२१०१-२४००

२१०१

टाळघोळ सुख नामाचा गजर । घोषें जेजेकार ब्रम्हानंदु ॥१॥

गरुडटके दिंडी पताकांचे भार । आनंद अपार ब्रम्हादिकां ॥ध्रु.॥

आनंदें वैष्णव जाती लोटांगणीं । एक एकाहुनि भद्रजाति ॥२॥

तेणें सुखें सुटे पाषाणां पाझर । नष्ट खळ नर शुद्ध होती ॥३॥

तुका म्हणे सोपें वैकुंठवासी जातां । रामकृष्ण कथा हे ची वाट ॥४॥

॥३॥

२१०२

देखोवेखीं करिती गुरू । नाहीं ठाउका विचारु ॥१॥

वर्म तें न पडे ठायीं । पांडुरंगाविण कांहीं ॥ध्रु.॥

शिकों कळा शिकों येती । प्रेम नाहीं कोणां हातीं ॥२॥

तुका म्हणे सार । भक्ति नेणती गव्हार ॥३॥

२१०३

भाग्यवंत म्हणों तयां । शरण गेले पंढरिराया ॥१॥

तरले तरले हा भरवसा । नामधारकांचा ठसा ॥ध्रु.॥

भक्तिमुक्तीचें तें स्थळ । भाविकनिर्मळ निर्मळ ॥२॥

गाइलें पुराणीं । तुका म्हणे वेदवाणी ॥३॥

२१०४

जैसें चित्ती जयावरी । तैसें जवळी तें दुरी ॥१॥

न लगे द्यावा परिहार । या कोरडें उत्तर ।

असे अभ्यंतर । साक्षभूत जवळी ॥ध्रु.॥

अवघें जाणे सूत्रधारी । कोण नाचे कोणे परी ॥२॥

तुका म्हणे बुद्धि । ज्याची ते च तया सिद्धि ॥३॥

२१०५ ना

हीं पाइतन भूपतीशीं दावा । धिग त्या कर्तव्या आगी लागो ॥१॥

मुंगियांच्या मुखा गजाचा आहार । न साहावे भार जाय जीवें ॥२॥

तुका म्हणे आधीं करावा विचार । शूरपणें तीर मोकलावा ॥३॥

२१०६

तिन्ही लोक ॠणें बांधिले जयानें । सर्वसिद्धि केणें तये घरीं ॥१॥

पंढरीचोहोटां घातला दुकान । मांडियेले वान आवडीचे ॥ध्रु.॥

आषाढी कार्तिकी भरियेले हाट । इनाम हे पेंठ घेतां देतां ॥२॥

मुक्ति कोणी तेथें हातीं नेघे फुका । लुटितील सुखा प्रेमाचिया ॥३॥

तुका म्हणे संतसज्जन भाग्याचें । अनंतां जन्मींचे सांटेकरी ॥४॥

२१०७

दुःखाचिये साटीं तेथें मिळे सुख । अनाथाची भूक दैन्य जाय ॥१॥

उदाराचा राणा पंढरीस आहे । उभारोनि बाहे पालवितो ॥ध्रु.॥

जाणतियाहूनि नेणत्याची गोडी । आळिंगी आवडी करूनियां ॥२॥

शीण घेऊनियां प्रेम देतो साटी । न विचारी तुटी लाभा कांहीं ॥३॥

तुका म्हणे असों अनाथ दुबळीं । आम्हांसी तो पाळी पांडुरंग ॥४॥

२१०८

आणिक मात माझ्या नावडे जीवासी । काय करूं यासी पांडुरंगा ॥१॥

मुखा तें चि गोड श्रवणां आवडी । चित्ती माझें ओढी तुझे पायीं ॥ध्रु.॥

जये पदीं नाहीं विठ्ठलाचें नाम । मज होती श्रम आइकतां ॥२॥

आणिकाचें मज म्हणवितां लाज । वाटे हें सहज न बोलावें ॥३॥

तुका म्हणे मज तूं च आवडसी । सर्वभावेंविसीं पांडुरंगा ॥४॥

२१०९

कळेल हें तैसें गाईंन मी तुज । जनासवें काज काय माझें ॥१॥

करीन मी स्तुती आपुले आवडी । जैसी माझ्या गोडी वाटे जीवा ॥ध्रु.॥

होऊनी निर्भर नाचेन मी छंदें । आपुल्या आनंदें करूनियां ॥२॥

काय करूं कळा युक्ती या कुसरी । जाणिवेच्या परी सकळिका ॥३॥

तुका म्हणे माझें जयासवें काज । भोळा तो सहज पांडुरंग ॥४॥

२११०

तयासी नेणतीं बहु आवडती । होय जयां चित्तीं एक भाव ॥१॥

उपमन्यु धुरु हें काय जाणती । प्रल्हादाच्या चित्तीं नारायण ॥ध्रु.॥

कोळें भिल्लें पशु श्वापदें अपारें । कृपेच्या सागरें तारियेलीं ॥२॥

काय तें गोपाळें चांगलीं शाहाणीं । तयां चक्रपाणी जेवी सवें ॥३॥

तुका म्हणे भोळा भाविक हा देव । आम्ही त्याचे पाव धरूनी ठेलों ॥४॥

२१११

न लगे पाहावें अबद्ध वांकडें । उच्चारावें कोडें नाम तुझें ॥१॥

नाहीं वेळ नाहीं पंडितांचा धाक । होत कां वाचक वेदवक्ते ॥ध्रु.॥

पुराणीं ही कोठें न मिळे पाहातां । तैशीं या अनंता ठेवूं नामें ॥२॥

आपुलिया मना उपजे आनंद । तैसे करूं छंद कथेकाळीं ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही आनंदें चि धालों । आनंद चि ल्यालों अळंकार ॥४॥

२११२

दैन्य दुःख आम्हां न येती जवळी । दहन हे होळी होती दोष ॥१॥

सर्व सुखें येती मानें लोटांगणीं । कोण यांसी आणी दृष्टीपुढें ॥ध्रु.॥

आमुची आवडी संतसमागम । आणीक त्या नाम विठोबाचें ॥२॥

आमचें मागणें मागों त्याची सेवा । मोक्षाची निर्दैवा कोणा चाड ॥३॥

तुका म्हणे पोटीं सांटविला देव । नुन्य तो भाव कोण आम्हां ॥४॥

२११३

काळतोंडा सुना । भलतें चोरुनि करी जना ॥१॥

धिग त्याचें साधुपण । विटाळुनि वर्ते मन ॥ध्रु.॥

मंत्र ऐसे घोकी । वश व्हावें जेणें लोकीं ॥२॥

तुका म्हणे थीत । नागवला नव्हे हित ॥३॥

२११४

विठ्ठल मुक्तिदाता । नव्हे मरो हें बोलता ॥१॥

मज न साहावें कानीं । विष उत्तर लागे मनीं ॥ध्रु.॥

हरीकथेतें धीकारी । शत्रु माझा तो वैरी ॥२॥

सुना काळतोंडा । जो या देवा म्हणे धोंडा ॥३॥

अहं म्हणे ब्रम्ह । नेणे भक्तीचें तें वर्म ॥४॥

तुका म्हणे क्षण । नको तयाचें दर्षण ॥५॥

२११५

यमपुरी त्यांणीं वसविली जाणा । उच्छेद भजना विधी केला ॥१॥

अवघड कोणी न करी सांगतां । सुलभ बहुतां गोड वाटे ॥ध्रु.॥

काय ते नेणते होते मागें ॠषी । आधार लोकांसी ग्रंथ केले ॥२॥

द्रव्य दारा कोणें स्थापियेलें धन । पिंडाचें पाळण विषयभोग ॥३॥

तुका म्हणे दोहीं ठायीं हा फजित । पावे यमदूतजना हातीं ॥४॥

२११६

न कळतां कोणीं मोडियेलें व्रत । तया प्रायिश्चत्त चाले कांहीं ॥१॥

जाणतियां वज्रलेप जाले थोर । तयांस अघोर कुंभपाक ॥ध्रु.॥

आतां जरी कोणी नाइके सांगतां । तया शिकवितां तें चि पाप ॥२॥

काय करूं मज देवें बोलविलें । माझें खोळंबिलें काय होतें ॥३॥

तुका म्हणे जना पाहा विचारूनी । सुख वाटे मनीं तें चि करा ॥४॥

२११७

वाचे विठ्ठल नाहीं । तो चि प्रेतरूप पाहीं ॥१॥

धिग त्याचें ज्यालेपण । भार न साहे मेदिन ॥ध्रु.॥

न बैसे कीर्तनीं । गुण नाइके जो कानीं ॥२॥

जातां कांटाळे देउळा । तो चि सुना मुखकाळा ॥३॥

हरिभक्तीविण । त्याचें जळो शाहाणपण ॥४॥

तुका म्हणे तेणें । वंशा आणियेलें उणें ॥५॥

२११८

तारिलीं बहुतें चुकवूनि घात । नाम हें अमृत स्वीकारितां ॥१॥

नेणतां सायास शुद्ध आचरण । यातीकुळहीन नामासाटीं ॥ध्रु.॥

जन्म नांव धरी भक्तीच्या पाळणा । आकार कारणा या च साटीं ॥२॥

असुरीं दाटली पाप होतां फार । मग फेडी भार पृथिवीचा ॥३॥

तुका म्हणे देव भक्तपण सार । कवतुक वेव्हार तयासाटीं ॥४॥

२११९

याचिया आधारें राहिलों निश्चिंत । ठेवूनियां चित्ती पायीं सुखें ॥१॥

माझें सुखदुःख जाणे हित फार । घातलासे भार पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

कृपेचीं पोसणीं ठायींचीं अंखिलीं । म्हणऊनि लागली यास चिंता ॥२॥

मन राखे हातीं घेऊनियां काठी । इंद्रियें तापटीं फांकों नेदी ॥३॥

तुका म्हणे यासी अवघड नाहीं । शरणागता कांहीं रक्षावया ॥४॥

२१२०

उभाउभी फळ । अंगीं मंत्राचे या बळ ॥१॥

म्हणा विठ्ठल विठ्ठल । गोड आणि स्वल्प बोल ॥ध्रु.॥

किळकाळाची बाधा । नव्हे उच्चारितां सदा ॥२॥

तुका म्हणे रोग । वारे भवाऐसा भोग ॥३॥

२१२१

जैसा अधिकार । तैसें बोलावें उत्तर ॥१॥

काय वाउगी घसघस । आम्ही विठोबाचे दास ॥ध्रु.॥

आम्ही जाणों एका देवा । जैसी तैसी करूं सेवा ॥२॥

तुका म्हणे भावें । माझें पुढें पडेल ठावें ॥३॥

२१२२

नव जातां घरा । आम्ही कोणाच्या दातारा ॥१॥

कां हे छळूं येती लोक । दाट बळें चि कंटक ॥ध्रु.॥

नाहीं आम्ही खात । कांहीं कोणाचें लागत ॥२॥

कळे तैसी सेवा । तुका म्हणे करूं देवा ॥३॥

२१२३

मोहरोनी चित्ती । आणूं हळूं चि वरि हिता ॥१॥

तों हे पडती आघात । खोडी काढिती पंडित ॥ध्रु.॥

संवसारा भेणें । कांहीं उसंती तों पेणें ॥२॥

एखादिया भावें । तुका म्हणे जवळी यावें ॥३॥

२१२४

काय जाणों वेद । आम्ही आगमाचे भेद ॥१॥

एक रूप तुझें मनीं । धरूनि राहिलों चिंतनी ॥ध्रु.॥

कोठें अधिकार । नाहीं रानट विचार ॥२॥

तुका म्हणे दीना । नुपेक्षावें नारायणा ॥३॥

२१२५

धर्माचे पाळण । करणें पाषांड खंडण ॥१॥

हें चि आम्हां करणें काम । बीज वाढवावें नाम ॥ध्रु.॥

तीक्षण उत्तरें । हातीं घेउनि बाण फिरें ॥२॥

नाहीं भीड भार । तुका म्हणे साना थोर ॥३॥

२१२६

निवडावें खडे । तरी दळण वोजें घडे ॥१॥

नाहीं तरि नासोनि जाय । कारण आळस उरे हाय ॥ध्रु.॥

निवडावें तन । सेतीं करावें राखण ॥२॥

तुका म्हणे नीत । न विचारितां नव्हे हित ॥३॥

२१२७

दुर्जनाचा मान । सुखें करावा खंडण ॥१॥

लात हाणोनियां वारी । गुंड वाट शुद्ध करी ॥ध्रु.॥

बहुतां पीडी खळ । त्याचा धरावा विटाळ ॥२॥

तुका म्हणे नखें । काढुनि टाकिजेती सुखें ॥३॥

२१२८

नका धरूं कोणी । राग वचनाचा मनीं ॥१॥

येथें बहुतांचें हित । शुद्ध करोनि राखा चित्ती ॥ध्रु.॥

नाहीं केली निंदा । आम्हीं दुसिलेंसे भेदा ॥२॥

तुका म्हणे मज । येणें विण काय काज ॥३॥

२१२९

कांहीं जडभारी । पडतां ते अवश्वरी ॥१॥

तुज आठवावे पाय । आम्हीं मोकलूनि धाय ॥ध्रु.॥

तान पीडी भूक । शीत उष्ण वाटे दुःख ॥२॥

तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥

२१३०

होउनि कृपाळ । भार घेतला सकळ ॥१॥

तूं चि चालविसी माझें । भार सकळ ही ओझें ॥ध्रु.॥

देह तुझ्या पायीं । ठेवुनि झालों उतराईं ॥२॥

कायावाचामनें । तुका म्हणे दुजें नेणें ॥३॥

२१३१

आतां होई माझे बुद्धीचा जनिता । अवरावें चित्ती पांडुरंगा ॥१॥

येथूनियां कोठें न वजें बाहेरी । ऐसें मज धरीं सत्ताबळें ॥ध्रु.॥

अनावर गुण बहुतां जातींचे । न बोलावें वाचे ऐसें करीं ॥२॥

तुका म्हणे हित कोणिये जातीचें । तुज ठावें साचें मायबापा ॥३॥

२१३२

नित्य मनासी करितों विचार । तों हें अनावर विषयलोभी ॥१॥

आतां मज राखें आपुलिया बळें । न देखें हे जाळें उगवतां ॥ध्रु.॥

सांपडलों गळीं नाहीं त्याची सत्ता । उगळी मागुता घेतला तो ॥२॥

तुका म्हणे मी तों अज्ञान चि आहें । परि तुझी पाहें वास देवा ॥३॥

२१३३

दुर्बळाचे हातीं सांपडलें धन । करितां जतन नये त्यासी ॥१॥

तैसी परी मज झाली नारायणा । योगक्षेम जाणां तुम्ही आतां ॥ध्रु.॥

खातां लेतां नये मिरवितां वरि । राजा दंड करी जनराग ॥२॥

तुका म्हणे मग तळमळ उरे । देखिलें तें झुरे पाहावया ॥३॥

२१३४

मागें जैसा होता माझे अंगीं भाव । तैसा एक ठाव नाहीं आतां ॥१॥

ऐसें गोही माझें मन मजपाशीं । तुटी मुदलेंसी दिसे पुढें ॥ध्रु.॥

पुढिलांचे मना आणि गुणदोष । पूज्य आपणांस करावया ॥२॥

तुका म्हणे जाली कोंबड्याची परी । पुढें चि उकरी लाभ नेणें ॥३॥

२१३५

किती तुजपाशीं देऊं परिहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥१॥

आतां माझें हातीं देई हित । करीं माझें चित्ती समाधान ॥ध्रु.॥

राग आला तरी कापूं नये मान । बाळा मायेविण कोण दुजें ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा होईंल लौकिक । मागे बाळ भीक समर्थाचें ॥३॥

२१३६

लाज वाटे पुढें तोंड दाखवितां । परि जाऊं आतां कोणापाशी ॥१॥

चुकलिया काम मागतों मुशारा । लाज फजितखोरा नाहीं मज ॥ध्रु.॥

पाय सांडूनिया फिरतों बासर । स्वामिसेवे चोर होऊनियां ॥२॥

तुका म्हणे मज पाहिजे दंडिलें । पुढें हे घडलें न पाहिजे ॥३॥

२१३७

पुढिलिया सुखें निंब देतां भले । बहुत वारलें होय दुःख ॥१॥

हें तों वर्म असे माउलीचे हातीं । हाणी मारी प्रीती हितासाठीं ॥ध्रु.॥

खेळतां विसरे भूक तान घर । धरूनियां कर आणी बळें ॥२॥

तुका म्हणे पाळी तोंडीचिया घांसें । उदार सर्वस्वें सर्वकाळ ॥३॥

२१३८

आतां गुण दोष काय विचारिसी । मी तों आहे रासी पातकांची ॥१॥

पतितपावनासवें समागम । अपुलाला धर्म चालवीजे ॥ध्रु.॥

घनघायें भेटी लोखंडपरिसा । तरी अनारिसा न पालटे ॥२॥

तुका म्हणे माती कोण पुसे फुका । कस्तुरीच्या तुका समागमें ॥३॥

२१३९

कृपावंता दुजें नाहीं तुम्हां पोटीं । लाडें बोलें गोठी सुख मातें ॥१॥

घेउनि भातुकें लागसील पाठी । लाविसील ओंठीं ब्रम्हरस ॥ध्रु.॥

आपुलिये पांख घालिसी पाखर । उदार मजवर कृपाळू तूं ॥२॥

तुका म्हणे आम्हांकारणें गोविंदा । वागविसी गदा सुदर्शन ॥३॥

२१४०

पाळिलों पोसिलों जन्मजन्मांतरीं । वागविलों करीं धरोनियां ॥१॥

आतां काय माझा घडेल अव्हेर । मागें बहु दूर वागविलें ॥ध्रु.॥

नेदी वारा अंगीं लागों आघाताचा । घेतला ठायींचा भार माथां ॥२॥

तुका म्हणे बोल करितों आवडी । अविट ते चि गोडी अंतरींची ॥३॥

२१४१

पांडुरंगा कांहीं आइकावी मात । न करावें मुक्त आतां मज ॥१॥

जन्मांतरें मज तैसीं देई देवा । जेणें चरणसेवा घडे तुझी ॥ध्रु.॥

वाखाणीन कीर्ती आपुलिया मुखें । नाचेन मी सुखें तुजपुढें ॥२॥

करूनि कामारी दास दीनाहुनी । आपुला अंगणीं ठाव मज ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही मृत्युलोकीं भले । तुझे चि अंखिले पांडुरंगा ॥४॥

२१४२

माझे अंतरींचें तो चि जाणे एक । वैकुंठनायक पांडुरंग ॥१॥

जीव भाव त्याचे ठेवियेला पायीं । मज चिंता नाहीं कवणेविशीं ॥ध्रु.॥

सुखसमारंभें संतसमागमें । गाऊं वाचे नाम विठोबाचें ॥२॥

गातां पुण्य होय आइकतां लाभ । संसारबंद तुटतील ॥३॥

तुका म्हणे जीव तयासी विकिला । आणीक विठ्ठलाविण नेणें ॥४॥

२१४३

कथा दुःख हरी कथा मुक्त करी । कथा याची बरी विठोबाची ॥१॥

कथा पाप नासी उद्धरिले दोषी । समाधि कथेसी मूढजना ॥ध्रु.॥

कथा तप ध्यान कथा अनुष्ठान । अमृत हे पान हरिकथा ॥२॥

कथा मंत्रजप कथा हरी ताप । कथाकाळी कांप किळकाळासी ॥३॥

तुका म्हणे कथा देवाचें ही ध्यान । समाधि लागोन उभा तेथें ॥४॥

॥१३॥

२१४४

काय ऐसा सांगा । धर्म मज पांडुरंगा ॥१॥

तुझे पायीं पावें ऐसा । जेणें उगवे हा फांसा ॥ध्रु.॥

करीं कृपादान । तैसें बोलवीं वचन ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझें हृदय वसवा ॥३॥

२१४५

भला म्हणे जन । परि नाहीं समाधान ॥१॥

माझें तळमळी चित्ती । अंतरलें दिसे हित ॥ध्रु.॥

कृपेचा आधार । नाहीं दंभ जाला भार ॥२॥

तुका म्हणे कृपे । अंतराय कोण्या पापें ॥३॥

२१४६

शिकविले बोल । बोलें तैसी नाहीं ओल ॥१॥

आतां देवा संदेह नाहीं । वांयां गेलों यासी कांहीं ॥ध्रु.॥

एकांताचा वास । नाहीं संकल्पाचा नास ॥२॥

बुद्धि नाहीं स्थिर । तुका म्हणे शब्दा धीर ॥३॥

२१४७

उचिताचा दाता । कृपावंता तूं अनंता ॥१॥

कां रे न घालिसी धांव । तुझें उच्चारितां नांव ॥ध्रु.॥

काय बळयुक्ति । नाहीं तुझे अंगीं शक्ति ॥२॥

तुका म्हणे तूं विश्वंभर । ओस माझें कां अंतर ॥३॥

२१४८

वाहवितों पुरीं । आतां उचित तें करीं ॥१॥

माझी शक्ति नारायणा । कींव भाकावी करुणा ॥ध्रु.॥

आम्हां ओढी काळ । तुझें क्षीण झालें बळ ॥२॥

तुका म्हणे गोडी । जीवा मातेचिया ओढी ॥३॥

२१४९

आतां घेई माझें । भार सकळ ही ओझें ॥१॥

काय करिसी होईं वाड । आलों पोटासीं दगड ॥ध्रु.॥

तूं चि डोळे वाती । होईं दीपक सांगातीं ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । विचाराया चाड नाहीं ॥३॥

२१५०

असोत हे बोल । अवघें तूं चि भांडवल ॥१॥

माझा मायबाप देवा । सज्जन सोयरा केशवा ॥ध्रु.॥

गाळियेले भेद । सारियेले वादावाद ॥२॥

तुका म्हणे मधीं । आतां न पडे उपाधि ॥३॥

२१५१

करीन कोल्हाळ । आतां हा चि सर्वकाळ ॥१॥

आतां ये वो माझे आईं । देई भातुकें विठाईं ॥ध्रु.॥

उपायासी नाम । दिलें याचें पुढें क्षेम ॥२॥

बीज आणि फळ । हें चि तुका म्हणे मूळ ॥३॥

२१५२

धनासीं च धन । करी आपण जतन ॥१॥

तुज आळवितां गोडी । पांडुरंगा खरी जोडी ॥ध्रु.॥

जेविल्याचें खरें । वरी उमटे ढेंकरें ॥२॥

तुका म्हणे धाय । तेथें कोठें उरे हाय ॥३॥

२१५३

अनुभवा आलें । माझें चित्तींचें क्षरलें ॥१॥

असे जवळी अंतर । फिरे आवडीच्या फेरें ॥ध्रु.॥

खादलें चि वाटे । खावें भेटलें चि भेटे ॥२॥

तुका म्हणे उभें । आम्ही राखियेलें लोभें ॥३॥

॥१०॥

२१५४

पोटीं शूळ अंगीं उटी चंदनाची । आवडी सुखाची कोण तया ॥१॥

तैसें मज कां गा केलें पंढरिराया । लौकिक हा वांयां वाढविला ॥ध्रु.॥

ज्वरिलियापुढें वाढिलीं मिष्टान्नें । काय चवी तेणें घ्यावी त्याची ॥२॥

तुका म्हणे मढें शृंगारिलें वरी । ते चि जाली परी मज देवा ॥३॥

२१५५

बेगडाचा रंग राहे कोण काळ । अंगें हें पितळ न देखतां ॥१॥

माझें चित्ती मज जवळीच गो ही । तुझी मज नाहीं भेटी ऐसें ॥ध्रु.॥

दासीसुतां नाहीं पितियाचा ठाव । अवघें चि वाव सोंग त्याचें ॥२॥

तुका म्हणे माझी केली विटंबना । अनुभवें जना येईंल कळों ॥३॥

२१५६

मजपुढें नाहीं आणीक बोलता । ऐसें कांहीं चित्ती वाटतसें ॥१॥

याचा कांहीं तुम्हीं देखा परिहार । सर्वज्ञ उदार पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

काम क्रोध नाहीं सांडिलें आसन । राहिले वसोन देहामध्यें ॥२॥

तुका म्हणे आतां जालों उतराईं । कळों यावें पायीं निरोपिलें ॥३॥

२१५७

सावित्रीची विटंबण । रांडपण करीतसे ॥१॥

काय जाळावें तें नांव । अवघें वाव असे तें ॥ध्रु.॥

कुबिर नांव मोळी वाहे । कैसी पाहें फजिती ॥२॥

तुका म्हणे ठुणगुण देखें । उगीं मूर्ख फुंदता ॥३॥

२१५८

न गमेसी जाली दिवसरजनी । राहिलों लाजोनि नो बोलावें ॥१॥

रुचिविण काय शब्द वार्‍या माप । अनादरें कोप येत असे ॥ध्रु.॥

आपुलिया रडे आपुलें चि मन । दाटे समाधान पावतसें ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही असा जी जाणते । काय करूं रिते वादावाद ॥३॥

२१५९

मेल्यावरि मोक्ष संसारसंबंधें । आरालिया बधे ठेवा आम्हां ॥१॥

वागवीत संदेह राहों कोठवरी । मग काय थोरी सेवकाची ॥ध्रु.॥

गाणें गीत आम्हां नाचणें आनंदें । प्रेम कोठें भेदें अंगा येतें ॥२॥

तुका म्हणे किती सांगावे दृष्टांत । नसतां तूं अनंत सानकुळ ॥३॥

२१६०

एकाएकीं आतां असावेंसें वाटे । तरि च हे खोटे चाळे केले ॥१॥

वाजवूनि तोंड घातलों बाहेरी । कुल्प करुनी दारीं माजी वसा ॥ध्रु.॥

उजेडाचा केला दाटोनि अंधार । सवें हुद्देदार चेष्टाविला ॥२॥

तुका म्हणे भय होतें तों चि वरी । होती कांहीं उरी स्वामिसेवा ॥३॥

२१६१

काय नव्हेसी तूं एक । देखों कासया पृथक ॥१॥

मुंग्या कैंचे मुंगळे । नटनाट्य तुझे चाळे ॥ध्रु.॥

जाली तरी मर्यादा । किंवा त्रासावें गोविंदा ॥२॥

तुका म्हणे साचा । कोठें जासी हृदयींचा ॥३॥

२१६२

कां जी वाढविलें । न लगतां हें उगलें ॥१॥

आतां मानितां कांटाळा । भोवतीं मिळालिया बाळा ॥ध्रु.॥

लावूनियां सवे । पळतां दिसाल बरवे ॥२॥

तुका म्हणे बापा । येतां न कळा चि रूपा ॥३॥

॥३॥

२१६३

क्षुधेलिया अन्न । द्यावें पात्र न विचारून ॥१॥

धर्म आहे वर्मा अंगीं । कळलें पाहिजे प्रसंगीं ॥ध्रु.॥

द्रव्य आणि कन्या । येथें कुळ कर्म शोधण्या ॥२॥

तुका म्हणे पुण्य गांठी । तरि च उचितासी भेटी ॥३॥

२१६४

वेचावें तें जीवें । पूजा घडे ऐशा नावें ॥१॥

बिगारीची ते बिगारी । साक्षी अंतरींचा हरी ॥ध्रु.॥

फळ बीजाऐसें । कार्यकारणासरिसें ॥२॥

तुका म्हणे मान । लवणासारिखें लवण ॥३॥

२१६५

मज नाहीं धीर । तुम्ही न करा अंगीकार ॥१॥

ऐसें पडिलें विषम । बळी देवाहूनि कर्म ॥ध्रु.॥

चालों नेणें वाट । केल्या न पवा बोभाट ॥२॥

वेचों नेणे जीवें । तुका उदास धरिला देवें ॥३॥

२१६६

तळमळी चित्ती दर्शनाची आशा । बहु जगदीशा करुणा केली ॥१॥

वचनीं च संत पावले स्वरूप । माझें नेदी पाप योगा येऊं ॥ध्रु.॥

वेठीऐसा करीं भक्तिवेवसाव । न पवे चि जीव समाधान ॥२॥

तुका म्हणे कईं देसील विसांवा । पांडुरंगे धांवा घेतें मन ॥३॥

॥४॥

२१६७

हागतां ही खोडी । चळण मोडवितें काडी ॥१॥

ऐसे अनावर गुण । आवरावे काय म्हुण ॥ध्रु.॥

नाहीं जरी संग । तरी बडबडविती रंग ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुमची न घडे चि सेवा ॥३॥

॥१॥

२१६८

देह निरसे तरी । बोलावया नुरे उरी ॥१॥

येर वाचेचें वाग्जाळ । अळंकारापुरते बोल ॥ध्रु.॥

काचें तरी कढे । जाती ऐसें चित्ती ओढे ॥२॥

विष्णुदास तुका । पूर्ण धनी जाणे चुका ॥३॥

२१६९

खोट्याचा विकरा । येथें नव्हे कांच हिरा ॥१॥

काय दावायाचें काम । उगा च वाढवावा श्रम ॥ध्रु.॥

परीक्षकाविण । मिरवों जाणों तें तें हीण ॥२॥

तुका पायां पडे । वाद पुरे हे झगडे ॥३॥

॥२॥

२१७०

पंढरीस घडे अतित्यायें मृत्य । तो जाय पतित अधःपाता ॥१॥

दुराचारें मोक्ष सुखाचे वसति । भोळी बाळमूर्ति पांडुरंग ॥ध्रु.॥

केला न सहावे तीर्थउपवास । कथेविण दोषसाधन तें ॥२॥

कालियापें भेद मानितां निवडे । श्रोत्रियांसी जोडे आंतेजेता ॥३॥

माहेरीं सलज्ज ते जाणा सिंदळी । काळिमा काजळी पावविते ॥४॥

तुका म्हणे तेथें विश्वास जतन । पुरे भीमास्नान सम पाय ॥५॥

॥१॥

२१७१

चातुर्याच्या अनंतकळा । सत्या विरळा जाणत ॥१॥

हांसत्यासवें हांसे जन । रडतां भिन्न पालटे ॥ध्रु.॥

जळो ऐसे वांजट बोल । गुणां मोल भूस मिथ्या ॥२॥

तुका म्हणे अंधळ्याऐसें । वोंगळ पिसें कौतुक ॥३॥

२१७२

नयो वाचे अनुचित वाणी । नसो मनीं कुडी बुद्धि ॥१॥

ऐसें मागा अरे जना । नारायणा विनवूनि ॥ध्रु.॥

कामक्रोधां पडो चिरा । ऐसा बरा सायास ॥२॥

तुका म्हणे नानाछंदें । या विनोदें न पडावें ॥३॥

२१७३

माझिया देहाची मज नाहीं चाड । कोठें करूं कोड आणिकांचें ॥१॥

इच्छितां ते मान मागा देवापासीं । आसा संचितासी गुंपले हो ॥ध्रु.॥

देह आम्ही केला भोगाचे सांभाळीं । राहिलों निराळीं मानामानां ॥२॥

तुका म्हणे कोणें वेचावें वचन । नसतां तो सीण वाढवावा ॥३॥

२१७४

धरितां इच्छा दुरी पळे । पाठी सोहळे उदासा ॥१॥

म्हणऊनि असट मन । नका खुण सांगतों ॥ध्रु.॥

आविसापासी अवघें वर्म । सोस श्रम पाववी ॥२॥

तुका म्हणे बीज न्यावें । तेथें यावें फळानें ॥३॥

॥४॥

२१७५

वेद शास्त्र नाहीं पुराण प्रमाण । तयाचें वदन नावलोका ॥१॥

तार्कियाचें अंग आपणा पारिखें । माजिर्‍यासारिखें वाईंचाळे ॥ध्रु.॥

माता निंदी तया कोण तो आधार । भंगलें खपर याचे नावें ॥२॥

तुका म्हणे आडराणें ज्याची चाली । तयाची ते बोली मिठेंविण ॥३॥

२१७६

कस्तुरीचें अंगीं मीनली मृत्तिका । मग वेगळी कां येईंल लेखूं ॥१॥

तयापरि भेद नाहीं देवभक्तीं । संदेहाच्या युक्ति सरों द्याव्या ॥ध्रु.॥

इंधनें ते आगी संयोगाच्या गुणें । सागरा दरुषणें वाहाळ तों चि ॥२॥

तुका म्हणे माझें साक्षीचें वचन । येथें तों कारण शुद्ध भाव ॥३॥

२१७७

भक्ति तें नमन वैराग्य तो त्याग । ज्ञान ब्रम्हीं भोग ब्रम्हतनु ॥१॥

देहाच्या निरसनें पाविजे या ठाया । माझी ऐसी काया जंव नव्हे ॥ध्रु.॥

उदक अग्नि धान्य जाल्या घडे पाक । एकाविण एक कामा नये ॥२॥

तुका म्हणे मज केले ते चांचणी । बडबडीची वाणी अथवा सत्य ॥३॥

॥३॥

२१७८

श्रीसंतांचिया माथा चरणांवरी । साष्टांग हें करीं दंडवत ॥१॥

विश्रांती पावलों सांभाळउत्तरीं । वाढलें अंतरीं प्रेमसुखें ॥ध्रु.॥

डौरली हे काया कृपेच्या वोरसें । नव्हे अनारिसें उद्धरलों ॥२॥

तुका म्हणे मज न घडतां सेवा । पूर्वपुण्यठेवा वोडवला ॥३॥

२१७९

नेणों काय नाड । आला उचित काळा आड ॥१॥

नाहीं जाली संतभेटी । येवढी हानी काय मोठी ॥ध्रु.॥

सहज पायांपासीं । जवळी पावलिया ऐसी ॥२॥

चुकी जाली आतां काय । तुका म्हणे उरली हाय ॥३॥

२१८०

आणीक कांहीं नेणें । असें पायांच्या चिंतनें ॥१॥

माझा न व्हावा विसर । नाहीं आणीक आधार ॥ध्रु.॥

भांडवल सेवा । हा चि ठेवियेला ठेवा ॥२॥

करीं मानभावा । तुका विनंती करी देवा ॥३॥

२१८१

आरुश माझी वाणी बोबडीं उत्तरें । केली ते लेकुरें सलगी पायीं ॥१॥

करावें कवतुक संतीं मायबापीं । जीवन देउनि रोपीं विस्तारिजे ॥ध्रु.॥

आधारें वदली प्रसादाची वाणी । उच्छिष्टसेवणी तुमचिया ॥२॥

तुका म्हणे हे चि करितों विनंती । मागोनि पुढती सेवादान ॥३॥

॥४॥

२१८२

पुरुषा हातीं कंकणचुडा । नवल दोडा वृत्ति या ॥१॥

पाहा कैसी विटंबणा । नारायणा देखिली ॥ध्रु.॥

जळो ऐसी ब्रिदावळी । भाटवोळीपणाची ॥२॥

तुका म्हणे पाहों डोळां । अवकळा नये हे ॥३॥

२१८३

वितीयेवढेंसें पोट । केवढा बोभाट तयाचा ॥१॥

जळो याची विटंबना । भूक जना नाचवी ॥ध्रु.॥

अभिमान सिरीं भार । जाले खर तृष्णेचे ॥२॥

तुका म्हणे नरका जावें । हा चि जीवें व्यापार ॥३॥

२१८४

सेवटासी जरी आलें । तरी जालें आंधळें ॥१॥

स्वहिताचा लेश नाहीं । दगडा कांहीं अंतरीं ॥ध्रु.॥

काय परिसासवें भेटी । खापरखुंटी जालिया ॥२॥

तुका म्हणे अधम जन । अवगुणें चि वाढवी ॥३॥

२१८५

प्रायिश्चत्तें देतो तुका । जातो लोकां सकळां ॥१॥

धरितील ते तरती मनीं । जाती घाणी वांयां त्या ॥ध्रु.॥

निग्रहअनुग्रहाचे ठाय । देतो घाय पाहोनि ॥२॥

तुका जाला नरसिंहीं । भय नाहीं कृपेनें ॥३॥

॥४॥

२१८६

दुर्जनाचें अंग अवघें चि सरळ । नर्काचा कोथळ सांटवण ॥१॥

खाय अमंगळ बोले अमंगळ । उठवी कपाळ संघष्टणें ॥ध्रु.॥

सर्पा मंत्र चाले धरावया हातीं । खळाची ते जाती निखळे चि ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं न साहे उपमा । आणीक अधमा वोखट्याची ॥३॥

२१८७

ऐका जी संतजन । सादर मन करूनि ॥१॥

सकळांचें सार एक । कंटक ते तजावे ॥ध्रु.॥

विशेषता कांद्याहूनि । सेवित्या घाणी आगळी ॥२॥

तुका म्हणे ज्याची जोडी । ते परवडी बैसीजे ॥३॥

२१८८

आज्ञा पाळुनियां असें एकसरें । तुमचीं उत्तरें संतांचीं हीं ॥१॥

भागवूनि देह ठेवियेला पायीं । चरणावरि डोईं येथुनें चि ॥ध्रु.॥

येणें जाणें हें तों उपाधीचे मूळ । पूजा ते सकळ अकर्तव्य ॥२॥

तुका म्हणे असें चरणींचा रज । पदीं च सहज जेथें तेथें ॥३॥

॥३॥

२१८९

न संडावा ठाव । ऐसा निश्चयाचा भाव ॥१॥

आतां पुरे पुन्हा यात्रा । हें चि सारूनि सर्वत्रा ॥ध्रु.॥

संनिध चि सेवा । असों करुनियां देवा ॥२॥

आज्ञेच्या पाळणें । असें तुका संतां म्हणे ॥३॥

२१९०

उपाधीजें बीज । जळोनि राहिलें सहज ॥१॥

आम्हां राहिली ते आतां । चाली देवाचिया सत्ता ॥ध्रु.॥

प्राधीन तें जिणें । केलें सत्ता नारायणें ॥२॥

तुका म्हणे जाणें पाय । खुंटले आणीक उपाय ॥३॥

२१९१

गोविंदावांचोनि वदे ज्याची वाणी । हगवण घाणी पिटपिट ते ॥१॥

मस्तक सांडूनि सिसफूल गुडघां । चार तो अवघा बावळ्याचा ॥ध्रु.॥

अंगभूत म्हूण पूजितो वाहाणा । म्हणतां शाहाणा येइल कैसा ॥२॥

तुका म्हणे वेश्या सांगे सवासिणी । इतर पूजनीं भाव तैसा ॥३॥

२१९२

कुतर्‍याऐसें ज्याचें जिणें । संग कोणी न करीजे ॥१॥

जाय तिकडे हाडहाडी । गोर्‍हावाडी च सोइरीं ॥ध्रु.॥

अवगुणांचा त्याग नाहीं । खवळे पाहीं उपदेशें ॥२॥

तुका म्हणे कैंची लवी । ठेंग्या केवीं अंकुर ॥३॥

२१९३

सर्वथा ही खोटा संग । उपजे भंग मनासी ॥१॥

बहु रंगें भरलें जन । संपन्न चि अवगुणी ॥ध्रु.॥

सेविलिया निःकामबुद्धी । मदें शुद्धी सांडवी ॥२॥

त्रासोनियां बोले तुका । आतां लोकां दंडवत ॥३॥

॥५॥

२१९४

उपचारासी वांज जालों । नका बोलों यावरी ॥१॥

असेल तें असो तैसें । भेटीसरिसें नमन ॥ध्रु.॥

दुसर्‍यामध्यें कोण मिळे । छंद चाळे बहु मतें ॥२॥

एकाएकीं आतां तुका । लौकिका या बाहेरी ॥३॥

२१९५

मी तें मी तूं तें तूं । कुंकुड हें लाडसी ॥१॥

वचनासी पडो तुटी । पोटींचें पोटीं राखावें ॥ध्रु.॥

तेथील तेथें येथील येथें । वेगळ्या कुंथे कोण भारें ॥२॥

याचें यास त्याचें त्यास । तुक्यानें कास घातली ॥३॥

॥२॥

२१९६

लाडाच्या उत्तरीं वाढविती कलहे । हा तो अमंगळ जातिगुण ॥१॥

तमाचे शरीरीं विटाळ चि वसे । विचाराचा नसे लेश तो ही ॥ध्रु.॥

कवतुकें घ्यावे लेंकराचे बोल । साहिलिया मोल ऐसें नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे काय उपदेश खळा । न्हाउनि काउळा खतें धुंडी ॥३॥

२१९७

आतां मज देवा । इचे हातींचें सोडवा ॥१॥

पाठी लागलीसे लांसी । इच्छा जिते जैसी तैसी ॥ध्रु.॥

फेडा आतां पांग । अंगीं लपवुनी अंग ॥२॥

दुजें नेणें तुका । कांहीं तुम्हासी ठाउका ॥३॥

२१९८

बहु वाटे भये । माझे उडी घाला दये ॥१॥

फांसा गुंतलों लिगाडीं । न चले बळ चरफडी ॥ध्रु.॥

कुंटित चि युक्ति । माझ्या जाल्या सर्व शक्ति ॥२॥

तुका म्हणे देवा । काममोहें केला गोवा ॥३॥

॥३॥

२१९९

विष्ठा भक्षी तया अमृत पारिखें । वोंगळ चि सखें वोंगळाचें ॥१॥

नये पाहों कांहीं गोर्‍हावाडीचा अंत । झणी ठाका संत दुर्जनापें ॥ध्रु.॥

भेंसळीच्या बीजा अमंगळ गुण । उपजवी सीण दरुषणें ॥२॥

तुका म्हणे छी थूं जया घरीं धन । तेथें तें कारण कासयाचें ॥३॥

॥१॥

२२००

चावळलें काय न करी बडबड । न म्हणे फिकें गोड भुकेलें तें ॥१॥

उमजल्याविण न धरी सांभाळ । असो खळखळ जनाची हे ॥ध्रु.॥

गरज्या न कळे आपुलिया चाडा । करावी ते पीडा कोणा काईं ॥२॥

तुका म्हणे भोग भोगितील भोगें । संचित तें जोगें आहे कोणा ॥३॥

२२०१

आपुला तो देह आम्हां उपेक्षीत । कोठें जाऊं हित सांगों कोणा ॥१॥

कोण नाहीं दक्ष करितां संसार । आम्हीं हा विचार वमन केला ॥ध्रु.॥

नाहीं या धरीत जीवित्वाची चाड । कोठें करूं कोड आणिकांचें ॥२॥

तुका म्हणे असों चिंतोनियां देवा । मी माझें हा हेवा सारूनियां ॥३॥ ॥२॥

२२०२

चाकरीवांचून । खाणें अनुचित वेतन ॥१॥

धणी काढोनियां निजा । करील ये कामाची पूजा ॥ध्रु.॥

उचितावेगळें । अभिलाषें तोंड काळें ॥२॥

सांगे तरी तुका । पाहा लाज नाहीं लोकां ॥३॥

२२०३

बरें सावधान । राहावें समय राखोन ॥१॥

नाहीं सारखिया वेळा । अवघ्या पावतां अवकळा ॥ध्रु.॥

लाभ अथवा हानी । थोड्यामध्यें च भोवनी ॥२॥

तुका म्हणे राखा । आपणा नाहीं तोंचि वाखा ॥३॥

॥२॥

२२०४

काय करूं जी दातारा । कांहीं न पुरे संसारा ॥१॥

जाली माकडाची परि । येतों तळा जातों वरी ॥ध्रु.॥

घालीं भलते ठायीं हात । होती शिव्या बैस लात ॥२॥

आदि अंतीं तुका । सांगे न कळे झाला चुका ॥३॥

२२०५

धर्म तो न कळे । काय झांकितील डोळे ॥१॥

जीव भ्रमले या कामें । कैसीं कळों येती वर्में ॥ध्रु.॥

विषयांचा माज । कांहीं धरूं नेदी लाज ॥२॥

तुका म्हणे लांसी । माया नाचविते कैसी ॥३॥

॥२॥

२२०६

दुर्जनाची जोडी । सज्जनाचे खेंटर तोडी ॥१॥

पाहे निमित्य तें उणें । धांवे छळावया सुनें ॥ध्रु.॥

न म्हणे रामराम । मनें वाचे हें चि काम ॥२॥

तुका म्हणे भागा । आली निंदा करी मागा ॥३॥

२२०७

शादीचें तें सोंग । संपादितां जरा वेंग ॥१॥

पाहा कैसी विटंबना । मूर्खा अभाग्याची जना ॥ध्रु.॥

दिसतें तें लोपी । झिंज्या बोडुनियां पापी ॥२॥

सिंदळी त्या सती । तुका म्हणे थुंका घेती ॥३॥

॥२॥

२२०८

भक्ता म्हणऊनि वंचावें जीवें । तेणें शेण खावें काशासाटीं ॥१॥

नासिले अडबंद कौपीन ते माळा । अडचण राउळामाजी केली ॥ध्रु.॥

अंगीकारिले सेवे अंतराय । तया जाला न्याय खापराचा ॥२॥

तुका म्हणे कोठें तगों येती घाणीं । आहाच ही मनीं अधीरता ॥३॥

॥१॥

२२०९

गयाळाचें काम हिताचा आवारा । लाज फजितखोरा असत नाहीं ॥१॥

चित्ती न मिळे तें डोळां सलों येतें । असावें परतें जवळूनि ॥ध्रु.॥

न करावा संग न बोलावी मात । सावधान चित्ती नाहीं त्यासी ॥२॥

तुका म्हणे दुःख देतील माकडें । घालिती सांकडें उफराटें ॥३॥

२२१०

बहु बरें एकाएकीं । संग चुकी करावा ॥१॥

ऐसें बरें जालें ठावें । अनुभवें आपुल्या ॥ध्रु.॥

सांगावें तें काम मना । सलगी जना नेदावी ॥२॥

तुका म्हणे निघे अगी । दुजे संगीं आतळतां ॥३॥

अलकापुरीं स्वामी कीर्तनास उभे राहिले तेव्हां कवित्वाचा निषेध करून लोक

बोलिले कीं कवित्व बुडवणें तेव्हां कवित्व बुडवून पांच दिवस होते ॥

लोकांनीं फार पीडा केली कीं संसारही नाहीं व परमार्थही बुडविला आणीक कोणी असतें तें जीव देतें मग निद्रा केली ते अभंग ॥ २० ॥

२२११

भूतबाधा आम्हां घरीं । हें तों आश्चर्य गा हरी ॥१॥

जाला भक्तीचा कळस । आले वस्तीस दोष ॥ध्रु.॥

जागरणाचें फळ । दिली जोडोनि तळमळ ॥२॥

तुका म्हणे देवा । आहाच कळों आली सेवा ॥३॥

२२१२

नाहीं जों वेचलों जिवाचिया त्यागें । तोंवरी वाउगें काय बोलों ॥१॥

जाणिवलें आतां करीं ये उदेश । जोडी किंवा नाश तुमची जीवें ॥ध्रु.॥

ठायींचे चि आलें होतें ऐसें मना । जावें ऐसें वना दृढ जालें ॥२॥

तुका म्हणे मग वेचीन उत्तरें । उद्धेसिलें खरें जाल्यावरी ॥३॥

२२१३

करूं कवि काय आतां नाही लाज । मज भक्तराज हांसतील ॥१॥

आतां आला एका निवाड्याचा दिस । सत्याविण रस विरसला ॥ध्रु.॥

अनुभवाविण कोण करी पाप । रिते चि संकल्प लाजलावे ॥२॥

तुका म्हणे आतां न धरवे धीर । नव्हे जीव स्थिर माझा मज ॥३॥

२२१४

नाहीं आइकत तुम्ही माझे बोल । कासया हें फोल उपणूं भूस ॥१॥

येसी तें करीन बैसलिया ठाया । तूं चि बुझावया जवळी देवा ॥ध्रु.॥

करावे ते केले सकळ उपाय । आतां पाहों काय अझुनि वास ॥२॥

तुका म्हणे आला आज्ञेसी सेवट । होऊनियां नीट पायां पडों ॥३॥

२२१५

नव्हे तुम्हां सरी । येवढें कारण मुरारी ॥१॥

मग जैसा तैसा काळ । दाट सारावा पातळ ॥ध्रु.॥

स्वामींचें तें सांडें । पुत्र होतां काळतोंडें ॥२॥

शब्दा नाहीं रुची । मग कोठें तुका वेची ॥३॥

२२१६

केल्यापुरती आळी । कांहीं होते टाळाटाळी ॥१॥

सत्यसंकल्पाचें फळ । होतां न दिसे चि बळ ॥ध्रु.॥

दळणांच्या ओव्या । रित्या खरें मापें घ्याव्या ॥२॥

जातीं उखळें चाटूं । तुका म्हणे राज्य घाटूं ॥३॥

२२१७

आतां नेम जाला । या च कळसीं विठ्ठला ॥१॥

हातीं न धरीं लेखणी । काय भुसकट ते वाणी ॥ध्रु.॥

जाणें तेणें काळ । उरला सारीन सकळ ॥२॥

तुका म्हणे घाटी । चाटू कोरडा शेवटीं ॥३॥

२२१८

पावावे संतोष । तुम्हीं यासाटीं सायास ॥१॥

करीं आवडी वचनें । पालटूनि क्षणक्षणें ॥ध्रु.॥

द्यावें अभयदान । भुमीन पाडावें वचन ॥२॥

तुका म्हणे परस्परें । कांहीं वाढवीं उत्तरें ॥३॥

२२१९

बोलतां वचन असा पाठमोरे । मज भाव बरे कळों आले ॥१॥

मागतिलें नये अरुचीनें हातां । नाहीं वरी सत्ता आदराची ॥ध्रु.॥

समाधानासाटीं लाविलासे कान । चोरलें तें मन दिसतसां ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां तुमचे चि फंद । वरदळ छंद कळों येती ॥३॥

२२२०

काशासाटीं बैसों करूनियां हाट । वाउगा बोभाट डांगोरा हा ॥१॥

काय आलें एका जिवाच्या उद्धारें । पावशी उच्चारें काय हो तें ॥ध्रु.॥

नेदी पट परी अन्नें तों न मरी । आपुलिये थोरीसाटीं राजा ॥२॥

तुका म्हणे आतां अव्हेरिलें तरी । मग कोण करी दुकान हा ॥३॥

२२२१

माझा मज नाहीं । आला उबेग तो कांहीं ॥१॥

तुमच्या नामाची जतन । नव्हतां थोर वाटे सीण ॥ध्रु.॥

न पडावी निंदा । कानीं स्वामींची गोविंदा ॥२॥

तुका म्हणे लाज । आम्हां स्वामीचें तें काज ॥३॥

२२२२

कांहीं मागणें हें आम्हां अनुचित । वडिलांची रीत जाणतसों ॥१॥

देह तुच्छ जालें सकळ उपाधी । सेवेपाशीं बुद्धि राहिलीसे ॥ध्रु.॥

शब्द तो उपाधि अचळ निश्चय । अनुभव हो काय नाहीं अंगीं ॥२॥

तुका म्हणे देह फांकिला विभागीं । उपकार अंगीं उरविला ॥३॥

२२२३

मागितल्यास कर पसरी । पळतां भरी वाखती ॥१॥

काय आम्ही नेणों वर्म । केला श्रम नेणतां ॥ध्रु.॥

बोलतां बरें येतां रागा । कठीण लागा मागेंमागें ॥२॥

तुका म्हणे येथें बोली । असे चाली उफराटी ॥३॥

२२२४

असो तुझें तुजपाशीं । आम्हां त्यासी काय चाड ॥१॥

निरोधें कां कोंडूं मन । समाधान असोनी ॥ध्रु.॥

करावा तो उरे आट । खटपट वाढतसे ॥२॥

तुका म्हणे येउनि रागा । कां मी भागा मुकेन ॥३॥

२२२५

आहे तें चि पुढें पाहों । बरे आहों येथें चि ॥१॥

काय वाढवूनि काम । उगा च श्रम तृष्णेचा ॥ध्रु.॥

स्थिरावतां ओघीं बरें । चाली पुरें पडेना ॥२॥

तुका म्हणे विळतां मन । आम्हां क्षण न लगे ॥३॥

२२२६

सांगा दास नव्हें तुमचा मी कैसा । ऐसें पंढरीशा विचारूनि ॥१॥

कोणासाटीं केली प्रपंचाची होळी । या पायां वेगळी मायबापा ॥ध्रु.॥

नसेल तो द्यावा सत्यत्वासी धीर । नये भाजूं हीर उफराटे ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां आहिक्य परत्रीं । नाहीं कुळगोत्रीं दुजें कांहीं ॥३॥

२२२७

अनन्यासी ठाव एक सर्वकाजें । एकाविण दुजें नेणे चित्ती ॥१॥

न पुरतां आळी देशधडी व्हावें । हें काय बरवें दिसतसे ॥ध्रु.॥

लेंकराचा भार माउलीचे शिरीं । निढळ तें दुरी धरिलिया ॥२॥

तुका म्हणे किती घातली लांबणी । समर्थ होउनि केवढ्यासाटीं ॥३॥

२२२८

स्तुती तरि करूं काय कोणापासीं । कीर्त तरि कैसी वाखाणावी ॥१॥

खोट्या तंव नाहीं अनुवादाचें काम । उरला भ्रम वरि बरा ॥ध्रु.॥

म्हणवावें त्याची खुण नाहीं हातीं । अवकळा फजिती सावकाशें ॥२॥

तुका म्हणे हेंगे तुमचें माझें तोंड । होऊनिया लंड आळवितों ॥३॥

२२२९

कांहीं च न लगे आदि अवसान । बहुत कठीण दिसतसां ॥१॥

अवघ्याच माझ्या वेचविल्या शक्ती । न चलेसी युक्ति जाली पुढें ॥ध्रु.॥

बोलिलें वचन हारपलें नभीं । उतरलों तों उभीं आहों तैसीं ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं न करावेंसें जालें । थकित चि ठेलें वित्त उगें ॥३॥

२२३०

रूपें गोविलें चित्ती । पायीं राहिलें निश्चिंत ॥१॥

तुम्हीं देवा अवघे चि गोमटे । मुख देखतां दुःख न भेटे ॥ध्रु.॥

जाली इंद्रियां विश्रांति । भ्रमतां पीडत ते होतीं ॥२॥

तुका म्हणे भेटी । सुटली भवबंदाची गांठी ॥३॥

॥२०॥

स्वामींनीं तेरा दिवस निद्रा केली. मग भगवंतें येऊन समाधान केलें कीं,कवित्व कोरडें आहे तें काढणें उदकांतून

२२३१

थोर अन्याय केला तुझा अंत म्यां पाहिला । जनाचिया बोलासाटीं चित्ती क्षोभविलें ॥१॥

भागविलासी केला सीण अधम मी यातिहीन । झांकूनि लोचन दिवस तेरा राहिलों ॥ध्रु.॥

अवघें घालूनियां कोडें तानभुकेचें सांकडें । योगक्षेम पुढें तुज करणें लागेल ॥२॥

उदकीं राखिले कागद चुकविला जनवाद । तुका म्हणे ब्रीद साच केलें आपुलें ॥३॥

२२३२

तूं कृपाळू माउली आम्हां दीनांची साउली । न संरित आली बाळवेशें जवळी ॥१॥

माझें केलें समाधान रूप गोजिरें सगुण । निवविलें मन आलिंगन देऊनी ॥ध्रु.॥

कृपा केली जना हातीं पायीं ठाव दिला संतीं । कळों नये चित्तीं दुःख कैसें आहे तें ॥२॥

तुका म्हणे मी अन्यायी क्षमा करीं वो माझे आईं । आतां पुढें काईं तुज घालूं सांकडें ॥३॥

२२३३

कापो कोणी माझी मान सुखें पीडोत दुर्जन । तुज होय सीण तें मी न करीं सर्वथा ॥१॥

चुकी जाली एकवेळा मज पासूनि चांडाळा । उभें करोनियां जळा माजी वह्या राखिल्या ॥ध्रु.॥

नाहीं केला हा विचार माझा कोण अधिकार । समर्थासी भार न कळे कैसा घालावा ॥२॥

गेलें होऊनियां मागें नये बोलों तें वाउगें । पुढिलिया प्रसंगें तुका म्हणे जाणावें ॥३॥

२२३४

काय जाणें मी पामर पांडुरंगा तुझा पार । धरिलिया धीर काय एक न करिसी ॥१॥

उताविळ जालों आधीं मतिमंद हीनबुद्धि । परि तूं कृपानिधी नाहीं केला अव्हेर ॥ध्रु.॥

तूं देवांचा ही देव अवघ्या ब्रम्हांडाचा जीव । आम्हां दासां कींव कां भाकणें लागली ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभरा मी तों पतित चि खरा । अन्याय दुसरा दारीं धरणें बैसलों ॥३॥

२२३५

नव्हती आली सीसा सुरी अथवा घाय पाठीवरी । तो म्यां केला हरी एवढा तुम्हां आकांत ॥१॥

वांटिलासी दोहीं ठायीं मजपाशीं आणि डोहीं । लागों दिला नाहीं येथें तेथें आघात ॥ध्रु.॥

जीव घेती मायबापें थोड्या अन्याच्या कोपें । हें तों नव्हे सोपें साहों तों चि जाणीतलें ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंता तुज ऐसा नाहीं दाता । काय वाणूं आतां वाणी माझी कुंटली ॥३॥

२२३६

तूं माउलीहून मयाळ चंद्राहूनि शीतळ । पाणियाहूनि पातळ कल्लोळ प्रेमाचा ॥१॥

देऊं काशाची उपमा दुजी तुज पुरुषोत्तमा । ओंवाळूनि नामा तुझ्या वरूनि टाकिलों ॥ध्रु.॥

तुवां केलें रे अमृता गोड त्या ही तूं परता । पांचां तत्वांचा जनिता सकळ सत्तानायक ॥२॥

कांहीं न बोलोनि आतां उगा च चरणीं ठेवितों माथा । तुका म्हणे पंढरिनाथा क्षमा करीं अपराध ॥३॥

२२३७

मी अवगुणी अन्यायी किती म्हणोन सांगों काईं । आतां मज पायीं ठाव देई विठ्ठले ॥१॥

पुरे पुरे हा संसार कर्म बिळवंत दुस्तर । राहों नेदी स्थिर एके ठायीं निश्चळ ॥ध्रु.॥

अनेक बुद्धिचे तरंग क्षणक्षणां पालटती रंग । धरूं जातां संग तंव तो होतो बाधक ॥२॥

तुका म्हणे आतां अवघी तोडीं माझी चिंता । येऊनि पंढरिनाथा वास करीं हृदयीं ॥३॥

॥७॥

२२३८

बरें आम्हां कळों आलें देवपण । आतां गुज कोण राखे तुझें ॥१॥

मारिलें कां मज सांग आजिवरी । आतां सरोबरी तुज मज ॥ध्रु.॥

जें आम्ही बोलों तें आहे तुझ्या अंगीं । देईंन प्रसंगीं आजि शिव्या ॥२॥

निलाजिरा तुज नाहीं याति कुळ । चोरटा शिंदळ ठावा जना ॥३॥

खासी धोंडे माती जीव जंत झाडें । एकलें उघडें परदेसी ॥४॥

गाढव कुतरा ऐसा मज ठावा । बईंल तूं देवा भारवाही ॥५॥

लडिका तूं मागें बहुतांसी ठावा । आलें अनुभवा माझ्या तें ही ॥६॥

तुका म्हणे मज खविळलें भांडा । आतां धीर तोंडा न धरवे ॥७॥

२२३९

आम्ही भांडों तुजसवें । वर्मी धरूं जालें ठावें ॥१॥

होसी सरड बेडुक । बाग गांढव्या ही पाईंक ॥ध्रु.॥

बळ करी तया भ्यावें । पळों लागे तया घ्यावें ॥२॥

तुका म्हणे दूर परता । नर नारी ना तूं भूता ॥३॥

२२४०

काय साहतोसी फुका । माझा बुडविला रुका ॥१॥

रीण घराचें पांगिलें । तें न सुटे कांहीं केलें ॥ध्रु.॥

चौघांचिया मतें । आधीं खरें केलें होते ॥२॥

तुका म्हणे यावरी । आतां भीड कोण धरी ॥३॥

२२४१

प्रीतीचा कलहे पदरासी घाली पीळ । सरों नेदी बाळ मागें पुढें पित्यासी ॥१॥

काय लागे त्यासी बळ हेडावितां कोण काळ । गोवितें सबळ जाळीं स्नेहसूत्राचीं ॥ध्रु.॥

सलगी दिला लाड बोले तें तें वाटे गोड । करी बुझावोनि कोड हातीं देऊनि भातुकें ॥२॥

तुका म्हणे बोल कोणा हें कां नेणां नारायणा । सलगीच्या वचना कैचें उपजे विषम ॥३॥

॥४॥

२२४२

भार देखोनि वैष्णवांचे । दूत पळाले यमाचे ॥१॥

आले आले वैष्णववीर । काळ कांपती असुर ॥ध्रु.॥

गरुडटकयाच्या भारें । भूमी गर्जे जेजेकारें ॥ २॥

तुका म्हणे काळ । पळे देखोनियां बळ ॥३॥

॥१॥

२२४३

रंगीं रंगें रे श्रीरंगे । काय भुललासी पतंगें ॥१॥

शरीर जायांचें ठेवणें । धरिसी अभिळास झणें ॥ध्रु.॥

नव्हे तुझा हा परिवार । द्रव्य दारा क्षणभंगुर ॥२॥

अंतकाळींचा सोइरा । तुका म्हणे विठो धरा ॥३॥

॥१॥

२२४४

जन्मा येउनि काय केलें । तुवां मुदल गमाविलें ॥१॥

कां रे न फिरसी माघारा । अझुनि तरी फजितखोरा ॥ध्रु.॥

केली गांठोळीची नासी । पुढें भीके चि मागसी ॥२॥

तुका म्हणे ठाया । जाई आपल्या आलिया ॥३॥

॥१॥

२२४५

पंढरीस जाते निरोप आइका । वैकुंठनायका क्षम सांगा ॥१॥

अनाथांचा नाथ हें तुझें वचन । धांवें नको दीन गांजों देऊं ॥ध्रु.॥

ग्रासिलें भुजंगें सर्पें महाकाळें । न दिसे हें जाळें उगवतां ॥२॥

कामक्रोधसुनीं श्वापदीं बहुतीं । वेढलों आवर्ती मायेचिये ॥३॥

मृदजलनदी बुडविना तरी । आणूनियां वरी तळा नेते ॥४॥

तुका म्हणे तुवां धरिलें उदास । तरि पाहों वास कवणाची ॥५॥

२२४६

कृपाळू सज्जन तुम्ही संतजन । हें चि कृपादान तुमचें मज ॥१॥

आठवण तुम्ही द्यावी पांडुरंगा । कींव माझी सांगा काकुलती ॥ध्रु.॥

अनाथ अपराधी पतिताआगळा । परि पायांवेगळा नका करूं ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही निरविल्यावरि । मग मज हरि उपेक्षीना ॥३॥

२२४७

संतांचिया पायीं माझा विश्वास । सर्वभावें दास जालों त्यांचा ॥१॥

ते चि माझें हित करिती सकळ । जेणें हा गोपाळ कृपा करी ॥ध्रु.॥

भागलिया मज वाहतील कडे । यांचियातें जोडे सर्व सुख ॥२॥

तुका म्हणे शेष घेईंन आवडी । वचन न मोडीं बोलिलों तें ॥३॥

॥३॥

२२४८

लाघवी सूत्रधारी दोरी नाचवी कुसरी । उपजवी पाळूनि संसारि नानापरिचीं लाघवें ॥१॥

पुरोनि पंढरिये उरलें भक्तिसुखें लांचावलें । उभें चि राहिलें कर कटीं न बैसे ॥ध्रु.॥

बहु काळें ना सावळें बहु कठिण ना कोंवळें । गुणत्रया वेगळें बहुबळें आथीलें ॥२॥

असोनि नसे सकळांमधीं मना अगोचर बुद्धी । स्वामी माझा कृपानिधि तुका म्हणे विठ्ठल ॥३॥

२२४९

कीर्तन ऐकावया भुलले श्रवण । श्रीमुख लोचन देखावया ॥१॥

उदित हें भाग्य होईंल कोणे काळीं । चित्ती तळमळी म्हणऊनि ॥ध्रु.॥

उतावीळ बाह्या भेटिलागीं दंड । लोटांगणीं धड जावयासी ॥२॥

तुका म्हणे माथा ठेवीन चरणीं । होतील पारणी इंद्रियांची ॥३॥

२२५०

नाम घेतां कंठ शीतळ शरीर । इंद्रियां व्यापार नाठवती ॥१॥

गोड गोमटें हें अमृतासी वाड । केला कइवाड माझ्या चित्ती ॥ध्रु.॥

प्रेमरसें जाली पुष्ट अंगकांति । त्रिविध सांडिती ताप अंग ॥२॥

तुका म्हणे तेथें विकाराची मात । बोलों नये हित सकळांचें ॥३॥

॥३॥

२२५१

स्वामिकाज गुरुभक्ति । पितृवचन सेवा पति ॥१॥

हे चि विष्णूची महापूजा । अनुभाव नाहीं दुजा ॥ध्रु.॥

सत्य बोले मुखें । दुखवे आणिकांच्या दुःखें ॥२॥

निश्चयाचें बळ । तुका म्हणे तें च फळ ॥३॥

२२५२

चित्ती घेऊनियां तू काय देसी । ऐसें मजपासीं सांग आधीं ॥१॥

तरि च पंढरिराया करिन साटोवाटी । नेघें जया तुटी येईंल तें ॥ध्रु.॥

रिद्धिसिद्धि कांहीं दाविसी अभिळास । नाहीं मज आस मुक्तीची ही ॥२॥

तुका म्हणे तुझें माझें घडे तर । भक्तीचा भाव रे देणें घेणें ॥३॥

२२५३

तुझा संग पुरे संग पुरे । संगति पुरे विठोबा ॥१॥

आपल्या सारिखें करिसी दासां । भिकारिसा जग जाणे ॥ध्रु.॥

रूपा नाहीं ठाव नांवा । तैसें आमुचें करिसी देवा ॥२॥

तुका म्हणे तोयें आपुलें भेंडोळें । करिसी वाटोळें माझें तैसें ॥३॥

२२५४

आतां मज तारीं । वचन हें साच करीं ॥१॥

तुझें नाम दिनानाथ । ब्रिदावळी जगविख्यात ॥ध्रु.॥

कोण लेखी माझ्या दोषा । तुझा त्रिभुवनीं ठसा ॥२॥

वांयां जातां मज । तुका म्हणे तुम्हां लाज ॥३॥

२२५५

विठ्ठल आमुचा निजांचा । सज्जन सोयरा जीवाचा ॥१॥

मायबाप चुलता बंधु । अवघा तुजशीं संबंधु ॥ध्रु.॥

उभयकुळींसाक्ष । तूं चि माझा मातुळपक्ष ॥२॥

समपिऩली काया । तुका म्हणे पंढरिराया ॥३॥

२२५६

वेदाचा तो अर्थ आम्हांसी च ठावा । येरांनी वाहावा भार माथां ॥१॥

खादल्याची गोडी देखिल्यासी नाहीं । भार धन वाही मजुरीचें ॥ध्रु.॥

उत्पत्तिपाळणसंहाराचें निज । जेणें नेलें बीज त्याचे हातीं ॥२॥

तुका म्हणे आलें आपण चि फळ । हातोहातीं मूळ सांपडलें ॥३॥

२२५७

आमचा तूं ॠणी ठायींचा चि देवा । मागावया ठेवा आलों दारा ॥१॥

वर्म तुझें आम्हां सांपडलें हातीं । धरियेले चित्तीं दृढ पाय ॥ध्रु.॥

बैसलों धरणें कोंडोनियां द्वारीं । आंतूनि बाहेरी येओं नेदी ॥२॥

तुज मज सरी होइल या विचारें । जळो भांडखोरें निलाजिरीं ॥३॥

भांडवल माझें मिरविसी जनीं । सहजर वोवनी नाममाळा ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही केली जिवें साटी । तुम्हां आम्हां तुटी घालूं आतां ॥५॥

२२५८

काय धोविलें बाहेरी मन मळलें अंतरीं । गादलें जन्मवरीं असत्यकाटें काटलें ॥१॥

सांडी व्यापार दंभाचा शुद्ध करीं रे मन वाचा । तुझिया चित्तीचा तूं च ग्वाही आपुला ॥ध्रु.॥

पापपुण्यविटाळ देहीं भरितां न विचारिसी कांहीं । काय चाचपसी मही जी अखंड सोंवळी ॥२॥

कामक्रोधा वेगळा ऐसा होई कां सोंवळा । तुका म्हणे कळा गुंडुन ठेवीं कुसरी ॥३॥

२२५९

ऊंस वाढवितां वाढली गोडी । गुळ साकर हे त्याची परवडी ॥१॥

सत्यकर्में आचरें रे । बापा सत्यकर्में आचरें रे । सत्यकर्में आचरें होईंल हित । वाढेल दुःख असत्याचें ॥ध्रु.॥

साकरेच्या आळां लाविला कांदा । स्थूळसानापरि वाढे दुगपधा ॥२॥

सत्य असत्य हें ऐसिया परी । तुका म्हणे याचा विचार करीं ॥३॥

२२६०

पाषाण देव पाषाण पायरी । पूजा एकावरी पाय ठेवी ॥१॥

सार तो भाव सार तो भाव । अनुभवीं देव ते चि जाले ॥ध्रु.॥

उदका भिन्न पालट काईं । गंगा गोड येरां चवी काय नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे हें भाविकांचें वर्म । येरीं धर्माधर्म विचारावें ॥३॥

॥१०॥

२२६१

जन्मा येऊनि कां रे निदसुरा । जायें भेटी वरा रखुमाईंच्या ॥१॥

पाप ताप दैन्य जाईंल सकळ । पावसी अढळउत्तम तें ॥ध्रु.॥

संतमहंतसद्धिहरिदासदाटणी । फिटती पारणीं इंद्रियांचीं ॥२॥

तुका म्हणे तेथें नामाचा गजर । फुकाची अपार लुटी घेई ॥३॥

२२६२

काय धोविलें कातडें । काळकुट भीतरि कुडें ॥१॥

उगा राहें लोकभांडा । चाळविल्या पोरें रांडा ॥ध्रु.॥

घेसी बुंथी पानवथां । उगा च हालविसी माथा ॥२॥

लावूनि बैसे टाळी । मन इंद्रियें मोकळीं ॥३॥

हालवीत बैस माळा । विषयजप वेळोवेळां ॥४॥

तुका म्हणे हा व्यापार । नाम विठोबाचें सार ॥५॥

॥२॥

२२६३

येईवो येईवो येईधांवोनियां । विलंब कां वायां लाविला कृपाळे ॥१॥

विठाबाईं विश्वंभरे भवच्छेदके । कोठें गुंतलीस अगे विश्वव्यापके ॥ध्रु.॥

न करीं न करीं न करीं आतां अळस अव्हेरु । व्हावया प्रकट कैंचें दूरि अंतरु ॥२॥

नेघें नेघें नेघें माझी वाचा विसांवा । तुका म्हणे हांवा हांवा हांवा साधावा ॥३॥

२२६४

हें चि याच्या ऐसें मागावें दान । वंदूनि चरण नारायणा ॥१॥

धीर उदारींव निर्मळ निर्मत्सर । येणें सर्वेश्वर ऐसें नांव ॥ध्रु.॥

हा चि होईंजेल याचिया विभागें । अनुभववी अंगें अनुभववील ॥२॥

जोडे तयाचे कां न करावे सायास । जाला तरि अळस दीनपणे ॥३॥

पावल्यामागें कां न घलावी धांव । धरिल्या तरि हांव बळ येतें ॥४॥

तुका म्हणे घालूं खंडीमध्ये टांक । देवाचें हें एक करुनी घेऊं ॥५॥

२२६५

सत्ताबळें येतो मागतां विभाग । लावावया लाग निमित्य करूं ॥१॥

तुझीं ऐसीं मुखें करूं उच्चारण । बोलें नारायण सांपडवूं ॥ध्रु.॥

आसेविण नाहीं उपजत मोहो । तरि च हा गोहो न पडे फंदीं ॥२॥

तुका म्हणे आतां व्हावें याजऐसें । सरिसें सरिसें समागमें ॥३॥

२२६६

करितां होया व्हावें चित्ती चि नाहीं । घटापटा कांहीं करूं नये ॥१॥

मग हालत चि नाहीं जवळून । करावा तो सीण सीणवितो ॥ध्रु.॥

साहत चि नाहीं कांहीं पांकुळलें । उगल्या उगलें ढळत आहे ॥२॥

तुका म्हणे तरी बोलावें झांकून । येथें खुणे खूण पुरतें चि ॥३॥

२२६७

संतसंगें याचा वास सर्वकाळ । संचला सकळ मूर्तिमंत ॥१॥

घालूनियां काळ अवघा बाहेरी । त्यासी च अंतरीं वास दिला ॥ध्रु.॥

आपुलेसें जिंहीं नाहीं उरों दिलें । चोजवितां भलें ऐसीं स्थळें ॥२॥

तुका म्हणे नाही झांकत परिमळ । चंदनाचें स्थळ चंदन चि ॥३॥

२२६८

पुष्ट कांति निवती डोळे । हे सोहळे श्रीरंगीं ॥१॥

अंतर्बाहीं विलेपन । हें भूषण मिरवूं ॥ध्रु.॥

इच्छेऐसी आवड पुरे । विश्वंभरे जवळी ॥२॥

तुका करी नारायण । या या सेवन नामाचें ॥३॥

२२६९

सुकाळ हा दिवसरजनी । नीत धणी नवी च ॥१॥

करुण सेवूं नानापरी । राहे उरी गोडीनें ॥ध्रु.॥

सरे ऐसा नाहीं झरा । पंक्ती करा समवेत ॥२॥

तुका म्हणे बरवा पान्हा । कान्हाबाईं माउलीचा ॥३॥

२२७०

पाहतां तव एकला दिसे । कैसा असे व्यापक ॥१॥

ज्याचे त्याचे मिळणीं मिळे । तरी खेळे बहुरूपी ॥ध्रु.॥

जाणिवेचें नेदी अंग । दिसों रंग निवडीना ॥२॥

तुका म्हणे ये चि ठायीं । हें तों नाहीं सर्वत्र ॥३॥

॥८॥

२२७१

तुम्हांसाटीं आम्हां आपुला विसर । करितां अव्हेर कैसें दिसे ॥१॥

विचाराजी आतां ठायीचें हे देवा । आम्हां नये हेवा वाढवितां ॥ध्रु.॥

आलों टाकोनियां सुखाची वसती । पुढें माझ्या युक्ति खुंटलिया ॥२॥

तुका म्हणे जाला सकळ वृत्तांत । केला प्रणिपात म्हणऊनि ॥३॥

२२७२

करावा उद्धार हें तुम्हां उचित । आम्ही केली नीत कळली ते ॥१॥

पाववील हाक धांवा म्हणऊन । करावें जतन ज्याचें तेणें ॥ध्रु.॥

दुश्चितासी बोल ठेवायासी ठाव । ऐसा आम्ही भाव जाणतसों ॥२॥

तुका म्हणे माझें कायावाचामन । दुसरें तें ध्यान करित नाही ॥३॥

२२७३

संताचे उपदेश आमुचे मस्तकीं । नाहीं मृतेलोकीं राहाणेसा ॥१॥

म्हणऊनि बहु तळमळी चित्ती । येईवो धांवत पांडुरंगे ॥ध्रु.॥

उपजली चिंता लागला उसीर । होत नाहीं धीर निढळ वाटे ॥२॥

तुका म्हणे पोटीं रिघालेंसे भय । करूं आतां काय ऐसें जालें ॥३॥

२२७४

काळावरि घालूं तरि तो सरिसा । न पुरतां इच्छा दास कैसे ॥१॥

आतां नाहीं कांहीं उसिराचें काम । न खंडावें प्रेम नारायणा ॥ध्रु.॥

देणें लागे मग विलंब कां आड । गोड तरि गोड आदि अंत ॥२॥

तुका म्हणे होइल दरुषणें निश्चिंती । गाईंन तें गीतीं ध्यान मग ॥३॥

२२७५

परउपकारें कायावाचामन । वेचे सुदर्शन रक्षी तया ॥१॥

याजसाटीं असें योजिलें श्रीपति । संकल्पाचे हातीं सर्व जोडा ॥ध्रु.॥

परपीडे ज्याची जिव्हा मुंडताळे । यमदूत डाळे करिती पूजा ॥२॥

तुका म्हणे अंबॠषी दुर्योधना । काय झालें नेणां दुर्वासया ॥३॥

२२७६

हागिल्याचे सिंके वोणवा चि राहे । अपशकुन पाहे वेडगळ ॥१॥

अत्यंत समय नेणतां अवकळा । येऊं नये बळा सिक धरा ॥ध्रु.॥

भोजनसमयीं ओकाचा आठव । ठकोनियां जीव कष्टी करी ॥२॥

तुका म्हणे किती सांगों उगवून । अभाग्याचे गुण अनावर ॥३॥

२२७७

नारे तरि काय नुजेडे कोंबडें । करूनियां वेडें आघ्रो दावी ॥१॥

आइत्याचें साहे फुकाचा विभाग । विक्षेपानें जग ची थू करी ॥ध्रु.॥

नेमून ठेविला करत्यानें काळ । नल्हायेसें बळ करूं पुढें ॥२॥

तुका म्हणे देव साहे जाल्यावरी । असांग चि करी सर्व संग ॥३॥

॥७॥

२२७८

तरी सदा निर्भर दास । चिंताआसविरहित ॥१॥

अवघा चि एकीं ठाव । सर्व भाव विठ्ठलीं ॥ध्रु.॥

निरविलें तेव्हां त्यास । जाला वास त्यामाजी ॥२॥

तुका म्हणे रूप ध्यावें । नाहीं ठावे गुणदोष ॥३॥

२२७९

वेडिया उपचार करितां सोहळे । काय सुख कळे तयासी तें ।

अंधापुढें दीप नाचती नाचणें । भक्तिभावेंविण भक्ति तैसी ॥१॥

तिमाणें राखण ठेवियेलें सेता । घालुनियां माथां चुना तया ।

खादलें म्हणोनि सेवटीं बोबाली । ठायींची भुली कां नेणां रया ॥ध्रु.॥

मुकियापासाव सांगतां पुराण । रोगिया मिष्टान्न काईं होय ।

नपुंसका काय करील पद्मिणी । रुचिविण वाणी तैसे होय ॥२॥

हात पाय नाहीं करिल तो काईं । वृक्षा फळ आहे अमोलिक ।

हातां नये तैसा वांयां च तळमळी । भावेंविण भोळीं म्हणे तुका ॥३॥

२२८०

मेघवृष्टीनें करावा उपदेश परि गुरुनें न करावा शिष्य । वांटा लाभे त्यास केल्या अर्धकर्माचा ॥१॥

द्रव्य वेचावें अन्नसत्रीं भूतीं द्यावें सर्वत्र । नेदावा हा पुत्र उत्तमयाती पोसना ॥ध्रु.॥

बीज न पेरावें खडकीं ओल नाहीं ज्याचे बुडखीं । थीतां ठके सेखीं पाठी लागे दिवाण ॥२॥

गुज बोलावें संतांशीं पत्नी राखावी जैसी दासी । लाड देतां तियेसी वांटा पावे कर्माचा ॥३॥

शुद्ध कसूनिपाहावें वरि रंगा न भुलावें । तुका म्हणे घ्यावें जया नये तुटी तें ॥४॥

२२८१

नावडावें जन नावडावा मान । करूनि प्रमाण तूं चि होई ॥१॥

सोडुनि देहसंबंध वेसनें । ऐसी नारायणें कृपा कीजे ॥ध्रु.॥

नावडावें रूप नावडावे रस । अवघी राहो आस पायांपाशीं ॥२॥

तुका म्हणे आतां आपुलिया सत्ता । करूनि अनंता ठेवा ऐसें ॥३॥

२२८२

उपाधिवेगळे तुम्ही निविऩकार । कांहीं च संसार तुम्हां नाहीं ॥१॥

ऐसें मज करूनि ठेवा नारायणा । समूळ वासना नुरवावी ॥ध्रु.॥

निसंग तुम्हांसी राहणें एकट । नाहीं कटकट साहों येक ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं मिळों येत शिळा । रंगासी सकळा स्पटिकाची ॥३॥

२२८३

माहार माते चपणी भरे । न कळे खरें पुढील ॥१॥

वोंगळ अधमाचे गुण । जातां घडी न लगे चि ॥ध्रु.॥

श्वान झोळी स्वामिसत्ता । कोप येतां उतरे ॥२॥

तुका म्हणे गुमान कां । सांगों लोकां अधमासी ॥३॥

२२८४

डोळ्यामध्यें जैसें कणु । अणु तें हि न समाये ॥१॥

तैसें शुद्ध करीं हित । नका चित्ती बाटवूं ॥ध्रु.॥

आपल्याचा कळवळा। आणिका बाळावरि न ये ॥२॥

तुका म्हणे बीज मुडा । जैशा चाडा पिकाच्या ॥३॥

२२८५

मुखीं नाम हातीं मोक्ष । ऐसी साक्ष बहुतांसी ॥१॥

वैष्णवांचा माल खरा । तुरतुरा वस्तूसी ॥ध्रु.॥

भस्म दंड न लगे काठी । तीर्थां आटी भ्रमण ॥२॥

तुका म्हणे आडकाठी । नाहीं भेटी देवाचे ॥३॥

२२८६

आगी लागो तया सुखा । जेणें हरि नये मुखा ॥१॥

मज होत कां विपत्ति । पांडुरंग राहो चित्तीं ॥ध्रु.॥

जळो तें समूळ । धन संपत्ति उत्तम कुळ ॥२॥

तुका म्हणे देवा । जेणें घडे तुझी सेवा ॥३॥

२२८७

आतां न म्हणे मी माझें । नेघें भार कांहीं ओझें ॥१॥

तूं चि तारिता मारिता । कळों आलासी निरुता ॥ध्रु.॥

अवघा तूं चि जनार्दन । संत बोलती वचन ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । तुझ्या रिगालों वोसंगा ॥३॥

२२८८

समुद्रवळयांकित पृथ्वीचें दान । करितां समान न ये नामा ॥१॥

म्हणऊनि कोणीं न करावा आळस । म्हणा रात्रीदिवस रामराम ॥ध्रु.॥

सकळ ही शास्त्रें पठण करतां वेद । सरी नये गोविंदनाम एकें ॥२॥

सकळ ही तीर्थी प्रयाग काशी । करितां नामाशीं तुळेति ना ॥३॥

कर्वतीं कर्मरीं देहासी दंडण । करितां समान नये नामा ॥४॥

तुका म्हणे ऐसा आहे श्रेष्ठाचार । नाम हें चि सार विठोबाचें ॥५॥

२२८९

अवघ्या वाटा झाल्या क्षीण कळीं न घडे साधन । उचित विधि विधान न कळे न घडे सर्वथा ॥१॥

भक्तिपंथ बहु सोपा पुण्य नागवया पापा । येणें जाणें खेपा येणें चि एक खंडती ॥ध्रु.॥

उभारोनि बाहे विठो पालवीत आहे । दासां मी चि साहे मुखें बोले आपुल्या ॥२॥

भाविक विश्वासी पार उतरिलें त्यांसी । तुका म्हणे नासी कुतर्क्याचे कपाळीं ॥३॥

२२९०

आम्हीं नामाचें धारक नेणों प्रकार आणीक । सर्व भावें एक विठ्ठल चि प्रमाण ॥१॥

न लगे जाणावें नेणावें गावें आनंदें नाचावें । प्रेमसुख घ्यावें वैष्णवांचे संगती ॥ध्रु.॥

भावबळें घालूं कास लज्जा चिंता दवडूं आस । पायीं निजध्यास म्हणों दास विष्णूचे ॥२॥

भय नाहीं जन्म घेतां मोक्षपदा हाणों लाता । तुका म्हणे सत्ता धरूं निकट सेवेची ॥३॥

२२९१

आम्ही हरिचे सवंगडे जुने ठायींचे वेडे बागडे । हातीं धरुनी कडे पाठीसवें वागविलों ॥१॥

म्हणोनि भिन्न भेद नाहीं देवा आम्हां एकदेहीं । नाहीं जालों कहीं एका एक वेगळे ॥ध्रु.॥

निद्रा करितां होतों पायीं सवें चि लंका घेतली तई । वान्नरें गोवळ गाईं सवें चारित फिरतसों ॥२॥

आम्हां नामाचें चिंतन राम कृष्ण नारायण। तुका म्हणे क्षण खातां जेवितां न विसंभों ॥३॥

२२९२

मागें बहुतां जन्मीं हें चि करित आलों आम्ही । भवतापश्रमी दुःखें पीडिलीं निववूं त्यां ॥१॥

गर्जावे हरिचे पवाडे मिळों वैष्णव बागडे । पाझर रोकडे काढूं पाषाणामध्यें ॥ध्रु.॥

भाव शुद्ध नामावळी हषॉ नाचों पिटूं टाळी । घालूं पायां तळीं किळकाळ त्याबळें ॥२॥

कामक्रोध बंदखाणी तुका म्हणे दिले दोन्ही । इंद्रियांचे धणी आम्ही जालों गोसांवी ॥३॥

२२९३

अमर तूं खरा । नव्हे कैसा मी दातारा ॥१॥

चाल जाऊं संतांपुढें । वाद सांगेन निवाडें ॥ध्रु.॥

तुज नांव जर नाहीं । तर माझें दाव काईं ॥२॥

तुज रूप नाहीं । तर माझें दाव काईं ॥३॥

खळसी तूं लीळा । तेथें मी काय वेगळा ॥४॥

साच तूं लटिका । तैसा मी ही म्हणे तुका ॥५॥

२२९४

मंत्र चळ पिसें लागतें सत्वर । अबद्ध ते फार तरले नामें ॥१॥

आशोचे तो बाधी आणिकां अक्षरां । नाम निदसुरा घेतां तरे ॥ध्रु.॥

रागज्ञानघात चुकतां होय वेळ । नाम सर्वकाळ शुभदायक ॥२॥

आणिकां भजना बोलिला निषेध । नाम तें अभेद सकळां मुखीं ॥३॥

तुका म्हणे तपें घालिती घालणी । वेश्या उद्धरूनि नेली नामें ॥४॥

२२९५

नव्हती ते संत करितां कवित्व । संताचे ते आप्त नव्हती संत ॥१॥

येथें नाहीं वेश सरतें आडनांवें । निवडे घावडाव व्हावा अंगीं ॥ध्रु.॥

नव्हती ते संत धरितां भोंपळा । करितां वाकळा प्रावरण ॥२॥

नव्हती ते संत करितां कीर्तन । सांगतां पुराणें नव्हती संत ॥३॥

नव्हती ते संत वेदाच्या पठणें । कर्म आचरणें नव्हती संत ॥४॥

नव्हती संत करितां तप तीर्थाटणें । सेविलिया वन नव्हती संत ॥५॥

नव्हती संत माळामुद्रांच्या भूषणें । भस्म उधळणें नव्हती संत ॥६॥

तुका म्हणे नाहीं निरसला देहे । तों अवघे हे सांसारिक ॥७॥

२२९६

हें चि दान देगा देवा । तुझा विसर न व्हावा ॥१॥

गुण गाईंन आवडी । हे चि माझी सर्व जोडी ॥ध्रु.॥

न लगे मुक्ति आणि संपदा । संतसंग देई सदा ॥२॥

तुका म्हणे गर्भवासीं । सुखें घालावें आम्हासी ॥३॥

२२९७

भाग्यवंता हे परवडी । करिती जोडी जन्माची ॥१॥

आपुलाल्या लाहो भावें । जें ज्या व्हावें तें आहे ॥ध्रु.॥

इच्छाभोजनाचा दाता । न लगे चिंता करावी ॥२॥

तुका म्हणे आल्या थार्‍या । वस्तु बर्‍या मोलाच्या ॥३॥

२२९८

वंचुनियां पिंड । भाता दान करी लंड ॥१॥

जैसी याची चाली वरी । तैसा अंतरला दुरी ॥ध्रु.॥

मेला राखे दिस । ज्यालेपणें जालें वोस ॥२॥

तुका म्हणे देवा । लोभें न पुरे चि सेवा ॥३॥

२२९९

अधीरा माझ्या मना ऐक एकी मात । तूं कां रे दुश्चित निरंतर ॥१॥

हे चि चिंता काय खावें म्हणऊनि । भले तुजहूनि पक्षिराज ॥ध्रु.॥

पाहा ते चातक नेघे भूमिजळा । वरुषे उन्हाळा मेघ तया ॥२॥

सकळयातींमध्यें ठक हा सोनार । त्याघरीं व्यापार झारियाचा ॥३॥

तुका म्हणे जळीं वनीं जीव एक । तयापाशीं लेख काय असे ॥४॥

२३००

कां रे नाठविसी कृपाळु देवासी । पोसितो जनासी एकला तो ॥१॥

बाळा दुधा कोण करितें उत्पत्ती । वाढवी श्रीपति सवें दोन्ही ॥ध्रु.॥

फुटती तरुवर उष्णकाळमासीं । जीवन तयांसी कोण घाली ॥२॥

तेणें तुझी काय नाहीं केली चिंता । राहे त्या अनंता आठवूनि ॥३॥

तुका म्हणे ज्याचें नाम विश्वंभर । त्याचें निरंतर ध्यान करीं ॥४॥

२३०१

उदारा कृपाळा पतितपावना । ब्रिदें नारायणा साच तुझीं ॥१॥

वर्णिलासी जैसा जाणतां नेणतां । तैसा तूं अनंता साच होसी ॥ध्रु.॥

दैत्यां काळ भक्तां मेघश्याममूर्ति । चतुर्भुज हातीं शंख चक्र ॥२॥

काम इच्छा तयां तैसा होसी राणीं । यशोदेच्या स्तनीं पान करी ॥३॥

होऊनि सकळ कांहींच न होसी । तुका म्हणे यासी वेद ग्वाही ॥४॥

२३०२

ऐका संतजन उत्तरें माझे बोबडे बोल । करीं लाड तुम्हांपुढें हो कोणी झणी कोपाल ॥१॥

उपाय साधन आइका कोण गति अवगति । दृढ बैसोनि सादर तुम्ही धरावें चित्तीं ॥ध्रु.॥

धर्म तयासी घडे रे ज्याचे स्वाधीन भाज । कर्म तयासी जोडे रे भीत नाहीं लाज ॥२॥

पुण्य तें जाणां रे भाइनो परउपकाराचें । परपीडा परनिंदा रे खरें पाप तयाचें ॥३॥

लाभ तयासी जाला रे मुखीं देव उच्चारी । प्रपंचापाठी गुंतला हाणी तयासी च थोरी ॥४॥

सुख तें जाणा रे भाइनो संतसमागम । दुःख तें जाणारे भाइनो शम तेथे विशम ॥५॥

साधन तयासी साधे रे ज्याची स्वाधीन बुद्धि । पराधीनासी आहे घात रे थोर जाण संबंधी ॥६॥

मान पावे तो आगळा मुख्य इंद्रियें राखे । अपमानी तो अधररसस्वाद चाखे ॥७॥

जाणता तयासी बोलिजे जाणे समाधान । नेणता तयासी बोलिजे वाद करी भूषण ॥८॥

भला तो चि एक जाणा रे गयावर्जन करी । बुरा धन नष्ट मेळवी परद्वार जो करी ॥९॥

आचारी अन्न काढी रे गाईं अतितभाग । अनाचारी करी भोजन ग्वाही नसतां संग ॥१०॥

स्वहित तेणें चि केलें रे भूतीं देखिला देव । अनहित तयाचें जालें रे आणी अहंभाव ॥११॥

धन्य जन्मा ते चि आले रे एक हरिचे दास । धिग ते विषयीं गुंतले केला आयुष्या नास ॥१२॥

जोहोरि तो चि एक जाणा रे जाणे सद्धिलक्षणें । वेडसरु तो भुले रे वरदळभूषणें ॥१३॥

बिळयाढा तो चि जाणा रे भक्ति दृढ शरीरीं । गांढव्या तयासी बोलिजे एक भाव न धरी ॥१४॥

खोल तो वचन गुरूचें जो गिळूनि बैसे । उथळ धीर नाहीं अंगीं रे म्हणे होईंल कैसें ॥१५॥

उदार तो जीवभाव रे ठेवी देवाचे पायीं । कृपण तयासी बोलिजे पडे उपाधिडाई ॥१६॥

चांगलेंपण तें चि रे ज्याचें अंतर शुद्ध । वोंगळ मिळन अंतरीं वाणी वाहे दुगपध ॥१७॥

गोड तें चि एक आहे रे सार विठ्ठलनाम । कडु तो संसार रे लक्षचौर्‍याशी जन्म ॥१८॥

तुका म्हणे मना घरी रे संतसंगतिसोईं । न लगे कांहीं करावें राहें विठ्ठलपायीं ॥१९॥

॥ येकाखडी ॥ १॥

२३०३

करावा कैवाड । नाहीं तरी आला नाड ॥१॥

स्मरा पंढरीचा देव । मनीं धरोनिया भाव ॥ध्रु.॥

खचविलें काळें । उगवा लवलाहें जाळें ॥२॥

गजर नामाचा । करा लवलाहे वाचा ॥३॥

घरटी चक्रफेरा । जन्ममृत्याचा भोंवरा ॥४॥

नानाहव्यासांची जोडी । तृष्णा करी देशधडी ॥५॥

चरणीं ठेवा चित्ती । म्हणवा देवाचे अंकित ॥६॥

छंद नानापरी । कळा न पविजे हरी ॥७॥

जगाचा जनिता । भक्तिमुक्तींचा ही दाता ॥८॥

झणी माझें माझें । भार वागविसी ओझें ॥९॥

यांची कां रे गेली बुद्धि । नाहीं तरायाची शुद्धि ॥१०॥

टणक धाकुलीं । अवघीं सरती विठ्ठलीं ॥११॥

ठसा त्रिभुवनीं । उदार हा शिरोमणि ॥१२॥

डगमगी तो वांयां जाय । धीर नाहीं गोता खाय ॥१३॥

ढळों नये जरी । लाभ घरिचिया घरीं ॥१४॥

नाहीं ऐसें राहे । कांहीं नासिवंत देहे ॥१५॥

तरणा भाग्यवंत । नटे हरिकीर्तनांत ॥१६॥

थडी टाकी पैलतीर । बाहे ठोके होय वीर ॥१७॥

दया तिचें नांव । अहंकार जाय जंव ॥१८॥

धनधान्य हेवा । नाडे कुटुंबाची सेवा ॥१९॥

नाम गोविंदाचें । घ्या रे हें चि भाग्य साचें ॥२०॥

परउपकारा । वेचा शक्ति निंदा वारा ॥२१॥

फळ भोग इच्छा । देव आहे जयां तैसा ॥२२॥

बरवा ऐसा छंद । वाचे गोविंद गोविंद ॥२३॥

भविष्याचे माथां । भजन न द्यावें सर्वथा ॥२४॥

माग लागला न संडीं । अळसें माती घालीं तोंडीं ॥२५॥

यश कीर्ति मान । तरी जोडे नारायण ॥२६॥

रवि लोपे तेजें । जरी हारपे हें दुजें ॥२७॥

लकार लाविला । असतां नसतां चि उगला ॥२८॥

वासने चि धाडी । बंद खोड्या नाड्या बेडी ॥२९॥

सरतें न कळे । काय झांकियेले डोळे ॥३०॥

खंती ते न धरा । होणें गाढव कुतरा ॥३१॥

सायासाच्या जोडी । पिके काढियेल्या पेडी ॥३२॥

हातीं हित आहे । परि न करिसी पाहें ॥३३॥

अळंकार लेणें । ल्या रे तुळसीमुद्राभूषणें ॥३४॥

ख्याति केली विष्णुदासीं । तुका म्हणे पाहा कैसी ॥३५॥

२३०४

देवें देऊळ सेविलें । उदक कोरडें चि ठेविलें ॥१॥

नव्हे मत गूढ उमानें कांहीं । तूं आपणआपणापें पाहीं ॥ध्रु.॥

पाठें पूर वोसंडला । सरिता सागर तुंबोनि ठेला ॥२॥

वांजेघरीं बाळ तान्हा । एक बाळी दों कानां ॥३॥

तुका म्हणे पैस । अनुभविया ठावा गोडीरस ॥४॥

॥ लोहागांवीं कीर्तनांत मेलें मूल जीत झालें ते समयीं स्वामींनीं अभंग केले ते ॥

२३०५

अशक्य तों तुम्हां नाहीं नारायणा । निर्जीवा चेतना आणावया ॥१॥

मागें काय जाणों स्वामीचे पवाडे । आतां कां रोकडे दावूं नये ॥ध्रु.॥

थोर भाग्य आम्ही समर्थाचे कासे । म्हणवितों दास काय थोडें ॥२॥

तुका म्हणे माझे निववावे डोळे । दावूनि सोहळे सामर्थ्याचे ॥३॥

२३०६

दाता तो एक जाणा । नारायणा स्मरवी ॥१॥

आणीक नासिवंतें काय । न सरे हाय ज्यांच्यानें ॥ध्रु.॥

यावें तयां काकुलती । जे दाविती सुपंथ ॥२॥

तुका म्हणे उरी नुरे । त्याचे खरे उपकार ॥३॥

अलंकापुरीं ब्राम्हण धरणें बसून बेताळीस दिवस उपवासी होता त्यास द्दष्टांत कीं देहूस तुकोबापाशी जाणें. ब्राम्हण स्वामीपें आला त्याबद्दल अभंग ॥ ३१ ॥

२३०७

श्रीपंढरीशा पतितपावना । एक विज्ञापना पायांपाशीं ॥१॥

अनाथां जीवांचा तूं काजकैवारी । ऐसी चराचरीं ब्रिदावळी ॥ध्रु.॥

न संगतां कळे अंतरीचें गुज । आतां तुझी लाज तुज देवा ॥२॥

आळिकर ज्याचें करिसी समाधान । अभयाचें दान देऊनियां ॥३॥

तुका म्हणे तूं चि खेळें दोहीं ठायीं । नसेल तो देई धीर मना ॥४॥

२३०८

अगा ये उदारा अगा विश्वंभरा । रखुमाईंच्या वरा पांडुरंगा ॥१॥

अगा सर्वोत्तमा अगा कृष्णा रामा । अगा मेघश्यामा विश्वजनित्या ॥ध्रु.॥

अगा कृपावंता जीवन तूं दाता । अगा सर्वसत्ता धरितया ॥२॥

अगा सर्वजाणा अगा नारायणा । करुणवचना चित्ती द्यावें ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं अधिकार तैसी । सरती पायांपाशीं केली मागें ॥४॥

२३०९

नव्हें दास खरा । परि जाला हा डांगोरा ॥१॥

यासी काय करूं आतां । तूं हें सकळ जाणता ॥ध्रु.॥

नाहीं पुण्यगाठीं । जे हें वेचूं कोणासाठीं ॥२॥

तुका म्हणे कां उपाधी । वाढविली कृपानिधी ॥३॥

२३१०

तुजविण सत्ता । नाहीं वाचा वदविता ॥१॥

ऐसे आम्ही जाणों दास । म्हणोनि जालों उदास ॥ध्रु.॥

तुम्ही दिला धीर। तेणें मन झालें स्थिर ॥२॥

तुका म्हणे आड । केलों मी हें तुझें कोड ॥३॥

२३११

काय मी जाणता । तुम्हांहुनि अनंता ॥१॥

जो हा करूं अतिशय । कां तुम्हां दया नये ॥ध्रु.॥

काय तुज नाहीं कृपा । विश्वाचिया मायबापा ॥२॥

तुका म्हणे वाणी । माझी वदे तुम्हांहुनि ॥३॥

२३१२

काय ज्ञानेश्वरीं उणें । तिंहीं पाठविलें धरणें ॥१॥

ऐकोनियां लिखित । म्हुण जाणवली हे मात ॥ध्रु.॥

तरी जाणे धणी । वदे सेवकाची वाणी ॥२॥

तुका म्हणे ठेवा । होतां सांभाळावें देवा ॥३॥

२३१३

ठेवूनियां डोईं । पायीं जालों उतराईं ॥१॥

कारण तें तुम्हीं जाणां । मी तराळ नारायणा ॥ध्रु.॥

प्रसंगीं वचन । दिलें तें चि खावें अन्न ॥२॥

तुका म्हणे भार । तुम्ही जाणां थोडा फार ॥३॥

उपदेश अभंग ॥ ११ ॥

२३१४

नको कांहीं पडों ग्रंथाचे भरीं । शीघ व्रत करीं हें चि एक ॥१॥

देवाचिये चाडे आळवावें देवा । ओस देहभावा पाडोनियां ॥ध्रु.॥

साधनें घालिती काळाचिये मुखी । गर्भवास सेकीं न चुकती ॥२॥

उधाराचा मोक्ष होय नव्हे ऐसा । पतनासी इच्छा आवश्यक ॥३॥

रोकडी पातली अंगसंगें जरा । आतां उजगरा कोठवरि ॥४॥

तुका म्हणे घालीं नामासाठी उडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥५॥

२३१५

नाहीं देवापाशीं मोक्षाचे गांठोळें । आणूनि निराळें द्यावें हातीं ॥१॥

इंद्रियांचा जय साधुनियां मन । निर्विषय कारण असे तेथें ॥ध्रु.॥

उपास पारणीं अक्षरांची आटी । सत्कर्मां शेवटीं असे फळ ॥२॥

आदरें संकल्प वारीं अतिशय । सहज तें काय दुःख जाण ॥३॥

स्वप्नींच्या घायें विळवसी वांयां । रडे रडतियासवें मिथ्या ॥४॥

तुका म्हणे फळ आहे मूळापाशीं । शरण देवासीं जाय वेगीं ॥५॥

२३१६

तजिलें भेटवी आणूनि वासना । दाविल्याचे जना काय काज ॥१॥

आळवावें देवा भाकूनि करुणा । आपुलिया मना साक्ष करीं ॥ध्रु.॥

नाहीं जावें यावें दुरूनि लागत । आहे साक्षभूत अंतरींचा ॥२॥

तुका म्हणे हा आहे कृपासिंधु । तोडी भवबंधु तात्काळिक ॥३॥

२३१७

गोविंद गोविंद । मना लागलिया छंद ॥१॥

मग गोविंद ते काया । भेद नाहीं देवा तया ॥ध्रु.॥

आनंदलें मन । प्रेमें पाझरती लोचन ॥२॥

तुका म्हणे आळी । जेवी नुरे चि वेगळी॥३॥

२३१८

ज्याचें जया ध्यान । तें चि होय त्याचें मन ॥१॥

म्हणऊनि अवघें सारा । पांडुरंग दृढ धरा ॥ध्रु.॥

सम खूण ज्याचे पाय । उभा व्यापक विटे ठाय ॥२॥

तुका म्हणे नभा । परता अनूचा ही गाभा ॥३॥

२३१९

पाहुनियां ग्रंथ करावें कीर्तन । तेव्हां आलें जाण फळ त्याचें ॥१॥

नाहीं तरि वांयां केली तोंडपिटी । उरी ते शेवटी उरलीसे ॥ध्रु.॥

पढोनियां वेद हरिगुण गावे । ठावें तें जाणावें तेव्हां जालें ॥२॥

तप तिर्थाटण तेव्हां कार्यसिद्धि । स्थिर राहे बुद्धि हरिच्या नामीं ॥३॥

यागयज्ञादिक काय दानधर्म । तरि फळ नाम कंठीं राहे ॥४॥

तुका म्हणे नको काबाडाचे भरी । पडों सार धरीं हें चि एक ॥५॥

२३२०

सुखें खावें अन्न । त्याचें करावें चिंतन ॥१॥

त्याचें दिलें त्यासी पावे । फळ आपणासी फावे ॥ध्रु.॥

आहे हा आधार । नाम त्याचें विश्वंभर ॥२॥

नाही रिता ठाव । तुका म्हणे पसरीं भाव ॥३॥

२३२१

संकोचोनि काय जालासी लहान । घेई अपोशण ब्रम्हांडाचें ॥१॥

करोनि पारणें आंचवें संसारा । उशीर उशिरा लावूं नको ॥ध्रु.॥

घरकुलानें होता पडिला अंधार । तेणें केलें फार कासावीस ॥२॥

झुगारूनि दुरी लपविलें काखे । तुका म्हणे वाखे कौतुकाचे ॥३॥

२३२२

माझ्या बापें मज दिधलें भातुकें । म्हणोनि कवतुकें क्रीडा करीं ॥१॥

केली आळी पुढें बोलिलों वचन । उत्तम हें ज्ञान आलें त्याचें ॥ध्रु.॥

घेऊनि विभाग जावें लवलाहा । आलेति या ठाया आपुलिया ॥२॥

तुका ज्ञानदेवीं समुदाय । करावा मी पाय येइन वंदूं ॥३॥

२३२३

ज्ञानियांचा गुरु राजा महाराव । म्हणती ज्ञानदेव ऐसें तुम्हां ॥१॥

मज पामरा हें काय थोरपण । पायींची वाहाण पायीं बरी ॥ध्रु.॥

ब्रम्हादिक जेथें तुम्हां वोळगणे । इतर तुळणें काय पुरे ॥२॥

तुका म्हणे नेणे युक्तीची ते खोलीं । म्हणोनि ठेविली पायीं डोईं ॥३॥

२३२४

बोलिलीं लेकुरें । वेडीं वांकुडीं उत्तरें ॥१॥

करा क्षमा अपराध । महाराज तुम्ही सिद्धी ॥ध्रु.॥

नाहीं विचारिला । अधिकार म्यां आपुला ॥२॥

तुका म्हणे ज्ञानेश्वरा । राखा पायांपें किंकरा ॥३॥

२३२५

काय तुम्ही जाणां । करूं अव्हेर नारायणा ॥१॥

तरी या लटिक्याची गोही । निवडली दुसरे ठायीं ॥ध्रु.॥

कळों अंतरींचा गुण । नये फिटल्यावांचून ॥२॥

आणिलें अनुभवा । जनाच्या हें ज्ञानदेवा ॥३॥

आणीक कोणी मिती । त्यांच्या चिंतनें विश्रांति ॥४॥

तुका म्हणे बीज पोटीं । फळ तैसें चि सेवटीं ॥५॥

२३२६

अविश्वासीयाचें शरीर सुतकी । विटाळ पातकी भेद वाही ॥१॥

काय त्याचे वेल जाईंल मांडवा । होता तैसा ठेवा आला पुढें ॥ध्रु.॥

मातेचा संकल्प व्हावा राजबिंडा । कपाळीचें धोंडा उभा ठाके ॥२॥

तुका म्हणे जैसा कुचराचा दाणा । परिपाकीं अन्ना न मिळे जैसा ॥३॥

२३२७.

तामसाचीं तपें पापाची सिदोरी । तमोगुणें भरी घातले ते ॥१॥

राज्यमदा आड सुखाची संपत्ति । उलंघूनि जाती निरयगांवा ॥ध्रु.॥

इंद्रियें दमिलीं इच्छा जिती जीवीं । नागविती ठावीं नाहीं पुढें ॥२॥

तुका म्हणे हरिभजनावांचून । करिती तो सीण पाहों नये ॥३॥

२३२८

हरिकथेवांचून इच्छिती स्वहित । हरिजन चित्ती न घला तेथें ॥१॥

जाईंल भंगोन आपुला विश्वास । होईंल या नास कारणांचा ॥ध्रु.॥

ज्याचिया बैसावे भोजनपंगती । त्याचिया संगती तैसे खावें ॥२॥

तुका म्हणे काय जालेसि जाणते । देवा ही परते थोर तुम्ही ॥३॥

२३२९

सेवकें करावें स्वामीचें वचन । त्यासी हुंतूंपण कामा नये ॥१॥

घेईंल जीव कां सारील परतें । भंगलिया चित्ती सांदी जनां ॥ध्रु.॥

खद्योतें दावावी रवी केवीं वाट । आपुलें चि नीट उसंतावें ॥२॥

तुका म्हणे तो ज्ञानाचा सागर । परि नेंदी अगर भिजों भेदें ॥३॥

२३३०

जयाचिये द्वारीं सोन्याचा पिंपळ । अंगीं ऐसें बळ रेडा बोले ॥१॥

करील तें काय नव्हे महाराज । परि पाहे बीज शुद्ध अंगीं ॥ध्रु.॥

जेणें हे घातली मुक्तीची गवांदी । मेळविली मांदी वैष्णवांची ॥२॥

तुका म्हणे तेथें सुखा काय उणें । राहे समाधानें चित्तीचिया ॥३॥

२३३१

बहुतां छंदाचें बहु वसे जन । नये वांटूं मन त्यांच्या संगें ॥१॥

करावा जतन आपुला विश्वास । अंगा आला रस आवडीचा ॥ध्रु.॥

सुखाची समाधी हरिकथा माउली । विश्रांति साउली सिणलियांची ॥२॥

तुका म्हणे बुडे बांधोनि दगड । तेथें काय कोड धांवायाचें ॥३॥

२३३२

हरिकथे नाहीं । विश्वास ज्याचे ठायीं ॥१॥

त्याची वाणी अमंगळ । कान उंदराचें बीळ ॥ध्रु.॥

सांडुनि हा रस । करिती आणीक सायास ॥२॥

तुका म्हणे पिसीं । वांयां गेलीं किती ऐसीं ॥३॥

२३३३

प्रेम अमृताची धार । वाहे देवा ही समोर ॥१॥

उर्ध्ववाहिनी हरिकथा । मुगुटमणि सकळां तीर्थां ॥ध्रु.॥

शिवाचें जीवन । जाळी महादोष कीर्तन ॥२॥

तुका म्हणे हरि । इची स्तुति वाणी थोरी ॥३॥

२३३४

आतां माझ्या मना । इची घडो उपासना ॥१॥

ऐसें करींपांडुरंगा । प्रेमवोसंडेसेंअंगा ॥ध्रु.॥

सर्व काळ नये । वाचेविट आड भये ॥२॥

तुका वैष्णवांसंगती । हें चि भजन पंगती ॥३॥

२३३५

उपास कराडी । तिहीं करावीं बापुडीं ॥१॥

आम्ही विठोबाचे दास । चिंता झुगारावी आस ॥ध्रु.॥

भक्तीच्या उत्कषॉ । नाहीं मुक्तीचें तें पिसें ॥२॥

तुका म्हणे बळ । अंगीं आमुच्या सकळ ॥३॥

२३३६

करविली तैसी केली कटकट । वांकडें कीं नीट देव जाणे ॥१॥

कोणाकारणें हें जालेंसे निर्माण । देवाचें कारण देव जाणे ॥२॥

तुका म्हणे मी या अभिमाना वेगळा । घालुनि गोपाळा भार असें ॥३॥

२३३७

तुम्ही येथें पाठविला धरणेकरी । त्याची जाली परी आइका ते ॥१॥

आतां काय पुढें वाढवुनि विस्तार । जाला समाचार आइका तो ॥ध्रु.॥

देवाचें उचित एकादश अभंग । महाफळ त्याग करूनि गेला ॥२॥

तुका म्हणे सेवा समर्पूनि पायीं । जालों उतराईं ठावें असो ॥३॥

॥३१॥

२३३८

मरण माझें मरोन गेलें । मज केलें अमर ॥१॥

ठाव पुसिलें बुड पुसिलें । वोस वोसलें देहभावा ॥ध्रु.॥

आला होता गेला पूर । धरिला धीर जीवनीं ॥२॥

तुका म्हणे बुनादीचें । जालें साचें उजवणें ॥३॥

२३३९

माझे लेखीं देव मेला । असो त्याला असेल ॥१॥

गोष्टी न करी नांव नेघें । गेलों दोघें खंडोनी ॥ध्रु.॥

स्तुतिसमवेत निंदा । केला धंदा उदंड ॥२॥

तुका म्हणे निवांत ठेलों । वेचित आलों जीवित्व ॥३॥

२३४०

लवविलें तया सवे लवे जाती । अभिमाना हातीं सांपडेना ॥१॥

भोळिवेचें लेणें विष्णुदासां साजे । तेथें भाव दुजे हारपती ॥ध्रु.॥

अर्चन वंदन नवविधा भक्ति । दया क्षमा शांति ठायीं ॥२॥

तये गांवीं नाहीं दुःखाची वसती । अवघा चि भूतीं नारायण ॥३॥

अवघें चि जालें सोंवळें ब्रम्हांड । विटाळाचें तोंड न देखती ॥४॥

तुका म्हणे गाजे वैकुंठीं सोहळा । याही भूमंडळामाजी कीर्ति ॥५॥

२३४१

पंढरीची वारी आहे माझे घरीं । आणीक न करीं तीर्थव्रत ॥१॥

व्रत एकादशी करीन उपवासी । गाइन अहर्निशीं मुखीं नाम ॥२॥

नाम विठोबाचें घेईंन मी वाचे । बीज कल्पांतींचें तुका म्हणे ॥३॥

२३४२

संपदा सोहळा नावडे मनाला । करी तें टकळा पंढरीचा ॥१॥

जावें पंढरिसी आवडी मनासी । कधीं एकादशी आषाढी हे ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें आर्त ज्याचे मनीं । त्याची चक्रपाणी वाट पाहे ॥३॥

२३४३

कथनी पठणी करूनि काय । वांचुनि रहणी वांयां जाय ॥१॥

मुखीं वाणी अमृतगोडी । मिथ्या भुकें चरफडी ॥ध्रु.॥

पिळणी पाक करितां दगडा । काय जडा होय तें ॥२॥

मधु मेळवूनि माशी । आणिका सांसी पारधिया ॥३॥

मेळऊनि धन मेळवी माती । लोभ्या हातीं तें चि मुखीं ॥४॥

आपलें केलें आपण खाय । तुका वंदी त्याचे पाय ॥५॥

२३४४

उमटती वाणी । वाटे नामाचिया ध्वनी ॥१॥

बरें सेवन उपकारा । द्यावें द्यावें या उत्तरा ॥ध्रु.॥

सरळ आणि मृद । कथा पाहावी तें उर्ध ॥२॥

गात जात तुका । हा चि उपदेश आइका ॥३॥

२३४५

कथाकाळींची मर्यादा सांगतों ते भावें वंदा । प्रीतीने गोविंदा हें चि एक आवडे ॥१॥

टाळ वाद्या गीत नृत्य अंतःकरणें प्रेमभरित । वाणिता तो कीर्त तद्भावने लेखावा ॥ध्रु.॥

नये अळसें मोडूं अंग कथे कानवडें हुंग । हेळणेचा रंग दावी तो चांडाळ ॥२॥

तोंडी विडा माने ताठा थोरपणे धाली गेंठा । चित्ती नेदी नामपाठा गोष्टी लावी तो चांडाळ ॥४॥

कथे इच्छी मान दावूनियां थोरपण रजा । संकोच न लुगडी सांवरी तो चांडाळा ॥५॥

आपण बैसे बाजेवरी सामान हरिच्या दासां धरी । तरि तो सुळावरि वाहिजे निश्चयेसीं ॥६॥

येतां नकरी नमस्कार कर जोडोनियां नम्र । न म्हणवितां थोर आणिकां खेटी तो चांडाळ ॥७॥

तुका विनवी जना कथे नाणावें अवगुणा । करा नारायणा ॠणी समर्पक भावें ॥८॥

२३४६

कथा देवाचें ध्यान । कथा साधना मंडण । कथे ऐसें पुण्य आणीक नाहीं सर्वथा ॥१॥

ऐसा साच खरा भाव । कथेमाजी उभा देव ॥ध्रु.॥

मंत्र स्वल्प जना उच्चारितां वाचे मना । म्हणतां नारायणा क्षणें जळती महा दोष ॥२॥

भावें करितां कीर्तन तरे तारी आणीक जन । भेटे नारायण संदेह नाहीं म्हणे तुका ॥३॥

२३४७

कथा त्रिवेणीसंगम देव भक्त आणि नाम । तेथींचें उत्तम चरणरज वंदितां ॥१॥

जळती दोषांचे डोंगर शुद्ध होती नारी नर । गाती ऐकती सादर जे पवित्र हरिकथा ॥ध्रु.॥

तीर्थी तया ठाया येती पुनीत व्हावया । पर्वकाळ पायां तळीं वसे वैष्णवां॥२॥

अनुपम्य हा महिमा नाहीं द्यावया उपमा । तुका म्हणे ब्रम्हा नेणे वर्णू या सुखा ॥३॥

२३४८

सांडूनि कीर्तन न करीं आणीक काज । नाचेन निर्लज्ज तुझ्या रंगीं ॥१॥

आवडीचें आर्त पुरवीं पंढरिराया । शरण तुझ्या पायां या चि लागीं ॥ध्रु.॥

टाळी वाहूनियां विठ्ठल म्हणेन । तेणें निवारीन भवश्रम ॥२॥

तुका म्हणे देवा नुपेक्षावें आम्हां । न्यावें निजधामा आपुलिया ॥३॥

२३४९

जळती कीर्तनें । दोष पळतील विघ्नें ॥१॥

हें चि बिळवंत गाढें । आनंद करूं दिंडीपुढें ॥ध्रु.॥

किळ पापाची हे मूर्ति । नामखड्ग घेऊं हातीं ॥२॥

तुका म्हणे जाऊं । बळें दमामे ही लावूं ॥३॥

२३५०

यम सांगे दूतां तुम्हां नाहीं तेथें सत्ता । जेथें होय कथा सदा घोष नामाचा ॥१॥

नका जाऊं तया गांवां नामधारकाच्या शिवां । सुदर्शन येवा घरटी फिरे भोंवती ॥ध्रु.॥

चक्र गदा घेउनी हरि उभा असे त्यांचे द्वारीं । लIमी कामारी रिद्धिसिद्धीसहित ॥२॥

ते बिळयाशिरोमणी हरिभक्त ये मेदिनी । तुका म्हणे कानीं यम सांगे दूतांचे ॥३॥

२३५१

कान्हया रे जगजेठी । देई भेटी एकवेळे ॥१॥

काय मोकलिलें वनीं । सावजांनीं वेढिलें ॥ध्रु.॥

येथवरी होता संग । अंगें अंग लपविलें ॥२॥

तुका म्हणें पाहिलें मागें । एवढ्या वेगें अंतरला ॥३॥

२३५२

आपुल्या आम्ही पुसिलें नाही । तुज कांहीं कारणें ॥१॥

मागें मागें धांवत आलों । कांहीं बोलों यासाटीं ॥ध्रु.॥

बहुत दिस होतें मनीं । घ्यावी धणी एकांतीं ॥२॥

तुका म्हणे उभा राहें । कान्हो पाहें मजकडे ॥३॥

२३५३

धन्य बा ह्या ऐशा नारी । घरीं दारीं नांदती ॥१॥

चोरूनिया तुजपाशीं । येतां त्यांसी न कळतां ॥ध्रु.॥

दोन्हीं ठायीं समाधान । सम कठीण बहुतचि ॥२॥

तुका म्हणे जीवासाठीं । दुर्लभ भेटी ते देवा ॥३॥

२३५४

उदासीना पावल्या वेगीं । अंगा अंगीं जडलिया ॥१॥

वेटाळिला भोंवता हरी । मयोरफेरीं नाचती ॥ध्रु.॥

मना आले करिती चार । त्या फार हा एकला ॥२॥

तुका म्हणे नारायणीं । निराजनी मीनलिया ॥३॥

२३५५

विशमाची शंका वाटे । सारिखें भेटे तरी सुख ॥१॥

म्हणऊनि चोरिलें जना । आल्या राणां एकांतीं ॥ध्रु.॥

दुजियासी कळों नये । जया सोय नाहीं हे ॥२॥

तुका म्हणे मोकळें मन । नारायण भोगासी ॥३॥

२३५६

आलिंगन कंठाकंठीं । पडे मिठी सर्वांगें ॥१॥

न घडे मागें परतें मन । नारायण संभोगी ॥ध्रु.॥

वचनासी वचन मिळे । रिघती डोळे डोळियांत ॥२॥

तुका म्हणे अंतर्ध्यानीं । जीव जीवनीं विराल्या ॥३॥

२३५७

कोणी सुना कोणी लेंकी । कोणी एकी सतंता ॥१॥

अवघियांची जगनिंद । जाली धिंद सारखी ॥ध्रु.॥

अवघ्या अवघ्या चोरा । विना वरा मायबापा ॥२॥

तुका म्हणे करा सेवा । आलें जीवावर तरी ॥३॥

२३५८

येथील जें एक घडी । तये जोडी पार नाहीं ॥१॥

ती त्यांचा सासुरवास । कैंचा रस हा तेथें ॥ध्रु.॥

अवघे दिवस गेले कामा । हीं जन्मा खंडण ॥२॥

तुका म्हणे रतल्या जनीं । सोडा झणी कान्होबा ॥३॥

॥८॥

२३५९

चिंता नाहीं गांवीं विष्णुदासांचिये । घोष जयजयकार सदा ॥१॥

नारायण घरीं सांठविलें धन । अवघे चि वाण तया पोटीं ॥ध्रु.॥

सवंग सकळां पुरे धणीवरी । सेवावया नारी नर बाळा ॥२॥

तुका म्हणे येणें आनंदी आनंदु । गोविंदें गोविंदु पिकविला ॥३॥

२३६०

करिती तया वेवसाव आहे । येथें व्हा रे साहे एकां एक ॥१॥

गातां आइकतां समान चि घडे । लाभें लाभ जोडे विशेषता ॥ध्रु.॥

प्रेमाचें भरतें भातें घ्यावें अंगीं । नटे टाळी रंगीं शूरत्वेंसी ॥२॥

तुका म्हणे बहुजन्मांचे खंडण । होइल हा सीण निवारोनि ॥३॥

॥२॥

२३६१

नाहीं घाटावें लागत । एका सितें कळें भात ॥१॥

क्षीर निवडितें पाणी । चोंची हंसाचिये आणी ॥ध्रु.॥

आंगडें फाडुनि घोंगडें करी । अवकळा तये परी ॥२॥

तुका म्हणे कण । भुसीं निवडे कैंचा सीण ॥३॥

स्वामीचें अभंगींचें नांव काढून सालोमालो आपलें नांव घालीत त्यावर अभंग ॥ ८ ॥

२३६२

सालोमालो हरिचे दास । म्हणउन केला अवघा नास ॥१॥

अवघें बचमंगळ केलें । म्हणती एकांचें आपुले ॥ध्रु.॥

मोडूनि संतांचीं वचनें । करिती आपणां भूषणें ॥२॥

तुका म्हणे कवी । जगामधीं रूढ दावी ॥३॥

२३६३

जायाचे अळंकार । बुडवूनि होती चोर ॥१॥

त्यांसी ताडणाची पूजा । योग घडे बर्‍या वोजा ॥ध्रु.॥

अभिलाषाच्या सुखें । अंतीं होती काळीं मुखें ॥२॥

तुका म्हणे चोरा । होय भूषण मातेरा ॥३॥

२३६४

कालवूनि विष । केला अमृताचा नास ॥१॥

ऐशा अभाग्याच्या बुद्धि । सत्य लोपी नाहीं शुद्धि ॥ध्रु.॥

नाक कापुनि लावी सोनें । कोण अळंकार तेणें ॥२॥

तुका म्हणे बावी । मोडूनि मदार बांधावी ॥३॥

२३६५

कण भुसाच्या आधारें । परि तें निवडितां बरें ॥

काय घोंगालि पाधाणी । ताकामध्यें घाटी लोणी ॥ध्रु.॥

सुइणीपुढें चेंटा । काय लपविसी चाटा ॥२॥

तुका म्हणे ज्ञान । दिमाकाची भनभन ॥३॥

२३६६

विकल तेथें विका । माती नांव ठेवूनि बुका ॥१॥

हा तो निवाड्याचा ठाव । खर्‍या खोट्या निवडी भाव ॥ध्रु.॥

गर्‍हवारे हा विधि । पोट वाढविलें चिंधीं ॥२॥

लावूं जाणे विल्हे। तुका साच आणिक कल्हे ॥३॥

२३६७

विषयीं अद्वये । त्यासी आम्हां सिवो नये ॥१॥

देव तेथुनि निराळा । असे निष्काम वेगळा ॥ध्रु.॥

वासनेची बुंथी । तेथें कैची ब्रम्हस्थिति ॥२॥

तुका म्हणे असतां देहीं । तेथें नाही जेमेतीं ॥३॥

२३६८

नमितों या देवा । माझी एके ठायीं सेवा ॥१॥

गुणअवगुण निवाडा । म्हैस म्हैस रेडा रेडा ॥ध्रु.॥

जनीं जनार्दन । साक्ष त्यासी लोटांगण ॥२॥

तुका म्हणे खडे । निवडू दळणीं घडघडे ॥३॥

॥८॥

२३६९

जीव जीती जीवना संगें । मत्स्या मरण त्या वियोगें ॥१॥

जया चित्तीं जैसा भाव । तयां जविळ तैसा देव ॥ध्रु.॥

सकळां पाडीये भानु । परि त्या कमळाचें जीवनु ॥२॥

तुका म्हणे माता । वाहे तान्हे याची चिंता ॥३॥

२३७०

मुंगीचिया घरा कोण जाय मूळ । देखोनियां गूळ धांव घाली ॥१॥

याचकाविण काय खोळंबला दाता । तोचि धांवे हिता आपुलिया ॥ध्रु.॥

उदक अन्न काये म्हणे मज खा ये । भुकेला तो जाये चोजवीत ॥२॥

व्याधी पिडिला धांवे वैद्याचिया घरा । दुःखाच्या परिहारा आपुलिया ॥३॥

तुका म्हणे जया आपुलें स्वहित । करणें तो चि प्रीत धरी कथे ॥४॥

२३७१

जन्मांतरिंचा परिट न्हावी । जात ठेवी त्यानें तें ॥१॥

वाखर जैसा चरचरी । तोंड करी संव दणी ॥ध्रु.॥

पूर्व जन्म शिखासूत्र । मळ मूत्र अंतरीं ॥२॥

तुका म्हणे करिती निंदा । धुवटधंदा पुढिलांचा ॥३॥

२३७२

नाम दुसी त्याचें नको दरषण । विष तें वचन वाटे मज ॥१॥

अमंगळ वाणी नाइकवे कानीं । निंदेची पोहोणी उठे तेथें ॥ध्रु.॥

काय लभ्य त्याचिये वचनीं । कोणत्या पुराणीं दिली ग्वाही ॥२॥

काय आड लावूं त्याचिया तोंडासी । आतां या जिभेसी काय करूं ॥३॥

तुका म्हणे संत न मनिती त्यांस । घेऊं पाहे ग्रास यमदूत ॥४॥

२३७३

येऊनि नरदेहा झांकितील डोळे । बळें चि अंधळे होती लोक ॥१॥

उजडासरसी न चलती वाट । पुढील बोभाट जाणोनियां ॥ध्रु.॥

बहु फेरे आले सोसोनि वोळसा । पुढें नाहीं ऐसा लाभ मग ॥२॥

तुका म्हणे जाऊं सादावीत वाट । भेटे तरी भेटो कोणी तरी ॥३॥

२३७४

नव्हे जोखाईं जोखाईं । मायराणी मेसाबाईं ॥१॥

बिळया माझा पंढरिराव । जो या देवांचा ही देव ॥ध्रु.॥

रंडी चंडी शक्ति । मद्यमांस भिक्षती ॥२॥

बहिरव खंडेराव । रोटीसुटीसाटीं देव ॥३॥

गणोबा विक्राळ । लाडुमोदकांचा काळ ॥४॥

मुंज्या म्हैसासुरें । हें तों कोण लेखी पोरें ॥५॥

वेताळें फेताळें । जळो त्यांचें तोंड काळें ॥६॥

तुका म्हणे चित्तीं । धरा रखुमाईंचा पती ॥७॥

२३७५

पडतां जड भारी । दासीं आठवावा हरी ॥१॥

मग तो होऊं नेदी सीण । आड घाली सुदर्शन ॥ध्रु.॥

नामाच्या चिंतनें । बारा वाटा पळती विघ्नें ॥२॥

तुका म्हणे प्राण । करा देवासी अर्पण ॥३॥

२३७६

मायें मोकलिलें कोठें जावें बळें । आपुलिया बळें न वंचे तें ॥१॥

रुसोनियां पळे सांडुनियां ताट । मागें पाहे वाट यावें ऐसीं ॥ध्रु.॥

भांडवल आम्हां आळी करावी हे । आपणें माये धांवसील ॥२॥

तुका म्हणे आळी करुनियां निकी । देसील भातुकीं बुझाऊनि ॥३॥

२३७७

नागर गोडें बाळरूप । तें स्वरूप काळीचें ॥१॥

गाईंगोपाळांच्या संगें । आलें लागें पुंडलीका ॥ध्रु.॥

तें हें ध्यान दिगांबर । कटीं कर मिरवती ॥२॥

नेणपणे उगें चि उभें । भक्तिलोभें राहिलें ॥३॥

नेणे वरदळाचा मान । विटे चरण सम उभें ॥४॥

सहज कटावरी हात । दहींभात शिदोरी ॥५॥

मोहरी पांवा गांजिवा पाठीं । धरिली काठी ज्या काळें ॥६॥

रम्य स्थळ चंद्रभागा । पांडुरंगा क्रीडेसी ॥७॥

भीमा दक्षणमुख वाहे । दृष्टी पाहे समोर ॥८॥

तारावेसे मूढ लोक । दिली भाक पुंडलिका ॥९॥

तुका म्हणे वैकुंठवासी । भक्तांपासीं राहिला ॥१०॥

२३७८

विठ्ठलनामाचा नाहीं ज्या विश्वास । तो वसे उदास नरकामध्यें ॥१॥

तयासी बोलतां होईंल विटाळ । नेव जाये तो जळस्नान करितां ॥ध्रु.॥

विठ्ठलनामाची नाहीं ज्या आवडी । त्याची काळ घडी लेखिताहे ॥२॥

तुका म्हणे मज विठोबाची आण। जरी प्रतिवचन करिन त्यासी ॥३॥

२३७९

तया घडले सकळ नेम । मुखीं विठोबाचें नाम ॥१॥

कांहीं न लगे सिणावें । आणिक वेगळाल्या भावें । वाचे उच्चारावें । रामकृष्णगोविंदा ॥ध्रु.॥

फळ पावाल अवलिळा । भोग वैकुंठ सोहळा ॥२॥

तुका म्हणे त्याच्या नांवें । तो चि होइजेल स्वभावें ॥३॥

२३८०

पुराणप्रसिद्ध सीमा । नामतारकमहिमा ॥१॥

मागें जाळी महा दोष । पुढें नाही गर्भवास ॥ध्रु.॥

जें निंदिलें शास्त्रें । वंद्य जालें नाममात्रें ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा । त्रिभुवनीं नामठसा ॥३॥

२३८१

नाम घेतां न लगे मोल । नाममंत्र नाहीं खोल ॥१॥

दों अक्षरांचें काम । उच्चारावें राम राम ॥ध्रु.॥

नाहीं वर्णाधमयाती । नामीं अवघीं चि सरतीं ॥२॥

तुका म्हणे नाम । चैतन्य निजधाम ॥३॥

२३८२

नाम घेतां वांयां गेलां । ऐसा कोणें आईंकिला ॥१॥

सांगा विनवितों तुम्हांसी । संत महंत सद्धि ॠषी ॥ध्रु.॥

नामें तरला नाहीं कोण । ऐसा द्यावा निवडून ॥२॥

सलगीच्या उत्तरा । तुका म्हणे क्षमा करा ॥३॥

२३८३

फुकाचें तें लुटा सार । व्हा रे अमर सदैव ॥१॥

नाहीं गर्भवास पुढती । डोंगर जळती दोषांचे ॥ध्रु.॥

उदंड भावें उदंड घ्यावें । नाम गावें आवडी ॥२॥

तुका म्हणे घरिच्या घरीं । देशा उरीं न सीणीजे ॥३॥

॥१५॥

२३८४

प्रीति नाही राया वर्जिली ते कांता । परी तिची सत्ता जगावरी ॥१॥

तैसे दंभी जालों तरी तुझे भक्त । वास यमदूत न पाहाती ॥ध्रु.॥

राजयाचा पुत्र अपराधी देखा । तो काय आणिकां दंडवेल ॥२॥

बाहातरी खोडी परी देवमण कंठीं । तैसो जगजेठी म्हणे तुका ॥३॥

२३८५

करावा उद्धार किंवा घ्यावी हारी । एका बोला स्थिरी राहें देवा ॥१॥

निरसनें माझा होईंल संदेह । अवघें चि आहे मूळ पायीं ॥ध्रु.॥

राहिलों चिकटूण कांहीं चि न कळे । कोणा नेणों काळे उदय भाग्य ॥२॥

तुका म्हणे बहु उद्वेगला जीव । भाकीतसें कीव देवराया ॥३॥

॥१॥

२३८६

आलिया भोगासी असावें सादर । देवावरी भार घालूनियां ॥१॥

मग तो कृपासिंधु निवारी सांकडें । येर तें बापुडें काय रंके ॥ध्रु.॥

भयाचिये पोटीं दुःखाचिया रासी । शरण देवासी जातां भले ॥२॥

तुका म्हणे नव्हे काय त्या करितां । चिंतावा तो आतां विश्वंभर ॥३॥

२३८७

भोग तो न घडे संचितावांचूनि । करावें तें मनीं समाधान ॥१॥

म्हणऊनी मनीं मानूं नये खेदु । म्हणावा गोविंद वेळोवेळां ॥ध्रु.॥

आणिकां रुसावें न लगे बहुतां । आपुल्या संचितावांचूनियां ॥२॥

तुका म्हणे भार घातलिया वरी । होईंल कैवारी नारायण ॥३॥

२३८८

निर्वैर व्हावें सर्वभूतांसवें । साधन बरवें हें चि एक ॥१॥

तरी च अंगीकार करिल नारायण । बडबड तो सीण येणेंविण ॥ध्रु.॥

सोइरें पिशुन समान चि घटे । चित्ती पर ओढे उपकारी ॥२॥

तुका म्हणे चित्ती जालिया निर्मळ । तरि च सकळ केलें होय ॥३॥

२३८९

दिली चाले वाचा । क्षय मागिल्या तपाचा ॥१॥

रिद्धि सिद्धि येती घरा । त्याचा करिती पसारा ॥ध्रु.॥

मानदंभांसाटीं । पडे देवासवें तुटी ॥२॥

तुका म्हणे मेवा । कैचा वेठीच्या नदवां ॥३॥

२३९०

तापल्यावांचून नव्हे अळंकार । पिटूनियां सार उरलें तें ॥१॥

मग कदाकाळीं नव्हे शुद्ध जाति । नासें शत्रु होती मित्र ते चि ॥ध्रु.॥

किळवर बरें भोगूं द्यावें भोगा । फांसिलें तें रोगा हातीं सुटे ॥२॥

तुका म्हणे मन करावें पाठेळ । साहावे चि जाळ सिजेवरि ॥३॥

२३९१

पाठेळ करितां न साहावे वारा । साहेलिया ढोरा गोणी चाले ॥१॥

आपणां आपण हे चि कसवटी । हर्षामर्ष पोटीं विरों द्यावें ॥ध्रु.॥

नवनीत तोंवरी कडकडी लोणी । निश्चळ होऊनी राहे मग ॥२॥

तुका म्हणे जरी जग टाकी घाया । त्याच्या पडे पायां जन मग ॥३॥

२३९२

काविळयासी नाहीं दया उपकार । काळिमा अंतर विटाळसें ॥१॥

तैसें कुधनाचें जिणें अमंगळ । घाणेरी वोंगळ वदे वाणी ॥ध्रु.॥

कडु भोंपळ्याचा उपचारें पाक । सेविल्या तिडीक कपाळासी ॥२॥

तुका म्हणे विष सांडूं नेणे साप । आदरें तें पाप त्याचे ठायीं ॥३॥

२३९३

लाभ खरा नये तुटी । नाहीं आडखळा भेटी ॥१॥

जाय अवघिया देशा । येथें संचलाची तैसा ॥ध्रु.॥

मग न लगे पारखी । अवघीं सकट सारखीं ॥२॥

तुका म्हणे वोळे । रूपें भुलविले डोळे ॥३॥

२३९४.

नको आतां पुसों कांहीं । लवलाहीं उसंती ॥१॥

जाय वेगीं पंढरपुरा । तो सोयरा दीनांचा ॥ध्रु.॥

वचनाचा न करीं गोवा । रिघें देवासीं शरण ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंता । बहु चिंता दीनाची ॥३॥

२३९५

बुद्धिहीनां जडजीवां । नको देवा उपेक्षूं ॥१॥

परिसावी हे विज्ञापना । आम्हां दीनां दासांची ॥ध्रु.॥

चिंतूनियां आले पाय । त्यांसी काय वंचन ॥२॥

तुका म्हणे पुरुषोत्तमा । करीं क्षमा अपराध॥३॥

२३९६

म्हणऊनि काकुळती । येतों पुढतों पुढती । तुम्हां असे हातीं । कमळापती भांडार ॥१॥

फेडूं आलेती दरद्रि । तरी न लगे उशीर । पुरे अभयंकर । ठाया ठाव रंकाशी ॥ध्रु.॥

कोठें न घली धांव । याजसाठीं तजिली हांव । घेऊं नेदी वाव । मना केला विरोध ॥२॥

कारणांच्या गुणें । वेळ काळ तोही नेणें । तुमच्या कीर्तनें । तुका तुम्हां जागवी ॥३॥

२३९७

बहु नांवें ठेविलीं स्तुतीचे आवडी । बहुत या गोडी आली रसा ॥१॥

बहु सोसें सेवन केलें बहुवस । बहु आला दिस गोमट्याचा ॥ध्रु.॥

बहुतां पुरला बहुतां उरला । बहुतांचा केला बहु नट ॥२॥

बहु तुका जाला निकट वृत्ती । बहु काकुलती येऊनियां॥३॥

२३९८

येहलोकीं आम्हां वस्तीचें पेणें । उदासीन तेणें देहभावीं ॥१॥

कार्यापुरतें कारण मारगीं । उलंघूनि वेगीं जावें स्थळा ॥ध्रु.॥

सोंगसंपादणी चालवितों वेव्हार । अत्यंतिक आदर नाहीं गोवा ॥२॥

तुका म्हणे वेंच लाविला संचिता । होइल घेतां लोभ कोणां ॥३॥

२३९९

रोजकीर्दी जमा धरुनी सकळ । खताविला काळ वरावरी ॥१॥

नाहीं होत झाड्यापाड्याचें लिगाड । हुजराती ते गोड सेवा रूजू ॥ध्रु.॥

चोरासाटीं रदबदल आटा हाश । जळो जिणे दाश बहुताचें ॥२॥

सावधान तुका निर्भर मानसीं । सालझाड्यापाशी गुंपों नेणे ॥३॥

२४००

त्रिविधकर्माचे वेगळाले भाव । निवडूनि ठाव दाखविला॥१॥

आलियाचा झाडा राहिल्याचा ठाव । सुख गौरव संतां अंगीं ॥ध्रु.॥

हिशेबें आलें तें सकळांसी प्रमाण । तेथें नाही आन चालों येत ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं पापपुण्य खतीं । झाड्याची हुजती हातां आली ॥३॥