षोडश अध्याय

अथ षोडशोऽध्यायः ।   दैवासुरसम्पद्विभागयोगः

        श्रीभगवानुवाच ।         

अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्, 

ज्ञानयोगव्यवस्थितिः ।

दानं दमश्च यज्ञश्च, 

स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ॥ १६-१॥

अहिंसा सत्यमक्रोधस्, 

त्यागः शान्तिरपैशुनम् ।

दया भूतेष्वलोलुप्त्वं, 

मार्दवं ह्रीरचापलम् ॥ १६-२॥

तेजः क्षमा धृतिः शौचम्, 

अद्रोहो नातिमानिता ।

भवन्ति सम्पदं दैवीम्, 

अभिजातस्य भारत ॥ १६-३॥

दम्भो दर्पोऽभिमानश्च, 

क्रोधः पारुष्यमेव च ।

अज्ञानं चाभिजातस्य, 

पार्थ सम्पदमासुरीम् ॥ १६-४॥

दैवी सम्पद्विमोक्षाय, 

निबन्धायासुरी मता ।

मा शुचः सम्पदं दैवीम्, 

अभिजातोऽसि पाण्डव ॥ १६-५॥

द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन्, 

दैव आसुर एव च ।

दैवो विस्तरशः प्रोक्त, 

आसुरं पार्थ मे शृणु ॥ १६-६॥

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च, 

जना न विदुरासुराः ।

न शौचं नापि चाचारो, 

न सत्यं तेषु विद्यते ॥ १६-७॥

असत्यमप्रतिष्ठं ते, 

जगदाहुरनीश्वरम् ।

अपरस्परसम्भूतं, 

किमन्यत्कामहैतुकम् ॥ १६-८॥

एतां दृष्टिमवष्टभ्य, 

नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः ।

प्रभवन्त्युग्रकर्माणः, 

क्षयाय जगतोऽहिताः ॥ १६-९॥

काममाश्रित्य दुष्पूरं, 

दम्भमानमदान्विताः ।

मोहाद्गृहीत्वासद्ग्राहान्, 

प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः ॥ १६-१०॥

चिन्तामपरिमेयां च, 

प्रलयान्तामुपाश्रिताः ।

कामोपभोगपरमा, 

एतावदिति निश्चिताः ॥ १६-११॥

आशापाशशतैर्बद्धाः, 

कामक्रोधपरायणाः ।

ईहन्ते कामभोगार्थम्, 

अन्यायेनार्थसञ्चयान् ॥ १६-१२॥

इदमद्य मया लब्धम्, 

इमं प्राप्स्ये मनोरथम् ।

इदमस्तीदमपि मे, 

भविष्यति पुनर्धनम् ॥ १६-१३॥

असौ मया हतः शत्रुर्, 

हनिष्ये चापरानपि ।

ईश्वरोऽहमहं भोगी, 

सिद्धोऽहं बलवान्सुखी ॥ १६-१४॥

आढ्योऽभिजनवानस्मि, 

कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया ।

यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य, 

इत्यज्ञानविमोहिताः ॥ १६-१५॥

अनेकचित्तविभ्रान्ता, 

मोहजालसमावृताः ।

प्रसक्ताः कामभोगेषु, 

पतन्ति नरकेऽशुचौ ॥ १६-१६॥

आत्मसम्भाविताः स्तब्धा, 

धनमानमदान्विताः ।

यजन्ते नामयज्ञैस्ते, 

दम्भेनाविधिपूर्वकम् ॥ १६-१७॥

अहङ्कारं बलं दर्पं, 

कामं क्रोधं च संश्रिताः ।

मामात्मपरदेहेषु, 

प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः ॥ १६-१८॥

तानहं द्विषतः क्रूरान्, 

संसारेषु नराधमान् ।

क्षिपाम्यजस्रमशुभान्, 

आसुरीष्वेव योनिषु ॥ १६-१९॥

आसुरीं योनिमापन्ना, 

मूढा जन्मनि जन्मनि ।

मामप्राप्यैव कौन्तेय, 

ततो यान्त्यधमां गतिम् ॥ १६-२०॥

त्रिविधं नरकस्येदं, 

द्वारं नाशनमात्मनः ।

कामः क्रोधस्तथा लोभस्, 

तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ॥ १६-२१॥

एतैर्विमुक्तः कौन्तेय, 

तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः ।

आचरत्यात्मनः श्रेयस्, 

ततो याति परां गतिम् ॥ १६-२२॥

यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य, 

वर्तते कामकारतः ।

न स सिद्धिमवाप्नोति, 

न सुखं न परां गतिम् ॥ १६-२३॥

तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते, 

कार्याकार्यव्यवस्थितौ ।

ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं, 

कर्म कर्तुमिहार्हसि ॥ १६-२४॥

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु

ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे

दैवासुरसम्पद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः ॥ १६॥