३३०१-३६००

३३०१

सिळे खातां आला वीट । सुनें धीट पावि धरी ॥१॥

कान्होबा ते जाणे खूण । उन उन घास घाली ॥ध्रु.॥

आपुलिये ठायींचे घ्यावें । लाड भावें पाळावा ॥२॥

तुका म्हणे मी जुनाट । मोहो आट परतला ॥३॥

३३०२

लागलें भरतें । ब्रम्हानंदाचें वरतें ॥१॥

जाला हरिनामाचा तारा । सीड लागलें फरारा ॥ध्रु.॥

बैसोनि सकळ । बाळ चालिले गोपाळ ॥२॥

तुका म्हणे वाट । बरवी सांपडली नीट ॥३॥

३३०३

धनें वित्तें कुळें । अवघियानें ते आगळे ॥१॥

ज्याचे नारायण गांठीं । भरला हृदय संपुटीं ॥ध्रु.॥

अवघें चि गोड । त्याचें पुरलें सर्व कोड ॥२॥

तुका म्हणे अस्त । उदय त्याच्या तेजा नास्त ॥३॥

३३०४

बोलावें तें आतां आम्ही अबोलणे । एका चि वचनें सकळांसी ॥१॥

मेघदृष्टि कांहीं न विचारी ठाव । जैसा ज्याचा भाव त्यासी फळो ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं समाधानें चाड । आपणा ही नाड पुढिलांसीं ॥३॥

३३०५

अधिकार तैसा करूं उपदेश । साहे ओझें त्यास तें चि द्यावें ॥१॥

मुंगीवर भार गजाचें पालाण । घालितां तें कोण कार्यसिद्धी ॥२॥

तुका म्हणे फांसे वाघुरा कुर्‍हाडी । प्रसंगी तों काढी पारधी तो ॥३॥

३३०६

नव्हों वैद्य आम्ही अर्थाचे भुकेले । भलते द्यावे पाले भलत्यासी ॥१॥

कुपथ्य करूनि विटंबावे रोगी । का हे सलगी भीड त्याची ॥२॥

तुका म्हणे लांसू फांसुउं देऊं डाव । सुखाचा उपाव पुढें आहे ॥३॥

३३०७

नव्हें परि म्हणवीं दास । कांहीं निमित्तास मूळ केलें ॥१॥

तुमचा तो धर्म कोण । हा आपण विचारा ॥धृ. ॥

नाहीं शुद्ध आचरण । परी चरण चिंतितों ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । ऐसें कां गा नेणां हें ॥३॥

३३०८

मागें चिंता होती आस । केला नास या काळें ॥१॥

तुम्ही आम्हां उदासीन । भिन्नाभिन्न वारिलें ॥ध्रु.॥

मोहजाळें दुःख वाढे । ओढे ओढे त्यास तें ॥२॥

तुका म्हणे कोण देवा । आतां हेवा वाढवी ॥३॥

३३०९

आहो उभा विटेवरी । भरोवरी चुकविली ॥१॥

निवारलें जाणें येणें । कोणा कोणें रुसावे ॥ध्रु.॥

संकल्पासी वेचे बळ । भारे फळ निर्माण ॥२॥

तुका म्हणे उभयतां । भेटी सत्ता लोभाची ॥३॥

३३१०

असो खटपट । आतां वाउगे बोभाट ॥१॥

परिसा हे विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥

अपराध करा । क्षमा घडले दातारा ॥२॥

तुका म्हणे वेथा । तुम्हा कळे पंढरिनाथा ॥३॥

३३११

वारकरी पायांपाशीं । आले त्यांसी विनविलें ॥१॥

काय काय तें आइका । विसरों नका रंकासी ॥ध्रु.॥

चिंतावोनि चिंता केली । हे राहिली अवस्था ॥२॥

तुका म्हणे संसारा । रुसलों खरा यासाठीं ॥३॥

३३१२

जीवींचें कां नेणां । परि हे आवडी नारायणा ॥१॥

वाढवावें हें उत्तर । कांहीं लाज करकर ॥ध्रु.॥

कोठें वांयां गेले । शब्द उत्तम चांगले ॥२॥

तुका म्हणे बाळा । असतात प्रिय खेळा ॥३॥

३३१३

वोडविलें अंग । आतां करूनि घ्यावें सांग ॥१॥

काय पूजा ते मी नेणें । जाणावें जी सर्वजाणें ॥ध्रु.॥

पोटा आलें बाळ । त्याचें जाणावें सकळ ॥२॥

चुका म्हणे हरी । वाहावें जी कडियेवरी ॥३॥

३३१४

सेवटींची हे विनंती । पाय चित्तीं रहावे ॥१॥

ऐसे करा कृपादान । तुम्हां मन सन्निध ॥ध्रु.॥

भाग्याविण कैंची भेटी । नव्हे तुटी चिंतनें ॥२॥

तुका म्हणे कळसा आलें । हें विठ्ठलें परिसावें ॥३॥

३३१५

करूंनियां शुद्ध मन । नारायण स्मरावा ॥१॥

तरीच हा तरिजे सिंधु । भवबंधू तोडोनिया ॥ध्रु.॥

तेथे सरे शुद्ध साचें । अंतरींचे बीज तें ॥२॥

तुका म्हणे लवणकळी । पडतां जळीं तें होय ॥३॥

३३१६

जिकडे पाहे तिकडे देव । ऐसा भाव दे कांहीं ॥१॥

काय केलों एकदेशी । गुणदोषीं संपन्न ॥ध्रु.॥

पडें तेथें तुझ्या पायां । करीं वायां न वजतें ॥२॥

तुका म्हणे विषमें सारी । ठाणें धरी जीवासी ॥३॥

३३१७

जिकडे जाय तिकडे सवें । आतां यावें यावरी ॥१॥

माझ्या अवघ्या भांडवला । तूं एकला जालासी ॥ध्रु.॥

आतां दुजें धरा झणी । पायांहूनि वेगळें ॥२॥

तुका म्हणे आतां देवा । नका गोवा यावरी ॥३॥

३३१८

स्मरतां कां घडे नास । विष्णुदास यावरी ॥१॥

ऐसी सीमा जाली जगीं । तरी मी वेगीं अनुसरलों ॥ध्रु.॥

धरिलें तें निवडे आतां । न घडे चित्तावेगळें ॥२॥

तुका म्हणे नाश नाहीं । पुराणें ही गर्जती ॥३॥

३३१९

आधी नाहीं कळों आला हा उपाय । नाहीं तरी काय चुकी होती ॥१॥

घालितो पायांसी मिठी एकसरें । नेदीं तो दुसरें आड येऊं ॥ध्रु.॥

कासया पडतों लटिक्याचे भरी । नव्हता का शिरीं भार घेतों ॥२॥

तुका म्हणे कां हे घेतों गर्भवास । कां या होतों दास कुटुंबाचा ॥३॥

३३२०

आतां बरें जालें । माझें मज कळो आलें ॥१॥

खोटा ऐसा संवसार । मज पायीं द्यावी थार ॥ध्रु.॥

उघडले डोळे । भोग देताकाळीं कळे ॥

तुका म्हणे जीवा । होतां तडातोडी देवा ॥३॥

३३२१

बोलिलों ते धर्म अनुभव अंगें । काय पांडुरंगें उणें केलें ॥१॥

सर्व सिद्धि पायीं वोळगती दासी । इच्छा नाहीं ऐसी व्हावें कांहीं ॥ध्रु.॥

संतसमागमें अळंकार वाणी । करूं हे पेरणी शुद्ध बीजा ॥२॥

तुका म्हणे रामकृष्णनामें गोड । आवडीचें कोड माळ ओऊं ॥३॥

३३२२

परिसाचे अंगें सोनें जाला वळिा । वाकणें या कळा हीन नेव्हे ॥१॥

अंतरीं पालट घडला कारण । मग समाधान तें चि गोड ॥ध्रु.॥

पिकली सेंद पूर्वकर्मा नये । अव्हेरु तो काय घडे मग ॥२॥

तुका म्हणे आणा पंगती सुरण । पृथक ते गुण केले पाकें ॥३॥

३३२३

ज्याचे माथां जो जो भार । ते चि फार तयासी ॥१॥

मागें पुढें अवघें रितें । कळों येतें अनुभवें ॥ध्रु.॥

परिसा अंगीं अमुपसोनें । पोटीं हीन धातु चि ॥२॥

आपुला तो करि धर्म । जाणे वर्म तुका तें ॥३॥

३३२४

पाहें तिकडे दिशा ओस । अवघी पास पायांपें ॥१॥

मन चि साच होइल कई । प्रेम देई भेटोनि ॥ध्रु.॥

सर्वापरि पांगुळ असें । न कळे कैंसे तें तुम्हा ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंता । तूं तों दाता दीनाचा ॥३॥

३३२५

चालवणें काय । ऐसें अंगे माझे माय ॥१॥

धांव धांव लवलाहें । कंठीं प्राण वाट पाहे ॥ध्रु.॥

पसरूनि कर । तुज चालिलों समोर ॥२॥

देसील विसांवा । तुका म्हणे ऐशा हांवा ॥३॥

३३२६

आवडीच्या ऐसें जालें । मुखा आलें हरिनाम ॥१॥

आतां घेऊं धणीवरि । मागें उरी नुरेतों ॥ध्रु.॥

सांटवण मनाऐसी । पुढें रासी अमुप ॥२॥

तुका म्हणे कारण जालें । विठ्ठल तीं अक्षरीं ॥३॥

३३२७

त्यांचिया चरणां माझें दंडवत । ज्यांचें धनवित्त पांडुरंग ॥१॥

येथें माझा जीव पावला विसांवा । म्हणऊनि हांवा भरलासें ॥ध्रु.॥

चरणींचें रज लावीन कपाळा । जीं पदें राउळा सोईं जाती ॥२॥

आणिक तीं भाग्यें येथें कुरवंडी । करूनियां सांडीं इंद्राऐसी ॥३॥

वैष्णवांचे घरीं देवाची वसति । विश्वास हा चित्तीं सत्यभावें ॥३॥

तुका म्हणे सखे हरिचे ते दास । आतां पुढें आस नाहीं दुजें ॥५॥

३३२८

उपजोनियां मरें । परि हें चि वाटे बरें ॥१॥

नाहीं आवडीसी पार । न म्हणावें जालें फार ॥ध्रु.॥

अमृताची खाणी । उघडली नव्हे धणी ॥२॥

तुका म्हणे पचे । विठ्ठल हें मुखा साचें ॥३॥

३३२९

सत्य तूं सत्य तूं सत्य तूं विठ्ठला । कां गा हा दाविला जगदाकार ॥१॥

सांभाळीं आपुली हाक देतो माया । आम्हांसी कां भयाभीत केलें ॥ध्रु.॥

रूप नाहीं त्यासी ठेवियेलें नाम । लटका चि श्रम वाढविला ॥२॥

तुका म्हणे कां गा जालासी चतुर । होतासी निसुर निर्विकार ॥३॥

३३३०

अमच्या कपाळें तुज ऐसी बुद्धि । धरावी ते शुद्धी योगा नये ॥१॥

काय या राहिलें विनोदावांचून । आपुलिया भिन्न केलें आम्हां ॥ध्रु.॥

कोठें मूर्तिमंत दावीं पुण्यपाप । काशासी संकल्प वाहाविसी ॥२॥

तुका म्हणे आतां आवरावा चेडा । लटिकी च पीडा पांडुरंगा ॥३॥

३३३१

नो बोलावें ऐसें जनासी उत्तर । करितों विचार बहु वेळा ॥१॥

कोण पाप आड ठाकतें येऊन । पालटिति गुण अंतरींचा ॥ध्रु.॥

संसारा हातीं सोडवूनि गळा । हें कां अवकळा येती पुढें ॥२॥

तुका म्हणे सेवे घडेल अंतराय । यास करूं काय पांडुरंगा ॥३॥

३३३२

आतां हें उचित माझें जना हातीं । पाहिजे फजीती केली कांहीं ॥१॥

मग हे तुमचे न सोडीं चरण । त्रासोनियां मन येइल ठाया ॥ध्रु.॥

वाउगे वाणीचा न धरीं कांटाळा । ऐसी कां चांडाळा बुद्धि मज ॥२॥

तुका म्हणे जरि माथां बैसे घाव । तरि मग वाव नेघे पुढें ॥३॥

३३३३

मायेवरी सत्ता आवडीची बाळा । संकोचोनि लळा प्रतिपाळी ॥१॥

अपराध माझे न मनावे मनीं । तुम्ही संतजनीं मायबापीं ॥ध्रु.॥

आरुष वचन लेंकुराची आळी । साहोनि कवळी मागुताली ॥२॥

तुका म्हणे अंगीं काय नाहीं सत्ता । परि निष्ठ‍ता उपेजना ॥३॥

३३३४

कैसा होतो कृपावंत । बहुसंत सांगती । पुसणें नाहीं यातीकुळ । लागों वेळ नेदावा ॥१॥

ऐसी काय जाणों किती । उतरती उतरले ॥ध्रु.॥

दावी वैकुंठींच्या वाटा । पाहातां मोठा संपन्न । अभिमान तो नाहीं अंगी । भक्तालागी न बैसे ॥२॥

तुका म्हणे आळस निद्रा । नाहीं थारा त्या अंगीं । आलें द्यावें भलत्या काळें । विठ्ठल बळें आगळा ॥३॥

३३३५

सदैव हे वारकरी । जे पंढरी देखती । पदोपदीं विठ्ठल वाचे । त्यांसी कैचा संसार ॥१॥

दोष पळाले दोष पळाले । पैल आले हरिदास ॥ध्रु.॥

प्रेमभातें भरलें अंगीं । निर्लज्ज रंगीं नाचती । गोपीचंदनाची उटी । तुळसी कंठीं मिरवती ॥२॥

तुका म्हणे देव चित्तीं । मोक्ष हातीं रोकडा । दुर्बळा या शक्तिहीना । त्या ही जना पुरता ॥३॥

३३३६

ऐसीं ठावीं वर्में । तरी सांडवलों भ्रमें ॥१॥

सुखें नाचतों कीर्तनीं । नाहीं आशंकित मनीं ॥ध्रु.॥

ऐसें आलें हाता । बळ तरी गेली चिंता ॥२॥

सुखे येथें जालें तरी । नाहीं आणिकांची उरी ॥३॥

ऐसें केलें देवें । पुढें कांहीं चि न व्हावें ॥४॥

तुका म्हणे मन । आतां जालें समाधान ॥५॥

३३३७

चित्तीं बैसलें चिंतन । नारायण नारायण ॥१॥

न लगे गोड कांहीं आतां । आणीक दुसरें सर्वथा ॥ध्रु.॥

हरपला द्वैतभाव । तेणें देह जाला वाव ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे आम्ही । जालों निष्काम ये कामीं ॥३॥

३३३८

व्यापिलें सर्वत्र । बाहेरी भीतरीं अंत ॥१॥

ऐसें गोविंदें गोविलें । बोलें न वजाये बोलिले ॥ध्रु.॥

संचिताची होळी । करूनि जीव घेतला बळी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे नाहीं । आतां संसारा उरी कांहीं ॥३॥

३३३९

तुम्हांआम्हांसी दरुषण । जालें दुर्लभ भाषण ॥१॥

म्हणऊनि करितों आतां । दंडवत घ्या समस्तां ॥ध्रु.॥

भविष्याचें माथां देह । कोण जाणें होइल काय ॥२॥

म्हणे तुकयाचा बंधव । आमचा तो जाला भाव ॥३॥

३३४०

अनंतजन्में जरी केल्या तपरासी । तरी हा न पवे म्हणे देह ॥१॥

ऐसें जें निधान लागलेंसे हातीं । त्याची केली माती भाग्यहीना ॥ध्रु.॥

उत्तमाचें सार वेदाचें भांडार । ज्याच्यानें पवित्र तीथॉ होती ॥२॥

तुका म्हणे तुकयाबंधु आणीक उपमा । नाहीं या तों जन्मा द्यावयासी ॥३॥

३३४१

आम्हांपाशीं सरे एक शुद्ध भाव । चतुराईं जाणींव न लगे कळा ॥१॥

सर्वजाण माझा स्वामी पांडुरंग । तया अंगसंगें गोपाळासी ॥२॥

तुका म्हणे कर्मधर्में नये हातां । तयावरि सत्ता भाविकांची ॥३॥

३३४२

प्रीति करी सत्ता । बाळा भीती मातापिता ॥१॥

काय चाले त्याशीं बळ । आळी करितां कोल्हाळ ॥ध्रु.॥

पदरीं घाली मिठी । खेदी मागें पुढें लोटी ॥२॥

बोले मना आलें । तुका साहिला विठ्ठलें ॥३॥

३३४३

आवडीचे भेटी निवे । चित्त पावे विश्रांती ॥१॥

बरवियाचा छंद मना । नारायणा अवीट ॥ध्रु.॥

तळणे कांहीं साम्या पुरे । हें तों नुरे ये रुचि ॥२॥

तुका म्हणे बरवें जालें । फावलें हें कळे त्या ॥३॥

३३४४

केलियाचें दान । करा आपुलें जतन ॥१॥

माझी बुद्धि स्थिर देवा । नाहीं विषयांचा हेवा ॥ध्रु.॥

भावा अंतराय । येती अंतरती पाय ॥२॥

तुका म्हणे जोडी । आदीं अंतीं राहो गोडी ॥३॥

३३४५

माझे हातीं आहे करावें चिंतन । तुम्ही कृपादान प्रेम द्यावें ॥१॥

मागति यां भांडवल आळवण । नामाची जतन दातियासी ॥ध्रु.॥

बाळक धांवोनि आड निघे स्तनीं । घालावा जननी कृपे पान्हां ॥२॥

तुका म्हणे करीं कासवाचे परी । आहे सूत्रदोरी तुझे हातीं ॥३॥

३३४६

वाट दावी त्याचें गेलें काय । नागवला जो वारितां जाय ॥१॥

ऐसीं मागें ठकलीं किती । सांगतां खाती विषगोळा ॥ध्रु.॥

विचारोनि पाहे त्यास । न वजे जीवें नव्हे नास ॥२॥

तुका म्हणे जो रुसला जीवा । तयासी केशवा काय चाले ॥३॥

३३४७

अनुभवावांचून सोंग संपादणें । नव्हे हें करणें स्वहिताचें ॥१॥

तैसा नको भुलों बाहिरल्या रंगें । हित तें चि वेगें करूनि घेई ॥ध्रु.॥

बहुरूपी रूपें नटला नारायण । सोंग संपादून जैसा तैसा ॥२॥

पाषाणाचें नाव ठेविलें देव । आणिका तारी भाव परि तो तैसा ॥३॥

कनक झाड म्ह‍ वंदिलें माथां । परिं तें अर्था न मिळे माजी ॥४॥

तुका म्हणे त्याचा भाव तारी त्यास । अहंभावीं नास तो चि पावे ॥५॥

३३४८

मज नष्टा माया मोह नाहीं लोभ । अधिक हो क्षोभ आदराचा ॥१॥

धिग हें शरीर अनउपकार । न मनी आभार उपकाराचा ॥ध्रु.॥

मजहून नष्ट आहे ऐसा कोण । नावडे मिष्टान्न बहुमोल ॥२॥

न दिसती मज आपलेसे गुण । संचित तें कोण जाणे मागें ॥३॥

तुका म्हणे देखोनियां काईं । पांडुरंगा पायीं राखियेलें ॥४॥

३३४९

मतिविण काय वर्णू तुझें ध्यान । जेथें पडिलें मौन्य वेदश्रुती ॥१॥

करूनि गोजिरा आपुलिये मती । धरियेलें चित्तीं चरणकमळ ॥ध्रु.॥

सुखाचें ओतिलें पाहों ते श्रीमुख । तेणें हरे भूक तान माझी ॥२॥

रसना गोडावली ओव्या गातां गीत । पावलेंसे चित्त समाधान ॥३॥

तुका म्हणे माझी दृष्टि चरणांवरी । पाउलें गोजिरीं कुंकुमाचीं ॥४॥

३३५०

ओस जाल्या मज भिंगुळवाणें । जीवलग नेणें मज कोणी ॥१॥

भय वाटे देखें श्वापदांचे भार । नव्हे मज धीर पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

अंधकारापुढे न चलवे वाट । लागतील खुंटे कांटे अंगा ॥२॥

एकला निःसंग फांकती मारग । होतों नव्हे लाग चालावया ॥३॥

तुका म्हणे वाट दावूनि सद्ग‍ु । राहि हा दुरू पांडुरंग ॥४॥

३३५१

उदार कृपाळ सांगसी जना । तरी कां त्या रावणा मारियेलें ।

नित्य नित्य पूजा करी श्रीकमळीं । तेणें तुझें काय केलें ॥१॥

काय बडिवार सांगसी वांयां । ठावा पंढरिराया आहेसि आम्हां ।

एकला चि जरी देऊं परिहार । आहे दुरिवरी सीमा ॥ध्रु.॥

कर्णाऐसा वीर उदार जुंझार । तो तुवां जर्जर केला वाणीं ।

पडिला भूमी परी नयेची करुणा । दांत पाडियेले दोन्ही ॥२॥

िश्रयाळ बापुडे सात्विकवाणी । खादलें कापूनि त्याचें पोर ।

ऐसा कठिण कोण होईंल दुसरा । उखळीं कांडविलें शिर ॥३॥

सिभ्री चक्रवर्ती करितां यज्ञयाग । त्याचें चिरिलें अंग ठायीं ठायीं ।

जाचऊनि प्राण घेतला मागें । पुढें न पाहतां कांहीं ॥४॥

बळीचा अन्याय सांग होता काय । बुडविला तो पाय देऊनि माथां ।

कोंडिलें दार हा काय कहार । सांगतोसी चित्त कथा ॥५॥

हरश्चिंद्राचें राज्य घेऊनियां सर्व । विकविला जीव डोंबाघरीं ।

पाडिला विघड नळा दमयंतीमधीं । ऐसी तुझी बुद्धि हरि ॥६॥

आणिकही गुण सांगावे किती । केलिया विपित्त माउसीच्या ।

वधियेला मामा सखा पुरुषोत्तमा । म्हणे बंधु तुकयाचा ॥७॥

३३५२

जे केली आळी ते अवघी गेली वांयां । उरला पंढरिराया श्रम माझा ॥१॥

काय समाधान केलें कोण वेळे । कोणें माझे लळे पाळियेलें ॥ध्रु.॥

आभास ही नाहीं स्वप्नीं दुश्चिता । प्रत्यक्ष बोलतां कंइचा तो ॥२॥

आतां पुढें लाज वाटे पांडुरंगा । भक्त ऐसे जगामाजी जाले ॥३॥

तुका म्हणे आतां नाहीं भरवसा । मोकलीसी ऐसा वाटतोसी ॥४॥

३३५३

समश्रुळित असतां वाचा । घोष न करिसी कां नामाचा ॥१॥

कां रे वैष्णव नव्हेसी । कवण्या दंभें नागवलासी ॥ध्रु.॥

हरि हरि म्हणतां लाजसी । गर्वें फुगोनि चालसी ॥२॥

तारुण्यें उताणा । पुंसेंविण बांडा सुना ॥३॥

जालेंसि महिमेचे वेडें । नाचों लाजसी दिंडीपुढें ॥४॥

अळंकारांच्यानि बळें । वंचलासी तुळसीमाळें ॥५॥

कैसा सकुमार जालासी । म्हणसी न टकें एकादशी ॥६॥

स्नान न करिसी आंघोळी । विभुती न लाविसी कपाळीं ॥७॥

वरिवरि न्याहाळिसी त्वचा । उपेग नाहीं मांसाचा ॥८॥

पद्मनाभी विश्वनाथ । तुका अझून रडत ॥९॥

३३५४

वाघाचा काळभूत दिसे वाघाऐसा । परी नाहीं दशा साच अंगीं ॥१॥

बाहेरील रंग निवडी कसोटी । संघष्टणें भेटी आपेआप ॥ध्रु.॥

सिकविलें तैसें नाचावें माकडें । न चले त्यापुढें युक्ति कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे करी लटिक्याचा सांटा । फजित तो खोटा शीघ्र होय ॥३॥

३३५५

सिंदळीचे सोर चोराची दया । तो ही जाणा तया संवसर्गी ॥१॥

फुकासाटीं भोगे दुःखाचा वाटा । उभारोनी कांटा वाटेवरी ॥ध्रु.॥

सर्प पोसूनियां दुधाचा नास । केलें थीता विष अमृताचें ॥२॥

तुका म्हणे यासी न करितां दंडण । पुढिल खंडण नव्हे दोषा ॥३॥

३३५६

तेणें सुखें माझें निवालें अंग । विठ्ठल हें जग देखियेलें ॥१॥

कवतुकें करुणा भाकीतसें लाडें । आवडी बोबडें बोलोनियां ॥ध्रु.॥

मज नाहीं दशा अंतरीं दुःखाची । भावना भेदाची समूळ गेली ॥२॥

तुका म्हणे सुख जालें माझ्या जीवा । रंगलें केशवा तुझ्या रंगे ॥३॥

३३५७

विठ्ठल सोयरा सज्जन विसांवा । जाइन त्याच्या गांवा भेटावया ॥१॥

सीण भाग त्यासी सांगेन आपुला । तो माझा बापुला सर्व जाणे ॥ध्रु.॥

माय माउलिया बंधुवर्गा जना । भाकीन करुणा सकळिकांसी ॥२॥

संत महंत सद्धि महानुभाव मुनि । जीवभाव जाऊनि सांगेन त्या ॥३॥

माझिये माहेरीं सुखा काय उणें । न लगे येणें जाणें तुका म्हणे ॥४॥

३३५८

ध्याइन तुझें रूप गाइन तुझें नाम । आणीक न करीं काम जिव्हामुखें ॥१॥

पाहिन तुझे पाय ठेविन तेथें डोय । पृथक तें काय न करीं मनीं ॥ध्रु.॥

तुझे चि गुणवाद आइकेन कानीं । आणिकांची वाणी पुरे आतां ॥२॥

करिन सेवा करीं चालेन मी पायीं । आणीक न वजें ठायीं तुजविण ॥३॥

तुका म्हणे जीव ठेविला तुझ्या पायीं । आणीक तो काईं देऊं कोणा ॥४॥

३३५९

देवाचें भजन कां रे न करीसी । अखंड हव्यासीं पीडतोसी ॥१॥

देवासी शरण कां रे न वजवे तैसा । बक मीना जैसा मनुष्यालागीं ॥ध्रु.॥

देवाचा विश्वास कां रे नाहीं तैसा । पुत्रस्नेहें जैसा गुंतलासी ॥२॥

कां रे नाहीं तैसी देवाची हे गोडी । नागवूनी सोडी पत्नी तैसी ॥३॥

कां रे नाहीं तैसे देवाचे उपकार । माया मिथ्या भार पितृपूजना ॥४॥

कां रे भय वाहासी लोकांचा धाक । विसरोनि एक नारायण ॥५॥

तुका म्हणे कां रे घातलें वांयां । अवघें आयुष्य जाया भक्तिविण ॥६॥

३३६०

माझें चित्त तुझे पायीं । राहें ऐसें करीं कांहीं । धरोनियां बाहीं । भव तारीं दातारा ॥१॥

चतुरा तूं शिरोमणि । गुणलावण्याची खाणी । मुगुट सकळां मणि । तूं चि धन्य विठोबा ॥ध्रु.॥

करीं त्रिमिराचा नाश । दीप होउनि प्रकाश । तोडीं आशापाश । करीं वास हृदयीं ॥२॥

पाहें गुंतलों नेणतां । तुज असो माझी चिंता । तुका ठेवी माथा । पायीं आतां राखावें ॥३॥

३३६१

आमुचें उचित हे चि उपकार । आपला चि भार घालूं तुज ॥१॥

भूक लागलिया भोजनाची आळी । पांघुरणें काळीं शीताचिये ॥ध्रु.॥

जेणें काळें उठी मनाची आवडी । ते चि मागों घडी आवडे तें ॥२॥

दुःख येऊं नेदी आमचिया घरा । चक्र करी फेरा भोंवताला ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं मुक्तीसवें चाड । हें चि आम्हां गोड जन्म घेतां ॥४॥

३३६२

मी दास तयाचा जया चाड नाहीं । सुख दुःख दोहीविरहित जो ॥१॥

राहिलासे उभा भीमरेच्या तीरीं । कट दोहीं करीं धरोनियां ॥ध्रु.॥

नवल काईं तरी पाचारितां पावे । न श्मरित धांवे भक्तिकाजें ॥२॥

सर्व भार माझा त्यासी आहें चिंता । तों चि माझा दाता स्वहिताचा ॥३॥

तुका म्हणे त्यास गाईंन मी गीतीं । आणीक तें चित्तीं न धरीं कांहीं ॥४॥

३३६३

यासी कोणी म्हणे निंदेचीं उत्तरें । नागवला खरें तो चि एक ॥१॥

आड वाटे जातां लावी नीट सोईं । धर्मनीत ते ही ऐसी आहे ॥ध्रु.॥

नाइकता सुखें करावें ताडण । पाप नाहीं पुण्य असे फार ॥२॥

जन्म व्याधि फार चुकतील दुःखें । खंडावा हा सुखें मान त्याचा ॥३॥

तुका म्हणे निंब दिलियावांचून । अंतरींचा सीण कैसा जाय ॥४॥

३३६४

निवडे जेवण सेवटींच्या घांसें । होय त्याच्या ऐसें सकळ ही ॥१॥

न पाहिजे जाला बुद्धीचा पालट । केली खटपट जाय वांयां ॥ध्रु.॥

संपादिलें होय धरिलें तें सोंग । विटंबणा वेंग पडियाली ॥२॥

तुका म्हणे वर्म नेणतां जें रांधी । पाववी ते बुद्धि अवकळा ॥३॥

३३६५

न लगे मरावें । ऐसा ठाव दिला देवें ॥१॥

माझ्या उपकारासाटीं । वागविला म्हुण कंठीं ॥ध्रु.॥

घरीं दिला ठाव । अवघा सकळ ही वाव ॥२॥

तुका म्हणे एके ठायीं । कोठें माझें तुझें नाहीं ॥३॥

३३६६.

नाहीं लाग माग । न देखेंसें केलें जग ॥१॥

आतां बैसोनियां खावें । दिलें आइतें या देवें ॥ध्रु.॥

निवारिलें भय । नाहीं दुसर्‍याची सोय ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । बोलायाचें काम नाहीं ॥३॥

३३६७

दिली हाक मनें नव्हे ती जतन । वेंटाळिल्या गुणें धांव घेती ॥१॥

काम क्रोध मद मत्सर अहंकार । निंदा द्वेष फार माया तृष्णा ॥ध्रु.॥

इंद्रियांचे भार फिरतील चोर । खान घ्यावया घर फोडूं पाहे ॥२॥

माझा येथें कांहीं न चले पराक्रम । आहे त्याचें वर्म तुझे हातीं ॥३॥

तुका म्हणे आतां करितों उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडती ॥४॥

३३६८

तुझा दास मज म्हणती अंकित । अवघे सकळिक लहान थोर ॥१॥

हें चि आतां लागे करावें जतन । तुझें थोरपण तुज देवा ॥ध्रु.॥

होउनी निर्भर राहिलों निश्चिंतें । पावनपतित नाम तुझें ॥२॥

करितां तुज होय डोंगराची राईं । न लगतां कांहीं पात्या पातें ॥३॥

तुका म्हणे तुज काय ते आशंका । तारितां मशका मज दीना ॥४॥

३३६९

काय मागावें कवणासी । ज्यासी मागों तो मजपाशीं ॥१॥

जरी मागों पद इंद्राचें । तरी शाश्वत नाहीं त्याचें ॥ध्रु.॥

जरी मागों ध्रुवपद । तरी त्यासी येथील छंद ॥२॥

स्वर्गभोग मागों पूर्ण । पुण्य सरल्या मागुती येणें ॥३॥

आयुष्य मागों चिरंजीव । जीवा मरण नाहीं स्वभावें ॥४॥

तुका म्हणे एक मागें । एकपणे नाहीं भंग ॥५॥

३३७०

आम्ही ज्याचे दास । त्याचा पंढरिये वास ॥१॥

तो हा देवांचा ही देव । काय कळिकाळाचा भेव ॥ध्रु.॥

वेद जया गाती । श्रुति म्हणती नेति नेति ॥२॥

तुका म्हणे निज । रूपडें हें तत्वबीज ॥३॥

३३७१

भक्तवत्सल दिनानाथ । तिहीं लोकीं ज्याची मात ॥१॥

तो हा पुंडलिकासाठीं । आला उभा वाळवंटीं ॥ध्रु.॥

गर्भवास धरी । अंबॠषीचा कैवारी ॥२॥

सकळां देवां अधिष्ठान । एका मंत्रासी कारण ॥३॥

तुका म्हणे ध्यानीं । ज्यासि ध्यातो शूळपाणी ॥४॥

३३७२

फटकाळ देव्हारा फटकाळ अंगारा । फटकाळ विचारा चालविलें ॥१॥

फटकाळ तो देव फटकाळ तो भक्त । करवितो घात आणिका जीवा ॥२॥

तुका म्हणे अवघें फटकाळ हें जन । अनुभविये खूण जाणतील ॥३॥

३३७३

लावुनियां गोठी । चुकवूं आदरिली दिठी । देउनियां मिठी । पळे महिमा थुलिया ॥१॥

पुढें तो चि करी आड । तिचा लोभ तिसी नाड । लावुनि चरफड । हात गोऊनि पळावें ॥ध्रु.॥

आधीं काकुलती । मोहो घालावा पुढती । तोंडीं पडे माती । फिरतां मागें कैचा तो ॥२॥

तुका म्हणे देवा । यासी रडवी याचा हेवा । भावें कां हे सेवा । सुखें तुम्हां नार्पिती ॥३॥

३३७४

नेत्राची वासना । तुज पाहावें नारायणा ॥१॥

करीं याचें समाधान । काय पहातोसी अनुमान ॥ध्रु.॥

भेटावें पंढरिराया । हें चि इच्छिताती बाह्या ॥२॥

म्हणतों जावें पंढरीसीं । हेंचि ध्यान चरणासी ॥३॥

चित्त म्हणे पायीं । तुझे राहीन निष्चयीं ॥४॥

म्हणे बंधु तुकयाचा । देवा भाव पुरवीं साचा ॥५॥

३३७५

मन उतावळि । जालें न राहे निश्चळ ॥१॥

दे रे भेटी पंढरिराया । उभारोनि चारी बाह्या ॥ध्रु.॥

सर्वांग तळमळी । हात पाय रोमावळी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे कान्हा । भूक लागली नयना ॥३॥

३३७६

म्हणसी दावीन अवस्था । तैसें नको रे अनंता ॥१॥

होऊनियां सहाकार । रूप दाखवीं सुंदर ॥ध्रु.॥

मृगजळाचिया परी । तैसें न करावें हरी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे हरी । कामा नये बाह्यात्कारी ॥३॥

३३७७

आकारवंत मूर्ति । जेव्हां देखेन मी दृष्टी ॥१॥

मग मी राहेन निवांत । ठेवूनियां तेथें चित्त ॥ध्रु.॥

श्रुति वाखाणिती । तैसा येसील प्रचिती ॥२॥

म्हणे तुकयाचा सेवक । उभा देखेन सन्मुख ॥३॥

३३७८

जेणें तुज जालें रूप आणि नांव । पतित हें दैव तुझें आम्ही ॥१॥

नाहीं तरी तुज कोण हें पुसतें । निराकारी तेथें एकाएकी ॥ध्रु.॥

अंधारे दीपा आणियेली शोभा । माणिकासी प्रभा कोंदणासी ॥२॥

धन्वंतरी रोगें आणिला उजेडा । सुखा काय चाडा जाणावें तें ॥३॥

अमृतासी मोल विषाचिया गुणें । पितळें तरी सोनें उंच निंच ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही असोनिया जना । तुज देव पणा आणियेलें ॥५॥

३३७९

सुखवाटे ये चि ठायी । बहु पायीं संतांचें ॥१॥

म्हणऊनि केला वास । नाहीं नास ते ठायीं ॥ध्रु.॥

न करवे हाली चाली । निवारिली चिंता हे ॥२॥

तुका म्हणे निवे तनु । रजकणु लागती ॥३॥

३३८०

देऊं कपाट । कीं कोण काळ राखों वाट ॥१॥

काय होईंल तें शिरीं । आज्ञा धरोनियां करीं ॥ध्रु.॥

करूं कळे ऐसी मात। किंवा राखावा एकांत ॥२॥

तुका म्हणे जागों । किंवा कोणा नेंदूं वागों ॥३॥

३३८१

मायबापापुढें लेंकराची आळी । आणीक हे पाळी कोण लळे ॥१॥

सांभाळा जी माझीं विषमें अनंता । जवळी असतां अव्हेर कां ॥ध्रु.॥

आणिकांची चाले सत्ता आम्हांवरी । तुमची ते थोरी काय मग ॥२॥

तुका म्हणे आलों दुरोनि जवळी । आतां टाळाटाळी करूं नये ॥३॥

३३८२

माझ्या मुखें मज बोलवितो हरि । सकळां अंतरीं नारायण ॥१॥

न करावा द्वेष भूतांचा मत्सर । हा तंव विचार जाणों आम्ही ॥२॥

तुका म्हणे दोष नाहीं या विचारें । हिताचीं उत्तरें शिकवितां ॥३॥

३३८३

मांस खातां हाउस करी । जोडुनि वैरी ठेवियेला ॥१॥

कोण त्याची करिल कींव । जीवें जीव नेणती ॥ध्रु.॥

पुढिलांसाटीं पाजवी सुरी । आपुली चोरी अंगुळी ॥२॥

तुका म्हणे कुटिती हाडें । आपुल्या नाडें रडती ॥३॥

३३८४

तुज जाणें तानें नाहीं पांडुरंगा । कां जी मज सांगा उपेक्षिलें ॥१॥

तुज ठावें होतें मी पातकी थोर । आधीं च कां थार दिधली पायीं ॥ध्रु.॥

अंक तो पडिला हरिचा मी दास । भेद पंगतीस करूं नये ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही जिंतिलें तें खरें । आतां उणें पुरें तुम्हां अंगीं ॥३॥

३३८५

आम्हां घरीं धन शब्दाचीं रत्नें । शब्दाचीं शस्त्रें यत्न करूं ॥१॥

शब्द चि आमुच्या जीवाचें जीवन । शब्दें वांटूं धन जनलोकां ॥२॥

तुका म्हणे पाहा शब्द चि हा देव । शब्दें चि गौरव पूजा करूं ॥३॥

३३८६

ब्रम्हज्ञान दारीं येतें काकुलती । अव्हेरिलें संतीं विष्णुदासीं ॥१॥

रिघों पाहे माजी बळें त्याचें घर । दवडिती दूर म्हणोनियां ॥२॥

तुका म्हणे येथें न चाले सायास । पडिले उदास त्याच्या गळां ॥३॥

३३८७

कासया लागला यासी चौघाचार । मुळींचा वेव्हार निवडिला ॥१॥

ग्वाही बहुतांची घालूनियां वरि । महजर करीं आहे माझ्या ॥ध्रु.॥

तुम्हां वेगळा लागें आपल्या च ठायीं । होतें करुनि तें ही माझें माझें ॥२॥

भांडण सेवटीं जालें एकवट । आतां कटकट करूं नये ॥३॥

ठेविला ठेवा तो आला माझ्या हाता । आतां नाहीं सत्ता तुज देवा ॥४॥

तुका म्हणे वांयांविण खटपटा । राहिलों मी वांटा घेऊनियां ॥५॥

३३८८

देहबुद्धि वसे जयाचियें अंगीं । पूज्यता त्या जगीं सुख मानी ॥१॥

थोर असे दगा जाला त्यासी हाटीं । सोडोनिया गांठी चोरीं नेली ॥ध्रु.॥

गांठीचें जाउनि नव्हे तो मोकळा । बांधिलासे गळा दंभलोभें ॥२॥

पुढिल्या उदिमा जालेंसे खंडण । दिसे नागवण पडे गांठी ॥३॥

तुका म्हणे ऐसे बोलतील संत । जाणूनियां घात कोण करी ॥४॥

३३८९

निंबाचिया झाडा साकरेचें आळें । आपलीं ती फळें न संडी च ॥१॥

तैसें अधमाचें अमंगळ चित्त । वमन तें हित करुनि सांडी ॥ध्रु.॥

परिसाचे अंगीं लाविलें खापर । पालट अंतर नेघे त्याचें ॥२॥

तुका म्हणे वेळू चंदना संगतीं । काय ते नसती जवळिकें ॥३॥

३३९०

दुबळें सदैवा । म्हणे नागवेल केव्हां ॥१॥

आपणासारिखें त्या पाहे । स्वभावासी करिल काये ॥ध्रु.॥

मूढ सभे आंत । इच्छी पंडिताचा घात ॥२॥

गांढें देखुनि शूरा । उगें करितें बुरबुरा ॥३॥

आणिकांचा हेवा । न करीं शरण जाई देवा ॥४॥

तुका म्हणे किती । करूं दुष्टाची फजिती ॥५॥

३३९१

माझी आतां लोक सुखें निंदा करू । म्हणती विचारू सांडियेला ॥१॥

कारण होय तो करावा विचार । काय भीड भार करूं देवा ॥२॥

तुका म्हणे काय करूं लापनिक । जनाचार सुख नासिवंत ॥३॥

३३९२

ढेंकणाचे संगें हिरा जो भंगला । कुसंगें नाडला तैसा साधु ॥१॥

ओढाळाच्या संगें सात्विक नासलीं । क्षण एक नाडलीं समागमें ॥ध्रु.॥

डांकाचे संगती सोनें हीन जालें । मोल तें तुटलें लक्ष कोडी ॥२॥

विषानें पक्वान्नें गोड कडू जालीं । कुसंगानें केली तैसी परी ॥३॥

भावें तुका म्हणे सत्संग हा बरा । कुसंग हा फेरा चौर्‍याशीचा ॥४॥

३३९३

भलते जन्मीं मज घालिसील तरी । न सोडीं मी हरी नाम तुझें ॥१॥

सुख दुःख तुज देईंन भोगितां । मग मज चिंता कासयाची ॥ध्रु.॥

तुझा दास म्हणवीन मी अंकिला । भोगितां विठ्ठला गर्भवास ॥२॥

कासया मी तुज भाकितों करुणा । तारीं नारायणा म्हणवुनि ॥३॥

तुका म्हणे तुज येऊं पाहे उणें । तारिसील तेणें आम्हां तया ॥४॥

३३९४

गातों नाचतों आनंदें । टाळघागरिया छंदें ॥१॥

तुझी तुज पुढें देवा । नेणों भावे कैसी सेवा ॥ध्रु.॥

नेणों ताळ घात मात । भलते सवां पाय हात ॥२॥

लाज नाहीं शंका । प्रेम घाला म्हणे तुका ॥३॥

३३९५

रुसलों आम्हीं आपुलिया संवसारा । तेथें जनाचारा काय पाड ॥१॥

आम्हां इष्ट मित्र सज्जन सोयरे । नाहीं या दुसरें देवाविण ॥ध्रु.॥

दुराविले बंधु सखे सहोदर । आणीक विचार काय तेथें ॥२॥

उपाधिवचन नाइकती कान । त्रासलें हें मन बहु माझें ॥३॥

तुका म्हणे करा होईंल ते दया । सुख दुःख वांयां न धरावें ॥४॥

३३९६

सांडुनि सुखाचा वांटा । मुक्ति मागे तो करंटा ॥१॥

कां रे न घ्यावा जन्म । प्रेम लुटावें नाम ॥ध्रु.॥

येथें मळितो दहीं भात । वैकुंठीं ते नाहीं मात ॥२॥

तुका म्हणे आतां । मज न लगे सायुज्यता ॥३॥

३३९७

पदोपदीं पायां पडणें । करुणा जाण भाकावी ॥१॥

ये गा ये गा विसांवया । करुणा दयासागरा ॥ध्रु.॥

जोडोनियां करकमळ । नेत्र जळ भरोनि ॥२॥

तुका उभें दारीं पात्र । पुरवीं आर्त विठोबा ॥३॥

३३९८

आतां हें सेवटीं असों पायांवरी । वदती वैखरी वागपुष्प ॥१॥

नुपेक्षावें आम्हां दीना पांडुरंगा । कृपादानीं जगामाजी तुम्हीं ॥ध्रु.॥

वोळवुनी देह सांडियेली शुद्ध । सारियेला भेद जीव शिव ॥२॥

तुका म्हणे मन तुमचे चरणीं । एवढी आयणी पुरवावी ॥३॥

३३९९

तरि च होय वेडी । नग्न होय धडफुडी ॥१॥

काय बोलाचें गौरव । आंत वरी दोन भाव ॥ध्रु.॥

मृगजळा न्याहाळितां । तान न वजाये सेवितां ॥२॥

न पाहे आणिकांची आस । शूर बोलिजे तयास ॥३॥

तुका म्हणे हें लक्षण । संत अळंकार लेणें ॥४॥

३४००

आग्रहा नांवें पाप । योगीं सारावे संकल्प ॥१॥

सहजा ऐसें भांडवल । असोनि कां सारा बोल ॥ध्रु.॥

तैं न भेटे तें काय । मना अंगींचे उपाय ॥२॥

तुका म्हणे धरीं सोय । वासनेची फोडा डोय ॥३॥

३४०१

न करीं पठन घोष अक्षरांचा । बीजमंत्र आमुचा पांडुरंग ॥१॥

सर्वकाळ नामचिंतन मानसीं । समाधान मनासी समाधि हे ॥ध्रु.॥

न करीं भ्रमण न रिघें कपाटीं । जाईंन तेथें दाटी वैष्णवांची ॥२॥

अनु नेणें कांहीं न वजें तपासी । नाचें दिंडीपाशीं जागरणीं ॥३॥

उपवास व्रत न करीं पारणें । रामकृष्ण म्हणें नारायण ॥४॥

आणिकांची सेवा स्तुती नेणें वाणूं । तुका म्हणे आणु दुजें नाहीं ॥५॥

३४०२

पुंडलिकाचे निकटसेवे । कैसा धांवे बराडी ॥१॥

आपुलें थोरपण । नारायण विसरला ॥ध्रु.॥

उभा कटीं ठेवुनि कर। न म्हणे पर बैससें ॥२॥

तुका म्हणे जगदीशा । करणें आशा भक्तांची ॥३॥

३४०३

बाळ काय जाणे जीवनउपाय । मायबाप वाहे सर्व चिंता ॥१॥

आइतें भोजन खेळणें अंतरीं । अंकिताचे शिरीं भार नाहीं ॥ध्रु॥

आपुलें शरीर रिक्षतां न कळें । सांभाळूनि लळे पाळी माय ॥२॥

तुका म्हणे माझा विठ्ठल जनिता । जेथें आमची सत्ता तयावरी ॥३॥

३४०५

काय करिती केलीं नित्य पापें । वसे नाम ज्यापें विठोबाचें ॥१॥

तृणीं हुताशन लागला ते रासी । जळतील तैसीं क्षणमात्रें ॥ध्रु.॥

विष्णुमूर्तिपाद पाहतां चरण । तेथें कर्म कोण राहूं शके ॥२॥

तुका म्हणे नाम जाळी महादोष । जेथें होय घोष कीर्तनाचा ॥३॥

३४०६

वेद नेलें शंखासुरें । केलें ब्रम्ह्यानें गार्‍हाणें ॥१॥

धांव धांव झडकरी । ऐसें कृपाळुवा हरी ॥ध्रु.॥

गजेंद्र नाडियें गांजिला । तेणें तुझा धांवा केला ॥२॥

तुका म्हणे पद्मनाभा । जेथें पाहें तेथें उभा ॥३॥

३४०७

माकडा दिसती कंवटी नारळा । भोक्ता निराळा वरील सारी ॥१॥

एका रस एका तोंडीं पडे माती । आपुलाले नेती विभाग ते ॥ध्रु.॥

सुनियांसी क्षीर वाढिल्या ओकवी । भोगित्यां पोसवी धणीवरी ॥२॥

तुका म्हणे भार वागविती मूर्ख । नेतील तें सार परीक्षक ॥३॥

३४०८

भेटीची आवडी उतावळि मन । लागलेंसे ध्यान जीवीं जीवा ॥१॥

आतां आवडीचा पुरवावा सोहळा । येऊनी गोपाळा क्षेम देई ॥ध्रु.॥

नेत्र उन्मळित राहिले ताटस्त । गंगा अश्रुपात वहावली ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही करा साचपणा । मुळींच्या वचना आपुलिया ॥३॥

३४०९

धवळलें जगदाकार । आंधार तो निरसला ॥१॥

लपों जातां नाहीं ठाव । प्रगट पा पसारा ॥ध्रु.॥

खरियाचा दिवस आला । वाढी बोला न पुरे ॥२॥

तुका म्हणे जिवें साटीं । पडिली मिठी धुरेसी ॥३॥

३४१०

मातेची अवस्था काय जाणे बाळ । तिसी तों सकळ चिंता त्याची ॥१॥

ऐसें परस्परें आहे चि विचारा । भोपळ्याचा तारा दगडासी ॥ध्रु.॥

भुजंग पोटाळी चंदनाचें अंग । निवे परि संग नव्हे तैसा ॥२॥

तुका म्हणे करा परिसाचे परी । मज ठेवा सरी लोखंडाचे ॥३॥

३४११

लावूनि कोलित । माझा करितील घात ॥१॥

ऐसे बहुतांचे संधी । सांपडला खोळेमधीं ॥ध्रु.॥

पाहातील उणें । तेथें देती अनुमोदनें ॥२॥

तुका म्हणे रिघे । पुढें नाहीं जालें धींगे ॥३॥

३४१२

ऐसी एकां अटी । रीतीं सिणती करंटीं ॥१॥

साच आपुल्या पुरतें । करून नेघेती कां हितें ॥ध्रु.॥

कां हीं वेचितील वाणी । निरर्थक चि कारणीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । कांहीं समर्पूनि सेवा ॥३॥

३४१३

चालिले सोबती । काय मानिली निश्चिती ॥१॥

काय करिसी एकला । काळ सन्निध पातला ॥ध्रु.॥

कांहीं सावध तो बरवा । करीं आपुला काढावा ॥२॥

चालिले अगळे । हळू च कान केश डोळे ॥३॥

वोसरले दांत । दाढा गडबडल्या आंत ॥४॥

एकली तळमळ । जिव्हा भलते ठायीं लोळे ॥५॥

तुका म्हणे यांणीं । तुझी मांडिली घालणी ॥६॥

३४१४

नका मजपाशीं । वदो प्रपंचाचे विशीं ॥१॥

आतां नाइकावी कानीं । मज देवाविण वाणी ॥ध्रु.॥

येऊनियां रूपा । कोण पाहे पुण्यपापा ॥२॥

मागे आजिवरी । जालें माप नेलें चोरी ॥३॥

सांडियेलीं पानें । पुढें पिका अवलोकन ॥४॥

पडों नेदी तुका । आड गुंपूं कांहीं चुका ॥५॥

३४१५

जाले आतां सांटे । कासयाचे लहान मोटे ॥१॥

एक एका पडिलों हातीं । जाली तेव्हां चि निश्चींती ॥ध्रु.॥

नाहीं फिरों येत मागें । जालें साक्षीचिया अंगें ॥२॥

तुका म्हणे देवा । आतां येथें कोठें हेवा ॥३॥

३४१६

माझें मज द्यावें । नाहीं करवीत नवें ॥१॥

सहस्रनामाचें रूपडें । भक्त कैवारी चोखडें ॥ध्रु.॥

साक्षीविण बोलें । तरी मज पाहिजे दंडिलें ॥२॥

तुका म्हणे माल । माझा खरा तो विठ्ठल ॥३॥

३४१७

करूं स्तुती तरि ते निंदा । तुम्ही जाणां हे गोविंदा ॥१॥

आम्हां लडिवाळांचे बोल । करा कवतुकें नवल ॥ध्रु.॥

बोबड्या उत्तरीं । तुम्हा रंजवितों हरी ॥२॥

मागतों भातुकें । तुका म्हणे कवतुकें ॥३॥

३४१८

नव्हतील जपें नव्हतील तपें । आम्हांसी हें सोपें गीतीं गातां ॥१॥

न करितां ध्यान न करितां धारणा । तो नाचे कीर्तनामाजी हरि ॥ध्रु.॥

जयासी नाहीं रूप आणि आकार । तो चि कटी कर उभा विटे ॥२॥

अनंत ब्रम्हांडें जयाचिया पोटीं । तो आम्हां संपुष्टीं भक्तिभावें ॥३॥

तुका म्हणे वर्म जाणती लडिवाळें । जें होतीं निर्मळें अंतर्बाहीं ॥४॥

३४१९

आम्ही जालों बळिवंत । होऊनियां शरणागत ॥१॥

केला घरांत रिघावा । ठायीं पडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥

हातां चढलें धन । नेणं रचिलें कारण ॥२॥

तुका म्हणे मिठी । पायीं देउनि केली सुटी ॥३॥

३४२०

लागपाठ केला । आतां वांटा नित्य त्याला ॥१॥

करा जोडीचा हव्यास । आलें दुरील घरास ॥ध्रु.॥

फोडिलीं भांडारें । मोहोरलीं एकसरें ॥२॥

अवघियां पुरतें । तुका म्हणे घ्यावें हातें ॥३॥

३४२१

एकीं असे हेवा । एक अनावड जीवां ॥१॥

देवें केल्या भिन्न जाती । उत्तम कनिष्ठ मध्यस्ती ॥ध्रु.॥

प्रीतिसाटीं भेद । कोणी पूज्य कोणी निंद्य ॥२॥

तुका म्हणे कळा । त्याचा जाणे हा कळवळा ॥३॥

३४२२

स्वामीचें हें देणें । येथें पावलों दर्षणें ॥१॥

करूं आवडीनें वाद । तुमच्या सुखाचा संवाद ॥ध्रु.॥

कळावया वर्म । हा तों पायांचा चि धर्म ॥२॥

तुका म्हणे सिद्धी । हे चि पाववावी बुद्धी ॥३॥

३४२३

रुसलों संसारा । आम्ही आणीक व्यापारा ॥१॥

म्हणऊनि केली सांडी । देउनि पडिलों मुरकंडी ॥ध्रु.॥

परते चि ना मागें । मोहो निष्ठ‍ जालों अंगें ॥२॥

सांपडला देव । तुका म्हणे गेला भेव ॥३॥

३४२४

हें तों वाटलें आश्चर्य । तुम्हां न धरवे धीर ॥१॥

माझा फुटतसे प्राण । धांवा धांवा म्हणऊन ॥ध्रु.॥

काय नेणों दिशा । जाल्या तुम्हांविण ओशा ॥२॥

तुका म्हणे कां गा । नाइकिजे पांडुरंगा ॥३॥

३४२५

धांवा केला धांवा । श्रम होऊं नेदी जीवा ॥१॥

वर्षे अमृताच्या धारा । घेई वोसंगा लेंकरा ॥ध्रु.॥

उशीर तो आतां । न करावा हे चिंता ॥२॥

तुका म्हणे त्वरें । वेग करीं विश्वंभरे ॥३॥

३४२६

जोडिले अंजुळ । असें दानउतावळि ॥१॥

पाहा वाहा कृपादृष्टी । आणा अनुभवा गोष्टी ॥ध्रु.॥

तूं धनी मी सेवक । आइक्य तें एका एक ॥२॥

करितों विनंती । तुका सन्मुख पुढती ॥३॥

३४२७

काय तुज कैसें जाणवेल देवा । आणावें अनुभवा कैशा परी ॥१॥

सगुण निर्गुण थोर कीं लहान । न कळे अनुमान मज तुझा ॥ध्रु.॥

कोण तो निर्धार करूं हा विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥२॥

तुका म्हणे कैसे पाय आतुडती । न पडे श्रीपती वर्म ठावें ॥३॥

३४२८

मी तव बैसलों धरुनियां ध्यास । न करीं उदास पांडुरंगा ॥१॥

नको आतां मज दवडूं श्रीहरी । मागाया भिकारी जालों दास ॥ध्रु.॥

भुकेलों कृपेच्या वचनाकारणें । आशा नारायणें पुरवावी ॥२॥

तुका म्हणे येऊनियां देई भेटी । कुरवाळुनी पोटीं धरीं मज ॥३॥

३४२९

आतां तुझें नाम गात असें गीतीं । म्हणोनी मानिती लोक मज ॥१॥

अन्नवस्त्रचिंता नाहीं या पोटाची । वारिली देहाची थोर पीडा ॥ध्रु.॥

सज्जन संबंधी तुटली उपाधी । रोकडी या बंदीं सुटलोंसें ॥२॥

घ्यावा द्यावा कोणें करावा सायास । गेली आशापाश वारोनियां ॥३॥

तुका म्हणे तुज कळेल तें आतां । करा जी अनंता मायबापा ॥४॥

३४३०

कामक्रोध माझे लावियेले पाठीं । बहुत हिंपुटीं जालों देवा ॥१॥

आवरितां तुझे तुज नावरती । थोर वाटे चित्तीं आश्चर्य हें ॥ध्रु.॥

तुझिया विनोदें आम्हां प्राणसाटी । भयभीत पोटीं सदा दुःखी ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या कपाळाचा गुण । तुला हांसे कोण समर्थासी ॥३॥

३४३१

सन्मुख चि तुम्हीं सांगावी जी सेवा । ऐसे माझे देवा मनोरथ ॥१॥

निघों आम्ही कांहीं चित्तवित्त घरें । आपुल्या उदारें जीवावरी ॥ध्रु.॥

बोल परस्परें वाढवावें सुख । पाहावें श्रीमुख डोळेभरी ॥२॥

तुका म्हणे सत्य बोलतों वचन । करुनी चरण साक्ष तुझे ॥३॥

३४३२

मज अनाथाकारणें । करीं येणें केशवा ॥१॥

जीव झुरे तुजसाटीं । वाट पोटीं पहातसें ॥ध्रु.॥

चित्त रंगलें चरणीं । तुजवांचूनि न राहे ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंत । माझी चिंता असावी ॥३॥

३४३३

कासया वांचूनि जालों भूमी भार । तुझ्या पायीं थार नाहीं तरी ॥१॥

जातां भलें काय डोळियांचें काम । जंव पुरुषोत्तम न देखती ॥ध्रु.॥

काय मुख पेंव श्वापदाचें धांव । नित्य तुझें नांव नुच्चारितां ॥२॥

तुका म्हणे आतां पांडुरंगाविण । न वांचतां क्षण जीव भला ॥३॥

३४३४

नको मज ताठा नको अभिमान । तुजवांचूनि क्षीण होतो जीव ॥१॥

दुर्धर हे माया न होय सुटका । वैकुंठनायका सोडवीं मज ॥२॥

तुका म्हणे तुझें जालिया दर्षण । मग निवारण होइल सर्व ॥३॥

३४३५

चाल घरा उभा राहें नारायणा । ठेवूं दे चरणांवरि माथा ॥१॥

वेळोवेळां देई क्षेमआलिंगन । वरी अवलोकन कृपादृष्टी ॥ध्रु.॥

प्रक्षाळूं दे पाय बैसें माजघरीं । चित्त स्थिर करीं पांडुरंगा ॥२॥

आहे त्या संचितें करवीन भोजन । काय न जेवून करिसी आतां ॥३॥

करुणाकरें नाहीं कळों दिलें वर्म । दुरी होतां भ्रम कोण वारी ॥४॥

तुका म्हणे आतां आवडीच्या सत्ता । बोलिलों अनंता करवीन तें ॥५॥

३४३६

देवाची ते खूण आला ज्याच्या घरा । त्याच्या पडे चिरा मनुष्यपणा ॥१॥

देवाची ते खूण करावें वाटोंळें । आपणा वेगळें कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥

देवाची ते खूण गुंतों नेदी आशा । ममतेच्या पाशा शिवों नेदी ॥२॥

देवाची ते खूण गुंतों नेदी वाचा । लागों असत्याचा मळ नेदी ॥३॥

देवाची ते खूण तोडी मायाजाळ । आणि हें सकळ जग हरी ॥४॥

पहा देवें तेंचि बळकाविलें स्थळ । तुक्यापें सकळ चिन्हें होतीं ॥५॥

३४३७

अनंताचे मुखीं होसील गाइला । अमुप विठ्ठला दास तुम्हां ॥१॥

माझें कोठें आलें होईंल विचारा । तरीं च अव्हेरा योग्य जालों ॥ध्रु.॥

सर्वकाळ तुम्ही असा जी संपन्न । चतुरा नारायण शिरोमणि ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे कलियुगींचे जीव । तरी नये कीव बहुपापी ॥३॥

३४३८

न करावी चिंता । भय धरावें सर्वथा ॥१॥

दासां साहे नारायण । होय रिक्षता आपण ॥ध्रु.॥

न लगे परिहार । कांहीं योजावें उत्तर ॥२॥

न धरावी शंका । नये बोलों म्हणे तुका ॥३॥

३४३९

भांडवल माझें लटिक्याचे गांठी । उदीम तो तुटी यावी हा चि ॥१॥

कैसी तुझी वाट पाहों कोणा तोंडें । भोंवतीं किं रे भांडे गर्भवास ॥ध्रु.॥

चहूं खाणीचिया रंगलोंसें संगें । सुष्ट दुष्ट अंगें धरूनियां ॥२॥

बहुतांचे बहु पालटलों सळे । बहु आला काळें रंग अंगा ॥३॥

उकलूनि नये दावितां अंतर । घडिचा पदर सारूनियां ॥४॥

तुका म्हणे करीं गोंवळें यासाटीं । आपल्या पालटीं संगें देवा ॥५॥

३४४०

संतसंगतीं न करावा वास । एखादे गुणदोष अंगा येती ॥१॥

मग तया दोषा नाहीं परिहार । होय अपहार सुकृताचा ॥२॥

तुका म्हणे नमस्कारावे दुरून । अंतरीं धरून राहें रूप ॥३॥

३४४१

जें ज्याचें जेवण । तें चि याचकासी दान ॥१॥

आतां जाऊं चोजवीत । जेथें वसतील संत ॥ध्रु.॥

होतीं धालीं पोटें । मागें उरलीं उच्छिष्ट ॥२॥

तुका म्हणे धांव । पुढें खुंटईंल हांव ॥३॥

३४४२

धरावा तो बरा । ठाव वसतीचा थारा ॥१॥

निजविल्या जागविती । निज पुरवूनि देती ॥ध्रु.॥

एक वेवसाव । त्यांचा संग त्यांचा जीव ॥२॥

हितें केलें हित । ग्वाही एक एकां चित्त ॥३॥

विषमाचें कांहीं । आड तया एक नाहीं ॥४॥

तुका म्हणे बरीं । घरा येतील त्यापरी ॥५॥

३४४३

धोंडएासवें आदळितां फुटे डोकें । तों तों त्याच्या सुखें घामेजेना ॥१॥

इंगळासी सन्निधान अतित्याईं । क्षेम देतां काईं सुख वाटे ॥२॥

तुका म्हणे आम्हांसवें जो रुसला । तयाचा अबोला आकाशासीं ॥३॥

३४४४

सरे आम्हांपाशीं एक शुद्धभाव । नाहीं तरी वाव उपचार ॥१॥

कोण मानी वरी रसाळ बोलणें । नाहीं जाली मनें ओळखी तों ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां जाणीवेचें दुःख । न पाहों त्या मुख दुर्जनाचें ॥३॥

३४४५

आतां तळमळ । केली पाहिजे सीतळ ॥१॥

करील तें पाहें देव । पायीं ठेवुनियां भाव ॥ध्रु.॥

तो चि अन्नदाता । नाहीं आणिकांची सत्ता ॥२॥

तुका म्हणे दासा । नुपेक्षील हा भरवसा ॥३॥

३४४६

लांब धांवे पाय चोरी । भरोवरी जनाच्या ॥१॥

आतां कैसें होय याचें । सिजतां काचें राहिलें ॥ध्रु.॥

खाय ओकी वेळोवेळां । कैसी कळा राहेल ॥२॥

तुका म्हणे भावहीण । त्याचा सीण पाचावा ॥३॥

३४४७

माझ्या इंद्रियांसीं लागलें भांडण । म्हणतील कान रसना धाली ॥१॥

करिती तळमळ हस्त पाद भाळ । नेत्रांसी दुकाळ पडिला थोर ॥ध्रु.॥

गुण गाय मुख आइकती कान । आमचें कारण तैसें नव्हे ॥२॥

दरुषणें फिटे सकळांचा पांग । जेथें ज्याचा भाग घेइल तें ॥३॥

तुका म्हणे ऐसें करीं नारायणा । माझी ही वासना ऐसी आहे ॥४॥

३४४८

सिद्धीचा दास नव्हें श्रुतीचा अंकिला । होईंन विठ्ठला सर्व तुझा ॥१॥

सर्वकाळ सुख आमच्या मानसीं । राहिलें जयासी नास नाहीं ॥ध्रु.॥

नेणें पुण्य पाप न पाहें लोचनीं । आणिका वांचूनि पांडुरंगा ॥२॥

न करीं आस मुक्तीचे सायास । भक्तिप्रेमरस सांडूनियां ॥३॥

गर्भवासीं धाक नाहीं येतां जातां । हृदयीं राहतां नाम तुझें ॥४॥

तुका म्हणे जालों तुझा चि अंकिला । न भें मी विठ्ठला कळिकाळासी ॥५॥

३४४९

जन्मा येऊनि तया लाभ जाला । बिडवईं भेटला पांडुरंगा ॥१॥

संसारदुःखें नासिलीं तेणें । उत्तम हें केणें नामघोष॥ध्रु.॥

धन्य ते संत सद्धि महानुभाव । पंढरीचा ठाव टाकियेला ॥२॥

प्रेमदाते ते च पतितपावन । धन्य दरुषण होय त्याला ॥३॥

पावटणिया पंथें जालिया सिद्धी । वोगळे समाधि सायुज्यता ॥४॥

प्रेम अराणूक नाहीं भय धाक । मज तेणें सुखें कांहीं चिंता ॥५॥

तें दुर्लभ संसारासी । जडजीवउद्धारलोकासी ॥६॥

तुका म्हणे त्यासी । धन्य भाग्य दरूषणें ॥७॥

३४५०

काय दिवस गेले अवघे चि वर्‍हाडें । तें आलें सांकडें कथेमाजी ॥१॥

क्षण एके ठायीं मन स्थिर नाहीं । अराणूक कइं होईंल पुढें ॥ध्रु.॥

कथेचे विरसें दोषा मूळ होय । तरण उपाय कैचा माती ॥२॥

काय तें सांचवुनि उरलें हें मागें । घटिका एक संगें काय गेलें ॥३॥

ते चि वाणी येथें करा उजळणी । काढावी मथूनि शब्दरत्नें ॥४॥

तुका म्हणे हें चि बोलावया चाड । उभयतां नाड हित असे ॥५॥

३४५१

शुद्धाशुद्ध निवडे कैसें । चर्म मास भिन्न नाहीं ॥१॥

कांहीं अधिक नाहीं उणें । कवण्या गुणें देवासी ॥ध्रु.॥

उदक भिन्न असे काईं । वाहाळ बावी सरिता नईं ॥२॥

सूर्य तेजें निवडी काय । रश्मी रसा सकळा खाय ॥३॥

वर्णां भिन्न दुधा नाहीं । सकळा गाई सारखें ॥४॥

करितां भिन्न नाहीं माती । मडक्या गति भिन्न नांवें ॥५॥

वर्त्ते एकविध अग्नि । नाहीं मनीं शुद्धाशुद्ध ॥६॥

तुका म्हणे पात्र चाड । किंवा विसें अमृत गोड ॥७॥

३४५२

न धरी प्रतिष्ठा कोणाची यम । म्हणतां कां रे राम लाजा झणी ॥१॥

सांपडे हातींचें सोडवील काळा । तो कां वेळोवेळां नये वाचे ॥ध्रु.॥

कोण लोक जो हा सुटला तो एक । गेले कुंभपाक रवरवांत ॥२॥

तुका म्हणे हित तों म्हणा विठ्ठल । न म्हणे तो भोगील कळेल तें ॥३॥

३४५३

म्हणवितां हरी न म्हणे तयाला । दरवडा पडिला देहामाजी ॥१॥

आयुष्यधन त्याचें नेले यमदूतीं । भुलविला निश्चिंतीं कामरंगें ॥ध्रु.॥

नावडे ती कथा देउळासी जातां । प्रियधनसुता लक्ष तेथें ॥२॥

कोण नेतो तयां घटिका दिवसा एका । कां रे म्हणे तुका नागवसी ॥३॥

३४५४

कथे बैसोनि सादरें । सुखचर्चा परस्परें । नवल काय तो उद्धरे । आणीक तरे सुगंधें ॥१॥

पुण्य घेई रे फुकाचें । पाप दुष्टवासनेचें । पेरिल्या बीजाचें । फळ घेई शेवटीं ॥ध्रु.॥

कथा विरस पाडी आळसें । छळणा करूनि मोडी रस । बुडवी आपणासरिसें । विटाळसें नावेसी ॥२॥

सज्जन चंदनाचिये परी । दुर्जन देशत्यागें दुरी । राहो म्हणे हरि । विनंती करी तुका हे ॥३॥

३४५५

कळों आलें तुझें जिणें । देवा तूं माझें पोसनें ॥१॥

वाट पाहासी आठवाची । सत्ता सतंत कईची ॥ध्रु.॥

बोलावितां यावें रूपा । सदा निर्गुणीं चि लपा ॥२॥

तुका म्हणे तूं परदेशी । येथें आम्हां अंगेजिसी ॥३॥

३४५६

आतां येथें लाजे नाहीं तुझें काम । जाय मज राम आठवूं दे ॥१॥

तुझे भिडे माझे बहु जाले घात । केलों या अंकित दुर्जनाचा ॥ध्रु.॥

माझें केलें मज पारिखें माहेर । नटोनी साचार चाळविलें ॥२॥

सुखासाटीं एक वाहियेलें खांदीं । तेणें बहु मांदी मेळविली ॥३॥

केला चौघाचार नेलों पांचांमधीं । नाहीं दिली शुद्धी धरूं आशा ॥४॥

तुका म्हणे आतां घेईंन कांटीवरी । धनी म्यां कैवारी केला देव ॥५॥

३४५७

आजिवरि होतों तुझे सत्ते खालीं । तोंवरी तों केली विटंबणा ॥१॥

आतां तुज राहों नेदीं या देशांत । ऐसा म्यां समर्थ केला धणी ॥ध्रु.॥

सापें रिग केला कोठें बाळपणीं । होतीसी पापिणी काय जाणों ॥२॥

तुका म्हणे म्यां हा बुडविला वेव्हार । तुझे चि ढोपर सोलावया ॥३॥

३४५८

देवाच्या निरोपें पिटितों डांगोरा । लाजे नका थारा देऊं कोणी ॥१॥

मोडिलें या रांडे सुपंथ मारग । चालविलें जग यमपंथें ॥ध्रु.॥

परिचारीं केली आपुली च रूढी । पोटींची ते कुडी ठावी नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे आणा राउळा धरून । फजित करून सोडूं मग ॥३॥

३४५९

कां रे तुम्ही निर्मळ हरिगुण गा ना । नाचत आनंदरूप वैकुंठासी जा ना ॥१॥

काय गणिकेच्या याती अधिकार मोटा । दोषी अजामेळ ऐसीं नेलीं वैकुंठा ॥ध्रु.॥

ऐसे नेणों मागें किती अनंत अपार । पंच महादोषी पातकां नाहीं पार ॥२॥

पुत्राचिया लोभें नष्ट म्हणे नारायण । कोण कर्तव्य तुका म्हणे त्याचें पुण्य ॥३॥

३४६०

बैसोनियां खाऊं जोडी । ओढाओढी चुकवूनि ॥१॥

ऐसें केलें नारायणें । बरवें जिणें सुखाचें ॥ध्रु.॥

घरीच्या घरीं भांडवल । न लगे बोल वेचावे ॥२॥

तुका म्हणे आटाआटी । चुकली दाटी सकळ ॥३॥

३४६१

नाहीं भ्यालों तरी पावलों या ठाया । तुम्हां आळवाया जवळिकें ॥१॥

सत्ताबळें आतां मागेन भोजन । केलें तें चिंतन आजिवरी ॥ध्रु.॥

नवनीतासाटीं खादला हा जीव । थोड्यासाटीं कीव कोण करी ॥२॥

तुका म्हणे ताक न लगे हें घाटे । पांडुरंगा खोटें चाळवण ॥३॥

३४६२

सारीन तें आतां एकाचि भोजनें । वारीन मागणें वेळोवेळां ॥१॥

सेवटींच्या घासें गोड करीं माते । अगे कृपावंते पांडुरंगे ॥ध्रु.॥

वंचूं नये आतां कांहीं च प्रकार । धाकल्याचें थोर जाल्यावरी ॥२॥

तुका म्हणे आतां बहु चाळवावें । कांहीं नेदीं ठावें उरों मागें ॥३॥

३४६३

पोट धालें मग न लगे परती । जालिया निश्चिंती खेळ गोड ॥१॥

आपुलिया हातें देईं वो कवळ । विठ्ठल शीतळ जीवन वरी ॥ध्रु.॥

घराचा विसर होईंल आनंद । नाचेन मी छंदें प्रेमाचिया ॥२॥

तुका म्हणे तों च वरी करकर । मग हें उत्तर खंडईंल ॥३॥

३४६४

बोलविसी तरी । तुझ्या येईंन उत्तरीं ॥१॥

कांहीं कोड कवतिकें । हातीं द्यावया भातुकें ॥ध्रु.॥

बोलविसी तैसें । करीन सेवन सरिसें ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझें चळण तुज सवा ॥३॥

३४६५

दिला जीवभाव । तेव्हां सांडिला म्यां ठाव ॥१॥

आतां वर्ते तुझी सत्ता । येथें सकळ अनंता ॥ध्रु.॥

माझीया मरणें । तुम्ही बैसविलें ठाणें ॥२॥

तुका म्हणे काई । मी हें माझें येथें नाहीं ॥३॥

३४६६

एकाचिये वेठी । सांपडलों फुकासाटीं ॥१॥

घेतों काम सत्ताबळें । माझें करूनि भेंडोळें ॥ध्रु.॥

धांवे मागें मागें । जाय तिकडे चि लागे ॥२॥

तुका म्हणे नेलें । माझें सर्वस्वें विठ्ठलें ॥३॥

३४६७

बराडियाची आवडी पुरे । जया झुरे साटीं तें ॥१॥

तैसें जालें माझ्या मना । नुठी चरणावरूनि ॥ध्रु.॥

मागलिया पेणें पावे । विसांवे तें ठाकणीं ॥२॥

तुका म्हणे छाया भेटे । बरें वाटे तापे त्या ॥३॥

३४६८

आतां द्यावें अभयदान । जीवन ये कृपेचें ॥१॥

उभारोनी बाहो देवा । हात ठेवा मस्तकीं ॥ध्रु.॥

नाभी नाभी या उत्तरें । करुणाकरें सांतवीजे ॥२॥

तुका म्हणे केली आस । तो हा दिस फळाचा ॥३॥

३४६९

बहुजन्में सोस केला । त्याचा जाला परिणाम ॥१॥

विठ्ठलसें नाम कंठीं । आवडी पोटीं संचितें ॥ध्रु.॥

येथुन तेथवरी आतां । न लगे चिंता करावी ॥२॥

तुका म्हणे धालें मन । हें चि दान शकुनाचें ॥३॥

३४७०

उसंतिल्या कर्मवाटा । बहु मोटा आघात ॥१॥

शीघ्र यावें शीघ्र यावें । हातीं न्यावें धरूनि ॥ध्रु.॥

भागलों या खटपटे । घटपटें करितां ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंता । माझी चिंता खंडावी॥३॥

३४७१

तुम्हांसी हें अवघें ठावें । किती द्यावें स्मरण ॥१॥

कां बा तुम्ही ऐसें नेणें । निष्ठ‍पणें टाळित असां ॥ध्रु.॥

आळवितां मायबापा । नये कृपा अझूनि ॥२॥

तुका म्हणे जगदीशा । काय असां निजेले ॥३॥

३४७२

नेलें सळेंबळें । चित्तावित्ताचें गांठोळें ॥१॥

साहए जालीं घरिच्या घरीं । होतां ठायीं च कुठोरी ॥ध्रु.॥

मी पातलों या भावा । कपट तें नेणें देवा ॥२॥

तुका म्हणे उघडें केलें । माझें माझ्या हातें नेलें ॥३॥

३४७३

जाला हा डांगोरा । मुखीं लहानाचे थोरा ॥१॥

नागविलों जनाचारीं । कोणी बैसों नेदी दारी ॥ध्रु.॥

संचिताचा ठेवा। आतां आला तैसा घ्यावा ॥२॥

तुका म्हणे देवें । म्हणों केलें हें बरवें ॥३॥

३४७४

किती चौघाचारें । येथें गोविलीं वेव्हारें ॥१॥

असे बांधविले गळे । होऊं न सकती निराळे ॥ध्रु.॥

आपलें आपण । केलें कां नाहीं जतन ॥२॥

तुका म्हणे खंडदंडें । येरझारीं लपती लंडें ॥३॥

३४७५

पांडुरंगा ऐसा सांडुनि वेव्हारा । आणिकांची करा आस वांयां ॥१॥

बहुतांसी दिला उद्धार उदारें । निवडीना खरें खोटें कांहीं ॥ध्रु.॥

याचिया अंकिता वैकुंठ बंदर । आणीक वेव्हार चालितना ॥२॥

तुका म्हणे माझे हातींचें वजन । यासी बोल कोण ठेवूं सके ॥३॥

३४७६

ठेवूनि इमान राहिलों चरणीं । म्हणउनि धणी कृपा करी ॥१॥

आम्हांसी भांडार करणें जतन । आलें गेलें कोण उंच निंच ॥ध्रु.॥

करूनि सांभाळीं राहिला निराळा । एक एक वेळा आज्ञा केली ॥२॥

तुका म्हणे योग्यायोग्य विनीत । देवा नाहीं चित्त येथें देणें ॥३॥

३४७७

आतां नव्हे गोड कांहीं करितां संसार । आणीक संचार जाला माजी ॥१॥

ब्रम्हरसें गेलें भरूनियां अंग । आधील तो रंग पालटला ॥ध्रु.॥

रसनेचिये रुची कंठीं नारायण । बैसोनियां मन निवविलें ॥२॥

तुका म्हणे आतां बैसलों ठाकणीं । इच्छेची ते धणी पुरईंल ॥३॥

३४७८

आतां काशासाटीं दुरी । अंतर उरी राखिली ॥१॥

करीं लवकरी मुळ । लहानें तीळ मुळीचिया ॥ध्रु.॥

दोहीं ठायीं उदेगवाणें । दरुषणें निश्चिंती ॥२॥

तुका म्हणे वेग व्हावा । ऐसी जीवा उत्कंठा ॥३॥

३४७९

पडिली हे रूढि जगा परिचार । चालविती वेव्हार सत्य म्हूण ॥१॥

मरणाची कां रे नाहीं आठवण । संचिताचा धन लोभ हेवा ॥ध्रु.॥

देहाचें भय तें काळाचें भातुकें । ग्रासूनि तें एकें ठेविलेंसे ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं उघडा रे डोळे । जाणोनि अंधळे होऊं नका ॥३॥

३४८०

जेथें पाहें तेथें कांडिती भूस । चिपाडें चोखूनि पाहाती रस ॥१॥

काय सांगों देवा भुलले जीव । बहु यांची येतसे कींव ॥ध्रु.॥

वेठीचें मोटळें लटिकें चि फुगे । पेणिया जाऊनि भिक्षा मागे ॥२॥

तुका म्हणे कां उगे चि खोल । जवळी दाखवी आपणां बोल ॥३॥

३४८१

जाणिवेच्या भारें चेंपला उर । सदा बुरबुर सरे चि ना ॥१॥

किती याचें ऐकों कानीं । मारिलें घाणीं नाळकरी ॥ध्रु.॥

मिठेंविण आळणी बोल । कोरडी फोल घसघस ॥२॥

तुका म्हणे डेंगा न कळे हित । किती फजित करूं तरी ॥३॥

३४८२

अनुतापयुक्त गेलिया अभिमान । विसरूं वचन मागिलांचा ॥१॥

त्याचे पाय माझे लागोत कपाळीं । भोग उष्टावळी धन्यकाळ ॥ध्रु.॥

षड उर्मी जिंहीं हाणितल्या लाता । शरण या संता आल्या वेगीं ॥२॥

तुका म्हणे जाती वोळे लवकरी । ठायीं चि अंतरीं शुद्ध होती ॥३॥

३४८३

खोल ओले पडे तें पीक उत्तम । उथळाचा श्रम वांयां जाय ॥१॥

लटिक्याचे आम्ही नव्हों सांटेकरी । थीतें घाली भरी पदरीचें ॥ध्रु.॥

कोणा इहलोकीं पाहिजे पसारा । दंभ पोट भरायाचे चाडे ॥२॥

तुका म्हणे कसीं अगी जें उतरे । तें चि येथें सरे जातिशुद्ध ॥३॥

३४८४

गोमट्या बीजाचीं फळें ही गोमटीं । बाहे तें चि पोटीं समतुक ॥१॥

जातीच्या संतोषें चित्तासी विश्रांति । परतोनि मागुती फिरों नेणें ॥ध्रु.॥

खर्‍याचे पारखीं येत नाहीं तोटा । निवडे तो खोटा ढाळें दुरी ॥२॥

तुका म्हणे मज सत्याचि आवडी । करितां तांतडी येत नाहीं ॥३॥

३४८५

मन जालें भाट । कीर्ति मुखें घडघडाट । पडियेली वाट । ये चि चाली स्वभावें ॥१॥

बोलें देवाचे पवाडे । नित्य नवे चि रोकडे । ज्या परी आवडे । तैसा तैसा करूनि ॥ध्रु.॥

रोखीं रहावें समोर । पुढें मागें चाले भार । करावें उत्तर । सेवा रुजू करूनि ॥२॥

पूर वर्षला देकारें । संतोषाच्या अभयें करें । अंगींच्या उत्तरें । तुकया स्वामी शृंगारी ॥३॥

३४८६

दूरि तों चि होतों आपुले आशंके । नव्हतें ठाउकें मूळभेद ॥१॥

आतां जेथें तेथें येइन सांगातें । लपाया पुरतें उरों नेदीं ॥ध्रु.॥

मिथ्या मोहें मज लाविला उशीर । तरी हे अंतर जालें होतें ॥२॥

तुका म्हणे कां रे दाखविसी भिन्न । लटिका चि सीण लपंडाईं ॥३॥

३४८७

कळों नये तों चि चुकावितां बरें । मग पाठमोरें काय काज ॥ १॥

धरिलेती आतां द्या जी माझा डाव । सांपडतां भाव ऐसा आहे ॥ ध्रु.॥

होतासी अंतरें झाकिलिया डोळीं । तो मी हा न्याहाळीं धरुनी दृष्टी ॥ २॥

तुका म्हणे तुज रडीची च खोडी । अहाच बराडी तो मी नव्हे ॥.३॥

३४८८

करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥

केला अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥

यथंभुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥

तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥

३४८९

विश्वास तो देव । म्हणुनि धरियेला भाव ॥१॥

माझी वदवितो वाणी । ज्याणें धरिली धरणी ॥ध्रु.॥

जोडिलीं अक्षरें । नव्हेती बुद्धीचीं उत्तरें ॥२॥

नाहीं केली आटी । कांहीं मानदंभासाटीं॥३॥

कोणी भाग्यवंत । तया कळेल उचित ॥४॥

तुका म्हणे झरा । आहे मुळींचा चि खरा ॥५॥

३४९०

सुराणीचीं जालों लाडिकीं एकलीं । वडील धाकुलीं आम्ही देवा ॥१॥

म्हणऊनि कांहीं न घडे अव्हेर । गोमटें उत्तर भातुकें ही ॥ध्रु.॥

कांहीं एक नाहीं वंचिलें वेगळें । मुळीचिया मुळें स्थिराविलें ॥२॥

लेवविलीं अंगीं आपुलीं भूषणें । अळंकार लेणें सकळ ही ॥३॥

सारितां न सरे आमुप भांडार । धना अंतपार नाहीं लेखा ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही आळवूं आवडी । म्हणऊनी जोडी दाखविली ॥५॥

३४९१

एका वेळे केलें रितें कलिवर । आंत दिली थार पांडुरंगा ॥१॥

पाळण पोषण लागलें ते सोईं । देहाचें तें काईं सर्वभावें ॥ध्रु.॥

माझिया मरणें जाली हे वसति । लागली ते ज्योती अविनाशा ॥२॥

जाला ऐसा एका घायें येथें नाहीं । तुका म्हणे कांहीं बोलों नये ॥३॥

३४९२

पावतों ताडन । तरी हें मोकलितों जन ॥१॥

मग मी आठवितों दुःखें । देवा सावकाश मुखें ॥ध्रु.॥

होती अप्रतिष्ठा । हो तों वरपडा कष्टा ॥२॥

तुका म्हणे मान । होतां उत्तम खंडन ॥३॥

३४९३

धरावें तों भय । अंतरोनि जाती पाय ॥१॥

जाल्या तुटी देवासवें । काय वांचोनि करावें ॥ध्रु.॥

कोणासी पारिखें । लेखूं आपणासारिखें ॥२॥

तुका म्हणे असो । अथवा हें आतां नासो ॥३॥

३४९४

आम्हांसी सांगाती । होती अराले ते होती ॥१॥

येती आइकतां हाक । दोन मिळोन म्हणती एक ॥ध्रु.॥

आणिकां उत्तरीं । नसे गोवी वैखरी ॥२॥

तुका म्हणे बोल । खूण पहाती विठ्ठल ॥३॥

३४९५

आनंदाचा थारा । सुखें मोहरला झरा ॥१॥

ऐसी प्रभुची ज्या कळा । त्याच्या कोण पाहे बळा ॥ध्रु.॥

अंकिता ऐसया । होइल पावविलें ठाया ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें । दिलें आभंड प्रकासे ॥३॥

३४९६

काहे लकडा घांस कटावे । खोद हि जुमीन मठ बनावे ॥१॥

देवलवासी तरवरछाया । घरघर माईं खपरिबसमाया ॥ध्रु.॥

कां छांडियें भार फेरे सीर भागें । मायाको दुःख मिटलिये अंगें ॥२॥

कहे तुका तुम सुनो हो सिद्धी । रामबिना और झुटा कछु धंदा ॥३॥

३४९७

आणीक पाखांडें असती उदंडें । तळमळिती पिंडें आपुलिया ॥१॥

त्याचिया बोलाचा नाहीं विश्वास । घातलीसे कास तुझ्या नामीं ॥ध्रु.॥

दृढ एक चित्तें जालों या जीवासी । लाज सर्वविशीं तुम्हांसी हे ॥२॥

पीडों नेदी पशु आपुले अंकित । आहे जें उचित तैसें करा ॥३॥

तुका म्हणे किती भाकावी करुणा । कोप नारायणा येइल तुम्हां ॥४॥

३४९८

व्हावया भिकारी हें आम्हां कारण । अंतरोनि जन जावें दुरी ॥१॥

संबंध तुटावा शब्दाचा ही स्पर्श । म्हणऊनि आस मोकलिली ॥२॥

तुका म्हणे दुःखें उबगला जीव । म्हणऊनी कीव भाकीं देवा ॥३॥

३४९९

कोरडिया ऐशा सारून गोष्टी । करा उठाउठीं हित आधीं ॥१॥

खोळंबला राहे आपुला मारग । पहावी ते मग तुटी कोठें ॥ध्रु.॥

लौकिकाचा आड येईंल पसारा । मग येरझारा दुःख देती ॥२॥

तुका म्हणे डांख लागे अळंकारें । मग नव्हे खरें पुटाविण ॥३॥

३५००

ऐसें ठावें नाहीं मूढा । सोस काकुलती पुढां ॥१॥

माझीं नका जाळूं भांडीं । पोटीं भय सोस तोंडीं ॥ध्रु.॥

पातलिया काळ । तेव्हां काय चाले बळ ॥२॥

संचित तें करी । नरका जाया मेल्यावरी ॥३॥

परउपकार । न घडावा हा विचार ॥४॥

तुका म्हणे लांसी । आतां भेटों नये ऐसी ॥५॥

३५०१

करूनी चिंतन खेळों भोवतालें । चित्त येथें आलें पायांपाशीं ॥१॥

येथें नाहीं खोटा चालत परिहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

सुखदुःखें तुज देऊनी सकळ । नाहीं ऐसा काळ केला आम्ही ॥२॥

तुका म्हणे जाला देहाचा विसर । नाहीं आतां पर आप दोन्ही ॥३॥

३५०२

काळा च सारिखीं वाहाती क्षेत्रें । करितां दुसरें फळ नाहीं ॥१॥

ऐसें करत्यानें ठेविलें करून । भरिलें भरून माप नेमें॥ध्रु.॥

शीतउष्णकाळीं मेघ वरुषावे । वरुषतां वाव होय शीण ॥२॥

तुका म्हणे विष अमृताचे किडे । पालट न घडे जीणें तया ॥३॥

३५०३

बोलणें तें आम्ही बोलों उपयोगीं । पडिलें प्रसंगी काळाऐसें ॥१॥

जयामध्यें देव आदि मध्यें अंतीं । खोल पाया भिंती न खचेसी ॥ध्रु.॥

करणें तें आम्ही करूं एका वेळे । पुढिलिया बळें वाढी खुंटे ॥२॥

तुका म्हणे असों आज्ञेचीं धारकें । म्हणऊनि एकें घायें सारूं ॥३॥

३५०४

तुझिया विनोदें आम्हांसी मरण । सोसियेला सीण बहु फेरे ॥१॥

आतां आपणें चि येसी तें करीन । नाम हें धरीन तुझें कंठीं ॥ध्रु.॥

वियोगें चि आलों उसंतीत वनें । संकल्प हे मनें वाहोनियां ॥२॥

तुका म्हणे वर्म सांपडलें सोपें । गोवियेलों पापें पुण्यें होतों ॥३॥

३५०५

पाठीलागा काळ येतसे या लागें । मी माझें वाउगें मेंढीऐसें ॥१॥

आतां अगी लागो ऐसिया वेव्हारा । तूं माझा सोइरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

वागविला माथां नसतां चि भार । नव्हे तें साचार जाणील तों ॥२॥

तुका म्हणे केलें जवळील दुरी । मृगजळ वरी आड आलें ॥३॥

३५०६

आपुलिये टाकीं । करीन कांहीं तरी एकी ॥१॥

करीन पायांशीं वोळखी । करिसी तें करीं सुखीं ॥ध्रु.॥

कायाक्लेशगंगाजळ । समर्पीन तुळसीदळ ॥२॥

तुका म्हणे देवा । कर जोडीन ते सेवा ॥३॥

३५०७

माझे तों स्वभाव मज अनावर । तुज ही देतां भार कांहीं नव्हे ॥१॥

ऐसें कळों आलें मज नारायणा । जागृती स्वपना ताळ नाहीं ॥ध्रु.॥

संपादितों तो अवघा बाहए रंग । तुझा नाहीं संग अभ्यंतरीं ॥२॥

तुका म्हणे सत्या नाहीं पाठी पोट । असतें निघोंट एकी जाती ॥३॥

३५०८

नव्हावा तो बरा मुळीं च संबंध । विश्वासिकां वध बोलिलासे ॥१॥

आतां माझें हित काय तें विचारा । सत्यत्वें दातारा पांडुरंगा ॥ध्रु ॥

नाहीं भाव परी म्हणवितों दास । नका देऊं यास उणेंयेऊं ॥२॥

तुका म्हणे कां हो उद्धरितां दीन । मानीतसां सीण मायबापा ॥३॥

३५०९

काय तुमचिया सेवे न वेचते गांठोळी । मोहें टाळाटाळी करीतसां ॥१॥

चतुराच्या राया आहो पांडुरंगा । ऐसें तरी सांगा निवडूनि ॥ध्रु.॥

कोण तुम्हां सुख असे या कौतुकें । भोगितां अनेकें दुःखें आम्हा ॥२॥

तुका म्हणे काय जालासी निर्गुण । आम्हां येथें कोण सोडवील ॥३॥

३५१०

निष्ठ‍ यासाटीं करितों भाषण । आहेसी तूं सर्वजाण दाता ॥१॥

ऐसें कोण दुःख आहे निवारिता । तो मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥

बैसलासी केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्‍याची ॥२॥

तुका म्हणे आलें अवघें चि पायापें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥

३५११

पायांपासीं चित्त । तेणें भेटी अखंडित ॥१॥

असे खेळे भलते ठायीं । प्रेमसूत्रदोरी पायीं ॥ध्रु.॥

केलेंसे जतन । मुळीं काय तें वचन ॥२॥

तुका म्हणे सर्वजाणा । ठायीं विचारावें मना ॥३॥

३५१२

तुझे मजपाशीं मन । माझी येथें भूक तान ॥१॥

जिव्हा रतें एके ठायीं । दुजें बोलायाचें काईं ॥ध्रु.॥

माझिया कवतुकें । उभा पहासी भातुकें ॥२॥

तुका म्हणे साचें । तेथें मागील कईंचें ॥३॥

३५१३

तुम्हां आम्हां सरी । येथें कईंच्या या परी ॥१॥

स्वामिसेवा अळंकार । नाहीं आवडिये थार ॥ध्रु.॥

खुंटलिया वाचा । मग हा आनंद कइचा ॥२॥

तुका म्हणे कोडें । आम्ही नाचों तुज पुढें ॥३॥

३५१४

कैचें भांडवल खरा हातीं भाव । कळवळ्यानें माव दावीतसें ॥१॥

आतां माझा अंत नको सर्वजाणा । पाहों नारायणा निवडूनि ॥ध्रु.॥

संतांचें उच्छष्टि मागिले पंगती । करावें संगती लागे ऐसें ॥२॥

तुका म्हणे आलों दावूनि विश्वास । संचित तें नास पावे ऐसें ॥३॥

३५१५

थोडे तुम्ही मागें होती उद्धरिले । मज ऐसे गेले वांयां जीव ॥१॥

आतां याचा काहीं न मनावा भार । कृपेचा सागर आहेसी तूं ॥ध्रु.॥

तुज आळवितां पापाची वसति । राहे अंगीं किती बळ त्याचें ॥२॥

तुका म्हणे उदकीं तारिले दगड । तैसा मी ही जड एक देवा ॥३॥

३५१६

आम्ही म्हणों कोणी नाहीं तुज आड । दिसतोसी भ्याड पांडुरंगा ॥१॥

हागे माझ्या भोगें केलासी परता । विश्वंभरीं सत्ता नाहीं ऐसी ॥ध्रु.॥

आम्ही तुज असों देऊनि आधार । नाम वारंवार उच्चारितों ॥२॥

तुका म्हणे मज धरियेलें बळें । पंचभूतीं खळें करूनियां ॥३॥

३५१७

आहेतें सकळ प्रारब्धा हातीं । यावें काकुलती यासी आतां ॥१॥

ऐसा माझ्या मनें सांगितला भाव । तोंवरीच देव दुजा नाहीं ॥ध्रु.॥

अवघियांची जेव्हां सारावी करकर । भावबळें थार धरूं येसी ॥२॥

तुका म्हणे तुज ठेवावें पुजून । आणीक ते गुण नाहीं येथें ॥३॥

३५१८

सेवट तो होती तुझियानें गोड । म्हणऊनि चाड धरीतसों ॥१॥

देऊं भोगाभोग कलिवरचा भार । साहों तुज थार त्याचमधीं ॥ध्रु.॥

तुझ्या बळें कांहीं खटपट काम । वाढवावा श्रम न लगे तो ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही चेंपलों या भारें । तुमचें तें खरें देवपण ॥३॥

३५१९

ऐसा चि तो गोवा । न पाहिजे केला देवा ॥१॥

बहु आली दुरिवरी । ओढत हे भरोवरी ॥ध्रु.॥

आम्हांसी न कळे । तुम्ही झाकुं नये डोळे ॥२॥

तुका म्हणे संगें । असों एक एका अंगें ॥३॥

३५२०

मायलेंकरांत भिन्न । नाहीं उत्तराचा सीण ॥१॥

धाडीं धाडीं वो भातुकें । रंजविल्याचें कौतुकें ॥ध्रु.॥

करूनि नवल । याचें बोलिलों ते बोल ॥२॥

तुका म्हणे माते । पांडुरंगे कृपावंते॥३॥

३५२१

आवडी कां ठेवूं । बैसोनियां संगें जेवूं ॥१॥

मागें नको ठेवूं उरी । माझी आण तुजवरी ॥ध्रु.॥

देखिले प्रकार । त्याचे पाहेन साचार ॥२॥

तुका म्हणे बाळीं । केली चाहाडी सकळीं ॥३॥

३५२२

नव्हेसी तूं लांसी । मायां आणिकां त्या ऐसी ॥१॥

जे हे वांयां जाती बोल । होती निर्फळ चि फोल ॥ध्रु.॥

नव्हेसी दुबळी । कांहीं नाहीं तें जवळी ॥२॥

तुका म्हणे खोटी । कांहीं नव्हेसी करंटी ॥३॥

३५२३

आम्हां बोल लावा । तुम्हां अनुचित हें देवा ॥१॥

ऐसें सांगा कां व्यालेती । काय नाहीं तुम्हां हातीं ॥ध्रु.॥

आतां धरा दुरी । वांयां दवडाया थोरी ॥२॥

तुका म्हणे ठायीं । ऐसें विचारावें पायीं ॥३॥

३५२४

मरोनियां गेली माया । मग तया कोण पुसे ॥१॥

पोरटियांची दाद कोणा । ऐसा जाना प्रवाहो ॥ध्रु.॥

निढळास निढळ जोडा । होय कोडा कवतुका ॥२॥

तुका म्हणे देवाऐसी । आहों सरसीं आपण ॥३॥

३५२५

संसाराची कोण गोडी । दिली जोडी करूनि ॥१॥

निष्ठ‍ तूं बहु देवा । पुरे हेवा न म्हणवी ॥ध्रु.॥

पाहोनियां कर्म डोळां । निराळा तो वर्जीना ॥२॥

तुका म्हणे तुज माझें । म्हणतां ओझें फुकट ॥३॥

३५२६

नव्हतें तें कळों आलें । तरी बोलें अबोला ॥१॥

तुज मज घातली तुटी । एके भेटीपासूनि ॥ध्रु.॥

आतां याची न धरीं चाड । कांहीं कोड कवतुकें ॥२॥

तुका म्हणे यावें जावें । एका भावें खंडलें ॥३॥

३५२७

आतां दोघांमध्ये काय । उरलें होय वाणीजेसें ॥१॥

निष्ठ‍ हें केलें मन । समाधान न करूनि ॥ध्रु.॥

झुरावें तें तेथींच्या परी । घरिच्याघरीं अवघिया ॥२॥

तुका म्हणे देवपण । गुंडाळून असों दे ॥३॥

३५२८

मागितल्यास आस करा । उरी धरा कांहींबाहीं ॥१॥

म्हणऊनि सारिली आस । होती यास मूळ तें ॥ध्रु.॥

माझ्या मोहें तुज पान्हा । लोटे स्तना वोरस ॥२॥

तुका म्हणे आळवणे । माझ्या देणें उत्तर ॥३॥

३५२९

आतां बरें घरिच्याघरीं । आपली उरी आपणापें ॥१॥

वाइटबरें न पडे दृष्टी । मग कष्टी होइजेना ॥ध्रु.॥

बोलों जातां वाढे बोल । वांयां फोल खटखट ॥२॥

काकुलती यावें देवा । तो तों सेवा इच्छितो ॥३॥

हिशोबाचे खटखटे । चढे तुटे घडेना ॥४॥

तुका म्हणे कळों आलें । दुसरें भलें तों नव्हे ॥५॥

३५३०

आधीं सोज्वळ करावा मारग । चालतां तें मग गोवी नाहीं ॥१॥

ऐसा चालोनियां आला शिष्टाचार । गोवीचा वेव्हार पापपुण्य ॥ध्रु.॥

पळणें तों पळा सांडुनि कांबळें । उपाधीच्या मुळें लाग पावे ॥२॥

तुका म्हणे येथें शूर तो निवडे । पडिले बापुडे कालचक्रीं ॥३॥

३५३१

उद्धत त्या जाती । द्रवें रंगल्या उद्धती ॥१॥

म्हणऊनि बहु फार । त्यांसी असावें अंतर ॥ध्रु.॥

कैंचें पाठी पोट । गोडविषासी सेवट ॥२॥

तुका म्हणे सापा । न कळे कुरवाळिलें बापा ॥३॥

३५३२

आम्हां कथा आवश्यक । येर संपादूं लौकिक ॥१॥

जैसी तैसी माय बरी । मानिल्या त्या माना येरी ॥ध्रु.॥

व्यालीचा कळवळा । जीव बहुत कोंवळा ॥२॥

कवतुकें वावरें । तुका म्हणे या आधारें ॥३॥

३५३३

पाळितों वचन । परि बहु भीतें मन ॥१॥

करितें पायांशीं सलगी । नये बैसों अंगसंगीं ॥ध्रु.॥

जोडोनियां कर । उभें असावें समोर ॥२॥

तुका म्हणे संत । तुम्ही मी बहु पतित ॥३॥

३५३४

जैसा तैसा आतां । मज प्रमाण अनंता ॥१॥

पायां पडणें न संडीं । पोटीं तें च वर तोंडीं ॥ध्रु.॥

एका भावें चाड । आहे तैसें अंतीं गोड ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां । टळणें चि नाहीं नेमा ॥३॥

३५३५

चुकलों या ऐशा वर्मा । तरी कर्मा सांपडलों ॥१॥

पाठी लागे करी नास । गर्भवास भोगवी ॥ध्रु.॥

माझें तुझें भिन्नभावें । गळां दावें मोहाचें ॥२॥

तुका म्हणे पाठेळ केलों । नसत्या भ्यालों छंदासी ॥३॥

३५३६

देह प्रारब्धा शिरीं । असोन करी उद्वेग ॥१॥

धांव घालीं नारायणा । माझ्या मना जागवीं ॥ध्रु.॥

ऐसी चुकोनियां वर्में । पीडा भ्रमें पावलों ॥२॥

तुका म्हणे कैंचा भोग । नव्हे रोग अंगींचा॥३॥

३५३७

अनंताच्या ऐकों कीर्ती । ज्याच्या चित्तीं हरिनाम ।

उलंघूनि गेले सिंधु । हा भवबंधु तोडोनियां ॥१॥

आतां हळुहळु ते चि वाहीं । चालों कांही अधिकारें ॥ध्रु.॥

खुंटूनियां गेले नावा । नाहीं हेवा खोळंबला ।

न लगे मोल द्यावा रुका । भावें एका कारणें ॥२॥

तुका म्हणे पाहतों वाट । उभा नीट पाउलीं ।

भीमातिरीं थडवा केला । उठा चला लवलाहें ॥३॥

३५३८

तरीं च म्यां देवा । साटी करूनियां जीवा ॥१॥

येथें बैसलों धरणें । दृढ कायावाचामनें ॥ध्रु.॥

आवरिल्या वृित्त । मन घेउनियां हातीं ॥२॥

तुका म्हणे जरा । बाहेर येऊं नेदीं घरा ॥३॥

३५३९

हें तों एक संतांठायीं । लाभ पायीं उत्तम ॥१॥

म्हणवितां त्याचे दास । पुढें आस उरेना ॥ध्रु.॥

कृपादान केलें संतीं । कल्पांतीं ही सरेना ॥२॥

तुका म्हणे संतसेवा । हा चि हेवा उत्तम॥३॥

३५४०

नारायणा ऐसा । सेवूं नेणतील रसा ॥१॥

जेणें भवव्याध तुटे । दुःख मागुतें न भेटे ॥ध्रु.॥

न लगे कांहीं आटी । बाधा राहों न सके पोटीं ॥२॥

कैवल्य तें जोडे । पालट लवकरी घडे ॥३॥

जन्ममरणदुःख अटे । जाळें अवघेंचि तुटे ॥४॥

तुका म्हणे जाला । याचा गुण बहुतांला ॥५॥

३५४१

अनेक दोषांचे काट । जे जे गादले निघोंट ।

होती हरिनामें चोखट । क्षण एक न लगतां ॥१॥

तुम्ही हरि म्हणा हरि म्हणा । महादोषांचे छेदना ॥ध्रु.॥

अतिप्रीतीचा बांधला । नष्ट चांडाळीं रतला ।

क्षण न लगतां नेला । वैकुंठासी हरि म्हणतां ॥२॥

अमित्य दोषाचें मूळ । जालें वाल्मीकास सबळ ।

जाला हरिनामें निर्मळ । गंगाजळ पैं जैसा ॥३॥

हरि म्हणतां तरले । महादोषी गणिके नेलें ।

कुंटणी भिली उद्धरिलें । वैकुंठासी हरि म्हणतां ॥४॥

हरिविण जन्म नको वांयां । जैसी दर्पणींची छाया ।

म्हणोनि तुका लागे पायां । शरण तया हरीसी ॥५॥

३५४२

भजन या नासिलें हेडि । दंभा लंडा आवडी ॥१॥

जेवीत ना आइता पाक । नासी ताक घुसळूनि ॥ध्रु.॥

एकाएकीं इच्छी पाठ । नेणे चाट कां जेवूं ॥२॥

तुका म्हणे मुलाम्याचें । बंधन साचें सेवटीं ॥३॥

३४४३

जैसा निर्मळ गंगाओघ । तैसा भाग वोगरीं ॥१॥

प्रेम वाढे ग्रासोग्रासीं । ब्रम्हरसीं भोजन ॥ध्रु.॥

तृप्तीवरि आवडी उरे । ऐसे बरे प्रकार ॥२॥

तुका म्हणे पाख मन । नारायण तें भोगी ॥३॥

३४४४

सुख सुखा विरजण जालें । तें मथलें नवनीत ॥१॥

हाले डोले हरुषे काया । निवती बाह्या नयन ॥ध्रु.॥

प्रबल तो नारायण । गुणें गुण वाढला ॥२॥

तुका म्हणे भरली सीग । वरी मग वोसंडे ॥३॥

३५४५

कां रे न भजसी हरी । तुज कोण अंगीकारी ॥१॥

होइल यमपुरी । यमदंड यातना ॥ध्रु.॥

कोण जाली लगबग । काय करिसि तेथें मग ॥२॥

कां रे भरला ताठा । करिती वोज नेतां वाटा ॥३॥

तोंडा पडिली खळिणी । जिव्हा पिटिती वोढूनि ॥४॥

कां रे पडिली जनलाज । कोण सोडवील तुज ॥५॥

लाज धरीं म्हणे तुका । नको वांयां जाऊं फुका ॥६॥

३५४६

क्षरला सागर गंगा ओघीं मिळे । आपण चि खेळे आपणाशीं ॥१ ॥

मधील ते वाव अवघी उपाधि । तुम्हां आम्हांमधीं ते चि परी ॥ध्रु.॥

घट मठ जाले आकाशाचे पोटीं । वचनें चि तुटी तेथें चि तें ॥२ ॥

तुका म्हणे बीजें बीज दाखविलें । फल पुष्प आलें गेलें वांयां ॥३॥

३५४७

एक आतां तुम्ही करा । मज दातारा सत्तेनें ॥१॥

विश्वास तो पायांवरी । ठेवुनि हरी राहिलों ॥ध्रु.॥

जाणत चि दुजें नाहीं । आणिक कांहीं प्रकार ॥२॥

तुका म्हणे शरण आलों । काय बोलों विनवितों ॥३॥

३५४८

काय विनवावें कोणें तो निवाड । केलें माझ्या कोड वचनाचें ॥१॥

आहो कृपनिधी गुणांच्या निधाना । माझ्या अनुमाना नये चि हें ॥ध्रु.॥

बहुत करुणा केलेंसे भासेन । एक ही वचन नाहीं आलें ॥२॥

माझी कांहीं सेवा होईंल पावली । निश्चिंती मानिली होती ऐसी ॥३॥

तुका म्हणे माझी उरली ते आटी । अभय कर कटी न देखें चि ॥४॥

३५४९

लाजोनियां काळें राहिलें लिखित । नेदितां ही चित्त समाधान ॥१॥

कैसें सुख वाटे वचनाचे तुटी । प्रीतिविण भेटी रुचि नेदी ॥ध्रु.॥

एकाचिये भेटी एकाचा कोंपर । मावेचा पदर कळों येतो ॥२॥

होत्या आपल्या त्या वेचूनियां शक्ती । पुढें जालों युक्तिकळाहीन ॥३॥

तुका म्हणे तुम्ही समर्थ जी देवा । दुर्बळाची सेवा कोठें पावे ॥४॥

३५५०

आशाबद्ध बहु असे निलाजिरें । होय म्हणें धीरें फळ टोंकें ॥१॥

कारणापें चित्त न पाहें अपमान । चित्त समाधान लाभासाटीं ॥२॥

तुका म्हणे हातें लोटिलें न कळे । झांकितसें डोळे पांडुरंगा ॥३॥

३५५१

सांता पांचां तरीं वचनां सेवटीं । निरोप कां भेटी एक तरी ॥१॥

कां नेणें निष्ठ‍ केलें नारायणा । न देखें हें मना येतां कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा न देखें निवाड । कडू किंवा गोड फळ पोटीं ॥३॥

३५५२

वांयां ऐसा जन्म गेला । हें विठ्ठला दुःख वाटे ॥१॥

नाहीं सरता जालों पायीं । तुम्ही जई न पुसा ॥ध्रु.॥

कां मी जीतों संवसारीं । अद्यापवरी भूमिभार ॥२॥

तुका म्हणे पंढरिनाथा । सबळ व्यथा भवरोग ॥३॥

३५५३

कासया हो माझा राखिला लौकिक । निवाड कां एक केला नाहीं ॥१॥

मग तळमळ न करितें मन । जालें तें कारण कळों येतें ॥२॥

तुका म्हणे केला पाहिजे निवाड । वइदासी भीड मरणें रोग्या ॥३॥

३५५४

ऐसें कोण पाप बळी । जें जवळी येऊं नेदी ॥१॥

तुम्हां तंव होइल ठावें । नेदावें कां कळों हें ॥ध्रु.॥

कोण जाला अंतराय । कां ते पाय अंतरले ॥२॥

तुका म्हणे निमित्याचा । आला सुच अनुभव ॥३॥

३५५५

ब्रम्हज्ञानाची भरोवरी । पुढिला सांगे आपण न करी ॥१॥

थू थू त्याच्या तोंडावरी । व्यर्थ सिणवी वैखरी ॥ध्रु.॥

कथा करी वरिवरी । प्रेम नसे चि अंतरीं ॥२॥

तुका म्हणे कवित्व करी । मान वस्तु हे आदरी ॥३॥

३५५६

कधीं कृपा करिसी नेणें । मज दीनाचें धांवणें ॥१॥

भेटी लागीं पंढरीनाथा । जीवीं लागली तळमळ व्यथा ॥ध्रु.॥

सिणलें माझें मन । वाट पाहतां लोचन ॥२॥

तुका म्हणे लागली भूक । तुझें पहावया श्रीमुख ॥३॥

३५५७

उच्चारूं यासाटीं । आम्ही नाम तुझें कंठीं ॥१॥

येसी धांवत धांवत । माउलिये कृपावंते ॥ध्रु.॥

पाय चित्तीं धरूं । क्रिडा भलते ठायीं करूं ॥२॥

तुका म्हणे माझे गंगे । प्रेमभरित पांडुरंगे ॥३॥

३५५८

दगडाच्या देवा बगाड नवस । बाईंल कथेस जाऊं नेदी ॥१॥

वेची धनरासी बांधलें स्मशान । दारीं वृंदावन द्वाड मानी ॥ध्रु.॥

चोरें नागविला न करी त्याची खंती । परी द्विजा हातीं नेदी रुका ॥२॥

करी पाहुणेर विव्हाया जावयासी । आल्या अतीतासी पाठमोरा ॥३॥

तुका म्हणे जळो धिग त्याचें जिणें । भार वाही सीण वर्म नेणे ॥४॥

३५५९

करूनि विनवणी । माथा ठेवितों चरणीं ॥१॥

होतें तें चि असों द्यावें । रूप सौम्य चि बरवें ॥ध्रु.॥

भया भेणें तुमचा ठाव । तुमच्या कोपें कोठें जावें ॥२॥

तुका पायां लागे । दान समुदाय मागे ॥३॥

३५६०

प्रेम नये सांगतां बोलतां दावितां । अनुभव चित्ता चित्त जाणे ॥१॥

कासवीचें बाळ वाढे कृपादृष्टी । दुधा नाहीं भेटी अंगसंगें ॥ध्रु.॥

पोटामध्यें कोण सांगितलें सर्पां । उपजत लपा म्हणऊनि ॥२॥

बोलों नेणें परी जाणे गोड क्षार । अंतरीं विचार त्यासी ठावा ॥३॥

तुका म्हणे बरें विचारावें मनीं । आणिक भल्यांनी पुसों नये ॥४॥

३५६१

आतां मी पतित ऐसा साच भावें । कळों अनुभवें आलें देवा ॥१॥

काय करावें तें रोकडें चि करीं । राहिली हे उरी नाहीं दोघां ॥ध्रु.॥

येर येरा समदृष्टी द्यावें या उत्तरा । यासी काय करा गोही आतां ॥२॥

तुका म्हणे मेलों सांगतसांगतां । तें चि आलें आतां कळों तुम्हां ॥३॥

३५६२

काय तुज मागें नाहीं जाणवलें । माझें नाहीं केलें हित कांहीं ॥१॥

डोळे झांकुनियां होसी अबोलणा । तेव्हां नारायणा आतां कैसा ॥ध्रु.॥

न कळे उचित न संगतां स्पष्ट । ऐसा क्रियानष्ट काय जाणे ॥२॥

तुका म्हणे माझा घात तुम्हां ठावा । तरि कां आधीं देवा वारूं नये ॥३॥

३५६३

नये ऐसें बोलों कठिण उत्तरें । सलगी लेंकुरें केली पुढें ॥१॥

अपराध कीजे घडला तो क्षमा । सिकवा उत्तमा आमुचिया॥ध्रु.॥

धरूं धावें आगी पोळलें तें नेणे । ओढिलिया होणें माते बाळा ॥२॥

तुका म्हणे फार ज्याचा जार त्यासी । प्रवीण येविशीं असा तुम्ही ॥३॥

३५६४

लडिवाळ म्हणोनी निष्ठ‍ न बोला । परी सांभाळिला लागे घात ॥१॥

बहु वागवीत आणिलें दुरूनि । दासांची पोसनी बहु आहे ॥ध्रु.॥

नाहीं लागों दिला आघाताचा वारा । निष्ठ‍ उत्तरा कोमेजतों ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही कृपावंत हरि । शांतवा उत्तरीं अमृताच्या ॥३॥

३५६५

आत्मस्थिति मज नको हा विचार । देईं निरंतर चरणसेवा ॥१॥

जन्मोजन्मीं तुझा दास पुरुषोत्तमा । हे चि गोडी माझ्या देई जीवा ॥ध्रु.॥

काय सायुज्यता मुक्ति हे चि गोड । देव भक्त कोड तेथें नाहीं ॥२॥

काय तें निर्गुण पाहों कैशा परी । वर्णू तुझी हरी कीर्ती कैसी ॥३॥

गोड चरणसेवा देवभक्तपण । मज देवा झणें दुराविसी ॥४॥

जाणिवेपासूनि सोडवीं माझ्या जीवा । देईं चरणसेवा निरंतर ॥५॥

तुका म्हणे गोडा गोड न लगे प्रीतिकर । प्रीति ते ही सार सेवा हे रे ॥६॥

३५६६

चालें दंडवत घालीं नारायणा । आपुल्या कल्याणा लागूनियां ॥१॥

बैसविला पदीं पुत्र राज्य करी । पिता वाहे शिरीं आज्ञा त्याची ॥२॥

तुका म्हणे आहे ठायींचा चि मान । आतां अनुमान कायसा तो ॥३॥

३५६७

समर्थाचें बाळ पांघरे वाकळ । हसती सकळ लोक कोणा ॥१॥

समर्थासी लाज आपुल्या नांवाची । शरण आल्याची लागे चिंता ॥२॥

जरी तुज कांहीं होईंल उचित । तरी हा पतित तारीं तुका ॥३॥

३६६८

न करीं रे मना कांहीं च कल्पना । चिंतीं या चरणां विठोबाच्या ॥१॥

येथें सुखाचिया रासी । पुढें ठाव नाहीं कल्पनेसी॥ध्रु.॥

सुखाचें ओतिलें साजिरें श्रीमुख । शोक मोह दुःख पाहाता नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें होईंल विसांवा । तुटतील हांवा पुढिलिया ॥३॥

३५६९

काय करूं मज नागविलें आळसें । बहुत या सोसें पीडा केली ॥१॥

हिरोनियां नेला मुखींचा उच्चार । पडिलें अंतर जवळी च ॥ध्रु.॥

द्वैताचिया कैसा सांपडलों हातीं । बहुत करती ओढाओढी ॥२॥

तुका म्हणे आतां आपुलिया सवें । न्यावें मज देवें सोडवूनि ॥३॥

३५७०

नाहीं देवाचा विश्वास । करी संतांचा उपहास ॥१॥

त्याचे तोंडी पडे माती । हीन शूकराची जाती ॥ध्रु.॥

घोकुनी अक्षर । वाद छळणा करीत फिरे ॥२॥

म्हणे देवासी पाषाण । तुका म्हणे भावहीन ॥३॥

३५७१

हें चि सर्वसुख जपावा विठ्ठल । न दवडावा पळ क्षण वांयां ॥१॥

हें चि एक सर्वसाधनांचें मूळ । आतुडे गोपाळ येणें पंथें ॥ध्रु.॥

न लगती कांहीं तपांचिया रासी । करणें वाराणसी नाना तीर्थी ॥२॥

कल्पना हे तळि देहीं अभिमान । नये नारायण जवळी त्यांच्या ॥३॥

तुका म्हणे नामें देव नेदी भेटी । म्हणे त्याचे होंटीं कुष्ट होय ॥४॥

३५७२

माझे विषयीं तुज पडतां विसर । नको धरूं दूर पांडुरंगा ॥१॥

तुझा म्हणवितों हे चि लाज तुला । आतां झणी मला विसरेसी ॥२॥

तुका म्हणे तुझी माझी नाहीं उरी । आतां केली खरी देवराया ॥३॥

३५७३

अभक्ताचे गांवीं साधु म्हणजे काय । व्याघ्रें वाडां गाय सांपडली ॥१॥

कसाबाचे आळी मांडिलें प्रमाण । बस्वणाची आण तया काईं ॥ध्रु.॥

केळी आणि बोरी वसती सेजारी । संवाद कोणे परी घडे येथें ॥२॥

तुका म्हणे खीर केली का†हेळ्याची । शुद्ध गोडी कैची वसे तेथें ॥३॥

३५७४

भागल्यांचा तूं विसांवा । करीं नांवा निंबलोण ॥१॥

परमानंदा पुरुषोत्तमा । हरीं या श्रमापासूनि ॥ध्रु.॥

अनाथांचा अंगीकार । करितां भार न मनिसी ॥२॥

तुका म्हणे इच्छा पुरे । ऐसें धुरेगे विठ्ठल ॥३॥

३५७५

घालूनियां कास । बळें आलों मागायास ॥१॥

प्रेमें देई पाठवूनि । पांडुरंगा सेवाॠणी ॥ध्रु.॥

होई रे शाहाणा । कळों नेदावें या जना ॥२॥

तुका म्हणे पायीं । जडलों मग उरलें काईं ॥३॥

३५७६

भेटीलागीं पंढरिनाथा । जीवीं लागली तळमळ व्यथा ॥१॥

कैं कृपा करिसी नेणें । मज दीनाचें धांवणें ॥ध्रु.॥

सीणलें माझें मन । वाट पाहातां लोचन ॥२॥

तुका म्हणे भूक । तुझें पाहावया मुख ॥३॥

३५७७

सांडियेली काया । वरी ओंवाळूनी पायां ॥१॥

शरण शरण नारायणा । मज अंगीकारा दीना ॥ध्रु.॥

आलों लोटांगणीं । रुळें तुमचे चरणीं ॥२॥

तुका म्हणे कई । डोईं ठेवीन हे पायीं ॥३॥

३५७८

तुझे दारींचा कुतरा । नको मोकलूं दातारा ॥१॥

धरणें घेतलें घरांत । नको धरून उठवूं हात ॥ध्रु.॥

घेतली मुरकुंडी । थोर जालों मी लंडी ॥२॥

तुका म्हणे जगजीवना । ब्रिदें पाहें नारायणा ॥३॥

३५७९

पडिलों बाहेरि आपल्या कर्तव्यें । संसाराचा जीवें वीट आला ॥१॥

एकामध्यें एक नाहीं मिळे येत । ताक नवनीत निडळिया ॥ध्रु.॥

दोनी जालीं नांवें एकाच्या मथनें । भुस सार गुणें वेगळालीं ॥२॥

तुका म्हणे कोठें वसे मुक्ताफळ । सिंपल्याचें स्थळ खंडलिया ॥३॥

३५८१

पाहातां हें बरवें जालें । कळों आलें यावरी ॥१॥

मागिलांचा जाला झाडा । त्या निवाडास्तव ॥ध्रु.॥

विसांवलें अंग दिसे । सरिसे अनुभव ॥२॥

तुका म्हणे बरें जालें । देवें नेलें गवसूनि ॥३॥

३५८१

चक्रफेरीं गळीं गळा । होता गोवियेला माळा ॥१॥

फुटोनियां गेला कुंभ । जालों निष्काम स्वयंभ ॥ध्रु.॥

धरित चि नाहीं थारा । वेठी भ्रमण खोंकरा ॥२॥

तुका म्हणे कौतुक कोडें । आगी काय जाणे मढें ॥३॥

३५८२

श्रमपरिहारा । मूळ हें जालें दातारा ॥१॥

देह निवेदूनि पायीं । जालों रिकामा उतराईं ॥ध्रु.॥

आपली ते सत्ता । येथें असों नेदीं आतां ॥२॥

राहिला निराळा । तुका कटकटे वेगळा ॥३॥

३५८३

पाठवाल तेथें गर्जेन पवाडे । कार्या देहाकडे नावलोकीं ॥१॥

म्हणउनि मागें कंठींचा सौरस । पावतील नास विघ्नें पुढें ॥ध्रु.॥

कृपेच्या कटाक्षें निभें कळिकाळा । येतां येत बळाशक्तीपुढें ॥२॥

तुका म्हणे गुढी आणीन पायांपें । जगा होइल सोपें नाम तुझें ॥३॥

३५८४

उपजल्या काळें शुभ कां शकुन । आतां आवरोन राहिलेती ॥१॥

नाहीं मागितली वचनाची जोडी । निष्काम कोरडी वरिवरि ॥ध्रु.॥

सत्याविण काय उगी च लांबणी । कारियाची वाणी येर भूस ॥२॥

तुका म्हणे ऐसी कोणा चाळवणी । न विचारा मनीं पांडुरंगा ॥३॥

३५८५

नव्हें मी आहाच आशेचें बांधलें । जें हें टोंकविलें नारायणा ॥१॥

अंतर तों तुम्हां बरें कळों येतें । वेव्हार उचितें चाळवीजे ॥ध्रु.॥

मनें कल्पीलें आवरितां पाप । संकल्पीं विकल्प याचि नांवें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां न सोसे जळजळ । सिजल्यावरी जाळ कढ खोटा ॥३॥

३५८६

ताकें कृपण तो जेवूं काय घाली । आहाच ते चालीवरुनि कळे ॥१॥

काय तुम्हां वेचे घातलें सांकडें । माहें आलें कोडें आजिवरि ॥ध्रु.॥

सेवेंविण आम्ही न लिंपों काया । जाला देवराया निर्धार हा ॥२॥

तुका म्हणे तुझीं राखावया ब्रीदें । येणें अनुवादें कारियासी ॥३॥

३५८७

वृत्तीवरि आम्हां येणें काशासाटीं । एवढी हे आटी सोसावया ॥१॥

जाणतसां परी नेणते जी देवा । भ्रम चि बरवा राखावा तो ॥ध्रु.॥

मोडूनि क्षरलों अभेदाची मूस । तुम्हां कां अळस वोडवला ॥२॥

तुका म्हणे होई लवकरि उदार । लांबणीचें फार काम नाहीं ॥३॥

३५८८

सुलभ कीर्तनें दिलें ठसावूनि । करितां धरणी उरी कोण ॥१॥

आतां न टळावें केलिया नेमासी । उदाराचा होसी हीन काय ॥ध्रु.॥

एका नेमें कोठें दुसरा पालट । पादिर तो धीट म्हणती त्यासी ॥२॥

तुका म्हणे किती बोलसी उणें । एकाच वचनें खंड करीं ॥३॥

३५८९

जेथें माझी दृष्टि राहिली बैसोन । तेथें चि हें मन गुंडाळातें ॥१॥

टाळावी ते पीडा आपुल्यापासून । दिठावेलें अन्न ओकवितें ॥ध्रु.॥

तुम्हांसी कां कोडें कोणे ही विशीचें । नवलाव याचें वाटतसे ॥२॥

तुका म्हणे वेगीं उभारा जी कर । कीर्त मुखें थोर गर्जईंन ॥३॥

३५९०

इच्छेपाशीं आलों फिरोनि मागुता । स्वामीसेवकता आवडीचे ॥१॥

द्यावें लवकरी मागितलें दान । मुळींचें जतन करूनि असें ॥ध्रु.॥

उपाय हे करीं एका चि वचना । दावूनियां खुणा ठाया येतों ॥२॥

तुका म्हणे गांठी किती तुजपाशीं । जगाच्या तोडिसी चिंतनानें ॥३॥

३५९१

कोठें आतां आम्ही वेचावी हे वाणी । कोण मना आणी जाणोनियां ॥१॥

न करावी सांडी आतां टाळाटाळी । देइन ये कळी होइल माजी ॥ध्रु.॥

घरोघरीं जाल्या ज्ञानाचिया गोष्टी । सत्यासवें गांठी न पडवी ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां भाकितां करुणा । भलता चि शाहाणा शोध काढी ॥३॥

३५९२

डगमगी मन निराशेच्या गुणें । हें तों नारायणें सांतवीजे ॥१॥

धीरें तूं गंभीर जीवनें जगाचें । जळो विभागाचें आत्रीतत्या ॥ध्रु.॥

भेईंल जीव हें देखोनि कठिण । केला जातो सीण तो तो वांयां ॥२॥

तुका म्हणे आवश्यक हें वचन । पाळावें चि वान समयो आहे ॥३॥

३५९३

आम्ही पाहा कैसीं एकतत्व जालों । राखणे लागलों वासनेसी ॥१॥

तुम्हांविण कांहीं नावडावें जीवा । केला तो चि देवा केला पण ॥ध्रु.॥

वर्म नेणों परि वृत्ती भंगों नेदुं । वंदिलें चि वंदूं आवडीनें ॥२॥

तुका म्हणे कळे नामाचें जीवन । वारता ही भिन्न नेणों आतां ॥३॥

३५९४

आपण तों असा । समर्थ जी हृषीकेशा ॥१॥

करा करा बुझावणी । काय विलंब वचनीं ॥ध्रु.॥

हेंगे ऐसें म्हणा । उठूनि लागेन चरणा ॥२॥

घेऊनियां सुखें । नाचेल तुका कवतुकें ॥३॥

३५९५

द्याल ऐसें दिसे । तुमचें साचपण इच्छे ॥१॥

म्हणऊनि न भंगे निर्धार । केलें लोचनें सादर ॥ध्रु.॥

मुखाची च वास । पुरला पाहे अवकाश ॥२॥

तुका म्हणे कळे । काय लाभ कोण वेळ ॥३॥

३५९६

तुम्ही तों सदैव । आधरपणें माझी हांव ॥१॥

जळो आशेचें तें जिणें । टोंकतसावें दीनपणें ॥ध्रु.॥

येथूनि सोडवा । आतां अनुभवेंसी देवा ॥२॥

तुका म्हणे जालें । एक मग हें निमालें ॥३॥

३५९७

कैसें भलें देवा अनुभवा कां नये । उसीर तो काय तुम्हांपाशीं ॥१॥

आहे तें मागों तों दिसातें जवळी । केल्यामध्यें कळि कोण साध्य ॥ध्रु.॥

नाहीं सांडीत मी सेवेची मर्यादा । लाविला तो धंदा नित्य करीं ॥२॥

तुका म्हणे हात आवरिला गुंती । माझे तंव चित्तीं नाहीं दुजें ॥३॥

३५९८

हुंदकी पिसवी हलवी दाढी । मणी वोढी निंदेचे ॥१॥

त्याचें फळ पाकीं यमाचे दंड । घर केलें कुंड कुंभपाक ॥ध्रु.॥

क्रोध पोटीं मांग आणिला अंतरा । भुंकोनि कुतरा जप करी ॥२॥

तुका म्हणे स्नान केलें मळमूत्रें । जेवविलीं पितरें अमंगळें ॥३॥

३५९९

अंगा भरला ताठा । नये वळणी जैसा खुंटा ॥१॥

कैसें न कळे त्या डेंगा । हित आदळलें अंगा ॥ध्रु.॥

जीव जाते वेळे । भरे लकडा ताठी डोळे ॥२॥

मुसळाचें धनु । तुका म्हणे नव्हे अनु ॥३॥

३६००

करूनि कडविड । जमा घडिली लगड ॥१॥

आतां होतें तें चि जालें । नाम ठायींचें चांगलें ॥ध्रु.॥

उतरलें डाई । उत्तम ते सुलाख ताईं ॥२॥

हिंडवितां देश । तुका म्हणे नाहीं नाश ॥३॥