचिता सवाौत्तमा ॥२॥

चांगलीं हीं नामें घेतलीं ठेवून । जालासी लाहान भक्तिकाजा ॥३॥

तुका म्हणे तुझ्या पायांवरी सदा । मस्तक गोविंदा असो माझा ॥४॥

१८५३

आतां तुझा भाव कळों आला देवा । ठकूनियां सेवा घेसी माझी ॥१॥

टाकूनि सांकडें आपुलिये माथां । घातला या संतावरी भार ॥ध्रु.॥

स्तुती करवूनि पिटिला डांगोरा । तें कोण दातारा साच करी ॥२॥

जातीचें वाणी मी पोटींचे कुडें । नका मजपुढें ठकाठकी ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं आलें अनुभवा । आधीं च मी देवा कैसें नाचों ॥४॥

१८५४

जन पूजी याचा मज कां आभार । हा तुम्ही विचार जाणां देवा ॥१॥

पत्र कोण मानी वंदितील सिक्का । गौरव सेवका त्या चि मुळें ॥ध्रु.॥

मी मीपणें होतों जनामधीं आधीं । कोणें दिलें कधीं काय तेव्हां ॥२॥

आतां तूं भोगिता सर्व नारायणा । नको आम्हां दीनां पीडा करूं ॥३॥

आपुलिया हातें देसील मुशारा । तुका म्हणे खरा तो चि आम्हां ॥४॥

१८५५

आमची कां नये तुम्हासी करुणा । किती नारायणा आळवावें ॥१॥

काय जाणां तुम्ही दुर्बळाचें जिणें । वैभवाच्या गुणें आपुलिया ॥ध्रु.॥

देती घेती करिती खटपटा आणिकें । निराळा कौतुकें पाहोनियां ॥२॥

दिवस बोटी आम्हीं धरियेलें माप । वाहातों संकल्प स्वहिताचा ॥३॥

तुका म्हणे मग देसी कोण्या काळें । चुकुर दुर्बळें होतों आम्ही ॥४॥

१८५६

तुम्हां आम्हां तुटी होईंल यावरी । ऐसें मज हरी दिसतसे ॥१॥

वचनाचा कांहीं न देखों आधार । करावा हा धीर कोठवरी ॥ध्रु.॥

सारिलें संचित होतें गांठी कांहीं । पुढें ॠण तें ही नेदी कोणी ॥२॥

जावें चि न लगे कोणांचिया घरा । उडाला पातेरा तुझ्या संगें ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां हा चि लाभ जाला । मनुष्यधर्म गेला पांडुरंगा ॥४॥

१८५७

देव मजुर देव मजुर । नाहीं उजुर सेवेपुढें ॥१॥

देव गांढ्याळ देव गांढ्याळ । देखोनियां बळ लपतसे ॥२॥

देव तर काईं देव तर काईं । तुका म्हणे राईं तरी मोटी ॥३॥

१८५८

देव दयाळ देव दयाळ । साहे कोल्हाळ बहुतांचा ॥१॥

देव उदार देव उदार । थोड्यासाटीं फार देऊं जाणे ॥२॥

देव चांगला देव चांगला । तुका लागला चरणीं ॥३॥

१८५९

देव बासर देव बासर । असे निरंतर जेथें तेथें ॥१॥

देव खोळंबा देव खोळंबा । मज झळंबा म्हूण कोंडी ॥ध्रु.॥

देव लागट देव लागट । लाविलिया चट जीवीं जडे ॥२॥

देव बावळा देव बावळा । भावें जवळा लुडबुडी ॥३॥

देव न व्हावा देव न व्हावा । तुका म्हणे गोवा करी कामीं ॥४॥

१८६०

देव निढळ देव निढळ । मूळ नाहीं डाळ परदेशी ॥१॥

देव अकुळी देव अकुळी । भलते ठायीं सोयरीक ॥२॥

देव लिगाड्या देव लिगाड्या । तुका म्हणे भाड्या दंभें ठकी ॥३॥

१८६१

देव बराडी देव बराडी । घाली देंठासाटीं उडी ॥१॥

देव भ्याड देव भ्याड । राखे बळीचें कवाड ॥ध्रु.॥

देव भाविक भाविक । होय दासाचें सेवक ॥२॥

देव होया देव होया । जैसा म्हणे तैसा तया ॥३॥

देव लाहान लाहान । तुका म्हणे अनुरेण ॥४॥

१८६२

देव भला देव भला । मिळोनि जाय जैसा त्याला ॥१॥

देव उदार उदार । देतां नाहीं थोडें फार ॥ध्रु.॥

देव बळी देव बळी । जोडा नाहीं भूमंडळीं ॥२॥

देव व्हावा देव व्हावा । आवडे तो सर्वां जीवां ॥३॥

देव चांगला चांगला । तुका चरणीं लागला ॥४॥

१८६३

देव पाहों देव पाहों । उंचे ठायीं उभे राहों ॥१॥

देव देखिला देखिला । तो नाहीं कोणां भ्याला ॥ध्रु.॥

देवा कांहीं मागों मागों । जीव भाव त्यासी सांगों ॥२॥

देव जाणे देव जाणे । पुरवी मनींचिये खुणे ॥३॥

देव कातर कातर । तुका म्हणे अभ्यंतर ॥४॥

१८६४

देव आमचा आमचा । जीव सकळ जीवांचा ॥१॥

देव आहे देव आहे । जवळीं आम्हां अंतरबाहे ॥ध्रु.॥

देव गोड देव गोड । पुरवी कोडाचें ही कोड ॥२॥

देव आम्हां राखे राखे । घाली कळिकाळासी काखे ॥३॥

देव दयाळ देव दयाळ । करी तुक्याचा सांभाळ ॥४॥

१८६५

जाऊं देवाचिया गांवां । देव देईंल विसांवा ॥१॥

देवा सांगों सुखदुःख । देव निवारील भूक ॥ध्रु.॥

घालूं देवासी च भार । देव सुखाचा सागर ॥२॥

राहों जवळी देवापाशीं । आतां जडोनि पायांसी ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही बाळें । या देवाचीं लडिवाळें ॥४॥

१८६६

प्रेम तेथें वास करी । मुखीं उच्चारितां हरी ॥१॥

प्रेम यावें तया गांवा । चोजवीत या वैष्णवां ॥ध्रु.॥

प्रेमें पाठी लागे बळें । भक्त देखोनियां भोळे ॥२॥

प्रेम न वजे दवडितां । शिरे बळें जेथें कथा ॥३॥

तुका म्हणे थोर आशा । प्रेमा घरीं विष्णुदासां ॥४॥

१८६७

संत मानितील मज । तेणें वाटतसे लाज ॥१॥

तुम्ही कृपा केली नाहीं । चित्त माझें मज ग्वाही ॥ध्रु.॥

गोविलों थोरिवां । दुःख वाटतसे जीवा ॥२॥

तुका म्हणे माया । अवरा हे पंढरिराया ॥३॥

१८६८

नाहीं तुम्ही केला । अंगीकार तो विठ्ठला ॥१॥

सोंगें न पवीजे थडी । माजी फुटकी सांगडी ॥ध्रु.॥

प्रेम नाही अंगीं । भले म्हणविलें जगीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । मज वांयां कां चाळवा ॥३॥

१८६९

आतां चक्रधरा । झणी आम्हांस अव्हेरा ॥१॥

तुमचीं म्हणविल्यावरी । जैसीं तैसीं तरी हरी ॥ध्रु.॥

काळ आम्हां खाय । तरी तुझें नांव जाय ॥२॥

तुका म्हणे देवा । आतां पण सिद्धी न्यावा ॥३॥

१८७०

मज ऐसें कोण उद्धरिलें सांगा । ब्रीदें पांडुरंगा बोलतसां ॥१॥

हातींच्या कांकणां कायसा आरिसा । उरलों मी जैसा तैसा आहें ॥ध्रु.॥

धनमंत्री हरी रोग्याचिये वेथे । तें तों कांहीं येथें न देखिजे ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं अनुभव अंगें । वचन वाउगें कोण मानी ॥३॥

१८७१

काय तें सामर्थ्य न चले या काळें । काय जालीं बळें शक्तिहीण ॥१॥

माझिया संचितें आणिलासी हरी । जालें तुजवरी वरिष्ठ तें ॥ध्रु.॥

काय गमाविली सुदर्शन गदा । नो बोला गोविंदा लाजतसां ॥२॥

तुका म्हणे काय ब्रिदाचें तें काम । सांडा परतें नाम दिनानाथ ॥३॥

१८७२

बळ बुद्धी वेचुनियां शक्ति । उदक चालवावें युक्ति ॥१॥

नाहीं चळण तया अंगीं । धांवें लवणामागें वेगीं ॥ध्रु.॥

पाट मोट कळा । भरित पखाळा सागळा ॥२॥

बीज ज्यासी घ्यावें । तुका म्हणे तैसें व्हावें ॥३॥

१८७३

न म्हणे साना थोर । दृष्ट पापी अथवा चोर ॥१॥

सकळा द्यावी एकी चवी । तान हरूनि निववी ॥ध्रु.॥

न म्हणे दिवस राती । सर्व काल सर्वां भूतीं ॥२॥

तुका म्हणे झारी । घेतां तांब्यानें खापरी ॥३॥

१८७४

इच्छा चाड नाहीं । न धरी संकोच ही कांहीं ॥१॥

उदका नेलें तिकडे जावें । केलें तैसें सहज व्हावें ॥ध्रु.॥

मोहरी कांदा ऊंस । एक वाफा भिन्न रस ॥२॥

तुका म्हणे सुख । पीडा इच्छा पावे दुःख ॥३॥

१८७५

तरले ते मागें आपुलिया सत्ता । कमाईं अनंता करूनियां ॥१॥

उसनें फेडितां धर्म तेथें कोण । ते तुज अनन्ये तुम्ही त्यांसी ॥ध्रु.॥

मज ऐसा कोण सांगा वांयां गेला । तो तुम्ही तारिला पांडुरंगा ॥२॥

तुका म्हणे नांवासारिखी करणी । न देखें हें मनीं समजावें ॥३॥

१८७६

कवणांशीं भांडों कोण माझें साहे । कोण मज आहे तुजविण ॥१॥

धरिलें उदास दुरदुरांतरें । सांडी एकसरें केली माझी ॥ध्रु.॥

आइकोन माझे नाइकसी बोल । देखोनियां खोळ बुंथी घेसी ॥२॥

तुका म्हणे एके गांवींची वसती । म्हणऊनि खंती वाटे देवा ॥३॥

१८७७

आळवितां कंठ शोकला भीतर । आयुष्य वेचे धीर नाहीं मना ॥१॥

अझून कां नये हें तुझ्या अंतरा । दिनाच्या माहेरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

धन दिसे डोळा दगडाचे परी । भोग ते शरीरीं विष जालें ॥२॥

चुकलों काय तें मज क्षमा करीं । आळिंगूनि हरी प्रेम द्यावें ॥३॥

अवस्था राहिली रूपाची अंतरीं । बाहेर भीतरी सर्व काळ ॥४॥

तुका म्हणे माजे सकळ उपाय । पांडुरंगा पाय तुझे आतां ॥५॥

॥ शिवाजी राजे यांनीं स्वामींस अबदागिरी, घोडा, कारकून असे न्यावयास पाठविले ते अभंग ॥ १४ ॥

१८७८

दिवट्या छत्री घोडे । हें तों बर्‍यांत न पडे ॥१॥

आतां येथें पंढरिराया । मज गोविसी कासया ॥ध्रु.॥

मान दंभ चेष्टा । हे तों शूकराची विष्ठा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझे सोडववणे धांवा ॥३॥

१८७९

नावडे जें चित्ती । तें चि होसी पुरविता ॥१॥

कां रे पुरविली पाठी । माझी केली जीवेसाटीं ॥ध्रु.॥

न करावा संग । वाटे दुरावावें जग ॥२॥

सेवावा एकांत । वाटे न बोलावी मात ॥३॥

जन धन तन । वाटे लेखावें वमन ॥४॥

तुका म्हणे सत्ता । हातीं तुझ्या पंढरिनाथा ॥५॥

१८८०

जाणोनि अंतर । टाळिसील करकर ॥१॥

तुज लागली हे खोडी । पांडुरंगा बहु कुडी ॥ध्रु.॥

उठविसी दारीं । धरणें एखादिया परी ॥२॥

तुका म्हणे पाये । कैसे सोडीन ते पाहें ॥३॥

१८८१

नाहीं विचारीत । मेघ हागनदारी सेत ॥१॥

नये पाहों त्याचा अंत । ठेवीं कारणापें चत्ति ॥ध्रु.॥

वर्जीत गंगा । नाहीं उत्तम अधम जगा ॥२॥

तुका म्हणे मळ । नाहीं अग्नीसी विटाळ ॥३॥

१८८२

काय दिला ठेवा । आम्हां विठ्ठल चि व्हावा ॥१॥

तुम्ही कळलेती उदार । साटीं परिसाची गार ॥ध्रु.॥

जीव दिला तरी । वचना माझ्या नये सरी ॥२॥

तुका म्हणे धन । आम्हां गोमासासमान ॥३॥

१८८३

पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥१॥

पुढें उरे खातां देतां । नव्हे खंडण मवितां ॥ध्रु.॥

खोलीं पडे ओली बीज । तरीं च हातीं लागे निज ॥२॥

तुका म्हणे धनी । विठ्ठल अक्षरी हीं तिन्ही ॥३॥

१८८४

मुंगी आणि राव । आम्हां सारखाची जीव ॥१॥

गेला मोह आणि आशा । कळिकाळाचा हा फांसा ॥ध्रु.॥

सोनें आणि माती । आम्हां समान हें चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे आलें । घरा वैकुंठ सगळें ॥३॥

१८८५

तिहीं त्रिभुवनीं । आम्ही वैभवाचे धनी ॥१॥

हातां आले घाव डाव । आमचा मायबाप देव ॥ध्रु.॥

काय त्रिभुवनीं बळ । अंगीं आमुच्या सकळ ॥२॥

तुका म्हणे सत्ता । अवघी आमुची च आतां ॥३॥

१८८६

आम्ही तेणें सुखी । म्हणा विठ्ठल विठ्ठल मुखीं ॥१॥

तुमचें येर वत्ति धन । तें मज मृत्तिकेसमान ॥ध्रु.॥

कंटीं मिरवा तुळसी । व्रत करा एकादशी ॥२॥

म्हणवा हरिचे दास । तुका म्हणे मज हे आस ॥३॥

॥९॥

१८८७

नाही काष्ठाचा गुमान । गोवी भ्रमरा सुमन ॥१॥

प्रेम प्रीतीचे बांधलें । तें न सुटे कांहीं केलें ॥ध्रु.॥

पदरीं घालीं पिळा । बाप निर्बळ साटी बाळा ॥२॥

तुका म्हणे भावें । भेणें देवा आकारावें ॥३॥

१८८८

भावापुढें बळ । नाहीं कोणाचे सबळ ॥१॥

करी देवावरी सत्ता । कोण त्याहूनि परता ॥ध्रु.॥

बैसे तेथें येती । न पाचारितां सर्व शक्ति ॥२॥

तुका म्हणे राहे । तयाकडे कोण पाहे ॥३॥

१८८९

भावाचिया बळें । आम्ही निर्भर दुर्बळें ॥१॥

नाहीं आणिकांची सत्ता । सदा समाधान चित्ती ॥ध्रु.॥

तर्का नाहीं ठाव । येथें रिघावया वाव ॥२॥

एकछत्रीं राज । तुक्या पांडुरंगीं काज ॥३॥

१८९०

सत्तावर्त्ते मन । पाळी विठ्ठलाची आन ॥१॥

आज्ञा वाहोनियां शिरीं । सांगितलें तें चि करीं ॥ध्रु.॥

सरलीसे धांव । न लगे वाढवावी हांव ॥२॥

आहे नाहीं त्याचें । तुका म्हणे कळे साचें ॥३॥

१८९१

खावें ल्यावें द्यावें । जमाखर्च तुझ्या नांवें ॥१॥

आतां चुकली खटपट । झाड्या पाड्याचा बोभाट ॥ध्रु.॥

आहे नाहीं त्याचें । आम्हां काम सांगायाचें ॥२॥

तुका म्हणे चिंता । भार वाहे तुझ्या माथां ॥३॥

१८९२

आतां बरें जालें । माझे माथांचें निघालें ॥१॥

चुकली हे मरमर । भार माथांचे डोंगर ॥ध्रु.॥

नसतां कांहीं जोडी । करिती बहुतें तडातोडी ॥२॥

जाला झाडापाडा । तुका म्हणे गेली पीडा ॥३॥

१८९३

संचितें चि खावें । पुढें कोणाचें न घ्यावें ॥१॥

आतां पुरे हे चाकरी । राहों बैसोनियां घरीं ॥ध्रु.॥

नाहीं काम हातीं । आराणूक दिसराती ॥२॥

तुका म्हणे सत्ता । पुरे पराधीन आतां ॥३॥

१८९४

ज्याचे गांवीं केला वास । त्यासी नसावें उदास॥१॥

तरी च जोडिलें तें भोगे । कांहीं आघात न लगे ॥ध्रु.॥

वाढवावी थोरी । मुखें म्हणे तुझे हरी ॥२॥

तुका म्हणे हे गोमटी । दासा न घलावी तुटी ॥३॥

१८९५

माझा तुम्ही देवा केला अंगीकार । हें मज साचार कैसें कळे ॥१॥

कां हो कांहीं माझ्या नये अनुभवा । विचारितां देवा आहें तैसा ॥ध्रु.॥

लौकिकाचा मज लाविसी आभार । शिरोरत्नभार दुःखाचा हा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं पालट अंतरीं । तेथें दिसे हरी ठकाठकी ॥३॥

१८९६

तोंडें बोलावें तें तरी वाटे खरें । जीव येरेयेरें वंचिजे ना ॥१॥

हें तुम्हां सांगणें काय उगवूनि । जावें समजोनि पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

जेवित्याची खूण वाढित्या अंतरीं । प्रीतीनें हे धरी चाली तेथें ॥२॥

तुका म्हणे बहु परीचे आदर । अत्यंत वेव्हारसंपादणी ॥३॥

१८९७

न पालटे एक । भोळा भक्त चि भाविक ॥१॥

येरां नास आहे पुढें । पुण्य सरतां उघडें ॥ध्रु.॥

नेणे गर्भवास । एक विष्णूचा चि दास ॥२॥

तुका म्हणे खरें । नाम विठोबाचे बरें ॥३॥

॥ स्वामींनीं पत्र पंढरीनाथास पंढरीस पाठविलें ते अभंग ॥ ६६ ॥ संतांबरोबर पाठविल्या पत्राचे अभंग ३६

१८९८

कोणा मुखें ऐसी ऐकेन मी मात । चाल तुज पंढरिनाथ बोलावितो ॥१॥

मग मी न धरीं आस मागील बोभाट । वेगीं धरिन वाट माहेराची ॥ध्रु.॥

निरांजिरें चत्ति करितें तळमळ । केधवां देखती मूळ आलें डोळे ॥२॥

तुका म्हणे कई भाग्याची उजरी । होईंल पंढरी देखावया ॥३॥

१८९९

कां माझा विसर पडिला मायबाप । सांडियेली कृपा कोण्या गुणें ॥१॥

कैसा कंठूनियां राहों संवसार । काय एक धीर देऊं मना ॥ध्रु.॥

नाहीं निरोपाची पावली वारता । करावी ते चिंता ऐसी कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे एक वेचूनि वचन । नाहीं समाधान केलें माझें ॥३॥

१९००

कांहीं माझे कळों आले गुणदोष । म्हणऊनि उदास धरिलें ऐसें ॥१॥

नाहीं तरी येथें न घडे अनुचित । नाहीं ऐसी रीत तया घरीं ॥ध्रु.॥

कळावें तें मना आपुलिया सवें । ठायींचे हें घ्यावें विचारूनि ॥२॥

मज अव्हेरिलें देवें । माझिया कर्तव्यें बुद्धीचिया ॥३॥

१९०१

नव्हे धीर कांहीं पाठवूं निरोप । आला तरीं कोप येऊ सुखें ॥१॥

कोपोनियां तरी देईंल उत्तर । जैसें तैसें पर फिरावूनि ॥ध्रु.॥

नाहीं तया तरी काय एक पोर । मज तों माहेर आणीक नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे असे तयामध्यें हित । आपण निवांत असों नये ॥३॥

१९०२

आतां पाहों पंथ माहेराची वाट । कामाचा बोभाट पडो सुखें ॥१॥

काय करूं आतां न गमेसें जालें । बहुत सोसिलें बहु दिस ॥ध्रु.॥

घर लागे पाठी चित्ती उभे वारे । आपुलें तें झुरे पाहावया ॥२॥

तुका म्हणे जीव गेला तरी जाव । धरिला तो देव भाव सिद्धी ॥३॥

१९०३

विनवीजे ऐसें भाग्य नाहीं देवा । पायांशीं केशवा सलगी केली ॥१॥

धीटपणें पत्र लिहिलें आवडी । पार नेणे थोडी मति माझी ॥ध्रु.॥

जेथें देवा तुझा न कळे चि पार । तेथें मी पामर काय वाणूं ॥२॥

जैसे तैसे माझे बोल अंगीकारीं । बोबड्या उत्तरीं गौरवितों ॥३॥

तुका म्हणे विटेवरि जी पाउलें । तेथें म्यां ठेविलें मस्तक हें ॥४॥

१९०४

देवांच्या ही देवा गोपिकांच्या पती । उदार हे ख्याती त्रिभुवनीं ॥१॥

पातकांच्या रासी नासितोसी नामें । जळतील कर्में महा दोष ॥ध्रु.॥

सर्व सुखें तुझ्या वोळगती पायीं । रिद्धि सिद्धि ठायीं मुक्तिचारी ॥२॥

इंद्रासी दुर्लभ पाविजे तें पद । गीत गातां छंद वातां टाळी ॥३॥

तुका म्हणे जड जीव शक्तिहीन । त्यांचें तूं जीवन पांडुरंगा ॥४॥

१९०५

काय जालें नेणों माझिया कपाळा । न देखीजे डोळां मूळ येतां ॥१॥

बहु दिस पाहें वचनासी वास । धरिलें उदास पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

नाहीं निरोपाचें पावलें उत्तर । ऐसें तों निष्ठ‍ न पाहिजे ॥२॥

पडिला विसर किंवा कांहीं धंदा । त्याहूनि गोविंदा जरूरसा ॥३॥

तुका म्हणे आलें वेचाचें सांकडें । देणें घेणें पुढें तो ही धाक ॥४॥

१९०६

एवढा संकोच तरि कां व्यालासी । आम्ही कोणांपाशीं तोंड वासूं ॥१॥

कोण मज पुसे सिणलें भागलें । जरी मोकलिलें तुम्हीं देवा ॥ध्रु.॥

कवणाची वाट पाहों कोणीकडे । कोण मज ओढे जीवलग ॥२॥

कोण जाणे माझे जीवींचें सांकडें । उगवील कोडें संकटाचें ॥३॥

तुका म्हणे तुम्ही देखिली निश्चिंती । काय माझे चित्ती पांडुरंगा ॥४॥

१९०७

देई डोळे भेटी न धरीं संकोच । न घलीं कांहीं वेच तुजवरी ॥१॥

तुज बुडवावें ऐसा कोण धर्म । अहनिऩशीं नाम घेतां थोडें ॥ध्रु.॥

फार थोडें काहीं करूनि पातळ । त्याजमध्यें काळ कडे लावूं ॥२॥

आहे माझी ते चि सारीन सिदोरी । भार तुजवरी नेदीं माझा ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां लेंकराची जाती । भेटावया खंती वाटतसे ॥४॥

१९०८

सीण भाग हरे तेथींच्या निरोपें । देखिलिया रूप उरी नुरे ॥१॥

इंद्रियांची धांव होईंल कुंटित । पावेल हें चित्ती समाधान ॥ध्रु.॥

माहेर आहेसें लौकिकीं कळावें । निढळ बरवें शोभा नेदी ॥२॥

आस नाहीं परी उरी बरी वाटे । आपलें तें भेटे आपणासी ॥३॥

तुका म्हणे माझी अविट आवडी । खंडण तांतडी होऊं नेदीं ॥४॥

१९०९

धरितों वासना परी नये फळ । प्राप्तीचा तो काळ नाहीं आला ॥१॥

तळमळी चत्ति घातलें खापरीं । फुटतसे परी लाहीचिया ॥ध्रु.॥

प्रकार ते कांहीं नावडती जीवा । नाहीं पुढें ठावा काळ हातीं ॥२॥

जातों तळा येतों मागुता लौकरी । वोळशाचे फेरी सांपडलों ॥३॥

तुका म्हणे बहु करितों विचार । उतरें डोंगर एक चढें ॥४॥

१९१०

कां माझे पंढरी न देखती डोळे । काय हें न कळे पाप यांचें ॥१॥

पाय पंथें कां हे न चलती वाट । कोण हें अदृष्ट कर्म बळी ॥ध्रु.॥

कां हें पायांवरी न पडे मस्तक । क्षेम कां हस्तक न पवती ॥२॥

कां या इंद्रियांची न पुरे वासना । पवित्र होईंना जिव्हा कीर्ती ॥३॥

तुका म्हणे कई जाऊनि मोटळें । पडेन हा लोळें महाद्वारीं ॥४॥

१९११

काय पोरें जालीं फार । किंवा न साहे करकर ॥१॥

म्हणऊनि केली सांडी । घांस घेऊं न ल्हां तोंडीं ॥ध्रु.॥

करूं कलागती । तुज भांडणें भोंवतीं ॥२॥

तुका म्हणे टांचें । घरीं जालेंसे वरोचें ॥३॥

१९१२

कांहीं चिंतेविण । नाहीं उपजत सीण ॥१॥

तरी हा पडिला विसर । माझा तुम्हां जाला भार ॥ध्रु.॥

आली कांहीं तुटी । गेली सुटोनियां गांठी ॥२॥

तुका म्हणे घरीं । बहु बैसले रिणकरी ॥३॥

१९१३

निरोपासी वेचे । काय बोलतां फुकाचें ॥१॥

परी हें नेघेवे चि यश । भेओं नको सुखी आस ॥ध्रु.॥

सुख समाधानें । कोण पाहे देणें घेणें ॥२॥

न लगे निरोपासी मोल । तुका म्हणे वेचे बोल ॥३॥

१९१४

जोडीच्या हव्यासें । लागे धनांचें चि पिसें ॥१॥

मग आणीक दुसरें । लोभ्या नावडती पोरें ॥ध्रु.॥

पाहे रुक्याकडे । मग अवघें ओस पडे ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुला बहुत चि हेवा ॥३॥

१९१५

मविलें मविती । नेणों रासी पडिल्या किती ॥१॥

परि तूं धाला चि न धासी । आलें उभाउभीं घेसी ॥ध्रु.॥

अवघ्यां अवघा काळ । वाटा पाहाती सकळ ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । अराणूक तुज कांहीं ॥३॥

१९१६

न बैससी खालीं । सम उभा च पाउलीं ॥१॥

ऐसे जाले बहुत दिस । जालीं युगें अठ्ठाविस ॥ध्रु.॥

नाहीं भाग सीण । अराणूक एक क्षण ॥२॥

तुका म्हणे किती । मापें केलीं देती घेती ॥३॥

१९१७

जोडी कोणांसाटीं । एवढी करितोसी आटी ॥१॥

जरी हें आम्हां नाहीं सुख । रडों पोरें पोटीं भूक ॥ध्रु.॥

करूनि जतन । कोणा देसील हें धन ॥२॥

आमचे तळमळे । तुझें होईंल वाटोळें ॥३॥

घेसील हा श्राप । माझा होऊनियां बाप ॥४॥

तुका म्हणे उरी । आतां न ठेवीं यावरी ॥५॥

१९१८

करूनि चाहाडी । अवघी बुडवीन जोडी ॥१॥

जरि तूं होऊनि उदास । माझी बुडविसी आस ॥ध्रु.॥

येथें न करी काम । मुखें नेघें तुझें नाम ॥२॥

तुका म्हणे कुळ । तुझें बुडवीन समूळ ॥३॥

१९१९

समर्थाचे पोटीं । आम्ही जन्मलों करंटीं ॥१॥

ऐसी जाली जगीं कीर्ति । तुझ्या नामाची फजिती ॥ध्रु.॥

येथें नाहीं खाया । न ये कोणी मूळ न्याया ॥२॥

तुका म्हणे जिणें । आतां खोटें जीवपणें ॥३॥

१९२०

पुढें तरी चित्ती । काय येईंल तें आतां ॥१॥

मज सांगोनिया धाडीं । वाट पाहातों वराडी ॥ध्रु.॥

कंठीं धरिला प्राण । पायांपाशीं आलें मन ॥२॥

तुका म्हणे चिंता । बहु वाटतसे आतां ॥३॥

१९२१

कैंचा मज धीर । कोठें बुद्धि माझी स्थिर ॥१॥

जें या मनासी आवरूं । आंत पोटीं वाव धरूं ॥ध्रु.॥

कैंची शुद्ध मति । भांडवल ऐसें हातीं ॥२॥

तुका म्हणे कोण दशा आली सांगा ॥३॥

१९२२

समर्पक वाणी । नाहीं ऐकिजेसी कानीं ॥१॥

आतां भावें करूनि साचा । पायां पडिलों विठोबाच्या ॥ध्रु.॥

न कळे उचित । करूं समाधान चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे विनंती । विनविली धरा चित्ती ॥३॥

१९२३

येती वारकरी । वाट पाहातों तोंवरी ॥१॥

घालूनियां दंडवत । पुसेन निरोपाची मात ॥ध्रु.॥

पत्र हातीं दिलें । जया जेथें पाठविलें ॥२॥

तुका म्हणे येती । जाइन सामोरा पुढती ॥३॥

१९२४

रुळें महाद्वारीं । पायांखालील पायरी ॥१॥

तैसें माझें दंडवत । सांगा निरोप हा संत ॥ध्रु.॥

पडे दंडकाठी । देह भलतीसवा लोटी ॥२॥

तुका म्हणे बाळ । लोळे न धरितां सांभाळ ॥३॥

१९२५

तुम्ही संतजनीं । माझी करावी विनवणी ॥१॥

काय तुक्याचा अन्याय । त्यासी अंतरले पाय ॥ध्रु.॥

भाका बहुतां रीती । माझी कीव काकुलती ॥२॥

न देखे पंढरी । तुका चरण विटेवरी ॥३॥

१९२६

होइल कृपादान । तरी मी येईंन धांवोन ॥१॥

होती संतांचिया भेटी । आनंदें नाचों वाळवंटीं ॥ध्रु.॥

रिघेन मातेपुढें । स्तनपान करीन कोडें ॥२॥

तुका म्हणे ताप । हरती देखोनियां बाप ॥३॥

१९२७

परिसोनि उत्तर । जाब देईंजे सत्वर ॥१॥

जरी तूं होसी कृपावंत । तरि हा बोलावीं पतित ॥ध्रु.॥

नाणीं कांहीं मना । करूनि पापाचा उगाणा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । काय शक्ति तुझे पायीं ॥३॥

१९२८

ऐकोनियां कीर्ती । ऐसी वाटती विश्रांती ॥१॥

माते सुख डोळां पडे । तेथें कोण लाभ जोडे ॥ध्रु.॥

बोलतां ये वाचे । वीट नये जिव्हा नाचे ॥२॥

तुका म्हणे धांवे । वासना ते रस घ्यावे ॥३॥

१९२९

किती करूं शोक । पुढें वाढे दुःखें दुःख ॥१॥

आतां जाणसी तें करीं । माझें कोण मनीं धरी ॥ध्रु.॥

पुण्य होतें गांठी । तरि कां लागती हे आटी ॥२॥

तुका म्हणे बळ । माझी राहिली तळमळ ॥३॥

१९३०

करील आबाळी । माझ्या दांताची कसाळी ॥१॥

जासी एखादा मरोन । पाठी लागेल हें जन ॥ध्रु.॥

घरीं लागे कळहे । नाहीं जात तो शीतळ ॥२॥

तुका म्हणे पोरवडे । मज येतील रोकडे ॥३॥

१९३१

आतां आशीर्वाद । माझा असो सुखें नांद ॥१॥

म्हणसी कोणा तरी काळें । आहेतसी माझीं बाळें ॥ध्रु.॥

दुरी दूरांतर । तरी घेसी समाचार ॥२॥

नेसी कधीं तरी । तुका म्हणे लाज हरी ॥३॥

१९३२

आतां हे सेवटीं । माझी आइकावी गोष्टी ॥१॥

आतां द्यावा वचनाचा । जाब कळे तैसा याचा ॥ध्रु.॥

आतां करकर । पुढें न करीं उत्तर ॥२॥

तुका म्हणे ठसा । तुझा आहे राखें तैसा ॥३॥

१९३३

बोलिलों ते आतां । कांहीं जाणतां नेणतां ॥१॥

क्षमा करावे अन्याय । पांडुरंगे माझे माय ॥ध्रु.॥

स्तुती निंदा केली । लागे पाहिजे साहिली ॥२॥

तुका म्हणे लाड । दिला तैसें पुरवा कोड ॥३॥

॥३६॥

या पत्राच्या उत्तराच्या मार्गप्रतीक्षेचे अभंग १९

१९३४

माहेरिंचा काय येईंल निरोप । म्हणऊनि झोंप नाहीं डोळां ॥१॥

वाट पाहें आस धरूनियां जीवीं । निडळा हे ठेवीं वरी बाहे ॥ध्रु.॥

बोटवरी माप लेखितों दिवस । होतों कासावीस धीर नाहीं ॥२॥

काय नेणों संतां पडेल विसर । कीं नव्हे सादर मायबाप ॥३॥

तुका म्हणे तेथें होईंल दाटणी । कोण माझें आणी मना तेथें ॥४॥

१९३५

परि तो आहे कृपेचा सागर । तोंवरी अंतर पडों नेदी ॥१॥

बहुकानदृष्टी आइके देखणा । पुरोनियां जना उरलासे ॥ध्रु.॥

सांगितल्याविणें जाणे अंतरिंचें । पुरवावें ज्याचें तैसें कोड ॥२॥

बहुमुखें कीर्ती आइकिली कानीं । विश्वास ही मनीं आहे माझा ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं जात वांयांविण । पाळितो वचन बोलिलों तें ॥४॥

१९३६

यावरि न कळे संचित आपुलें । कैसें वोडवलें होइल पुढें ॥१॥

करील विक्षेप धाडितां मुळासी । किंवा धाडा ऐसी तांतडी हे ॥ध्रु.॥

जोंवरी हे डोळां देखें वारकरी । तों हें भरोवरी करी चित्ती ॥२॥

आस वाढविते बुद्धीचे तरंग । मनाचे ही वेग वावडती ॥३॥

तुका म्हणे तेव्हां होतील निश्चळ । इंद्रियें सकळ निरोपानें ॥४॥

१९३७

होईंल निरोप घेतला यावरी । राउळाभीतरीं जाऊनियां ॥१॥

करूनियां दधिमंगळभोजन । प्रयाण शकुनसुमुहूर्तें ॥ध्रु.॥

होतील दाटले सद्गदित कंठीं । भरतें या पोटीं वियोगाचें ॥२॥

येरयेरां भेटी क्षेम आलिंगनें । केलीं समाधान होतीं संतीं ॥३॥

तुका म्हणे चाली न साहे मनास । पाहाती कळस परपरतों ॥४॥

१९३८

ऐसी ते सांडिली होईंल पंढरी । येते वारकरी होत वाटे ॥१॥

देखिले सोहळे होती आठवत । चालती ते मात करूनियां ॥ध्रु.॥

केली आइकिली होईंल जे कथा । राहिलें तें चित्ती होइल प्रेम ॥२॥

गरुडटके टाळ मृदांग पताका । सांगती ते एकां एक सुख ॥३॥

तुका म्हणे आतां येती लवलाहीं । आलिंगूनि बाहीं देइन क्षेम ॥४॥

१९३९

क्षेम मायबाप पुसेन हें आधीं । न घलीं हें मधीं सुख दुःख ॥१॥

न करीं तांतडी आपणांपासूनि । आइकेन कानीं सांगतीं तें ॥ध्रु.॥

अंतरींचें संत जाणतील गूज । निरोप तो मज सांगतील ॥२॥

पायांवरी डोईं ठेवीन आदरें । प्रीतिपडिभरें आळिंगून ॥३॥

तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओवाळून सांडीं त्यांवरून ॥४॥

१९४०

होइल माझी संतीं भाकिली करुणा । जे त्या नारायणा मनीं बैसे ॥१॥

शृंगारूनि माझीं बोबडीं उत्तरें । होतील विस्तारें सांगितलीं ॥ध्रु.॥

क्षेम आहे ऐसें होइल सांगितलें । पाहिजे धाडिलें शीघ्र मूळ ॥२॥

अवस्था जे माझी ठावी आहे संतां । होइल कृपावंता निरोपिली ॥३॥

तुका म्हणे सवें येईंल मुर्‍हाळी । किंवा कांहीं उरी राखतील ॥४॥

१९४१

दोहींमध्यें एक घडेल विश्वासें । भातुकें सरिसें मूळ तरी ॥१॥

करिती निरास निःशेष न घडे । कांहीं तरी ओढे चित्ती माये ॥ध्रु.॥

लौकिकाची तरी धरितील लाज । काय माझ्या काज आचरणें ॥२॥

अथवा कोणाचें घेणें लागे रीण । नाहीं तरी हीनकर्मी कांहीं ॥३॥

व्यालीचिये अंगीं असती वेधना । तुका म्हणे मना मन साक्ष ॥४॥

१९४२

बैसतां कोणापें नाहीं समाधान । विवरे हें मन ते चि सोईं ॥१॥

घडी घडी मज आठवे माहेर । न पडे विसर क्षणभरी ॥ध्रु.॥

नो बोलावें ऐसा करितों विचार । प्रसंगीं तों फार आठवतें ॥२॥

इंद्रियांसी वाहो पडिली ते चाली । होती विसांवली ये चि ठायीं ॥३॥

एकसरें सोस माहेरासी जावें । तुका म्हणे जीवें घेतलासे ॥४॥

१९४३

नाहीं हानि परी न राहावे निसुर । न पडे विसर काय करूं ॥१॥

पुसाविसी वाटे मात कापडियां । पाठविती न्याया मूळ मज ॥ध्रु.॥

आणीक या मना नावडे सोहळा । करितें टकळा माहेरींचा ॥२॥

बहु कामें केलें बहु कासावीस । बहु जाले दिस भेटी नाहीं ॥३॥

तुका म्हणे त्याचें न कळे अंतर । अवस्था तों फार होते मज ॥४॥

१९४४

तोंवरी म्यां त्यास कैसें निषेधावें । जों नाहीं बरवें कळों आलें ॥१॥

कोणाचिया मुखें तट नाहीं मागें । वचन वाउगें बोलों नये ॥ध्रु.॥

दिसे हानि परी निरास न घडे । हे तंव रोकडे अनुभव ॥२॥

आपुलिया भोगें होईंल उशीर । तोंवरी कां धीर केला नाहीं ॥३॥

तुका म्हणे गोड करील सेवट । पाहिली ते वाट ठायीं आहे ॥४॥

१९४५

माहेरींचें आलें तें मज माहेर । सुखाचें उत्तर करिन त्यासी ॥१॥

पायांवरी माथा आळिंगीन बाहीं । घेईंन लवलाहीं पायवणी ॥ध्रु.॥

सुख समाचार पुसेन सकळ । कैसा पर्वकाळ आहे त्यास ॥२॥

आपुले जीवींचें सुखदुःख भावें । सांगेन अघवें आहे तैसें ॥३॥

तुका म्हणे वीट नेघें आवडीचा । बोलिली च वाचा बोलवीन ॥४॥

१९४६

वियोग न घडे सन्निध वसलें । अखंड राहिलें होय चित्ती ॥१॥

विसरु न पडे विकल्प न घडे । आलें तें आवडे तया पंथें ॥ध्रु.॥

कामाचा विसर नाठवे शरीर । रसना मधुर नेणे फिकें ॥२॥

निरोपासी काज असो अनामिक । निवडितां एक नये मज ॥३॥

तुका म्हणे हित चित्ते ओढियेलें । जेथें तें उगलें जावें येणें ॥४॥

१९४७

आतां माझे सखे येती वारकरी । जीवा आस थोरी लागली ते ॥१॥

सांगतील माझ्या निरोपाची मात । सकळ वृत्तांत माहेरींचा ॥ध्रु.॥

काय लाभ जाला काय होतें केणें । काय काय कोणे सांटविलें ॥२॥

मागणें तें काय धाडिलें भातुकें । पुसेन तें सुखें आहेतसीं ॥३॥

तुका म्हणे काय सांगती ते कानीं । ऐकोनियां मनीं धरुनि राहें ॥४॥

१९४८

काय करावें म्यां केले ते विचार । घडेल साचार काय पाहों ॥१॥

काय मन नाहीं धरीत आवडी । प्रारब्धीं जोडी ते चि खरी ॥ध्रु.॥

काय म्यां तेथींचें रांधिलें चाखोनि । तें हें करीं मनीं विवंचना ॥२॥

आणीक ही त्यासी बहुत कारण । बहु असे जिणें ओढीचें ही ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां बोळविल्यावरी । परती माघारी केली नाहीं ॥४॥

१९४९

आम्हां अराणूक संवसारा हातीं । पडिली नव्हती आजिवरी ॥१॥

पुत्रदाराधन होता मनी धंदा । गोवियेलों सदा होतों कामें ॥ध्रु.॥

वोडवलें ऐसें दिसतें कपाळ । राहिलें सकळ आवरोनि ॥२॥

मागें पुढें कांहीं न दिसे पाहातां । तेथूनियां चिंता उपजली ॥३॥

तुका म्हणे वाट पाह्याचें कारण । येथीचिया हिंणें जालें भाग्य ॥४॥

१९५०

बहु दिस नाहीं माहेरिंची भेटी । जाली होती तुटी व्यवसायें ॥१॥

आपुल्याला होतों गुंतलों व्यासंगें । नाहीं त्या प्रसंगें आठवलें ॥ध्रु.॥

तुटातें तुटतें जडती जडलें । आहे तें आपुलें आपणापें ॥२॥

बहु निरोपाचें पावलें उत्तर । जवळी च पर एक तें ही ॥३॥

काय जाणों मोह होईंल सांडिला । बहु दिस तुटला तुका म्हणे ॥४॥

१९५१

होतीं नेणों जालीं कठिणें कठीण । जवळी च मन मनें ग्वाही ॥१॥

आम्ही होतों सोईं सांडिला मारग । घडिलें तें मग तिकून ही ॥ध्रु.॥

निश्चिंतीनें होते पुढिलांची सांडी । न चाले ते कोंडी मायबापा ॥२॥

आम्हां नाहीं त्यांचा घडिला आठव । त्यांचा बहु जीव विखुरला ॥३॥

तुका म्हणे जालें धर्माचें माहेर । पडिलें अंतर आम्हांकूनि ॥४॥

१९५२

आतां करावा कां सोंस वांयांविण । लटिका चि सीण मनासी हा ॥१॥

असेल तें कळों येईंल लौकरी । आतां वारकरी आल्यापाठी ॥ध्रु.॥

बहु विलंबाचें सन्निध पातलें । धीराचें राहिलें फळ पोटीं ॥२॥

चालिलें तें ठाव पावेल सेवटीं । पुरलिया तुटी पाउलांची ॥३॥

तुका म्हणे आसे लागलासे जीव । म्हणऊनि कींव भाकीतसें ॥४॥

॥१९॥

संत परत आले त्यांची भेट झाली ते अभंग ११

१९५३

भागलेती देवा । माझा नमस्कार घ्यावा ॥१॥

तुम्ही क्षेम कीं सकळ । बाळ अवघे गोपाळ ॥ध्रु.॥

मारगीं चालतां । श्रमलेती येतां जातां ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । कृपा आहे माझ्या ठायीं ॥३॥

१९५४

घालूनियां ज्योती । वाट पाहें दिवसराती ॥१॥

बहु उतावळि मन । तुमचें व्हावें दरुषण ॥ध्रु.॥

आलों बोळवीत । तैसें या चि पंथें चित्ती ॥२॥

तुका म्हणे पेणी । येतां जातां दिवस गणीं ॥३॥

१९५५

आजि दिवस धन्य । तुमचें जालें दरुषण ॥१॥

सांगा माहेरींची मात । अवघा विस्तारीं वृत्तांत ॥ध्रु.॥

आइकतों मन । करूनि सादर श्रवण ॥२॥

तुका म्हणे नाम । माझा सकळ संभ्रम ॥३॥

१९५६

बोलिलीं तीं काय । माझा बाप आणि माय ॥१॥

ऐसें सांगा जी झडकरी । तुम्ही सखे वारकरी ॥ध्रु.॥

पत्राचें वचन । काय दिलें फिरावून ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । मना आणिलें कीं नाहीं ॥३॥

१९५७

काय पाठविलें । सांगा भातुकें विठ्ठलें ॥१॥

आसे लागलासे जीव । काय केली माझी कींव ॥ध्रु.॥

फेडिलें मुडतर । किंवा कांहीं जरजर ॥२॥

तुका म्हणे सांगा । कैसें आर्त पांडुरंगा ॥३॥

१९५८

आजिचिया लाभें ब्रम्हांड ठेंगणें । सुखी जालें मन कल्पवेना ॥१॥

आर्तभूत माझा जीव जयांसाटीं । त्यांच्या जाल्या भेटी पायांसवें ॥ध्रु.॥

वाटुली पाहातां सिणले नयन । बहु होतें मन आर्तभूत ॥२॥

माझ्या निरोपाचें आणिलें उत्तर । होइल समाचार सांगती तो ॥३॥

तुका म्हणे भेटी निवारला ताप । फळलें संकल्प संत आले ॥४॥

१९५९

आजि बरवें जालें । माझें माहेर भेटलें ॥१

डोळां देखिले सज्जन । निवारला भाग सीण ॥ध्रु.॥

धन्य जालों आतां । क्षेम देऊनियां संतां ॥२॥

इच्छेचें पावलों । तुका म्हणे धन्य जालों ॥३॥

१९६०

वोरसोनि येती । वत्सें धेनुवेच्या चित्ती ॥१॥

माझा कराया सांभाळ । वोरसोनियां कृपाळ ॥ध्रु.॥

स्नेहें भूक तान । विसरती जाले सीण ॥२॥

तुका म्हणे कौतुकें । दिलें प्रेमाचें भातुकें ॥३॥

१९६१

आलें तें आधीं खाईंन भातुकें । मग कवतुकें गाईंन ओव्या ॥१॥

सांगितला आधीं आइकों निरोप । होइल माझा बाप पुसें तों तें ॥२॥

तुका म्हणे माझे सखे वारकरी । आले हे माहेरीहून आजि ॥३॥

१९६२

आमुप जोडल्या सुखाचिया रासी । पार त्या भाग्यासी नाहीं आतां ॥१॥

काय सांगों सुख जालें आलिंगन । निवाली दर्शनें कांति माझी ॥२॥

तुका म्हणे यांच्या उपकारासाटीं । नाहीं माझे गांठी कांहीं एक ॥३॥

१९६३

पवित्र व्हावया घालीन लोळणी । ठेवीन चरणीं मस्तक हें ॥१॥

जोडोनि हस्तक करीन विनवणी । घेइन पायवणी धोवोनियां ॥२॥

तुका म्हणे माझें भांडवल सुचें । संतां हें ठायींचें ठावें आहे ॥३॥

॥११॥

पत्राचे अभंग समाप्त । ३६ । १९ । ११ ॥ ६६॥

१९६४

मना एक करीं । म्हणे जाईंन पंढरी । उभा विटेवरी । तो पाहेन सांवळा ॥१॥

करीन सांगती तें काम । जरी जपसी हें नाम । नित्य वाचे राम । हरि कृष्ण गोविंदा ॥ध्रु.॥

लागें संतांचिया पायां । कथे उल्हास गावया । आलों मागावया । शरण देई उचित ॥२॥

नाचें रंगीं वाहें टाळी । होय सादर ते काळीं । तुका म्हणे मळी । सांडूनियां अंतरी ॥३॥

१९६५

न राहे क्षण एक वैकुंठीं । क्षीरसागरीं त्रिपुटी ।

जाय तेथें दाटी । वैष्णवांची धांवोनि ॥१॥

भाविक गे माये भोळें गुणाचें । आवडे तयाचें नाम घेतां तयासी ॥ध्रु.॥

जो नातुडे कवणिये परी । तपें दानें व्रतें थोरी ।

म्हणतां वाचे हरि । राम कृष्ण गोविंदा ॥२॥

चौदा भुवनें जया पोटीं । तो राहे भक्तांचिये कंठीं ।

करूनियां साटी। चत्ति प्रेम दोहींची ॥३॥

जया रूप ना आकार । धरी नाना अवतार ।

घेतलीं हजार । नांवें ठेवूनि आपणां ॥४॥

ऐसा भक्तांचा ॠणी । पाहातां आगमीं पुराणीं ।

नाहीं तुका म्हणे ध्यानीं । तो कीर्तनीं नाचतसे ॥५॥

१९६६

स्वल्प वाट चला जाऊं । वाचे गाऊं विठ्ठल ॥१॥

तुम्ही आम्ही खेळीमेळीं । गदा रोळी आनंदें ॥ध्रु.॥

ध्वजा कुंचे गरुडटके । शृंगार निके करोनि ॥२॥

तुका म्हणे हें चि नीट । जवळी वाट वैकुंठा ॥३॥

१९६७

आनंदाच्या कोटी । सांटवल्या आम्हां पोटीं ॥१॥

प्रेम चालिला प्रवाहो । नामओघ लवलाहो ॥ध्रु.॥

अखंड खंडेना जीवन । राम कृष्ण नारायण ॥२॥

थडी आहिक्य परत्र । तुका म्हणे सम तीर ॥३॥

१९६८

चाहाडाची माता । व्यभिचारीण तत्वता ॥१॥

पाहे संतांचें उणें । छिद्र छळावया सुनें ॥ध्रु.॥

जेणों त्याच्या वाचें । कांहीं सोडिलें गाठीचें ॥२॥

तुका म्हणे घात । व्हावा ऐसी जोडी मात ॥३॥

१९६९

सापें ज्यासी खावें । तेणें प्राणासी मुकावें ॥१॥

काय लाधला दुर्जन । तोंडावरी थुंकी जन ॥ध्रु.॥

विंचु हाणें नांगी । अग्न लावी आणिकां अंगीं ॥२॥

तुका म्हणे जाती । नरका पाउलीं चालती ॥३॥

॥६॥

स्वामींनीं स्त्रीस उपदेश केला ते अभंग ॥ ११ ॥

१९७०

पिकल्या सेताचा आम्हां देतो वांटा । चौधरी गोमटा पांडुरंग ॥१॥

सत्तर टके बाकी उरली मागे तो हा । मागें झडले दाहा आजिवरी ॥ध्रु.॥

हांडा भांडीं गुरें दाखवी ऐवज । माजघरीं बाजे बैसलासे ॥२॥

मज यासी भांडतां जाब नेदी बळें । म्हणे एका वेळे घ्याल वांटा ॥३॥

तुका म्हणे स्त्रिये काय वो करावें । नेदितां लपावें काय कोठें ॥४॥

१९७१

करितां विचार अवघें एक राज्य । दुजा कोण मज पाठी घाली ॥१॥

कोण्या रीती जावें आम्ही वो पळोनि । मोकळ अंगणीं मागें पुढें ॥ध्रु.॥

काय तें गव्हाणें हिंडावीं वो किती । दूत ते लागती याच पाठी ॥२॥

कोठें याची करूं केलों कुळवाडी । आतां हा न सोडी जीवें आम्हां ॥३॥

होऊनि बेबाख येथें चि राहावें । देईंल तें खावें तुका म्हणे ॥४॥

१९७२

नागवूनि एकें नागवीं च केली । फिरोनियां आलीं नाहीं येथें ॥१॥

भेणें सुती कोणी न घेती पालवीं । करूनियां गोवी निसंतान ॥ध्रु.॥

एकें तीं गोविलीं घेऊनि जमान । हांसतील जन लोक तयां ॥२॥

सरले तयांसी घाली वैकुंठीं । न सोडी हे साटी जीवें जाली ॥३॥

तुका म्हणे जालों जाणोनि नेणती । सांपडलों हातीं याचे आम्ही ॥४॥

१९७३

आतां तूं तयास होईं वो उदास । आरंभला नास माझ्या जीवा ॥१॥

जरूर हें जालें मज कां नावडे । उपास रोकडे येती आतां ॥ध्रु.॥

बरें म्या तुझिया जीवाचें तें काय । व्हावें हें तें पाहें विचारूनि ॥२॥

तुज मज तुटी नव्हे या विचारें । सहित लेकुरें राहों सुखें ॥३॥

तुका म्हणे तरी तुझा माझा संग । घडेल वियोग कधीं नव्हे ॥४॥

१९७४

काय करूं आतां माझिया संचिता । तेणें जीववित्ती साटी केली ॥१॥

न म्हणावें कोणी माझें हें करणें । हुकुम तो येणें देवें केला ॥ध्रु.॥

करूनि मोकळा सोडिलों भिकारी । पुरविली तरी पाठी माझी ॥२॥

पाणिया भोंपळा जेवावया पानें । लाविलीं वो येणें देवें आम्हां ॥३॥

तुका म्हणे यासी नाहीं वो करुणा । आहे नागवणा ठावा मज ॥४॥

१९७५

नको धरूं आस व्हावें या बाळांस । निर्माण तें त्यांस त्यांचें आहे ॥१॥

आपुला तूं गळा घेई उगवूनि । चुकवीं जाचणी गर्भवास ॥ध्रु.॥

अवेज देखोनि बांधितील गळा । म्हणोनि निराळा पळतुसें ॥२॥

देखोनियां त्यांचा अवघड मार । कांपे थरथर जीव माझा ॥३॥

तुका म्हणे जरी आहे माझी चाड । तरी करीं वाड चित्ति आतां ॥४॥

१९७६

भले लोक तुज बहु मानवती । वाढेल या कीर्ति जगामाजी ॥१॥

म्हणे मेलीं गुरें भांडीं नेलीं चोरें । नाहींत लेंकुरें जालीं मज ॥ध्रु.॥

आस निरसूनि कठिण हें मन । करीं वो समान वज्र तैसें ॥२॥

किंचित हें सुख टाकीं वो थुंकोनि । पावसील धनी परमानंद ॥३॥

तुका म्हणे थोर चुकती सायास । भवबंद पाश तुटोनियां ॥४॥

१९७७

ऐक हें सुख होईंल दोघांसी । सोहळा हे ॠषि करिती देव ॥१॥

जडितविमानें बैसविती मानें । गंधर्वांचें गाणें नामघोष ॥ध्रु.॥

संत महंत सद्धि येतील सामोरे । सर्वसुखा पुरे कोड तेथें ॥२॥

आलिंगूनि लोळों त्यांच्या पायांवरी । जाऊं तेथवरी मायबापें ॥३॥

तुका म्हणे तया सुखा वर्णू काय । जेव्हां बापमाय देखें डोळां ॥४॥

१९७८

देव पाहावया करीं वो सायास । न धरीं हे आस नाशिवंत ॥१॥

दिन शुद्ध सोम सकाळीं पातला । द्वादशी घडला पर्वकाळ ॥ध्रु.॥

द्विजां पाचारूनि शुद्ध करीं मन । देई वो हें दान यथाविध ॥२॥

नको चिंता करूं वस्त्रा या पोटाची । माउली आमुची पांडुरंग ॥३॥

तुका म्हणे दुरी सांगतों पाल्हाळीं । परी तो जवळी आहे आम्हां ॥४॥

१९७९

सुख हें नावडे आम्हां कोणा बळें । नेणसी अंधळें जालीशी तूं ॥१॥

भूक तान कैसी राहिली निश्चळ । खुंटलें चपळ मन ठायीं ॥ध्रु.॥

द्रव्य जीवाहूनि आवडे या जना । आम्हांसी पाषाणाहूनि हीन ॥२॥

सोइरे सज्जन जन आणि वन । अवघें समान काय गुणें ॥३॥

तुका म्हणे आम्हां जवळी च आहे । सुख दुःख साहे पांडुरंग ॥४॥

१९८०

गुरुकृपे मज बोलविलें देवें । होईंल हें घ्यावें हित कांहीं ॥१॥

सत्य देवें माझा केला अंगीकार । आणीक विचार नाहीं आतां ॥ध्रु.॥

होईं बळकट घालूनियां कास । हा चि उपदेश तुज आतां ॥२॥

सडा संमार्जन तुळसीवृंदावन । अतीतपूजन ब्राम्हणाचें ॥३॥

वैष्णवांची दासी होई सर्वभावें । मुखीं नाम घ्यावें विठोबाचें ॥४॥

पूर्णबोध स्त्रीभ्रतारसंवाद । धन्य जिहीं वाद आइकिला ॥५॥

तुका म्हणे आहे पांडुरंगकथा । तरेल जो चित्ती धरील कोणी ॥६॥

॥११॥

१९८१

खडा रवाळी साकर । जाला नामाचा चि फेर ।

न दिसे अंतर । गोडी ठायीं निवडितां ॥१॥

तुम्ही आम्ही पांडुरंगा । भिन्न ऐसें काय सांगा ।

जाळविलें जगा । मी हें माझें यासाटीं ॥ध्रु॥

पायीं हातीं नाकीं शिरीं । हेम राहे अळंकारीं ।

मुसे आल्यावरी । काय निवडे वेगळें ॥२॥

निजलिया लाभ हानी । तों च खरी ते स्वप्नीं ।

तुका म्हणे दोन्ही । निवारलीं जागतां ॥३॥

१९८२

आम्ही जाणों तुझा भाव । कैंचा भक्त कैंचा देव । बीजा नाहीं ठाव । कैंचें फळ शेवटीं ॥१॥

संपादिलें बहु रूप । कैंचें पुण्य कैंचें पाप । नव्हतों आम्ही आप । आपणासी देखिलें ॥ध्रु.॥

एके ठायीं घरिच्याघरीं । न कळतां जाली चोरी । तेथें तें चि दुरी । जाणें येणें खुंटलें ॥२॥

तुका म्हणे धरूनि हातीं । उर ठेविली मागुती । एकांतीं लोकांतीं । देवभक्तिसोहळा ॥३॥

१९८३

कांहीं बोलिलों बोबडें । मायबापा तुम्हांपुढें । सलगी लाडें कोडें । मज क्षमा करावी ॥१॥

काय जाणावा महिमा । तुमचा म्यां पुरुषोत्तमा । आवडीनें सीमा । सांडविली मज हातीं ॥ध्रु.॥

घडे अवज्ञा सख्यत्वें । बाळें बापासी न भ्यावें । काय म्यां सांगावें । आहे ठावें तुम्हासी ॥२॥

तुका म्हणे देवा । प्रेम लोभ न संडावा । पाळिला पाळावा । लळा पुढती आगळा ॥३॥

१९८४

बहु भितों जाणपणा । आड न यो नारायणा ।

घेइन प्रेमपान्हा । भक्तिसुख निवाडें ॥१॥

यासी तुळे ऐसे कांहीं । दुजें त्रिभुवनीं नाहीं ।

काला भात दहीं । ब्रम्हादिकां दुर्लभ ॥ध्रु.॥

निमिशा अर्ध संतसंगति । वास वैकुंठीं कल्पांतीं ।

मोक्षपदें होती । ते विश्रांति बापुडी ॥२॥

तुका म्हणे हें चि देई । मीतूंपणा खंड नाहीं ।

बोलिलों त्या नाहीं । अभेदाची आवडी ॥३॥

॥४॥

१९८५

देवा आतां ऐसा करीं उपकार । देहेचा विसर पाडीं मज ॥१॥

तरीं च हा जीव सुख पावे माझा । बरें केशीराजा कळों आलें ॥ध्रु.॥

ठाव देई चित्ती राख पायांपाशीं । सकळ वृत्तींसी अखंडित ॥२॥

असे भय आतां लाज काम क्रोध । तोडावा संबंध यांचा माझा ॥३॥

मागणें तें एक हें चि आहे आतां । नाम मुखीं संतसंग देई ॥४॥

तुका म्हणे नको वरपंग देवा । घेई माझी सेवा भावशुद्ध ॥५॥

१९८६

तुज न करितां काय नव्हे एक । हे तों सकळिक संतवाणी ॥१॥

घेई माझा भार करीं कइवार । उतरीं हा पार भवसिंधु ॥ध्रु.॥

उचित अनुचित पापपुण्यकाला । हा तों नये मला निवडितां ॥२॥

कुंटित राहिली बोलतां बोलतां । पार न पवतां वाणी पुढें ॥३॥

पुसतां ही कोणां न कळे हें गुज । राखें आतां लाज पांडुरंगा ॥४॥

तुका म्हणे बहु पाहिलें या जीवें । वर्म जालें जी ठावें नाम तुझें ॥५॥

१९८७

मज त्याची भीड नुलंघवे देवा । जो म्हणे केशवा दास तुझा ॥१॥

मज आवडती बहु तैसे जन । करिती कीर्तन कथा तुझी ॥ध्रु.॥

सांडूनियां लाज नाचेन त्यांपुढें । आइकती कोडें नाम तुझें ॥२॥

न लगे उपचार होईंन भिकारी । वैष्णवांच्या घरीं उष्टावळी ॥३॥

तुका म्हणे जाणों उचित अनुचित । विचारूनि हित तें चि करूं ॥४॥

१९८८

तुझे पाय माझे राहियेले चित्ती । ते मज दाविती वर्म देवा ॥१॥

आम्हां अंधां तुझ्या पायांचा आधार । जाणसी विचार चाळवितां ॥ध्रु.॥

मन स्थिर ठेलें इंद्रियें निश्चळ । हें तों माझें बळ नव्हे देवा ॥२॥

पापपुण्य भेद नासिलें तिमिर । त्रिगुण शरीर सांडियेलें ॥३॥

तुका म्हणे तुझा प्रताप हा खरा । मी जाणें दातारा शरणागत ॥४॥

१९८९

जेथें जातों तेथें तू माझा सांगाती । चालविसी हातीं धरूनियां ॥१॥

चालों वाटे आम्ही तुझा चि आधार । चालविसी भार सवें माझा ॥ध्रु.॥

बोलों जातां बरळ करिसी तें नीट । नेली लाज धीट केलों देवा ॥२॥

अवघें जन मज जाले लोकपाळ । सोइरे सकळ प्राणसखे ॥३॥

तुका म्हणे आतां खेळतों कौतुकें । जालें तुझें सुख अंतर्बाहीं ॥४॥

१९९०

जालें पीक आम्हां अवघा सुकाळ । घेऊं अवघा काळ प्रेमसुख ॥१॥

जाली अराणुक अवघियांपासून । अवघा गेला सीण भाग आतां ॥ध्रु.॥

अवघा जाला आम्हां एक पांडुरंग । आतां नाहीं जग माझें तुझें ॥२॥

अवघे चि आम्ही ल्यालों अळंकार । शोभलों हि फार अवघ्यांवरी ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही सदेवांचे दास । करणें न लगे आस आणिकांची ॥४॥

॥६॥

१९९१

साधनें आमुचीं आज्ञेचीं धारकें । प्रमाण सेवकें स्वामिसत्ता ॥१॥

प्रकाशिलें जग आपुल्या प्रकाशें । रवि कर्मरसें अलिप्त त्या ॥ध्रु.॥

सांगणें तें तें नाहीं करणें आपण । मोलही वचन बाध जालें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां भांडवल हातीं । येरझारा खाती केवढियें ॥३॥

१९९२

शुभ जाल्या दिशा अवघा चि काळ । अशुभ मंगळ मंगळाचें ॥१॥

हातींचिया दीपें दुराविली निशी । न देखिजे कैसी आहे ते ही ॥ध्रु.॥

सुख दुःखाहूनि नाहीं विपरीत । देतील आघात हितफळें ॥२॥

तुका म्हणे आतां आम्हांसी हें भलें । अवघे चि जाले जीव जंत ॥३॥

१९९३

पाप पुण्य दोन्ही वाहाती मारग । स्वर्गनर्कभोग यांचीं पेणीं ॥१॥

एका आड एक न लगे पुसावें । जेविल्या देखावें मागें भूक ॥ध्रु.॥

राहाटीं पडिलें भरोनियां रितीं । होतील मागुतीं येतीं जातीं ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही खेळतियांमधीं । नाहीं केली बुद्धी स्थिर पाहों ॥३॥

॥३॥

१९९४

हित तें हें एक राम कंठीं राहे । नाठविती देहभाव देही ॥१॥

हा चि एक धर्म निज बीजवर्म । हें चि जाळी कर्में केलीं महा ॥ध्रु.॥

चित्ती राहे पायीं रूप बैसे डोळां । जीवें कळवळा आवडीचा ॥२॥

अखंड न खंडे अभंग न भंगे । तुका म्हणे गंगे मिळणी सिंधु ॥३॥

॥१॥

१९९५

माझिये जातीचें मज भेटो कोणी । आवडीची धणी फेडावया ॥१॥

आवडे ज्या हरि अंतरापासूनि । ऐसियाचे मनीं आर्त माझें ॥ध्रु.॥

तयालागीं जीव होतो कासावीस । पाहातील वास नयन हे ॥२॥

सुफळ हा जन्म होईंल तेथून । देतां आलिंगन वैष्णवांसी ॥३॥

तुका म्हणे तो चि सुदिन सोहळा । गाऊं या गोपाळा धणीवरि ॥४॥

१९९६

आमुचें जीवन हें कथाअमृत । आणिक ही संतसमागम ॥१॥

सारूं एके ठायीं भोजन परवडी । स्वादरसें गोडी पदोपदीं ॥ध्रु.॥

धालिया ढेंकर येती आनंदाचे । वोसंडलें वाचे प्रेमसुख ॥२॥

पिकलें स्वरूप आलिया घुमरि । रासी ते अंबरीं न समाये ॥३॥

मोजितां तयाचा अंत नाहीं पार । खुंटला व्यापार तुका म्हणे ॥४॥

१९९७

जोडिलें तें आतां न सरे सारितां । जीव बळी देतां हाता आलें ॥१॥

संचित सारूनि बांधिलें धरणें । तुंबिलें जीवन आक्षय हें ॥ध्रु.॥

शीत उष्ण तेथें सुखदुःख नाहीं । अंतर सबाही एक जालें ॥२॥

बीज तो अंकुर पत्र शाखा फळें । प्राप्तबीज मुळें अवघें नासे ॥३॥

तुका म्हणे नामीं राहिलीसे गोडी । बीजाच्या परवडी होती जाती ॥४॥

१९९८

भक्तिभाव आम्ही बांधिलासे गांठी । साधावितों हाटीं घ्या रे कोणी ॥१॥

सुखाचिया पेंठे घातला दुकान । मांडियेले वान रामनाम ॥ध्रु.॥

सुखाचें फुकाचें सकळांचें सार । तरावया पार भवसिंधु ॥२॥

मागें भाग्यवंत जाले थोर थोर । तिहीं केला फार हा चि सांटा ॥३॥

खोटें कुडें तेथें नाहीं घातपात । तुका म्हणे चत्ति शुद्ध करीं ॥४॥

१९९९

प्रजन्यें पडावें आपुल्या स्वभावें । आपुलाल्या दैवें पिके भूमि ॥१॥

बीज तें चि फळ येईंल शेवटीं । लाभहानितुटी ज्याची तया ॥ध्रु.॥

दीपाचिये अंगीं नाहीं दुजाभाव । धणी चोर साव सारिखे चि ॥२॥

काउळें ढोंपरा ककर तित्तिरा । राजहंसा चारा मुक्ताफळें ॥३॥

तुका म्हणे येथें आवडी कारण । पिकला नारायण जयां तैसा ॥४॥

२०००

धीर तो कारण एकविधभाव । पतिव्रते नाहो सर्वभावें ॥१॥

चातक हे जळ न पाहाती दृष्टी । वाट पाहे कंठीं प्राण मेघा ॥ध्रु.॥

सूर्यविकाशनी नेघे चंद्रामृत । वाट पाहे अस्तउदयाची ॥२॥

धेनु येऊं नेदी जवळी आणिकां । आपुल्या बाळकाविण वत्सा ॥३॥

तुका म्हणे नेम प्राणांसवेंसाटी । तरी च या गोष्टी विठोबाची ॥४॥

॥६॥

२००१

रामें स्नानसंध्या केलें क्रियाकर्म । त्याचा भवश्रम निवारला ॥१॥

आणिकें दुरावलीं करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥ध्रु.॥

रामनामीं जिंहीं धरिला विश्वास । तिंहीं भवपाश तोडियेले ॥२॥

तुका म्हणे केलें कळिकाळ ठेंगणें । नामसंकीर्तनें भाविकांनीं ॥३॥

२००२

वैष्णवांची कीर्ती गाइली पुराणीं । साही अठरांजणीं चहूं वेदीं ॥१॥

ऐसे कोणी दावा ग्रंथांचे वाचक । कर्मठ धार्मिक पुण्यशील ॥ध्रु.॥

आदिनाथ शंकर नारद मुनेश्वर । शुका ऐसा थोर आणिक नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे मुगुटमणी हे भक्ति । आणीक विश्रांति अरतिया ॥३॥

२००३

बोलिलों जैसें बोलविलें देवें । माझें तुम्हां ठावें जातिकुळ ॥१॥

करा क्षमा कांहीं नका धरूं कोप । संत मायबाप दीनावरि ॥ध्रु.॥

वाचेचा चाळक जाला दावी वर्म । उचित ते धर्म मजपुढें ॥२॥

तुका म्हणे घडे अपराध नेणतां । द्यावा मज आतां ठाव पायीं ॥३॥

२००४

संतांचे घरींचा दास मी कामारी । दारीं परोपरीं लोळतसें ॥१॥

चरणींचे रज लागती अंगांस । तेण बेताळीस उद्धरती ॥ध्रु.॥

उच्छष्टि हें जमा करुनि पत्रावळी । घालीन कवळी मुखामाजी ॥२॥

तुका म्हणे मी आणीक विचार । नेणें हे चि सार मानीतसें ॥३॥

॥४॥

२००५

एक शेरा अन्ना चाड । येर वाउगी बडबड ॥१॥

कां रे तृष्णा वाढविसी । बांधवूनि मोहपाशीं ॥ध्रु.॥

ओठ हात तुझा जागा । येर सिणसी वाउगा ॥२॥

तुका म्हणे श्रम । एक विसरतां राम ॥३॥

२००६

आलें धरायच पेट । पुढें मागुतें न भेटे ॥१॥

होसी फजीती वरपडा । लक्ष चौर्‍यासीचे वेढां ॥ध्रु.॥

नाहीं कोणांचा सांगात । दुःख भोगितां आघात ॥२॥

एका पाउलाची वाट । कोणां सांगावा बोभाट ॥३॥

जुंतिजेसी घाणां । नाहीं मारित्या करुणा ॥४॥

तुका म्हणे हित पाहें । जोंवरि हें हातीं आहे ॥५॥

२००७

लाभ जाला बहुतां दिसीं । लाहो करा पुढें नासी । मनुष्यदेहा ऐसी । उत्तमजोडी जोडिली ॥१॥

घेई हरिनाम सादरें । भरा सुखाचीं भांडारें । जालिया व्यापारें । लाहो हेवा जोडीचा ॥ध्रु.॥

घेउनि माप हातीं । काळ मोवी दिवस राती । चोर लाग घेती । पुढें तैसें पळावें ॥२॥

हित सावकासें । म्हणे करीन तें पिसें । हातीं काय ऐसें । तुका म्हणे नेणसी ॥३॥

॥३॥

२००८

सुखाचें ओतलें । दिसे श्रीमुख चांगलें ॥१॥

मनेंधरिला अभिळास । मिठी घातली पायांस ॥ध्रु.॥

होतां दृष्टादृष्टी । तापगेला उठाउठी ॥२॥

तुका म्हणे जाला । लाभें लाभ दुणावला ॥३॥

२००९

झरा लागला सुखाचा । ऐसा मापारी कइंचा ॥१॥

जो हें माप तोंडें धरी । सळे जाली ते आवरी ॥ध्रु.॥

जाले बहु काळ । कोणा नाहीं ऐसें बळ ॥२॥

तुका म्हणे तळ । नाहीं पाहेसा सकळ ॥३॥

२०१०

आम्ही बोलों तें तुज कळे । एक दोहीं ठायीं खेळे ॥१॥

काय परिहाराचें काम । जाणें अंतरींचें राम ॥ध्रु.॥

कळोनियां काय चाड । माझी लोकांसी बडबड ॥२॥

कारण सवें एका । अवघें आहे म्हणे तुका ॥३॥

२०११

उमटे तें ठायीं । तुझे निरोपावें पायीं ॥१॥

आम्हीं करावें चिंतन । तुझें नामसंकीर्तन ॥ध्रु.॥

भोजन भोजनाच्या काळीं । मागों करूनियां आळी ॥२॥

तुका म्हणे माथां । भार तुझ्या पंढरिनाथा ॥३॥

२०१२

केला पण सांडी । ऐसियासी म्हणती लंडी ॥१॥

आतां पाहा विचारून । समर्थासी बोले कोण ॥ध्रु.॥

आपला निवाड । आपणें चि करितां गोड ॥२॥

तुम्हीं आम्हीं देवा । बोलिला बोल सिद्धी न्यावा ॥३॥

आसे धुरे उणें । मागें सरे तुका म्हणे ॥४॥

२०१३

न व्हावें तें जालें । तुम्हां आम्हांसी लागलें ॥१॥

आतां हालमाकलमें । भांडोनियां काढूं वर्में ॥ध्रु.॥

पाटोळ्यासवेंसाटी । दिली रगट्याची गांठी ॥२॥

तुका म्हणे हरी । आणूनियां करिन सरी ॥३॥

२०१४

पतितमिरासी । ते म्यां धरिला जीवेंसी ॥१॥

आतां बळिया सांग कोण । ग्वाही तुझें माझें मन ॥ध्रु.॥

पावणांचा ठसा । दावीं मज तुझा कैसा ॥२॥

वाव तुका म्हणे जालें । रोख पाहिजे दाविलें ॥३॥

२०१५

करितां वेरझारा । उभा न राहासी वेव्हारा ॥१॥

हे तों झोंडाईंचे चाळे । काय पोटीं तें न कळे ॥ध्रु.॥

आरगुणी मुग । बैसलासी जैसा बग ॥२॥

तुका म्हणे किती । बुडविलीं आळवितीं ॥३॥

२०१६

नाहीं देणें घेणे । गोवी केली अभिमानें ॥१॥

आतां कां हो निवडूं नेदां । पांडुरंगा येवढा धंदा ॥ध्रु.॥

पांचांमधीं जावें । थोड्यासाटीं फजित व्हावें ॥२॥

तुज ऐसी नाहीं । पांडुरंगा आम्ही कांहीं ॥३॥

टाकुं तो वेव्हार । तुज बहू करकर ॥४॥

तुका म्हणे आतां । निवडूं संतां हें देखतां ॥५॥

॥९॥

२०१७

सिंचन करितां मूळ । वृक्ष वोल्हावे सकळ ॥१॥

नको पृथकाचे भरी । पडों एक मूळ धरीं ॥ध्रु.॥

पाणचोर्‍याचें दार । वरिल दाटावें तें थोर ॥२॥

वस्व जाला राजा । मग आपुल्या त्या प्रजा ॥३॥

एक चिंतामणी । फिटे सर्व सुखधणी ॥४॥

तुका म्हणे धांवा । आहे पंढरिये विसांवा ॥५॥

२०१८

करूं याची कथा नामाचा गजर । आम्हां संवसार काय करी ॥१॥

म्हणवूं हरिचे दास लेऊं तीं भूषणें । कांपे तयाभेणें कळिकाळ ॥ध्रु.॥

आशा भय लाज आड नये चिंता । ऐसी तया सत्ता समर्थाची ॥२॥

तुका म्हणे करूं ऐसियांचा संग । जेणें नव्हे भंग चिंतनाचा ॥३॥

॥२॥

२०१९

काय सर्प खातो अन्न । काय ध्यान बगाचें ॥१॥

अंतरींची बुद्धि खोटी । भरलें पोटीं वाईंट ॥ध्रु.॥

काय उंदीर नाहीं धांवीं । राख लावी गाढव ॥२॥

तुका म्हणे सुसर जळीं । काउळीं कां न न्हाती ॥३॥

२०२०

मदें मातलें नागवें नाचे । अनुचित वाचे बडबडी ॥१॥

आतां शिकवावा कोणासी विचार । कर्म तें दुस्तर करवी धीट ॥ध्रु.॥

आलें अंगासी तें बळिवंत गाढें । काय वेड्यापुढें धर्मनीत ॥२॥

तुका म्हणे कळों येईंल तो भाव । अंगावरिल घाव उमटतां ॥३॥

॥२॥

२०२१

सोन्याचे पर्वत करवती पाषाण । अवघे रानोरान कल्पतरू ॥१॥

परि या दुर्लभ विठोबाचे पाय । तेथें हे उपाय न सरती ॥ध्रु.॥

अमृतें सागर भरवे ती गंगा । म्हणवेल उगा राहें काळा ॥२॥

भूत भविष्य कळों येईंल वर्तमान । करवती प्रसन्न रिद्धिसिद्धी ॥३॥

स्थान मान कळों येती योगमुद्रा । नेववेल वारा ब्रम्हांडासी ॥४॥

तुका म्हणे मोक्ष राहे आलीकडे । इतर बापुडें काय तेथें ॥५॥

॥१॥

२०२२

भाविकां हें वर्म सांपडलें निकें । सेविती कवतुकें धणीवरि ॥१॥

इच्छितील तैसा नाचे त्यांचे छंदें । वंदिती तीं पदें सकुमारें ॥ध्रु.॥

विसरले मुक्ति भक्तिअभिळासें । ओढत सरिसें सुखा आलें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं मागायाची आस । पांडुरंग त्यांस विसंबेना ॥३॥

२०२३

भक्तां समागमें सर्वभावें हरि । सर्व काम करी न संगतां ॥१॥

सांटवला राहे हृदयसंपुष्टीं । बाहेर धाकुटी मूर्ति उभा ॥ध्रु.॥

मागण्याची वास पाहे मुखाकडे । चिंतिल्या रोकडे मनोरथ ॥२॥

तुका म्हणे जीव भाव देवापायीं । ठेवूनि ते कांहीं न मगती ॥३॥

२०२४

प्रेमअमृतें रसना ओलावली । मनाची राहिली वृत्ति पायीं ॥१॥

सकळ ही तेथें वोळलीं मंगळें । वृष्टि केली जळें आनंदाच्या ॥ध्रु.॥

सकळ इंद्रियें जालीं ब्रम्हरूप । ओतलें स्वरूप माजी तया ॥२॥

तुका म्हणे जेथें वसे भक्तराव । तेथें नांदे देव संदेह नाहीं ॥३॥

॥३॥

२०२५

कासया गुणदोष पाहों आणिकांचे । मज काय त्यांचें उणें असे ॥१॥

काय पापपुण्य पाहों आणिकांचें । मज काय त्यांचें उणें असें ॥ध्रु.॥

नष्टदुष्टपण कवणाचें वाणू । तयाहून आनु अधिक माझें ॥२॥

कुचर खोटा मज कोण असे आगळा । तो मी पाहों डोळां आपुलिये ॥३॥

तुका म्हणे मी भांडवलें पुरता । तुजसी पंढरिनाथा लावियेलें ॥४॥

॥१॥

२०२६

काळ जवळि च उभा नेणां । घाली झांपडी खुंटी कानां ॥१॥

कैसा हुशार सावध राहीं । आपुला तूं अपुलेठायीं ॥ध्रु.॥

काळ जवळिच उभा पाहीं । नेदी कोणासि देऊं कांहीं ॥२॥

काळें पुरविली पाठी । वरुषें जालीं तरी साठी ॥३॥

काळ भोंवताला भोंवे । राम येऊं नेदी जिव्हे ॥४॥

तुका म्हणे काळा । कर्म मळितें तें जाळा ॥५॥

॥१॥

२०२७

दुष्ट भूषण सज्जनाचें । अलभ्यलाभ पुण्य त्याचें ॥१॥

धन्य ऐसा परउपकारी । जाय नरका आणिकांवारि ॥ध्रु.॥

मळ खाये संवदणी । करी आणिकांची उजळणी ॥२॥

तुका म्हणे त्याचा । प्रीती आदर करा साचा ॥३॥

२०२८

साहोनियां टांकीघाये । पाषाण देव चि जाला पाहें ॥१॥

तया रीती दृढ मन । करीं साधाया कारण ॥ध्रु.॥

बाण शस्त्र साहे गोळी । सुरां ठाव उंच स्थळीं ॥२॥

तुका म्हणे सती । अग्न न देखे ज्या रीती ॥३॥

॥२॥

२०२९

तेणें वेशें माझीं चोरिलीं अंगें । मानावया जग आत्मैपणे ।

नाहीं चाड भीड संसाराचें कोड । उदासीन सर्व गुणें ।

भय मोह लज्जा निरसली शंका । अवघियां एक चि पणें ।

विठ्ठलाच्या पायीं बैसोनि राहिलीं । भागलीं नुटित तेणें ॥१॥

आतां त्यांसीं काय चाले माझें बळ । जालोंसें दुर्बळ सत्वहीन ।

दग्ध पट दिसे संगति बरवंट । काय त्याचें कारण ॥ध्रु.॥

आळसें दृष्टी न पाहे आपुलें । एक चि देखिलें सर्वरूप ।

मानामान तेथें खुंटोनि राहिलें । पिसुन तो कोण बाप ।

ज्योति ना अंधार अवघा एकंकार । तेथें काय पुण्यपाप ।

विठ्ठलावांचुनि कांहीं च नावडे । वेगळाल्या भावें रूप ॥२॥

बळबडिवार लौकिक वेव्हार । गेली आशा तृष्णा माया ।

सुखदुःखाची वार्ता नाइके । अंतरलों दुरी तया ।

मीतूंपणनिःकाम होऊनि । राहिलों आपुलिया ठायां ।

तुजविण आतां मज नाहीं कोणी । तुका म्हणे देवराया ॥३॥

॥१॥

२०३०

कथा पुराण ऐकतां । झोंप नाथिलि तत्वता । खाटेवरि पडतां । व्यापी चिंता तळमळ ॥१॥

ऐसी गहन कर्मगति । काय तयासी रडती । जाले जाणते जो चित्ती । कांहीं नेघे आपुला ॥ध्रु.॥

उदक लावितां न धरे । चिंता करी केव्हां सरे । जाऊं नका धीरें । म्हणे करितां ढवाळ्या ॥२॥

जवळी गोंचिड क्षीरा । जैसी कमळणी ददुऩरा । तुका म्हणे दुरा । देशत्यागें तयासी ॥३॥

२०३१

संदेह बाधक आपआपणयांतें । रज्जुसर्पवत भासतसे ।

भेऊनियां काय देखिलें येणें । मारें घायेंविण लोळतसे ॥१॥

आपणें चि तारी आपण चि मारी । आपण उद्धरी आपणयां ।

शुकनळिकेन्यायें गुंतलासी काय । विचारूनि पाहें मोकळिया ॥ध्रु॥

पापपुण्य कैसे भांजिले अख । दशकाचा एक उरविला ।

जाणोनियां काय होतोसी नेणता । शून्या ठाव रिता नाहीं नाहीं ॥२॥

दुरा दृष्टी पाहें न्याहाळूनि । मृगजला पाणी न म्हणें चाडा ।

धांवतां चि फुटे नव्हे समाधान । तुका म्हणे जाण पावे पीडा ॥३॥

॥२॥

२०३२

कथे उभा अंग राखे जो कोणी । ऐसा कोण गणी तया पापा ॥१॥

येथें तो पातकी न येता च भला । रणीं कुचराला काय चाले ॥ध्रु.॥

कथे बैसोनी आणीक चर्चा । धिग त्याची वाचा कुंभपाक ॥२॥

तुका म्हणे ऐलपैल ते थडीचे । बुडतील साच मध्यभागीं ॥३॥

२०३३

नावडे ज्या कथा उठोनियां जाती । ते यमा फावती बरे वोजा ॥१॥

तो असे जवळी गोंचिडाच्या न्यायें । देशत्यागें ठायें तया दुरी ॥ध्रु.॥

नव्हे भला कोणी नावडे दुसरा । पाहुणा किंकरा यमा होय ॥२॥

तुका म्हणे तया करावें तें काईं । पाषाण कां नाहीं जळामध्यें ॥३॥

२०३४

जवळी नाहीं चित्ति । काय मांडियेलें प्रेत ॥१॥

कैसा पाहे चद्रिद्राष्टि । दीप स्नेहाच्या शेवटीं ॥ध्रु.॥

कांतेलेंसें श्वान । तैसें दिशा हिंडे मन ॥२॥

त्याचे कानीं हाणे । कोण बोंब तुका म्हणे ॥३॥

२०३५

दुर्बळा वाणीच्या एक दोनि सिद्धि । सदैवा समाधि विश्वरूपीं ॥१॥

काय त्याचें वांयां गेलें तें एक । सदा प्रेमसुख सर्वकाळ ॥ध्रु.॥

तीर्थ देव दुरी तया भाग्यहीना । विश्व त्या सज्जना दुमदुमिलें ॥२॥

तुका म्हणे एक वाहाती मोळिया । भाग्यें आगळिया घरा येती ॥३॥

॥४॥

२०३६

परिमळें काष्ठ ताजवां तुळविलें । आणीक नांवांचीं थोडीं । एक तें कातिवें उभविलीं ढवळारें

एकाचिया कुड मेडी । एक दीनरूप आणिती मेळिया । एक ते बांधोनि माड ।

अवघियां बाजार एक चि जाला । मांविकलीं आपुल्या पाडीं ॥१॥

गुण तो सार रूपमध्यकार । अवगुण तो फार पीडीतसे ॥ध्रु.॥

एक गुणें आगळे असती । अमोल्य नांवांचे खडे । एक समर्थ दुर्बळा घरीं ।

फार मोलाचे थोडे । एक झगमग करिती वाळवंटीं । कोणी न पाहाती तयांकडे ।

सभाग्य संपन्न आपुलाले घरीं । मायेक दैन्य बापुडें ॥२॥

एक मानें रूपें सारिख्या असती । अनेकप्रकार याती । ज्याचिया संचितें जैसें आलें पुढें ।

तयाची तैसी च गति । एक उंचपदीं बैसउनि सुखें । दास्य करवी एका हातीं

तुका म्हणे कां मानिती सुख । चुकलिया वांयां खंती ॥३॥

॥१॥

२०३७

नाहीं आम्हां शत्रु सासुरें पिसुन । दाटलें हें घन माहियेर ॥१॥

पाहें तेथें पांडुरंग रखुमाईं । सत्यभामा राही जननिया ॥ध्रु.॥

लज्जा भय कांही आम्हां चिंता नाहीं । सर्वसुखें पायीं वोळगती ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही सदैवाचीं बाळें । जालों लडिवाळें सकळांचीं ॥३॥

२०३८

गर्भा असतां बाळा । कोण पाळी त्याचा लळा ॥१॥

कैसा लाघवी सूत्रधारी । कृपाळुवा माझा हरी ॥ध्रु.॥

सर्प पिलीं वितां चि खाय । वांचलिया कोण माय ॥२॥

गगनीं लागला कोसरा । कोण पुरवी तेथें चारा ॥३॥

पोटीं पाषाणांचे जीव । कवण जीव त्याचा भाव ॥४॥

तुका म्हणे निश्चळ राहें । होईंल तें सहज पाहें ॥५॥

२०३९

न म्हणे कवणां सद्धि साधक गंव्हार । अवघा विश्वंभर वांचूनियां ॥१॥

ऐसें माझे बुद्धि काया वाचा मन । लावीं तुझें ध्यान पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

गातां प्रेमगुण शंका माझ्या मनीं । नाचतां रंगणीं नाठवावी ॥२॥

देई चरणसेवा भूतांचें भजन । वर्णा अभिमान सांडवूनि ॥३॥

आशापाश माझी तोडीं माया चिंता । तुजविण वेथा नको कांहीं ॥४॥

तुका म्हणे सर्व भाव तुझे पायीं । राहे ऐसें देई प्रेम देवा ॥५॥

२०४०

अग्निमाजी गेलें । अग्नि होऊन तें च ठेलें ॥१॥

काय उरलें तया पण । मागील तें नाम गुण ॥ध्रु.॥

लोह लागेपरिसा अंगीं । तो ही भूषण जाला जगीं ॥२॥

सरिता वोहळा ओघा । गंगे मिळोनि जाल्या गंगा ॥३॥

चंदनाच्या वासें । तरु चंदन जालेस्पर्शे ॥४॥

तुका जडला संतां पायीं । दुजेपणा ठाव नाहीं ॥५॥

॥४॥

२०४१

ऐशा भाग्यें जालों । तरी धन्य जन्मा आलों ॥१॥

रुळें तळीले पायरी । संत पाय देती वरी ॥ध्रु.॥

प्रेमामृतपान । होईंल चरणरजें स्नान ॥२॥

तुका म्हणे सुखें । तया हरतील दुःखें ॥३॥

२०४२

करितां या सुखा । अंतपार नाहीं लेखा ॥१॥

माथां पडती संतपाय । सुख कैवल्य तें काय ॥ध्रु.॥

ऐसा लाभ नाहीं । दुजा विचारितां कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे गोड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥

॥२॥

२०४३

वेद जया गाती । आम्हां तयाची संगति ॥१॥

नाम धरियेलें कंठीं । अवघा सांटविला पोटीं ॥ध्रु.॥

ॐकाराचें बीज । हातीं आमुचे तें निज ॥२॥

तुका म्हणे बहु मोटें । अणुरणियां धाकुटें ॥३॥

२०४४

तूं श्रीयेचा पति । माझी बहु हीन याती ॥१॥

दोघे असों एके ठायीं । माझा माथा तुझे पायीं ॥ध्रु.॥

माझ्या दीनपणां पार । नाहीं बहु तूं उदार ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । मी ओहोळ तूं गंगा ॥३॥

२०४५

मी याचक तूं दाता । काय सत्य पाहों आतां ॥१॥

म्या तों पसरिला हात । करीं आपुलें उचित ॥ध्रु.॥

आम्ही घ्यावें नाम । तुम्हां समाधान काम ॥२॥

तुका म्हणे देवराजा । वाद खंडीं तुझा माझा ॥३॥

२०४६

तुझे पोटीं ठाव । व्हावा ऐसा माझा भाव ॥१॥

करीं वासनेसारिखें । प्राण फुटे येणें दुःखें ॥ध्रु.॥

अहंकार खोटे । वाटे श्वापदांची थाटे ॥२॥

तुका म्हणे आईं । हातीं धरूनि संग देईं ॥३॥

२०४७

दारीं परोवरी । कुडीं कवाडीं मी घरीं ॥१॥

तुमच्या लागलों पोषणा । अवघे ठायीं नारायणा ॥ध्रु.॥

नेदीं खाऊं जेवूं । हातींतोंडींचें ही घेऊं ॥२॥

तुका म्हणे अंगीं । जडलों ठायींचा सलगी ॥३॥

२०४८

मज कोणी कांहीं करी । उमटे तुमचे अंतरीं ॥१॥

व्याला वाडविलें म्हुण । मज सुख तुज सीण ॥ध्रु.॥

माझें पोट धालें । तुझे अंगीं उमटलें ॥२॥

तुका म्हणे खेळें । तेथें तुमचिया बळें ॥३॥

२०४९

जोडोनियां कर । उभा राहिलों समोर ॥१॥

हें चि माझेंभांडवल ।जाणे कारण विठ्ठल ॥ध्रु.॥

भाकितों करुणा । आतां नुपेक्षावें दीना ॥२॥

तुका म्हणे डोईं । ठेवीं वेळोवेळां पायीं ॥३॥

२०५०

आम्ही घ्यावें तुझें नाम । तुम्ही आम्हां द्यावें प्रेम ॥१॥

ऐसें निवडिलें मुळीं । संतीं बैसोनि सकळीं ॥ध्रु.॥

माझी डोईं पायांवरी । तुम्ही न धरावी दुरी ॥२॥

तुका म्हणे केला । खंड दोघांचा विठ्ठला ॥३॥

२०५१

वारिलें लिगाड । बहुदिसांचें हें जाड ॥१॥

न बोलावें ऐसें केलें । काहीं वाउगें तितुलें ॥ध्रु.॥

जाला चौघांचार । गेला खंडोनि वेव्हार ॥२॥

तुका म्हणे देवा । करीन ते घ्यावी सेवा ॥३॥

२०५२

पायरवे अन्न । मग करी क्षीदक्षीण ॥१॥

ऐसे होती घातपात । लाभे विण संगें थीत ॥ध्रु.॥

जन्माची जोडी । वाताहात एके घडी ॥२॥

तुका म्हणे शंका । हित आड या लौकिका ॥३॥

२०५३

आम्हां वैष्णवांचा । नेम काया मनें वाचा ॥१॥

धीर धरूं जिवासाटीं । येऊं नेदूं लाभा तुटी ॥ध्रु.॥

उचित समय । लाजनिवारावें भय ॥२॥

तुका म्हणे कळा । जाणों नेम नाहीं बाळा ॥३॥

२०५४

उलंघिली लाज । तेणें साधियेलें काज ॥१॥

सुखें नाचे पैलतीरीं । गेलों भवाचे सागरीं ॥ध्रु.॥

नामाची सांगडी । सुखें बांधली आवडी ॥२॥

तुका म्हणे लोकां । उरली वाचा मारीं हाका ॥३॥

२०५५

बैसलोंसे दारीं । धरणें कोंडोनि भिकारी ॥१॥

आतां कोठें हालों नेदीं । बरी सांपडली संदी ॥ध्रु.॥

किती वेरझारा । मागें घातलीया घरा ॥२॥

माझें मज नारायणा । देतां कां रे नये मना ॥३॥

भांडावें तें किती । बहु सोसिली फजिती ॥४॥

तुका म्हणे नाहीं । लाज तुझे अंगीं कांहीं ॥५॥

२०५६

जालों द्वारपाळ । तुझें राखिलें सकळ ॥१॥

नाहीं लागों दिलें अंगा । आड ठाकलों मी जगा ॥ध्रु.॥

करूनियां नीती । दिल्याप्रमाणें चालती ॥२॥

हातीं दंड काठी । भा जिवाचिये साटीं ॥३॥

बळ बुद्धी युक्ति । तुज दिल्या सर्व शक्ति ॥४॥

तुका म्हणे खरा । आतां घेईंन मुशारा ॥५॥

२०५७

फळाची तों पोटीं । घडे वियोगें ही भेटी ॥१॥

करावें चिंतन । सार तें चि आठवण ॥ध्रु.॥

चित्त चित्ती ग्वाही । उपचारें चाड नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । पावे अंतरींची सेवा ॥३॥

॥१५॥

२०५८

दुर्बळाचें कोण । ऐके घालूनियां मन । राहिलें कारण । तयावांचूनि काय तें ॥१॥

कळों आलें अनुभवें । पांडुरंगा माझ्या जीवें । न संगतां ठावें । पडे चर्या देखोनि ॥ध्रु.॥

काम क्रोध माझा देहीं । भेदाभेद गेले नाहीं । होतें तेथें कांहीं । तुज कृपा करितां ॥२॥

हें तों नव्हे उचित । नुपेक्षावें शरणागत । तुका म्हणे रीत । तुमची आम्हां न कळे ॥३॥

२०५९

आम्ही भाव जाणों देवा । न कळती तुझिया मावा । गणिकेचा कुढावा । पतना न्यावा दशरथ ॥१॥

तरी म्यां काय गा करावें । कोण्या रीती तुज पावें । न संगतां ठावें । तुम्हांविण न पडे ॥ध्रु.॥

दोनी फाकलिया वाटा । गोवी केला घटापटा । नव्हे धीर फांटा । आड रानें भरती ॥२॥

तुका म्हणे माझे डोळे । तुझे देखती हे चाळे । आतां येणें वेळे । चरण जीवें न सोडीं ॥३॥

२०६०

वेरझारीं जाला सीण । बहु केलें क्षीदक्षीण । भांडणासी दिन । आजी येथें फावला ॥१॥

आतां काय भीड भार । धरूनियां लोकचार । बुडवूनि वेव्हार । सरोबरी करावी ॥ध्रु.॥

आलें बहुतांच्या मना । कां रे न होसी शाहाणा । मुळींच्या वचना । आम्ही जागों आपुल्या ॥२॥

तुका म्हणे चौघांमधीं । तुज नेलें होतें आधीं । आतां नामधीं । उरी कांहीं राहिली ॥३॥

॥३॥

२०६१

कल्पतरूखालीं । फळें येती मागीतलीं ॥१॥

तेथें बैसल्याचा भाव । विचारूनि बोलें ठाव ॥ध्रु.॥

द्यावें तें उत्तर । येतो प्रतित्याचा फेर ॥२॥

तुका म्हणे मनीं । आपुल्या च लाभहानि ॥३॥

२०६२

रंगलें या रंगें पालट न घरी । खेवलें अंतरीं पालटेना ॥१॥

सावळें निखळ कृष्णनाम ठसे । अंगसंगें कैसे शोभा देती ॥ध्रु.॥

पवित्र जालें तें न लिंपे विटाळा । नैदी बैसों मला आडवरी ॥२॥

तुका म्हणे काळें काळें केलें तोंड । प्रकाश अभंड देखोनियां ॥३॥

२०६३

जगा काळ खाय । आम्ही माथां दिले पाय ॥१॥

नाचों तेथें उभा राहे । जातां व्यंग करी साहे ॥ध्रु.॥

हरिच्या गुणें धाला । होता खात चि भुकेला ॥२॥

तुका म्हणे हळु । जाला कढत शीतळु ॥३॥

॥३॥

२०६४

ब्रम्हरस घेई काढा । जेणें पीडा वारेल ॥१॥

पथ्य नाम विठोबाचें । अणीक वाचे न सेवीं ॥ध्रु.॥

भवरोगाऐसें जाय । आणीक काय क्षुल्लकें ॥२॥

तुका म्हणे नव्हे बाधा । अणीक कदा भूतांची ॥३॥

२०६५

अंगें अनुभव जाला मज । संतरजचरणांचा ॥१॥

सुखी जालों या सेवनें । दुःख नेणें यावरी ॥ध्रु.॥

निर्माल्याचें तुळसीदळ । विष्णुजळ चरणींचें ॥२॥

तुका म्हणे भावसार । करूनि फार मिश्रित ॥३॥

२०६६

वैद्य एक पंढरिराव । अंतर्भाव तो जाणे ॥१॥

रोगाऐशा द्याव्या वल्ली । जाणे जाली बाधा ते ॥ध्रु.॥

नेदी रुका वेचों मोल । पोहे बोल प्रीतीचे ॥२॥

तुका म्हणे दयावंता । सदा चिंता दीनांची ॥३॥

२०६७

करितां कोणाचें ही काज । नाहीं लाज देवासी ॥१॥

बरे करावें हें काम । धरिलें नाम दीनबंधुस ॥ध्रु.॥

करुनि अराणूक पाहे । भलत्या साह्य व्हावया ॥२॥

बोले तैसी करणी करी । तुका म्हणे एक हरि ॥३॥

॥४॥

२०६८

उभें चंद्रभागे तीरीं । कट धरोनियां करीं ।

पाउलें गोजिरीं । विटेवरी शोभलीं ॥१॥

त्याचा छंद माझ्या जीवा । काया वाचा मनें हेवा ।

संचिताचा ठेवा । जोडी हातीं लागली ॥ध्रु.॥

रूप डोळियां आवडे । कीर्ति श्रवणीं पवाडे ।

मस्तक नावडे । उठों पायांवरोनि ॥२॥

तुका म्हणे नाम । ज्याचें नासी क्रोध काम ।

हरी भवश्रम । उच्चारितां वाचेसी ॥३॥

२०६९

आम्हां हें चि भांडवल । म्हणों विठ्ठल विठ्ठल ॥१॥

सुखें तरों भवनदी । संग वैष्णवांची मांदी ॥ध्रु.॥

बाखराचें वाण । सांडूं हें जेवूं जेवण ॥२॥

न लगे वारंवार । तुका म्हणे वेरझार ॥३॥

२०७०

आतां माझ्या भावा । अंतराय नको देवा ॥१॥

आलें भागा तें करितों । तुझें नाम उच्चारितों ॥ध्रु.॥

दृढ माझें मन । येथें राखावें बांधोन ॥२॥

तुका म्हणे वाटे । नको फुटों देऊं फांटे ॥३॥

॥३॥

२०७१

काय देवापाशीं उणें । हिंडे दारोदारीं सुनें ॥१॥

करी अक्षरांची आटी । एके कवडी च साटीं ॥ध्रु.॥

निंदी कोणां स्तवी । चिंतातुर सदा जीवीं ॥२॥

तुका म्हणे भांड । जलो जळो त्याचें तोंड ॥३॥

२०७२

मागणें तें मागों देवा । करूं भक्ति त्याची सेवा ॥१॥

काय उणे तयापाशीं । रिद्धिसिद्धी ज्याच्या दासी ॥ध्रु.॥

कायावाचामन । करूं देवा हें अर्पण ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभर । ज्याच्यानें हें चराचर ॥३॥

२०७३

चित्ती नाहीं आस । त्याचा पांडुरंग दास ॥१॥

असे भक्तांचिये घरीं । काम न संगतां करी ॥ध्रु.॥

अनाथाचा बंधु । असे अंगीं हा संबंधुं ॥२॥

तुका म्हणे भावें । देवा सत्ता राबवावें ॥३॥

२०७४

कर्कशसंगति । दुःख उदंड फजिती ॥१॥

नाहीं इह ना परलोक । मजुर दिसे जैसें रंक ॥ध्रु.॥

वचन सेंटावरी । त्याचें ठेवूनि धिक्कारी ॥२॥

तुका म्हणे पायीं बेडी । पडिली कपाळीं कुर्‍हाडी ॥३॥

॥४॥

२०७५

बीज पेरे सेतीं । मग गाडेवरी वाहाती ॥१॥

वांयां गेलें ऐसें दिसे । लाभ त्याचे अंगीं वसे ॥ध्रु.॥

पाल्याची जतन । तरि प्रांतीं येती कण ॥२॥

तुका म्हणे आळा । उदक देतां लाभे फळा ॥३॥

२०७६

जाणावें तें सार । नाहीं तरी दगा फार ॥१॥

डोळे झांकिलिया रवि । नाहीं ऐसा होय जेवीं ॥ध्रु.॥

बहुथोड्या आड । निवारितां लाभें जाड ॥२॥

तुका म्हणे खरें । नेलें हातींचे अंधारें ॥३॥

२०७७

मुळीं नेणपण । जाला तरी अभिमान ॥१॥

वांयां जावें हें चि खरें । केलें तेणें चि प्रकारें ॥ध्रु.॥

अराणूक नाहीं कधीं । जाली तरि भेदबुद्धि ॥२॥

अंतरली नाव । तुका म्हणे नाहीं ठाव ॥३॥

॥३॥

२०७८

संवसारसांते आले हो आइका । तुटीचें ते नका केणें भरूं ॥१॥

लाभाचा हा काळ अवघे विचारा । पारखी ते करा साह्य येथें ॥ध्रु.॥

शृंगारिलें दिसे न कळें अंतर । गोविला पदर उगवेना ॥२॥

तुका म्हणे खोटें गुंपतां विसारें । हातिंचिया खरें हातीं घ्यावें ॥३॥

२०७९

सारावीं लिगाडें धरावा सुपंथ । जावें उसंतीत हळूहळू ॥१॥

पुढें जातियाचे उमटले माग । भांबावलें जग आडरानें ॥ध्रु.॥

वेचल्याचा पाहे वरावरि झाडा । बळाचा निधडा पुढिलिया ॥२॥

तुका म्हणे जैसी दाखवावी वाणी । ते द्यावी भरोनी शेवट तों ॥३॥

२०८०

बुद्धिमंद शिरीं । भार फजिती पदरीं ॥१॥

जाय तेथें अपमान । पावे हाणी थुंकी जन ॥ध्रु.॥

खरियाचा पाड । मागें लावावें लिगाड ॥२॥

तुका म्हणे करी । वर्म नेणें भरोवरी ॥३॥

॥३॥

२०८१

पूर्वजांसी नकाऩ । जाणें तें आइका ॥१॥

निंदा करावी चाहाडी । मनीं धरूनि आवडी ॥ध्रु.॥

मात्रागमना ऐसी । जोडी पातकांची रासी ॥२॥

तुका म्हणे वाट । कुंभपाकाची ते नीट ॥

२०८२

वेडीं तें वेडीं बहुत चि वेडीं । चाखतां गोडी चवी नेणे ॥ध्रु.॥

देहा लावी वात । पालव घाली जाली रात ॥१॥

कडिये मूल भोंवतें भोंये । मोकलुनि रडे धाये ॥२॥

लेंकरें वत्ति पुसे जगा । माझा गोहो कोण तो सांगा ॥३॥

आपुली शुद्धि जया नाहीं । आणिकांची ते जाणे काईं ॥४॥

तुका म्हणे ऐसे जन । नर्का जातां राखे कोण ॥५॥

२०८३

आवडीचें दान देतो नारायण । बाहे उभारोनि राहिलासे ॥१॥

जें जयासी रुचे तें करी समोर । सर्वज्ञ उदार मायबाप ॥ध्रु.॥

ठायीं पडिलिया तें चि लागे खावें । ठायींचे चि घ्यावें विचारूनि ॥२॥

बीज पेरूनियां तें चि घ्यावें फळ । डोरलीस केळ कैंचें लागे ॥३॥

तुका म्हणे देवा कांहीं बोल नाहीं । तुझा तूं चि पाहीं शत्रु सखा ॥४॥

२०८४

अडचणीचें दार । बाहेर माजी पैस फार ॥१॥

काय करावें तें मौन्य । दाही दिशा हिंडे मन ॥ध्रु.॥

बाहेर दावी वेश । माजी वासनेचे लेश ॥२॥

नाहीं इंद्रियां दमन । काय मांडिला दुकान ॥३॥

सारविलें निकें । वरि माजी अवघें फिकें ॥४॥

तुका म्हणे अंतीं । कांहीं न लगे चि हातीं ॥५॥

२०८५

लय लक्षूनियां जालों म्हणती देव । तो ही नव्हे भाव सत्य जाणा ॥१॥

जालों बहुश्रुत न लगे आतां कांहीं । नको राहूं ते ही निश्चिंतीनें ॥ध्रु.॥

तपें दान काय मानिसी विश्वास । बीज फळ त्यास आहे पुढें ॥२॥

कर्म आचरण यातीचा स्वगुण । विशेष तो गुण काय तेथें ॥३॥

तुका म्हणे जरी होईंल निष्काम । तरि च होय राम देखे डोळां ॥४॥

॥५॥

२०८६

पुरली धांव कडिये घेई । पुढें पायीं न चलवीं ॥१॥

कृपाळुवे पांडुरंगे । अंगसंगे जिवलगे ॥ध्रु.॥

अवघी निवारावी भूक । अवघ्या दुःख जन्माचें ॥२॥

तुका म्हणे बोलवेना । लावीं स्तनां विश्वरें ॥३॥

२०८७

जें जें मना वाटे गोड । तें तें कोड पुरविसी ॥१॥

आतां तूं चि बाह्यात्कारीं । अवघ्यापरी जालासी ॥ध्रु.॥

नाहीं सायासाचें काम । घेतां नाम आवडी ॥२॥

तुका म्हणे सर्वसांगे । पांडुरंगे दयाळे ॥३॥

२०८८

जेथें माझी दृष्टि जाय । तेथें पाय भावीन ॥१॥

असेन या समाधानें । पूजा मनें करीन ॥ध्रु.॥

अवघा च अवघे देसी । सुख घेवविसी संपन्न ॥२॥

तुका म्हणे बंधन नाहीं । ऐसें कांहीं ते करूं ॥३॥

॥३॥

२०८९

नातुडे जो कवणे परी । उभा केला विटेवरी ॥१॥

भला भला पुंडलिका । मानलासी जनलोकां ॥ध्रु.॥

कोण्या काळें सुखा । ऐशा कोण पावता ॥२॥

अवघा आणिला परिवार । गोपी गोपाळांचा भार ॥३॥

तुका म्हणे धन्य जालें । भूमी वैकुंठ आणिलें ॥४॥

२०९०

अवघे चुकविले सायास । तप रासी जीवा नास ॥१॥

जीव देऊनियां बळी । अवघीं तारिलीं दुर्बळीं । केला भूमंडळीं । माजी थोर पवाडा ॥ध्रु.॥

कांहीं न मगे याची गती । लुटवितो जगा हातीं ॥२॥

तुका म्हणे भक्तराजा । कोण वर्णी पार तुझा ॥३॥

२०९१

प्रमाण हें त्याच्या बोला । देव भक्तांचा अंकिला ॥१॥

न पुसतां जातां नये । खालीं बैसतां ही भिये ॥ध्रु.॥

अवघा त्याचा होत । जीव भावाही सहित ॥२॥

वदे उपचाराची वाणी । कांहीं माग म्हणऊनि ॥३॥

उदासीनाच्या लागें । तुका म्हणे धांवे मागें ॥४॥

२०९२

कांहीं न मागती देवा । त्यांची करूं धांवे सेवा ॥१॥

हळूहळू फेडी ॠण । होऊनियां रूपें दीन ॥ध्रु.॥

होऊं न सके वेगळा । क्षण एक त्यां निराळा ॥२॥

तुका म्हणे भक्तिभाव । हा चि देवाचा ही देव ॥३॥

२०९३

जाणे अंतरिंचा भाव । तो चि करितो उपाव ॥१॥

न लगें सांगावें मांगावें ॥

जीवें भावें अनुसरावें । अविनाश घ्यावें । फळ धीर धरोनि ॥ध्रु.॥

बाळा न मागतां भोजन । माता घाली पाचारून ॥२॥

तुका म्हणे तरी । एकीं लंघियेले गिरी ॥३॥

२०९४

आम्ही नाचों तेणें सुखें । वाऊं टाळी गातों मुखें ॥१॥

देव कृपेचा कोंवळा । शरणागता पाळी लळा ॥ध्रु.॥

आम्हां जाला हा निर्धार । मागें तारिलें अपार ॥२॥

तुका म्हणे संतीं । वर्म दिलें आम्हां हातीं ॥३॥

२०९५

जालों निर्भर मानसीं । म्हणऊनि कळलासी ॥१॥

तुझे म्हणविती त्यांस । भय चिंता नाहीं आस ॥ध्रु.॥

चुकविसी पाश । गर्भवासयातना ॥२॥

तुझें जाणोनियां वर्म । कंठीं धरियेलें नाम ॥३॥

तुका म्हणे तेणें सुखें । विसरलों जन्मदुःख ॥४॥

॥७॥

२०९६

नको दुष्टसंग । पडे भजनामधीं भंग ॥१॥

काय विचार देखिला । सांग माझा तो विठ्ठला ॥ध्रु.॥

तुज निषेधितां । मज न साहे सर्वथा ॥२॥

एका माझ्या जीवें । वाद करूं कोणासवें ॥३॥

तुझे वणूप गुण । कीं हे राखों दुष्टजन ॥४॥

काय करूं एका । मुखें सांग म्हणे तुका ॥५॥

२०९७

विठ्ठल माझी माय । आम्हां सुखा उणें काय ॥१॥

घेतों अमृताची धनी । प्रेम वोसंडलें स्तनीं ॥ध्रु.॥

क्रीडों वैष्णवांच्या मेळीं । करूं आनंदाच्या जळीं ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंत । ठेवीं आम्हांपाशीं चत्ति ॥३॥

२०९८

भक्तिसुखें जे मातले । ते कळिकाळा शूर जाले ॥१॥

हातीं बाण हरिनामाचे । वीर गर्जती विठ्ठलाचे ॥ध्रु.॥

महां दोषां आला त्रास । जन्ममरणां केला नाश ॥२॥

सहस्रनामाची आरोळी । एक एकाहूनि बळी ॥३॥

नाहीं आणिकांचा गुमान । ज्याचें अंकित त्यावांचून ॥४॥

का म्हणे त्यांच्या घरीं । मोक्षसिद्धी या कामारी ॥५॥

॥३॥

२०९९

पंधरां दिवसां एक एकादशी । कां रे न करिसी व्रतसार ॥१॥

काय तुझा जीव जातो एका दिसें । फराळाच्या मिसें धणी घेसी ॥ध्रु.॥

स्वहित कारण मानवेल जन । हरिकथा पूजन वैष्णवांचें ॥२॥

थोडे तुज घरीं होती उजगरे । देउळासी कां रे मरसी जातां ॥३॥

तुका म्हणे कां रे सकुमार जालासी । काय जाब देसी यमदूतां ॥४॥

२१००

कथा हें भूषण जनामध्यें सार । तरले अपार बहुत येणें ॥१॥

नीचिये कुळींचा उंचा वंद्य होय । हरीचे जो गाय गुणवाद ॥ध्रु.॥

देव त्याची माथां वंदी पायधुळी । दीप झाला कुळीं वंशाचिये ॥२॥

त्याची निंदा करी त्याची कुष्ठ वाणी । मुख संवदणी रजकाची ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं चोरीचा व्यापार । विठ्ठलाचें सार नाम ध्यावें ॥४॥