दशक पहिला
Embedded Files
॥ दशक पहिला - स्तवनांचा ॥
समास पहिला : ग्रंथारंभलक्षणनाम
॥ श्रीराम ॥
श्रोते पुसती कोण ग्रंथ ।
काय बोलिलें जी येथ ।
श्रवण केलियानें प्राप्त ।
काय आहे ॥ १॥
ग्रंथा नाम दासबोध ।
गुरुशिष्यांचा संवाद ।
येथ बोलिला विशद ।
भक्तिमार्ग ॥ २॥
नवविधा भक्ति आणि ज्ञान ।
बोलिलें वैराग्याचें लक्षण ।
बहुधा अध्यात्म निरोपण ।
निरोपिलें ॥ ३॥
भक्तिचेन योगें देव ।
निश्चयें पावती मानव ।
ऐसा आहे अभिप्राव ।
ईये ग्रंथीं ॥ ४॥
मुख्य भक्तीचा निश्चयो ।
शुद्धज्ञानाचा निश्चयो ।
आत्मस्थितीचा निश्चयो ।
बोलिला असे ॥ ५॥
शुद्ध उपदेशाचा निश्चयो ।
सायोज्यमुक्तीचा निश्चयो ।
मोक्षप्राप्तीचा निश्चयो ।
बोलिला असे ॥ ६॥
शुद्धस्वरूपाचा निश्चयो ।
विदेहस्थितीचा निश्चयो ।
अलिप्तपणाचा निश्चयो ।
बोलिला असे ॥ ७॥
मुख्य देवाचा निश्चयो ।
मुख्य भक्ताचा निश्चयो ।
जीवशिवाचा निश्चयो ।
बोलिला असे ॥ ८॥
मुख्य ब्रह्माचा निश्चयो ।
नाना मतांचा निश्चयो ।
आपण कोण हा निश्चयो ।
बोलिला असे ॥ ९॥
मुख्य उपासनालक्षण ।
नाना कवित्वलक्षण ।
नाना चातुर्यलक्षण ।
बोलिलें असे ॥ १०॥
मायोद्भवाचें लक्षण ।
पंचभूतांचे लक्षण ।
कर्ता कोण हें लक्षण ।
बोलिलें असे ॥ ११॥
नाना किंत निवारिले
नाना संशयो छेदिले ।
नाना आशंका फेडिले ।
नाना प्रश्न ॥ १२॥
ऐसें बहुधा निरोपिलें ।
ग्रंथगर्भी जें बोलिलें ।
तें अवघेंचि अनुवादलें ।
न वचे किं कदा ॥ १३॥
तथापि अवघा दासबोध ।
दशक फोडून केला विशद ।
जे जे दशकींचा अनुवाद ।
ते ते दशकीं बोलिला ॥ १४॥
नाना ग्रंथांच्या समती ।
उपनिषदें वेदांत श्रुती ।
आणि मुख्य आत्मप्रचीती ।
शास्त्रेंसहित ॥ १५॥
नाना समतीअन्वये ।
म्हणौनी मिथ्या म्हणतां न ये ।
तथापि हें अनुभवासि ये ।
प्रत्यक्ष आतां ॥ १६॥
मत्सरें यासी मिथ्या म्हणती ।
तरी अवघेचि ग्रंथ उछेदती ।
नाना ग्रंथांच्या समती ।
भगवद्वाक्यें ॥ १७॥
शिवगीता रामगीता ।
गुरुगीता गर्भगीता ।
उत्तरगीता अवधूतगीता ।
वेद आणी वेदांत ॥ १८॥
भगवद्गीता ब्रह्मगीता ।
हंसगीता पाण्डवगीता ।
गणेशगीता येमगीता ।
उपनिषदें भागवत ॥ १९॥
इत्यादिक नाना ग्रंथ ।
समतीस बोलिले येथ ।
भगवद्वाक्ये येथार्थ ।
निश्चयेंसीं ॥ २०॥
भगवद्वचनीं अविश्वासे ।
ऐसा कोण पतित असे ।
भगवद्वाक्याविरहित नसे ।
बोलणे येथीचें ॥ २१॥
पूर्णग्रंथ पाहिल्याविण ।
उगाच ठेवी जो दूषण ।
तो दुरात्मा दुराभिमान ।
मत्सरें करी ॥ २२॥
अभिमानें उठे मत्सर ।
मत्सरें ये तिरस्कार ।
पुढें क्रोधाचा विकार ।
प्रबळे बळें ॥ २३॥
ऐसा अंतरी नासला ।
कामक्रोधें खवळला ।
अहंभावे पालटला ।
प्रत्यक्ष दिसे ॥ २४॥
कामक्रोधें लिथाडिला ।
तो कैसा म्हणावा भला ।
अमृत सेवितांच पावला ।
मृत्य राहो ॥ २५॥
आतां असो हें बोलणें ।
अधिकारासारिखें घेणें ।
परंतु अभिमान त्यागणें ।
हें उत्तमोत्तम ॥ २६॥
मागां श्रोतीं आक्षेपिलें ।
जी ये ग्रंथीं काय बोलिलें ।
तें सकळहि निरोपिलें ।
संकळीत मार्गे ॥ २७॥
आतां श्रवण केलियाचें फळ ।
क्रिया पालटे तत्काळ ।
तुटे संशयाचें मूळ ।
येकसरां ॥ २८॥
मार्ग सांपडे सुगम ।
न लगे साधन दुर्गम ।
सायोज्यमुक्तीचें वर्म ।
ठांइं पडे ॥ २९॥
नासे अज्ञान दुःख भ्रांती ।
शीघ्रचि येथें ज्ञानप्राप्ती ।
ऐसी आहे फळश्रुती ।
ईये ग्रंथीं ॥ ३०॥
योगियांचे परम भाग्य ।
आंगीं बाणे तें वैराग्य ।
चातुर्य कळे यथायोग्य ।
विवेकेंसहित ॥ ३१॥
भ्रांत अवगुणी अवलक्षण ।
तेंचि होती सुलक्षण ।
धूर्त तार्किक विचक्षण ।
समयो जाणती ॥ ३२॥
आळसी तेचि साक्षपी होती ।
पापी तेचि प्रस्तावती ।
निंदक तेचि वंदूं लागती ।
भक्तिमार्गासी ॥ ३३॥
बद्धची होती मुमुक्ष ।
मूर्ख होती अतिदक्ष ।
अभक्तची पावती मोक्ष ।
भक्तिमार्गें ॥ ३४॥
नाना दोष ते नासती ।
पतित तेचि पावन होती ।
प्राणी पावे उत्तम गती ।
श्रवणमात्रें ॥ ३५॥
नाना धोकें देहबुद्धीचे ।
नाना किंत संदेहाचे ।
नाना उद्वेग संसाराचे ।
नासती श्रवणें ॥ ३६॥
ऐसी याची फळश्रुती ।
श्रवणें चुके अधोगती ।
मनास होय विश्रांती ।
समाधान ॥ ३७॥
जयाचा भावार्थ जैसा ।
तयास लाभ तैसा ।
मत्सर धरी जो पुंसा ।
तयास तेंचि प्राप्त ॥ ३८॥
इति श्रीदासबोधे
गुरुशिष्यसंवादे
ग्रंथारंभलक्षणनाम
समास पहिला ॥ १॥
समास दुसरा : गणेशस्तवन ॥
श्रीराम ॥
ॐ नमोजि गणनायेका ।
सर्व सिद्धिफळदायेका ।
अज्ञानभ्रांतिछेदका ।
बोधरूपा ॥ १॥
माझिये अंतरीं भरावें ।
सर्वकाळ वास्तव्य करावें ।
मज वाग्सुंन्यास वदवावें ।
कृपाकटाक्षेंकरूनी ॥ २॥
तुझिये कृपेचेनि बळें ।
वितुळती भ्रांतीचीं पडळें ।
आणी विश्वभक्षक काळें ।
दास्यत्व कीजे ॥ ३॥
येतां कृपेची निज उडी ।
विघ्नें कापती बापुडीं ।
होऊन जाती देशधडी ।
नाममात्रें ॥ ४॥
म्हणौन नामें विघ्नहर ।
आम्हां अनाथांचे माहेर ।
आदिकरूनी हरीहर ।
अमर वंदिती ॥ ५॥
वंदूनियां मंगळनिधी ।
कार्य करितां सर्वसिद्धी ।
आघात अडथाळे उपाधी ।
बाधूं सकेना ॥ ६॥
जयाचें आठवितां ध्यान ।
वाटे परम समाधान ।
नेत्रीं रिघोनियां मन ।
पांगुळे सर्वांगी ॥ ७॥
सगुण रूपाची टेव ।
माहा लावण्य लाघव ।
नृत्य करितां सकळ देव ।
तटस्त होती ॥ ८॥
सर्वकाळ मदोन्मत्त ।
सदा आनंदे डुल्लत ।
हरूषें निर्भर उद्दित ।
सुप्रसन्नवदनु ॥ ९॥
भव्यरूप वितंड ।
भीममूर्ति माहा प्रचंड ।
विस्तीर्ण मस्तकीं उदंड ।
सिंधूर चर्चिला ॥ १०॥
नाना सुगंध परिमळें ।
थबथबा गळती गंडस्थळें ।
तेथें आलीं षट्पदकुळें ।
झुंकारशब्दें ॥ ११॥
मुर्डीव शुंडादंड सरळे ।
शोभे अभिनव आवाळें ।
लंबित अधर तिक्षण गळे ।
क्षणक्ष्णा मंदसत्वी ॥ १२॥
चौदा विद्यांचा गोसांवी ।
हरस्व लोचन ते हिलावी ।
लवलवित फडकावी ।
फडै फडै कर्णथापा ॥ १३॥
रत्नखचित मुगुटीं झळाळ ।
नाना सुरंग फांकती कीळ ।
कुंडलें तळपती नीळ ।
वरी जडिले झमकती ॥ १४॥
दंत शुभ्र सद्दट ।
रत्नखचित हेमकट्ट ।
तया तळवटीं पत्रें नीट ।
तळपती लघु लघु ॥ १५॥
लवथवित मलपे दोंद ।
वेष्टित कट्ट नागबंद ।
क्षुद्र घंटिका मंद मंद ।
वाजती झणत्कारें ॥ १६॥
चतुर्भुज लंबोदर ।
कासे कासिला पितांबर ।
फडके दोंदिचा फणीवर ।
धुधूकार टाकी ॥ १७॥
डोलवी मस्तक जिव्हा लाळी ।
घालून बैसला वेटाळी ।
उभारोनि नाभिकमळीं ।
टकमकां पाहे ॥ १८॥
नाना याति कुशुममाळा ।
व्याळपरियंत रुळती गळां ।
रत्नजडित हृदयकमळा- ।
वरी पदक शोभे ॥ १९॥
शोभे फरश आणी कमळ ।
अंकुश तिक्षण तेजाळ ।
येके करीं मोदकगोळ ।
तयावरी अति प्रीति ॥ २०॥
नट नाट्य कळा कुंसरी ।
नाना छंदें नृत्य करी ।
टाळ मृदांग भरोवरी ।
उपांग हुंकारे ॥ २१॥
स्थिरता नाहीं येक क्षण ।
चपळविशईं अग्रगण ।
साअजिरी मूर्ति सुलक्षण ।
लावण्यखाणी ॥ २२॥
रुणझुणा वाजती नेपुरें ।
वांकी बोभाटती गजरें ।
घागरियासहित मनोहरें ।
पाउलें दोनी ॥ २३॥
ईश्वरसभेसी आली शोभा ।
दिव्यांबरांची फांकली प्रभा ।
साहित्यविशईं सुल्लभा ।
अष्टनायका होती ॥ २४॥
ऐसा सर्वांगे सुंदरु ।
सकळ विद्यांचा आगरु ।
त्यासी माझा नमस्कारु ।
साष्टांग भावें ॥ २५॥
ध्यान गणेशाचें वर्णितां ।
मतिप्रकाश होये भ्रांता ।
गुणानुवाद श्रवण करितां ।
वोळे सरस्वती ॥ २६॥
जयासि ब्रह्मादिक वंदिती ।
तेथें मानव बापुडे किती ।
असो प्राणी मंदमती ।
तेहीं गणेश चिंतावा ॥ २७॥
जे मूर्ख अवलक्षण ।
जे कां हीणाहूनि हीण ।
तेचि होती दक्ष प्रविण ।
सर्वविशईं ॥ २८॥
ऐसा जो परम समर्थ ।
पूर्ण करी मनोरथ ।
सप्रचीत भजनस्वार्थ ।
कल्लौ चंडीविनायेकौ ॥ २९॥
ऐसा गणेश मंगळमूर्ती ।
तो म्यां स्तविला येथामति ।
वांछ्या धरूनि चित्तीं ।
परमार्थाची ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे
गुरुशिष्यसंवादे
गणेशस्तवननाम समास दुसरा ॥ २॥
समास तिसरा : शारदास्तवन ॥
श्रीराम ॥
आतां वंदीन वेदमाता ।
श्रीशारदा ब्रह्मसुता ।
शब्दमूल वाग्देवता ।
माहं माया ॥ १॥
जे उठवी शब्दांकुर ।
वदे वैखरी अपार ।
जे शब्दाचें अभ्यांतर ।
उकलून दावी ॥ २॥
जे योगियांची समाधी ।
जे धारिष्टांची कृतबुद्धी ।
जे विद्या अविद्या उपाधी ।
तोडून टाकी ॥ ३॥
जे माहापुरुषाची भार्या ।
अति सलग्न अवस्था तुर्या ।
जयेकरितां महत्कार्या ।
प्रवर्तले साधु ॥ ४॥
जे महंतांची शांती ।
जे ईश्वराची निज शक्ती ।
जे ज्ञानियांची विरक्ती ।
नैराशशोभा ॥ ५॥
जे अनंत ब्रह्मांडें घडी ।
लीळाविनोदेंचि मोडी ।
आपण आदिपुरुषीं दडी ।
मारून राहे ॥ ६॥
जे प्रत्यक्ष पाहातां आडळे ।
विचार घेतां तरी नाडळे ।
जयेचा पार न कळे ।
ब्रह्मादिकांसी ॥ ७॥
जे सर्व नाटक अंतर्कळा ।
जाणीव स्फूर्ती निर्मळा ।
जयेचेनी स्वानंदसोहळा ।
ज्ञानशक्ती ॥ ८॥
जे लावण्यस्वरूपाची शोभा ।
जे परब्रह्मसूर्याची प्रभा ।
जे शब्दीं वदोनि उभा ।
संसार नासी ॥ ९॥
जे मोक्षश्रिया माहांमंगळा ।
जे सत्रावी जीवनकळा ।
हे सत्त्वलीळा सुसीतळा ।
लावण्यखाणी ॥ १०॥
जे अवेक्त पुरुषाची वेक्ती ।
विस्तारें वाढली इच्छाशक्ती ।
जे कळीकाळाची नियंती ।
सद्गुरुकृपा ॥ ११॥
जे परमार्थमार्गींचा विचार- ।
निवडून, दावी सारासार ।
भवसिंधूचा पैलपार ।
पाववी शब्दबळें ॥ १२॥
ऐसी बहुवेषें नटली ।
माया शारदा येकली ।
सिद्धचि अंतरी संचली ।
चतुर्विधा प्रकारें ॥ १३॥
तींहीं वाचा अंतरीं आलें ।
तें वैखरिया प्रगट केलें ।
म्हणौन कर्तुत्व जितुकें जालें ।
तें शारदागुणें ॥ १४॥
जे ब्रह्मादिकांची जननी ।
हरीहर जयेपासुनी ।
सृष्टिरचना लोक तिनी ।
विस्तार जयेचा ॥ १५॥
जे परमार्थाचें मूळ ।
नांतरी सद्विद्याची केवळ ।
निवांत निर्मळ निश्चळ ।
स्वरूपस्थिती ॥ १६॥
जे योगियांचे ध्यानीं ।
जे साधकांचे चिंतनीं ।
जे सिद्धांचे अंतःकर्णीं ।
समाधिरूपें ॥ १७॥
जे निर्गुणाची वोळखण ।
जे अनुभवाची खूण ।
जे व्यापकपणें संपूर्ण ।
सर्वांघटीं ॥ १८॥
शास्त्रें पुराणें वेद श्रुति ।
अखंड जयेचें स्तवन करिती ।
नाना रूपीं जयेसी स्तविती ।
प्राणीमात्र ॥ १९॥
जे वेदशास्त्रांची महिमा ।
जे निरोपमाची उपमा ।
जयेकरितां परमात्मा ।
ऐसें बोलिजे ॥ २०॥
नाना विद्या कळा सिद्धी ।
नाना निश्चयाची बुद्धी ।
जे सूक्ष्म वस्तूची शुद्धी ।
ज्ञेप्तीमात्र ॥ २१॥
जे हरिभक्तांची निजभक्ती ।
अंतरनिष्ठांची अंतरस्तिथी ।
जे जीवन्मुक्तांची मुक्ती ।
सायोज्यता ते ॥ २२॥
जे अनंत माया वैष्णवी ।
न कळे नाटक लाघवी ।
जे थोराथोरासी गोवी ।
जाणपणें ॥ २३॥
जें जें दृष्टीनें देखिलें ।
जें जें शब्दें वोळखिलें ।
जें जें मनास भासलें ।
तितुकें रूप जयेचें ॥ २४॥
स्तवन भजन भक्ति भाव ।
मायेंवाचून नाहीं ठाव ।
या वचनाचा अभिप्राव ।
अनुभवी जाणती ॥ २५॥
म्हणौनी थोराहुनि थोर ।
जे ईश्वराचा ईश्वर ।
तयेसी माझा नमस्कार ।
तदांशेंचि आतां ॥ २६॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
शारदास्तवननाम समास तिसरा ॥ ३॥
समास चवथा : सद्गुरुस्तवन ॥
श्रीराम ॥
आतां सद्गुरु वर्णवेना ।
जेथें माया स्पर्शों सकेना ।
तें स्वरूप मज अज्ञाना ।
काये कळे ॥ १॥
न कळे न कळे नेति नेति ।
ऐसें बोलतसे श्रुती ।
तेथें मज मूर्खाची मती ।
पवाडेल कोठें ॥ २॥
मज न कळे हा विचारु ।
दुऱ्हूनि माझा नमस्कारु ।
गुरुदेवा पैलपारु ।
पाववीं मज ॥ ३॥
होती स्तवनाची दुराशा ।
तुटला मायेचा भर्वसा ।
आतां असाल तैसे असा ।
सद्गुरु स्वामी ॥ ४॥
मायेच्या बळें करीन स्तवन ।
ऐसें वांछित होतें मन ।
माया जाली लज्यायमान ।
काय करूं ॥ ५॥
नातुडे मुख्य परमात्मा ।
म्हणौनी करावी लागे प्रतिमा ।
तैसा मायायोगें महिमा ।
वर्णीन सद्गुरूचा ॥ ६॥
आपल्या भावासारिखा मनीं ।
देव आठवावा ध्यानीं ।
तैसा सद्गुरु हा स्तवनीं ।
स्तऊं आतां ॥ ७॥
जय जया जि सद्गुरुराजा ।
विश्वंभरा बिश्वबीजा ।
परमपुरुषा मोक्षध्वजा ।
दीनबंधु ॥ ८॥
तुझीयेन अभयंकरें ।
अनावर माया हे वोसरे ।
जैसें सूर्यप्रकाशें अंधारें ।
पळोन जाये ॥ ९॥
आदित्यें अंधकार निवारे ।
परंतु मागुतें ब्रह्मांड भरे ।
नीसी जालियां नंतरें ।
पुन्हां काळोखें ॥ १०॥
तैसा नव्हे स्वामीराव ।
करी जन्ममृत्य वाव ।
समूळ अज्ञानाचा ठाव ।
पुसून टाकी ॥ ११॥
सुवर्णाचें लोहो कांहीं ।
सर्वथा होणार नाहीं ।
तैसा गुरुदास संदेहीं ।
पडोंचि नेणे सर्वथा ॥ १२॥
कां सरिता गंगेसी मिळाली ।
मिळणी होतां गंगा जली ।
मग जरी वेगळी केली ।
तरी होणार नाहीं सर्वथा ॥ १३॥
परी ते सरिता मिळणीमागें ।
वाहाळ मानिजेत जगें ।
तैसा नव्हे शिष्य वेगें ।
स्वामीच होये ॥ १४॥
परीस आपणा ऐसें करीना ।
सुवर्णें लोहो पालटेना ।
उपदेश करी बहुत जना ।
अंकित सद्गुरूचा ॥ १५॥
शिष्यास गुरुत्व प्राप्त होये ।
सुवर्णें सुवर्ण करितां न ये ।
म्हणौनी उपमा न साहे ।
सद्गुरूसी परिसाची ॥ १६॥
उपमे द्यावा सागर ।
तरी तो अत्यंतची क्षार ।
अथवा म्हणों क्षीरसागर ।
तरी तो नासेल कल्पांतीं ॥ १७॥
उपमे द्यावा जरी मेरु ।
तरी तो जड पाषाण कठोरु ।
तैसा नव्हे कीं सद्गुरु ।
कोमळ दिनाचा ॥ १८॥
उपमे म्हणों गगन ।
तरी गगनापरीस तें निर्गुण ।
या कारणें दृष्टांत हीण ।
सद्गुरूस गगनाचा ॥ १९॥
धीरपणे । म् उपमूं जगती ।
तरी हेहि खचेल कल्पांतीं ।
म्हणौन धीरत्वास दृष्टांतीं ।
हीण वसुंधरा ॥ २०॥
आतां उपमावा गभस्ती ।
तरी गभस्तीचा प्रकाश किती ।
शास्त्रें मर्यादा बोलती ।
सद्गुरु अमर्याद ॥ २१॥
म्हणौनी उपमे उणा दिनकर ।
सद्गुरुज्ञानप्रकाश थोर ।
आतां उपमावा फणीवर ।
तरी तोहि भारवाही ॥ २२॥
आतां उपमे द्यावें जळ ।
तरी तें काळांतरीं आटेल सकळ ।
सद्गुरुरूप तें निश्चळ ।
जाणार नाहीं ॥ २३॥
सद्गुरूसी उपमावे । म् अमृत ।
तरी अमर धरिती मृत्यपंथ ।
सद्गुरुकृपा यथार्थ ।
अमर करी ॥ २४॥
सद्गुरूसी म्हणावें कल्पतरु ।
तरी हा कल्पनेतीत विचारु ।
कल्पवृक्षाचा अंगिकारु ।
कोण करी ॥ २५॥
चिंता मात्र नाहीं मनीं ।
कोण पुसे चिंतामणी ।
कामधेनूचीं दुभणीं ।
निःकामासी न लगती ॥ २६॥
सद्गुरु म्हणों लक्ष्मीवंत ।
तरी ते लक्ष्मी नाशिवंत ।
ज्याचे द्वारीं असे तिष्टत ।
मोक्षलक्ष्मी ॥ २७॥
स्वर्गलोक इंद्र संपती ।
हे काळांतरीं विटंबती ।
सद्गुरुकृपेची प्राप्ती ।
काळांतरीं चळेना ॥ २८॥
हरीहर ब्रह्मादिक ।
नाश पावती सकळिक ।
सर्वदा अविनाश येक ।
सद्गुरुपद ॥ २९॥
तयासी उपमा काय द्यावी ।
नाशिवंत सृष्टी आघवी ।
पंचभूतिक उठाठेवी ।
न चले तेथें ॥ ३०॥
म्हणौनी सद्गुरु वर्णवेना ।
हे गे हेचि माझी वर्णना ।
अंतरस्थितीचिया खुणा ।
अंतर्निष्ठ जाणती ॥ ३१॥
इति श्रीदासबोधे
गुरुशिष्यसंवादे
सद्गुरुस्तवननाम
समास चवथा ॥ ४॥
समास पांचवा : संतस्तवन ॥ श्रीराम ॥
आतां वंदीन सज्जन ।
जे परमार्थाचें अधिष्ठान ।
जयांचेनि गुह्यज्ञान ।
प्रगटे जनीं ॥ १॥
जे वस्तु परम दुल्लभ ।
जयेचा अलभ्य लाभ ।
तेंचि होये सुल्लभ ।
संतसंगेकरूनी ॥ २॥
वस्तु प्रगटचि असे ।
पाहातां कोणासीच न दिसे ।
नाना साधनीं सायासें ।
न पडे ठाईं ॥ ३॥
जेथें परिक्षवंत ठकले ।
नांतरी डोळसचि अंध जाले ।
पाहात असताअंचि चुकले ।
निजवस्तूसी ॥ ४॥
हें दीपाचेनि दिसेना ।
नाना प्रकाशें गवसेना ।
नेत्रांजनेंहि वसेना ।
दृष्टीपुढें ॥ ५॥
सोळां कळी पूर्ण शशी ।
दाखवू शकेना वस्तूसी ।
तीव्र आदित्य कळारासी ।
तोहि दाखवीना ॥ ६॥
जया सुर्याचेनि प्रकाशें ।
ऊर्णतंतु तोहि दिसे ।
नाना सूक्ष्म पदार्थ भासे ।
अणुरेणादिक ॥ ७॥
चिरलें वाळाग्र तेंहि प्रकासी ।
परी तो दाखवीना वस्तूसी ।
तें जयाचेनि साधकांसी ।
प्राप्त होये ॥ ८॥
जेथें आक्षेप आटले ।
जेथें प्रेत्न प्रस्तावले ।
जेथें तर्क मंदावले ।
तर्कितां निजवस्तूसी ॥ ९॥
वळे विवेकाची वेगडी ।
पडे शब्दाची बोबडी ।
जेथें मनाची तांतडी ।
कामा नये ॥ १०॥
जो बोलकेपणें विशेष ।
सहस्र मुखांचा जो शेष ।
तोहि सिणला निःशेष ।
वस्तु न संगवे ॥ ११॥
वेदे प्रकाशिलें सर्वही ।
वेदविरहित कांहीं नाहीं ।
तो वेद कोणासही ।
दाखवूं सकेना ॥ १२॥
तेचि वस्तु संतसंगें ।
स्वानुभवें कळों लागे ।
त्याचा महिमा वचनीं सांगे ।
ऐसा कवणु ॥ १३॥
विचित्र कळा ये मायेची ।
परी वोळखी न संगवे वस्तूची ।
मायातीता अनंताची ।
संत सोये सांगती ॥ १४॥
वस्तूसी वर्णिलें नवचे ।
तेंचि स्वरूप संतांचें ।
या कारणे वचनाचें ।
कार्य नाही ॥ १५॥
संत आनंदाचें स्थळ ।
संत सुखचि केवळ ।
नाना संतोषाचें मूळ ।
ते हे संत ॥ १६॥
संत विश्रांतीची विश्रांती ।
संत तृप्तीची निजतृप्ती ।
नांतरी भक्तीची फळश्रुती ।
ते हे संत ॥ १७॥
संत धर्माचें धर्मक्षेत्र ।
संत स्वरूपाचें सत्पात्र ।
नांतरी पुण्याची पवित्र ।
पुण्यभूमी ॥ १८॥
संत समाधीचें मंदिर ।
संत विवेकाचें भांडार ।
नांतरी बोलिजे माहेर ।
सायोज्यमुक्तीचें ॥ १९॥
संत सत्याचा निश्चयो ।
संत सार्थकाचा जयो ।
संतप्राप्तीचा समयो ।
सिद्धरूप ॥ २०॥
मोक्षश्रिया आळंकृत ।
ऐसे हे संत श्रीमंत ।
जीव दरिद्री असंख्यात ।
नृपती केले ॥ २१॥
जे समर्थपणें उदार ।
जे कां अत्यंत दानशूर ।
तयांचेनि हा ज्ञानविचार ।
दिधला न वचे ॥ २२॥
माहांराजे चक्रवर्ती ।
जाले आहेत पुढें होती ।
परंतु कोणी सायोज्यमुक्ती ।
देणार नाहीं ॥ २३॥
जें त्रैलोकीं नाहीं दान ।
तें करिती संतसज्जन ।
तयां संतांचें महिमान ।
काय म्हणौनी वर्णावें ॥ २४॥
जें त्रैलोक्याहून वेगळें ।
जें वेदश्रुतीसी नाकळे ।
तेंचि जयांचेनि वोळे ।
परब्रह्म अंतरीं ॥ २५॥
ऐसी संतांची महिमा ।
बोलिजे तितुकी उणी उपमा ।
जयांचेनि मुख्य परमात्मा ।
प्रगट होये ॥ २६॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
संतस्तवननाम समास पांचवा ॥ ५॥
समास सहावा : श्रोतेजनस्तवन ॥
श्रीराम् ॥
आतां वंदूं श्रोते जन ।
भक्त ज्ञानी संत सज्जन ।
विरक्त योगी गुणसंपन्न ।
सत्यवादी ॥ १॥
येक सत्वाचे सागर ।
येक बुद्धीचे आगर ।
येक श्रोते वैरागर ।
नाना शब्दरत्नांचे ॥ २॥
जे नाना अर्थांबृताचे भोक्ते ।
जे प्रसंगीं वक्तयाचे वक्ते ।
नाना संशयातें छेदिते ।
निश्चै पुरुष ॥ ३॥
ज्यांची धारणा अपार ।
जे ईश्वराचे अवतार ।
नांतरी प्रत्यक्ष सुरवर ।
बैसले जैसे ॥ ४॥
किं हे ऋषेश्वरांची मंडळी ।
शांतस्वरूप सत्वागळी ।
जयांचेनि सभामंडळीं ।
परम शोभा ॥ ५॥
हृदईं वेदगर्भ विलसे ।
मुखीं सरस्वती विळासे ।
साहित्य बोलतां जैसे ।
भासती देवगुरु ॥ ६॥
जे पवित्रपणें वैश्वानर ।
जे स्फूर्तिकिरणाचे दिनकर ।
ज्ञातेपणें दृष्टीसमोरे ।
ब्रह्मांड न ये ॥ ७॥
जे अखंड सावधान ।
जयांस त्रिकाळाचें ज्ञान ।
सर्वकाळ निराभिमान ।
आत्मज्ञानी ॥ ८॥
ज्यांचे दृष्टीखालून गेलें ।
ऐंसें कांहींच नाहीं उरलें ।
पदार्थमात्रांसी लक्षिलें ।
मनें जयांच्या ॥ ९॥
जें जें कांहीं आठवावें ।
तें तें तयांस पूर्वीच ठावें ।
तेथें काये अनुवादावें ।
ज्ञातेपणेंकरूनी ॥ १०॥
परंतु हे गुणग्राहिक ।
म्हणौन बोलतों निःशंक ।
भाग्यपुरुष काये येक ।
सेवीत नाहीं ॥ ११॥
सदा सेविती दिव्यान्नें ।
पालटाकारणें आवेट अन्नें ।
तैसींच माझीं वचनें ।
पराकृतें ॥ १२॥
आपुले शक्तिनुसार ।
भावें पुजावा परमेश्वर ।
परंतु पुजूं नये हा विचार ।
कोठेंचि नाहीं ॥ १३॥
तैसा मी येक वाग्दुर्बळ ।
श्रोते परमेश्वरचि केवळ ।
यांची पूजा वाचाबरळ ।
करूं पाहे ॥ १४॥
वित्पत्ती नाहीं कळा नाहीं ।
चातुर्य नाहीं प्रबंद नाहीं ।
भक्ति ज्ञान वैराग्य नाहीं ।
गौल्यता नाहीं वचनाची ॥ १५॥
ऐसा माझा वाग्विळास ।
म्हणौन बोलतों सावकाश ।
भावाचा भोक्ता जगदीश ।
म्हणौनियां ॥ १६॥
तुम्ही श्रोते जगदीशमूर्ति ।
तेथें माझी वित्पत्ती किती ।
बुद्धिहीण अल्पमती ।
सलगी करितों ॥ १७॥
समर्थाचा पुत्र मूर्ख जगीं ।
परी सामर्थ्य असे त्याचा आंगीं ।
तुम्हां संतांचा सलगी ।
म्हणौनि करितों ॥ १८॥
व्याघ्र सिंह भयानक ।
देखोनि भयाचकित लोक ।
परी त्यांचीं पिलीं निःशंक ।
तयांपुढे खेळती ॥ १९॥
तैसा मी संतांचा अंकित ।
तुम्हां संतांपासीं बोलत ।
तरी माझी चिंता तुमचे चित्त ।
वाहेलच कीं ॥ २०॥
आपलेंची बोले वाउगें ।
त्याची संपादणी करणें लागे ।
परंतु काहीं सांगणें नलगे ।
न्यून तें पूर्ण करावें ॥ २१॥
हें तों प्रीतीचें लक्षण ।
स्वभावेंची करी मन ।
तैसे तुम्ही संतसज्जन ।
मायेबाप विश्वाचे ॥ २२॥
माझा आशय जाणोनी जीवें ।
आतां उचित तें करावें ।
पुढें कथेसि अवधान द्यावें ।
म्हणे दासानुदास ॥ २३॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
श्रोतेस्तवननाम समास सहावा ॥ ६॥
समास सातवा : कवेश्वरस्तवन ॥
श्रीराम् ॥
आतां वंदूं कवेश्वर ।
शब्दसृष्टीचे ईश्वर ।
नांतरी हे परमेश्वर ।
वेदावतारी ॥ १॥
कीं हे सरस्वतीचें निजस्थान ।
कीं हे नाना कळांचें जीवन ।
नाना शब्दांचें भुवन ।
येथार्थ होये ॥ २॥
कीं हे पुरुषार्थाचें वैभव ।
कीं हे जगदीश्वराचें महत्व ।
नाना लाघवें सत्कीर्तीस्तव ।
निर्माण कवी ॥ ३॥
कीं हे शब्दरत्नाचे सागर ।
कीं हे मुक्तांचे मुक्त सरोवर ।
नाना बुद्धीचे वैरागर ।
निर्माण जाले ॥ ४॥
अध्यात्मग्रंथांची खाणी ।
कीं हे बोलिके चिंतामणी ।
नाना कामधेनूचीं दुभणीं ।
वोळलीं श्रोतयांसी ॥ ५॥
कीं हे कल्पनेचे कल्पतरु ।
कीं हे मोक्षाचे मुख्य पडीभरु ।
नाना सायोज्यतेचे विस्तारु ।
विस्तारले ॥ ६॥
कीं हा परलोकींचा निजस्वार्थु ।
कीं हा योगियांचा गुप्त पंथु ।
नाना ज्ञानियांचा परमार्थु ।
रूपासि आला ॥ ७॥
कीं हे निरंजनाची खूण ।
कीं हे निर्गुणाची वोळखण ।
मायाविलक्षणाचे लक्षण ।
ते हे कवी ॥ ८॥
कीं हा श्रुतीचा भावगर्भ ।
कीं हा परमेश्वराचा अलभ्य लाभ ।
नातरी होये सुल्लभ ।
निजबोध कविरूपें ॥ ९॥
कवि मुमुक्षाचें अंजन ।
कवि साधकांचें साधन ।
कवि सिद्धांचें समाधान ।
निश्चयात्मक ॥ १०॥
कवि स्वधर्माचा आश्रयो ।
कवि मनाचा मनोजयो ।
कवि धार्मिकाचा विनयो ।
विनयकर्ते ॥ ११॥
कवि वैराग्याचें संरक्षण ।
कवि भक्तांचें भूषण ।
नाना स्वधर्मरक्षण ।
ते हे कवी ॥ १२॥
कवि प्रेमळांची प्रेमळ स्थिती ।
कवि ध्यानस्थांची ध्यानमूर्ति ।
कवि उपासकांची वाड कीर्ती ।
विस्तारली ॥ १३॥
नाना साधनांचे मूळ ।
कवि नाना प्रेत्नांचें फळ ।
नाना कार्यसिद्धि केवळ ।
कविचेनि प्रसादें ॥ १४॥
आधीं कवीचा वाग्विळास ।
तरी मग श्रवणीं तुंबळे रस ।
कविचेनि मतिप्रकाश ।
कवित्वास होये ॥ १५॥
कवि वित्पन्नाची योग्यता ।
कवि सामर्थ्यवंतांची सत्ता ।
कवि विचक्षणाची कुशळता ।
नाना प्रकारें ॥ १६॥
कवि कवित्वाचा प्रबंध ।
कवि नाना धाटी मुद्रा छंद ।
कवि गद्यपद्यें भेदाभेद ।
पदत्रासकर्ते ॥ १७॥
कवि सृष्टीचा आळंकार ।
कवि लक्ष्मीचा शृंघार ।
सकळ सिद्धींचा निर्धार ।
ते हे कवी ॥ १८॥
कवि सभेचें मंडण ।
कवि भाग्याचें भूषण ।
नान सुखाचें संरक्षण ।
ते हे कवी ॥ १९॥
कवि देवांचे रूपकर्ते ।
कवि ऋषीचें महत्ववर्णिते ।
नाना शास्त्रांचें सामर्थ्य ते ।
कवि वाखाणिती ॥ २०॥
नस्ता कवीचा व्यापार ।
तरी कैंचा अस्ता जगोद्धार ।
म्हणौनि कवि हे आधार ।
सकळ सृष्टीसी ॥ २१॥
नाना विद्या ज्ञातृत्व कांहीं ।
कवेश्वरेंविण तों नाहीं ।
कवीपासून सर्वही ।
सर्वज्ञता ॥ २२॥
मागां वाल्मीक व्यासादिक ।
जाले कवेश्वर अनेक ।
तयांपासून विवेक ।
सकळ जनासी ॥ २३॥
पूर्वीं काव्यें होतीं केलीं ।
तरीच वित्पत्ती प्राप्त झाली ।
तेणे पंडिताआंगीं बाणली ।
परम योग्यता ॥ २४॥
ऐसे पूर्वीं थोर थोर ।
जाले कवेश्वर अपार ।
आतां आहेत पुढें होणार ।
नमन त्यांसी ॥ २५॥
नाना चातुर्याच्या मूर्ती ।
किं हे साक्षात् बृहस्पती ।
वेद श्रुती बोलों म्हणती ।
ज्यांच्या मुखें ॥ २६॥
परोपकाराकारणें ।
नाना निश्चय अनुवादणें ॥
सेखीं बोलीले पूर्णपणें ।
संशयातीत ॥ २७॥
कीं हे अमृताचे मेघ वोळले ।
कीं हे नवरसाचे वोघ लोटले ।
नाना सुखाचे उचंबळले ।
सरोवर हे ॥ २८॥
कीं हे विवेकनिधीचीं भांडारें ।
प्रगट जालीं मनुष्याकारें ।
नाना वस्तूचेनि विचारें ।
कोंदाटले हे ॥ २९॥
कीं हे आदिशक्तीचें ठेवणें ।
नाना पदार्थास आणी उणें ।
लाधलें पूर्व संचिताच्या गुणें ।
विश्वजनासी ॥ ३०॥
कीं हे सुखाचीं तारुवें लोटलीं ।
आक्षै आनंदे उतटलीं ।
विश्वजनास उपेगा आलीं ।
नाना प्रयोगाकारणे ॥ ३१॥
कीं हे निरंजनाची संपत्ती ।
कीं हे विराटाची योगस्थिती ।
नांतरी भक्तीची फळश्रुती ।
फळास आली ॥ ३२॥
कीं हा ईश्वराचा पवाड ।
पाहातां गगनाहून वाड ।
ब्रह्मांडरचनेहून जाड ।
कविप्रबंदरचना ॥ ३३॥
आतां असो हा विचार ।
जगास आधार कवेश्वर ।
तयांसी माझा नमस्कार ।
साष्टांग भावें ॥ ३४॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
कवेश्वरस्तवननाम समास सातवा ॥ ७॥
समास आठवा : सभास्तवन ॥
श्रीराम् ॥
अतां वंदूं सकळ सभा ।
जये सभेसी मुक्ति सुल्लभा ।
जेथें स्वयें जगदीश उभा ।
तिष्ठतु भरें ॥ १॥
श्लोक ॥
नाह । म् वसामि वैकुंठे
योगिनां हृदये रवौ ।
मद्भक्ता यत्र गायन्ति
तत्र तिष्ठामि नारद ॥
नाहीं वैकुंठीचा ठाईं ।
नाहीं योगियांचा हृदईं ।
माझे भक्त गाती ठाईं ठाईं ।
तेथें मी तिष्ठतु नारदा ॥ २॥
याकारणें सभा श्रेष्ठ ।
भक्त गाती तें वैकुंठ ।
नामघोषें घडघडाट ।
जयजयकारें गर्जती ॥ ३॥
प्रेमळ भक्तांचीं गायनें ।
भगवत्कथा हरिकीर्तनें ।
वेदव्याख्यान पुराणश्रवणें ।
जेथें निरंतर ॥ ४॥
परमेश्वराचे गुणानुवाद ।
नाना निरूपणाचे संवाद ।
अध्यात्मविद्या भेदाभेद ।
मथन जेथे ॥ ५॥
नाना समाधानें तृप्ती ।
नाना आशंकानिवृत्ती ।
चित्तीं बैसे ध्यानमूर्ति ।
वाग्विळासें ॥ ६॥
भक्त प्रेमळ भाविक ।
सभ्य सखोल सात्त्विक ।
रम्य रसाळ गायक ।
निष्ठावंत ॥ ७॥
कर्मसीळ आचारसीळ ।
दानसीळ धर्मसीळ ।
सुचिस्मंत पुण्यसीळ ।
अंतरशुद्ध कृपाळु ॥ ८॥
योगी वीतरागी उदास ।
नेमक निग्रह तापस ।
विरक्त निस्पृह बहुवस ।
आरण्यवासी ॥ ९॥
दंडधारी जटाधारी ।
नाथपंथी मुद्राधारी ।
येक बाळब्रह्मचारी ।
योगेश्वर ॥ १०॥
पुरश्चरणी आणी तपस्वी ।
तीर्थवासी आणी मनस्वी ।
माहायोगी आणी जनस्वी ।
जनासारिखे ॥ ११॥
सिद्ध साधु आणी साधक ।
मंत्रयंत्रशोधक ।
येकनिष्ठ उपासक ।
गुणग्राही ॥ १२॥
संत सज्जन विद्वज्जन ।
वेदज्ञ शास्त्रज्ञ माहाजन ।
प्रबुद्ध सर्वज्ञ समाधान ।
विमळकर्ते ॥ १३॥
योगी वित्पन्न ऋषेश्वर ।
धूर्त तार्किक कवेश्वर ।
मनोजयाचे मुनेश्वर ।
आणी दिग्वल्की ॥ १४॥
ब्रह्मज्ञानी आत्मज्ञानी ।
तत्त्वज्ञानी पिंडज्ञानी ।
योगाभ्यासी योगज्ञानी ।
उदासीन ॥ १५॥
पंडित आणी पुराणिक ।
विद्वांस आणी वैदिक ।
भट आणी पाठक ।
येजुर्वेदी ॥ १६॥
माहाभले माहाश्रोत्री ।
याज्ञिक आणी आग्नहोत्री ।
वैद्य आणी पंचाक्षरी ।
परोपकारकर्ते ॥ १७॥
भूत भविष्य वर्तमान ।
जयांस त्रिकाळाचें ज्ञान ।
बहुश्रुत निराभिमान ।
निरापेक्षी ॥ १८॥
शांति क्ष्मा दयासीळ ।
पवित्र आणी सत्वसीळ ।
अंतरशुद्ध ज्ञानसीळ ।
ईश्वरी पुरुष ॥ १९॥
ऐसे जे कां सभानायेक ।
जेथें नित्यानित्यविवेक ।
त्यांचा महिमा अलोलिक ।
काय म्हणोनि वर्णावा ॥ २०॥
जेथें श्रवणाचा उपाये ।
आणी परमार्थसमुदाये ।
तेथें जनासी तरणोपाये ।
सहजचि होये ॥ २१॥
उत्तम गुणाची मंडळी ।
सत्वधीर सत्वागळी ।
नित्य सुखाची नव्हाळी ।
जेथें वसे ॥ २२॥
विद्यापात्रें कळापात्रें ।
विशेष गुणांची सत्पात्रें ।
भगवंताचीं प्रीतिपात्रें ।
मिळालीं जेथें ॥ २३॥
प्रवृत्ती आणी निवृत्ती ।
प्रपंची आणी परमार्थी ।
गृहस्ताश्रमी वानप्रहस्ती ।
संन्यासादिक ॥ २४॥
वृद्ध तरुण आणी बाळ ।
पुरुष स्त्रियादिक सकळ ।
अखंड ध्याती तमाळनीळ ।
अंतर्यामीं ॥ २५॥
ऐसे परमेश्वराचे जन ।
त्यांसी माझें अभिवंदन ।
जयांचेनि समाधान ।
अकस्मात बाणें ॥ २६॥
ऐंसिये सभेचा गजर ।
तेथें माझा नमस्कार ।
जेथें नित्य निरंतर ।
कीर्तन भगवंताचें ॥ २७॥
जेथें भगवंताच्या मूर्ती ।
तेथें पाविजे उत्तम गती ।
ऐसा निश्चय बहुतां ग्रंथीं ।
महंत बोलिले ॥ २८॥
कल्लौ कीर्तन वरिष्ठ ।
जेथें होय ते सभा श्रेष्ठ ।
कथाश्रवणें नाना नष्ट ।
संदेह मावळती ॥ २९॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
सभास्तवननाम समास आठवा ॥ ८॥
समास नववा : परमार्थस्तवन ॥
श्रीराम् ॥
आतां स्तऊं हा परमार्थ ।
जो साधकांचा निजस्वार्थ ।
नांतरी समर्थामध्ये समर्थ ।
योग हा ॥ १॥
आहे तरी परम सुगम ।
परी जनासी जाला दुर्गम ।
कां जयाचें चुकलें वर्म ।
सत्समागमाकडे ॥ २॥
नाना साधनांचे उधार ।
हा रोकडा ब्रह्मसाक्षात्कार ।
वेदशास्त्रीं जें सार ।
तें अनुभवास ये ॥ ३॥
आहे तरी चहूंकडे ।
परी अणुमात्र दृष्टी न पडे ।
उदास परी येकीकडे ।
पाहातां दिसेना ॥ ४॥
आकाशमार्गी गुप्त पंथ ।
जाणती योगिये समर्थ ।
इतरांस हा गुह्यार्थ ।
सहसा न कळे ॥ ५॥
साराचेंहि निजसार ।
अखंड अक्षै अपार ।
नेऊं न सकती तश्कर ।
कांही केल्या ॥ ६॥
तयास नाहीं राजभये ।
अथवा नाहीं अग्निभये ।
अथवास्वापदभये ।
बोलोंच नये ॥ ७॥
परब्रह्म तें हालवेना ।
अथवा ठावही चुकेना ।
काळांतरी चळेना ।
जेथीचा तेथें ॥ ८॥
ऐसें तें निज ठेवणें ।
कदापि पालटों नेणे ।
अथवा नव्हे आदिक उणें ।
बहुतां काळें ॥ ९॥
अथवा तें घसवटेना ।
अथवा अदृश्य होयेना ।
नांतरी पाहातां दिसेना ।
गुरुअंजनेविण ॥ १०॥
मागां योगिये समर्थ ।
त्यांचाहि निजस्वार्थ ।
यासि बोलिजे परमार्थ ।
परमगुह्य म्हणौनि ॥ ११॥
जेंही शोधून पाहिला ।
त्यासी अर्थ सांपडला ।
येरां असोनी अलभ्य जाला ।
जन्मोजन्मीं ॥ १२॥
अपूर्वता या परमार्थाची ।
वार्ता नाहीं जन्ममृत्याची ।
आणी पदवी सायोज्यतेची ।
सन्निधचि लाभें ॥ १३॥
माया विवेकें मावळे ।
सारासारविचार कळे ।
परब्रह्म तेंहि निवळे ।
अंतर्यामीं ॥ १४॥
ब्रह्म भासले उदंड ।
ब्रह्मीं बुडालें ब्रह्मांड ।
पंचभूतांचें थोतांड ।
तुछ्य वाटे ॥ १५॥
प्रपंच वाटे लटिका ।
माया वाटे लापणिका ।
शुद्ध आत्मा विवेका- ।
अंतरीं आला ॥ १६॥
ब्रह्मस्थित बाणतां अंतरीं ।
संदेह गेला ब्रह्मांडाबाहेरीं ।
दृश्याची जुनी जर्जरी ।
कुहिट जाली ॥ १७॥
ऐसा हा परमार्थ ।
जो करी त्याचा निजस्वार्थ ।
आतां या समर्थास समर्थ ।
किती म्हणौनि म्हणावें ॥ १८॥
या परमार्थाकरितां ।
ब्रह्मादिकांसि विश्रामता ।
योगी पावती तन्मयता ।
परब्रह्मीं ॥ १९॥
परमार्थ सकळांस विसांवा ।
सिद्ध साधु माहानुभावां ।
सेखीं सात्विक जड जीवां ।
सत्संगेंकरूनी ॥ २०॥
परमार्थ जन्माचें सार्थक ।
परमार्थ संसारीं तारक ।
परमार्थ दाखवी परलोक ।
धार्मिकासी ॥ २१॥
परमार्थ तापसांसी थार ।
परमार्थ साधकांसी आधार ।
परमार्थ दाखवी पार ।
भवसागराचा ॥ २२॥
परमार्थी तो राज्यधारी ।
परमार्थ नाहीं तो भिकारी ।
या परमार्थाची सरी ।
कोणास द्यावी ॥ २३॥
अनंत जन्मींचें पुण्य जोडे ।
तरीच परमार्थ घडे ।
मुख्य परमात्मा आतुडे ।
अनुभवासी ॥ २४॥
जेणें परमार्थ वोळखिला ।
तेणें जन्म सार्थक केला ।
येर तो पापी जन्मला ।
कुलक्षयाकारणें ॥ २५॥
असो भगवत्प्राप्तीविण ।
करी संसाराचा सीण ।
त्या मूर्खाचें मुखावलोकन ।
करूंच नये ॥ २६॥
भल्यानें परमार्थीं भरावें ।
शरीर सार्थक करावें ।
पूर्वजांस उद्धरावें ।
हरिभक्ती करूनी ॥ २७॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
परमार्थस्तवननाम समास नववा ॥ ९॥
समास दहावा : नरदेहस्तवननिरूपण
॥ श्रीराम् ॥
धन्य धन्य हा नरदेहो ।
येथील अपूर्वता पाहो ।
जो जो कीजे परमार्थलाहो ।
तो तो पावे सिद्धीतें ॥ १॥
या नरदेहाचेनि लागवेगें ।
येक लागले भक्तिसंगें ।
येकीं परम वीतरागें ।
गिरिकंदरें सेविलीं ॥ २॥
येक फिरती तिर्थाटणें ।
येक करिती पुरश्चरणें ।
येक अखंड नामस्मरणें ।
निष्ठावंत राहिले ॥ ३॥
येक तपें करूं लागले ।
येक योगाभ्यासी माहाभले ।
येक अभ्यासयोगें जाले ।
वेदशास्त्री वित्पन्न ॥ ४॥
येकीं हटनिग्रह केला ।
देह अत्यंत पीडिला ।
येकीं देह ठाईं पाडिला ।
भावार्थबळें ॥ ५॥
येक माहानुभाव विख्यात ।
येक भक्त जाले ख्यात ।
येक सिद्ध अकस्मात ।
गगन वोळगती ॥ ६॥
येक तेजीं तेजचि जाले ।
येक जळीं मिळोन गेले ।
येक ते दिसतचि अदृश्य जाले ।
वायोस्वरूपीं ॥ ७॥
येक येकचि बहुधा होती ।
येक देखतचि निघोनि जाती ।
येक बैसले असतांची भ्रमती ।
नाना स्थानीं समुद्रीं ॥ ८॥
येक भयानकावरी बैसती ।
एक अचेतनें चालविती ।
येक प्रेतें उठविती ।
तपोबळेंकरूनी ॥ ९॥
येक तेजें मंद करिती ।
येक जळें आटविती ।
येक वायो निरोधिती ।
विश्वजनाचा ॥ १०॥
ऐसे हटनिग्रही कृतबुद्धी ।
जयांस वोळल्या नाना सिद्धी ।
ऐसे सिद्ध लक्षावधी ।
होऊन गेले ॥ ११॥
येक मनोसिद्ध येक वाचासिद्ध ।
येक अल्पसिद्ध येक सर्वसिद्ध ।
ऐसे नाना प्रकारीचे सिद्ध ।
विख्यात जाले ॥ १२॥
येक नवविधाभक्तिराजपंथें ।
गेले, तरले परलोकींच्या निजस्वार्थें ।
येक योगी गुप्तपंथें ।
ब्रह्मभुवना पावले ॥ १३॥
येक वैकुंठास गेले ।
येक सत्यलोकीं राहिले ।
येक कैळासीं बैसले ।
शिवरूप होऊनी ॥ १४॥
येक इंद्रलोकीं इंद्र जाले ।
येक पितृलोकीं मिळाले ।
येक ते उडगणी बैसले ।
येक ते क्षीरसागरी ॥ १५॥
सलोकता समीपता ।
स्वरूपता सायोज्यता ।
या चत्वार मुक्ती तत्वतां ।
इच्छा सेऊनि राहिले ॥ १६॥
ऐसे सिद्ध साधू संत ।
स्वहिता प्रवर्तले अनंत ।
ऐसा हा नरदेह विख्यात ।
काय म्हणौन वर्णावा ॥ १७॥
या नरदेहाचेनि आधारें ।
नाना साधनांचेनि द्वारें ।
मुख्य सारासारविचारें ।
बहुत सुटले ॥ १८॥
या नरदेहाचेनि संमंधें ।
बहुत पावले उत्तम पदें ।
अहंता सांडून स्वानंदे ।
सुखी जाले ॥ १९॥
नरदेहीं येऊन सकळ ।
उधरागती पावले केवळ ।
येथें संशयाचें मूळ ।
खंडोन गेलें ॥ २०॥
पशुदेहीं नाहीं गती ।
ऐसे सर्वत्र बोलती ।
म्हणौन नरदेहींच प्राप्ती ।
परलोकाची ॥ २१॥
संत महंत ऋषी मुनी ।
सिद्ध साधू समाधानी ।
भक्त मुक्त ब्रह्मज्ञानी ।
विरक्त योगी तपस्वी ॥ २२॥
तत्त्वज्ञानी योगाभ्यासी ।
ब्रह्मच्यारी दिगंबर संन्यासी ।
शडदर्शनी तापसी ।
नरदेहींच जाले ॥ २३॥
म्हणौनी नरदेह श्रेष्ठ ।
नाना देहांमध्यें वरिष्ठ ।
जयाचेनि चुके आरिष्ट ।
येमयातनेचें ॥ २४॥
नरदेह हा स्वाधेन ।
सहसा नव्हे पराधेन ।
परंतु हा परोपकारीं झिजऊन ।
कीर्तिरूपें उरवावा ॥ २५॥
अश्व वृषभ गाई म्हैसी ।
नाना पशु स्त्रिया दासी ।
कृपाळूपणें सोडितां त्यांसी ।
कोणी तरी धरील ॥ २६॥
तैसा नव्हे नरदेहो ।
इछा जाव अथवा रहो ।
परी यास कोणी पाहो ।
बंधन करूं सकेना ॥ २७॥
नरदेह पांगुळ असता ।
तरी तो कार्यास न येता ।
अथवा थोंटा जरी असता ।
तरी परोपकारास न ये ॥ २८॥
नरदेह अंध असिला ।
तरी तो निपटचि वायां गेला ।
अथवा बधिर जरी असिला ।
तरी निरूपण नाहीं ॥ २९॥
नरदेह असिला मुका ।
तरी घेतां न ये आशंका ।
अशक्त रोगी नासका ।
तरी तो निःकारण ॥ ३०॥
नरदेह असिला मूर्ख ।
अथवा फेंपर्या समंधाचें दुःख ।
तरी तो जाणावा निरार्थक ।
निश्चयेंसीं ॥ ३१॥
इतकें हें नस्तां वेंग ।
नरदेह आणी सकळ सांग ।
तेणें धरावा परमार्थमार्ग ।
लागवेगें ॥ ३२॥
सांग नरदेह जोडलें ।
आणी परमार्थबुद्धि विसर्ले ।
तें मूर्ख कैसें भ्रमलें ।
मायाजाळीं ॥ ३३॥
मृत्तिका खाणोन घर केलें ।
तें माझें ऐसें दृढ कल्पिलें ।
परी तें बहुतांचें हें कळलें ।
नाहींच तयासी ॥ ३४॥
मुष्यक म्हणती घर आमुचें ।
पाली म्हणती घर आमुचें ।
मक्षिका म्हणती घर आमुचें ।
निश्चयेंसीं ॥ ३५॥
कांतण्या म्हणती घर आमुचें ।
मुंगळे म्हणती घर आमुचें ।
मुंग्या म्हणती घर आमुचें ।
निश्चयेंसीं ॥ ३६॥
विंचू म्हणती आमुचें घर ।
सर्प म्हणती आमुचें घर ।
झुरळें म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ३७॥
भ्रमर म्हणती आमुचें घर ।
भिंगोर्या म्हणती आमुचें घर ।
आळीका म्हणती आमुचें घर ।
काष्ठामधें ॥ ३८॥
मार्जरें म्हणती आमुचें घर ।
श्वानें म्हणती आमुचें घर ।
मुंगसें म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ३९॥
पुंगळ म्हणती आमुचें घर ।
वाळव्या म्हणती आमुचें घर ।
पिसुवा म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ४०॥
ढेकुण म्हणती आमुचें घर ।
चांचण्या म्हणती आमुचें घर ।
घुंगर्डी म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ४१॥
पिसोळे म्हणती आमुचें घर ।
गांधेले म्हणती आमुचें घर ।
सोट म्हणती आमुचें घर ।
आणी गोंवी ॥ ४२॥
बहुत किड्यांचा जोजार ।
किती सांगावा विस्तार ।
समस्त म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ४३॥
पशु म्हणती आमुचें घर ।
दासी म्हणती आमुचें घर ।
घरीचीं म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ४४॥
पाहुणे म्हणती आमुचें घर ।
मित्र म्हणती आमुचें घर ।
ग्रामस्त म्हणती आमुचें घर ।
निश्चयेंसीं ॥ ४५॥
तश्कर म्हणती आमुचें घर ।
राजकी म्हणती आमुचें घर ।
आग्न म्हणती आमुचें घर ।
भस्म करूं ॥ ४६॥
समस्त म्हणती घर माझें ।
हें मूर्खहि म्हणे माझें माझें ।
सेवट जड जालें वोझें ।
टाकिला देश ॥ ४७॥
अवघीं घरें भंगलीं ।
गांवांची पांढरी पडिली ।
मग तें गृहीं राहिलीं ।
आरण्यस्वापदें ॥ ४८॥
किडा मुंगी वाळवी मूषक ।
त्यांचेंच घर हें निश्चयात्मक ।
हें प्राणी बापुडें मूर्ख ।
निघोन गेलें ॥ ४९॥
ऐसी गृहांची स्थिती ।
मिथ्या आली आत्मप्रचीती ।
जन्म दों दिसांची वस्ती ।
कोठें तरी करावी ॥ ५०॥
देह म्हणावें आपुलें ।
तरी हें बहुतांकारणें निर्मिलें ।
प्राणीयांच्या माथां घर केलें ।
वा मस्तकीं भक्षिती ॥ ५१॥
रोमेमुळी किडे भक्षिती ।
खांडुक जाल्यां किडे पडती ।
पोटामध्ये जंत होती ।
प्रत्यक्ष प्राणियांच्या ॥ ५२॥
कीड लागे दांतासी ।
कीड लागे डोळ्यांसी ।
कीड लागे कर्णासी ।
आणी गोमाशा भरती ॥ ५३॥
गोचिड अशुद्ध सेविती ।
चामवा मांसांत घुसती ।
पिसोळे चाऊन पळती ।
अकस्मात ॥ ५४॥
भोंगें गांधेंलें चाविती ।
गोंबी जळवा अशुद्ध घेती ।
विंचू सर्प दंश करिती ।
कानटें फुर्सीं ॥ ५५॥
जन्मून देह पाळिलें ।
तें अकस्मात व्याघ्रें नेलें ।
कां तें लांडगींच भक्षिलें ।
बळात्कारें ॥ ५६॥
मूषकें मार्जरें दंश करिती ।
स्वानें अश्वें लोले तोडिती ।
रीसें मर्कटें मारिती ।
कासावीस करूनी ॥ ५७॥
उष्टरें डसोन इचलिती ।
हस्थी चिर्डून टाकिती ।
वृषभ टोचून मारिती ।
अकस्मात ॥ ५८॥
तश्कर तडतडां तोडिती ।
भूतें झडपोन मारिती ।
असो या देहाची स्थिती ।
ऐसी असे ॥ ५९॥
ऐसें शरीर बहुतांचें ।
मूर्ख म्हणे आमुचें ।
परंतु खाजें जिवांचें ।
तापत्रैं बोलिलें ॥ ६०॥
देह परमार्थीं लाविलें ।
तरीच याचें सार्थक जालें ।
नाहीं तरी हें वेर्थची गेलें ।
नाना आघातें मृत्यपंथें ॥ ६१॥
असो जे प्रपंचिक मूर्ख ।
ते काये जाणती परमार्थसुख ।
त्या मूर्खांचें लक्षण कांहीं येक ।
पुढे बोलिलें असे ॥ ६२॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
नरदेहस्तवननिरूपणनाम समास दहावा ॥ १०॥
॥ दशक पहिला समाप्त ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse