Embedded Files
॥ ॐ श्री परमात्मने नमः ॥
॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ श्रीमद् भगवद्‌गीता ॥
॥ अथ एकादशोऽध्यायः - अध्याय अकरावा ॥
॥ विश्वरूपदर्शनयोगः ॥
आतां यावरी एकादशीं ।
कथा आहे दोहीं रसीं ।
येथ पार्था विश्वरूपेंसीं ।
होईल भेटी ॥ १ ॥
जेथ शांताचिया घरा ।
अद्भुत आला आहे पाहुणेरा ।
आणि येरांही रसां पांतिकरां ।
जाहला मानु ॥ २ ॥
अहो वधुवरांचिये मिळणीं ।
जैशी वराडियां लुगडीं लेणीं ।
तैसे देशियेच्या सुखासनीं ।
मिरविले रस ॥ ३ ॥
परी शांताद्‌भुत बरवे ।
जे डोळियांच्या अंजुळीं घ्यावें ।
जैसे हरिहर प्रेमभावें ।
आले खेंवा ॥ ४ ॥
ना तरी अंवसेच्या दिवशीं ।
भेटलीं बिंबें दोनी जैशीं ।
तेवीं एकवेळा रसीं ।
केला एथ ॥ ५ ॥
मीनले गंगेयमुनेचे ओघ ।
तैसें रसां जाहलें प्रयाग ।
म्हणौनि सुस्नात होत जग ।
आघवें एथ ॥ ६ ॥
माजीं गीता सरस्वती गुप्त ।
आणि दोनी रस ते ओघ मूर्त ।
यालागीं त्रिवेणी हे उचित ।
फावली बापा ॥ ७ ॥
एथ श्रवणाचेनि द्वारें ।
तीर्थीं रिघतां सोपारें ।
ज्ञानदेवो म्हणे दातारें ।
माझेनि केलें ॥ ८ ॥
तीरें संस्कृताचीं गहनें ।
तोडोनि मर्हा ठियां शब्दसोपानें ।
रचिली धर्मनिधानें ।
श्रीनिवृत्तिदेवें ॥ ९ ॥
म्हणौनि भलतेणें एथ सद्‍भावें नाहावें ।
प्रयागमाधव विश्वरूप पहावें ।
येतुलेनि संसारासि द्यावें ।
तिळोदक ॥ १० ॥
हें असो ऐसें सावयव ।
एथ सासिन्नले आथी रसभाव ।
तेथ श्रवणसुखाची राणीव ।
जोडली जगा ॥ ११ ॥
जेथ शांताद्‌भुत रोकडे ।
आणि येरां रसां पडप जोडे ।
हें अल्पचि परी उघडें ।
कैवल्य एथ ॥ १२ ॥
तो हा अकरावा अध्यायो ।
जो देवाचा आपणपें विसंवता ठावो ।
परी अर्जुन सदैवांचा रावो ।
जो एथही पातला ॥ १३ ॥
एथ अर्जुनचि काय म्हणों पातला ।
आजि आवडतयाही सुकाळु जाहला ।
जे गीतार्थु हा आला ।
मर्‍हाठिये ॥ १४ ॥
याचिलागीं माझें ।
विनविलें आइकिजे ।
तरी अवधान दीजे ।
सज्जनीं तुम्ही ॥ १५ ॥
तेवींचि तुम्हां संतांचिये सभे ।
ऐसी सलगी कीर करूं न लभे ।
परी मानावें जी तुम्ही लोभें ।
अपत्या मज ॥ १६ ॥
अहो पुंसा आपणचि पढविजे ।
मग पढे तरी माथा तुकिजे ।
कां करविलेनि चोजें न रिझे ।
बाळका माय ॥ १७ ॥
तेवीं मी जें जें बोलें ।
तें प्रभु तुमचेंचि शिकविलें ।
म्हणौनि अवधारिजो आपुलें ।
आपण देवा ॥ १८ ॥
हें सारस्वताचें गोड ।
तुम्हींचि लाविलें जी झाड ।
तरी आतां अवधानामृतें वाड ।
सिंपोनि कीजे ॥ १९ ॥
मग हें रसभाव फुलीं फुलेल ।
नानार्थ फळभारें फळा येईल ।
तुमचेनि धर्में होईल ।
सुरवाडु जगा ॥ २० ॥
या बोला संत रिझले ।
म्हणती तोषलों गा भलें केलें ।
आतां सांगैं जें बोलिलें ।
अर्जुनें तेथ ॥ २१ ॥
तंव निवृत्तिदास म्हणे ।
जी कृष्णार्जुनांचें बोलणें ।
मी प्राकृत काय सांगों जाणें ।
परी सांगवा तुम्ही ॥ २२ ॥
अहो रानींचिया पालेखाइरा ।
नेवाणें करविले लंकेश्वरा ।
एकला अर्जुन परी अक्षौहिणी अकरा ।
न जिणेचि काई ? ॥ २३ ॥
म्हणौनि समर्थ जें जें करी ।
तें न हो न ये चराचरीं ।
तुम्ही संत तयापरी ।
बोलवा मातें ॥ २४ ॥
आतां बोलिजतसें आइका ।
हा गीताभाव निका ।
जो वैकुंठनायका- ।
मुखौनि निघाला ॥ २५ ॥
बाप बाप ग्रंथ गीता ।
जो वेदीं प्रतिपाद्य देवता ।
तो श्रीकृष्ण वक्ता ।
जिये ग्रंथीं ॥ २६ ॥
तेथिंचे गौरव कैसें वानावें ।
जें श्रीशंभूचिये मती नागवे ।
तें आतां नमस्कारिजे जीवेंभावें ।
हेंचि भलें ॥ २७ ॥
मग आइका तो किरीटी ।
घालूनि विश्वरूपीं दिठी ।
पहिली कैसी गोठी ।
करिता जाहला ॥ २८ ॥
हें सर्वही सर्वेश्वरु ।
ऐसा प्रतीतिगत जो पतिकरु ।
तो बाहेरी होआवा गोचरु ।
लोचनांसी ॥ २९ ॥
हे जिवाआंतुली चाड ।
परी देवासि सांगतां सांकड ।
कां जें विश्वरूप गूढ ।
कैसेनि पुसावें ? ॥ ३० ॥
म्हणे मागां कवणीं कहीं ।
जें पढियंतेनें पुसिलें नाहीं ।
ते सहसा कैसें काई ।
सांगा म्हणों ? ॥ ३१ ॥
मी जरी सलगीचा चांगु ।
तरी काय आइसीहूनी अंतरंगु ।
परी तेही हा प्रसंगु ।
बिहाली पुसों ॥ ३२ ॥
माझी आवडे तैसी सेवा जाहली ।
तरी काय होईल गरुडाचिया येतुली ? ।
परी तोही हें बोली ।
करीचिना ॥ ३३ ॥
मी काय सनकादिकांहूनि जवळां ।
परी तयांही नागवेचि हा चाळा ।
मी आवडेन काय प्रेमळां ।
गोकुळींचिया ऐसा ? ॥ ३४ ॥
तयांतेंही लेकुरपणें झकविलें ।
एकाचे गर्भवासही साहिले ।
परी विश्वरूप हें राहविलें ।
न दावीच कवणा ॥ ३५ ॥
हा ठायवरी गुज ।
याचिये अंतरीचें हें निज ।
केवीं उराउरी मज ।
पुसों ये पां ? ॥ ३६ ॥
आणि न पुसेंचि जरी म्हणे ।
तरी विश्वरूप देखिलियाविणें ।
सुख नोहेचि परी जिणें ।
तेंही विपायें ॥ ३७ ॥
म्हणौनि आतां पुसों अळुमाळसें ।
मग करूं देवा आवडे तैसें ।
येणें प्रवर्तला साध्वसें ।
पार्थु बोलों ॥ ३८ ॥
परी तेंचि ऐसेनि भावें ।
जें एका दों उत्तरांसवें ।
दावी विश्वरूप आघवें ।
झाडा देउनी ॥ ३९ ॥
अहो वांसरूं देखिलियाचिसाठीं ।
धेनु खडबडोनि मोहें उठी ।
मग स्तनामुखाचिये भेटी ।
काय पान्हा धरे ? ॥ ४० ॥
पाहा पां तया पांडवाचेनि नांवें ।
जो कृष्ण रानींही प्रतिपाळूं धावे ।
तयांतें अर्जुनें जंव पुसावें ।
तंव साहील काई ? ॥ ४१ ॥
तो सहजेंचि स्नेहाचें अवतरण ।
आणि येरु स्नेहा घातलें आहे माजवण ।
ऐसिये मिळवणी वेगळेपण ।
उरे हेंचि बहु ॥ ४२ ॥
म्हणौनि अर्जुनाचिया बोलासरिसा ।
देव विश्वरूप होईल आपैसा ।
तोचि पहिला प्रसंगु ऐसा ।
ऐकिजे तरी ॥ ४३ ॥
अर्जुन उवाच ।
मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसंज्ञितम् ।
यत्वयोक्तं वचस्तेन
मोहोऽयं विगतो मम ॥ १ ॥
मग पार्थु देवातें म्हणे ।
जी तुम्ही मजकारणें ।
वाच्य केलें जें न बोलणें ।
कृपानिधे ॥ ४४ ॥
जैं महाभूतें ब्रह्मीं आटती ।
जीव महदादींचे ठाव फिटती ।
तैं जें देव होऊनि ठाकती ।
तें विसवणें शेषींचें ॥ ४५ ॥
होतें हृदयाचिये परिवरीं ।
रोंविलें कृपणाचिये परी ।
शब्दब्रह्मासही चोरी ।
जयाची केली ॥ ४६ ॥
तें तुम्हीं आजि आपुलें ।
मजपुढां हियें फोडिलें ।
जया अध्यात्मा वोवाळिलें ।
ऐश्वर्य हरें ॥ ४७ ॥
ते वस्तु मज स्वामी ।
एकिहेळां दिधली तुम्ही ।
हें बोलों तरी आम्ही ।
तुज पावोनि कैंचे ॥ ४८ ॥
परी साचचि महामोहाचिये पुरीं ।
बुडालेया देखोनि सीसवरी ।
तुवां आपणपें घालोनि श्रीहरी ।
मग काढिलें मातें ॥ ४९ ॥
एक तूंवांचूनि कांहीं ।
विश्वीं दुजियाची भाष नाहीं ।
कीं आमुचें कर्म पाहीं ।
जे आम्हीं आथी म्हणों ॥ ५० ॥
मी जगीं एक अर्जुनु ।
ऐसा देहीं वाहे अभिमानु ।
आणि कौरवांतें इयां स्वजनु ।
आपुलें म्हणें ॥ ५१ ॥
याहीवरी यांतें मी मारीन ।
म्हणें तेणें पापें कें रिगेन ।
ऐसें देखत होतों दुःस्वप्न ।
तों चेवविला प्रभु ॥ ५२ ॥
देवा गंधर्वनगरीची वस्ती ।
सोडूनि निघालों लक्ष्मीपती ।
होतों उदकाचिया आर्ती ।
रोहिणी पीत ॥ ५३ ॥
जी किरडूं तरी कापडाचें ।
परी लहरी येत होतिया साचें ।
ऐसें वायां मरतया जीवाचें ।
श्रेय तुवां घेतलें ॥ ५४ ॥
आपुलें प्रतिबिंब नेणता ।
सिंह कुहां घालील देखोनि आतां ।
ऐसा धरिजे तेवीं अनंता ।
राखिलें मातें ॥ ५५ ॥
एर्‍हवीं माझा तरी येतुलेवरी ।
एथ निश्चय होता अवधारीं ।
जें आतांचि सातांही सागरीं ।
एकत्र मिळिजे ॥ ५६ ॥
हें जगचि आघवें बुडावें ।
वरी आकाशहि तुटोनि पडावें ।
परी झुंजणें न घडावें ।
गोत्रजेशीं मज ॥ ५७ ॥
ऐसिया अहंकाराचिये वाढी ।
मियां आग्रहजळीं दिधली होती बुडी ।
चांगचि तूं जवळां एर्हीवीं काढी ।
कवणु मातें ॥ ५८ ॥
नाथिलें आपण पां एक मानिलें ।
आणि नव्हतया नाम गोत्र ठेविलें ।
थोर पिसें होतें लागलें ।
परि राखिलें तुम्ही ॥ ५९ ॥
मागां जळत काढिलें जोहरीं ।
तैं तें देहासीच भय अवधारीं ।
आतां हे जोहरवाहर दुसरी ।
चैतन्यासकट ॥ ६० ॥
दुराग्रह हिरण्याक्षें ।
माझी बुद्धि वसुंधरा सूदली काखे ।
मग माहार्णव गवाक्षें ।
रिघोनि ठेला ॥ ६१ ॥
तेथ तुझेनि गोसावीपणें ।
एकवेळ बुद्धीचिया ठाया येणें ।
हें दुसरें वराह होणें ।
पडिलें तुज ॥ ६२ ॥
ऐसें अपार तुझें केलें ।
एकी वाचा काय मी बोलें ।
परी पांचही पालव मोकलिले ।
मजप्रती ॥ ६३ ॥
तें कांहीं न वचेचि वायां ।
भलें यश फावलें देवराया ।
जे साद्यंत माया ।
निरसिली माझी ॥ ६४ ॥
आजीं आनंदसरोवरींचीं कमळें ।
तैसे हे तुझे डोळे ।
आपुलिया प्रसादाचीं राउळें ।
जयालागीं करिती ॥ ६५ ॥
हां हो तयाही आणि मोहाची भेटी ।
हे कायसी पाबळी गोठी ? ।
केउती मृगजळाची वृष्टी ।
वडवानळेंसीं ? ॥ ६६ ॥
आणि मी तंव दातारा ।
ये कृपेचिये रिघोनि गाभारां ।
घेत आहें चारा ।
ब्रह्मरसाचा ॥ ६७ ॥
तेणें माझा जी मोह जाये ।
एथ विस्मो कांहीं आहे ? ।
तरी उद्धरलों कीं तुझे पाये ।
शिवतले आहाती ॥ ६८ ॥
भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया ।
त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम् ॥ २ ॥
पैं कमलायतडोळसा ।
सूर्यकोटितेजसा ।
मियां तुजपासोनि महेशा ।
परिसिलें आजीं ॥ ६९ ॥
इयें भूतें जयापरी होती ।
अथवा लया हन जैसेनि जाती ।
ते मजपुढां प्रकृती ।
विवंचिली देवें ॥ ७० ॥
आणि प्रकृती कीर उगाणा दिधला ।
वरि पुरुषाचाही ठावो दाविला ।
जयाचा महिमा पांघरोनि जाहला ।
धडौता वेदु ॥ ७१ ॥
जी शब्दराशी वाढे जिये ।
कां धर्माऐशिया रत्नांतें विये ।
ते एथिंचे प्रभेचे पाये ।
वोळगे म्हणौनि ॥ ७२ ॥
ऐसें अगाध माहात्म्य ।
जें सकळमार्गैकगम्य ।
जें स्वात्मानुभवरम्य ।
तें इयापरी दाविलें ॥ ७३ ॥
जैसा केरु फिटलिया आभाळीं ।
दिठी रिगे सूर्यमंडळीं ।
कां हातें सारूनि बाबुळीं ।
जळ देखिजे ॥ ७४ ॥
नातरी उकलतया सापाचे वेढे ।
जैसें चंदना खेंव देणें घडे ।
अथवा विवसी पळे मग चढे ।
निधान हातां ॥ ७५ ॥
तैसी प्रकृती हे आड होती ।
ते देवेंचि सारोनि परौती ।
मग परतत्त्व माझिये मती ।
शेजार केलें ॥ ७६ ॥
म्हणौनि इयेविषयींचा मज देवा ।
भरंवसा कीर जाहला जीवा ।
परी आणीक एक हेवा ।
उपनला असे ॥ ७७ ॥
तो भिडां जरी म्हणों राहों ।
तरी आना कवणा पुसों जावों ।
काय तुजवांचोनि ठावो ।
जाणत आहों आम्ही ? ॥ ७८ ॥
जळचरु जळाचा आभारु धरी ।
बाळक स्तनपानीं उपरोधु करी ।
तरी तया जिणया श्रीहरी ।
आन उपायो असे ? ॥ ७९ ॥
म्हणौनि भीड सांकडी न धरवे ।
जीवा आवडे तेंही तुजपुढां बोलावें ।
तंव राहें म्हणितलें देवें ।
चाड सांगैं ॥ ८० ॥
एवमेतद्यथाऽऽत्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।
द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम ॥ ३ ॥
मग बोलिला तो किरीटी ।
म्हणे तुम्हीं केली जे गोठी ।
तिया प्रतीतीची दिठी ।
निवाली माझी ॥ ८१ ॥
आतां जयाचेनि संकल्पें ।
हे लोकपरंपरा होय हारपे ।
जया ठायातें आपणपें ।
मी ऐसें म्हणसी ॥ ८२ ॥
तें मुद्दल रूप तुझें ।
जेथूनि इयें द्विभुजें हन चतुर्भुजें ।
सुरकार्याचेनि व्याजें ।
घेवों घेवों येसी ॥ ८३ ॥
पैं जळशयनाचिया अवगणिया ।
कां मत्स्य कूर्म इया मिरवणिया ।
खेळु सरलिया तूं गुणिया ।
सांठविसी जेथ ॥ ८४ ॥
उपनिषदें जें गाती ।
योगिये हृदयीं रिगोनि पाहाती ।
जयातें सनकादिक आहाती ।
पोटाळुनियां ॥ ८५ ॥
ऐसें अगाध जें तुझें ।
विश्वरूप कानीं ऐकिजे ।
तें देखावया चित्त माझें ।
उतावीळ देवा ॥ ८६ ॥
देवें फेडूनियां सांकड ।
लोभें पुसिली जरी चाड ।
तरी हेंचि एकीं वाड ।
आर्तीं जी मज ॥ ८७ ॥
तुझें विश्वरूपपण आघवें ।
माझिये दिठीसि गोचर होआवें ।
ऐसी थोर आस जीवें ।
बांधोनि आहें ॥ ८८ ॥
मन्यसे यदि तच्छक्यं
मया द्रष्टुमिति प्रभो ।
योगेश्वर ततो मे त्वं
दर्शयाऽत्मानमव्ययम् ॥ ४ ॥
परी आणीक एक एथ शारङ्गी ।
तुज विश्वरूपातें देखावयालागीं ।
पैं योग्यता माझिया आंगीं ।
असे कीं नाहीं ॥ ८९ ॥
हें आपलें आपण मी नेणें ।
तें कां नेणसी जरी देव म्हणे ।
तरी सरोगु काय जाणे ।
निदान रोगाचें ? ॥ ९० ॥
आणि जी आर्तीचेनि पडिभरें ।
आर्तु आपुली ठाकी पैं विसरे ।
जैसा तान्हेला म्हणे न पुरे ।
समुद्र मज ॥ ९१ ॥
ऐसा सचाडपणाचिये भुली ।
न सांभाळवे समस्या आपुली ।
यालागीं योग्यता जेवीं माउली ।
बालकाची जाणे ॥ ९२ ॥
तयापरी श्रीजनार्दना ।
विचारिजो माझी संभावना ।
मग विश्वरूपदर्शना ।
उपक्रम कीजे ॥ ९३ ॥
तरी ऐसी ते कृपा करा ।
एर्‍हवीं नव्हे हें म्हणा अवधारा ।
वायां पंचमालापें बधिरा ।
सुख केउतें देणें ? ॥ ९४ ॥
एर्‍हवीं येकले बापियाचे तृषे ।
मेघ जगापुरतें काय न वर्षे ? ।
परी जहालीही वृष्टि उपखे ।
जर्‍ही खडकीं होय ॥ ९५ ॥
चकोरा चंद्रामृत फावलें ।
येरा आण वाहूनि काय वारिलें ? ।
परी डोळ्यांवीण पाहलें ।
वायां जाय ॥ ९६ ॥
म्हणौनि विश्वरूप तूं सहसा ।
दाविसी कीर हा भरंवसा ।
कां जे कडाडां आणि गहिंसा- ।
माजी नीत्य नवा तूं कीं ॥ ९७ ॥
तुझें औदार्य जाणों स्वतंत्र ।
देतां न म्हणसी पात्रापात्र ।
पैं कैवल्या ऐसें पवित्र ।
जें वैरियांही दिधलें ॥ ९८ ॥
मोक्षु दुराराध्यु कीर होय ।
परी तोही आराधी तुझे पाय ।
म्हणौनि धाडिसी तेथ जाय ।
पाइकु जैसा ॥ ९९ ॥
तुवां सनकादिकांचेनि मानें ।
सायुज्यीं सौरसु दिधला पूतने ।
जे विषाचेनि स्तनपानें ।
मारूं आली ॥ १०० ॥
हां गा राजसूय यागाचिया सभासदीं ।
देखतां त्रिभुवनाची मांदी ।
कैसा शतधा दुर्वाक्य शब्दीं ।
निस्तेजिलासी ॥ १०१ ॥
ऐशिया अपराधिया शिशुपाळा ।
आपणपें ठावो दिधला गोपाळा ।
आणि उत्तानचरणाचिया बाळा ।
काय ध्रुवपदीं चाड ? ॥ १०२ ॥
तो वना आला याचिलागीं ।
जे बैसावें पितयाचिया उत्संगीं ।
कीं तो चंद्रसूर्यादिकांपरिस जगीं ।
श्लाघ्यु केला ॥ १०३ ॥
ऐसा वनवासिया सकळां ।
देतां एकचि तूं धसाळा ।
पुत्रा आळवितां अजामिळा ।
आपणपें देसी ॥ १०४ ॥
जेणें उरीं हाणितलासि पांपरा ।
तयाचा चरणु वाहासी दातारा ।
अझुनी वैरियांचिया कलेवरा ।
विसंबसीना ॥ १०५ ॥
ऐसा अपकारियां तुझा उपकारु ।
तूं अपात्रींही परी उदारु ।
दान म्हणौनि दारवंठेकरु ।
जाहलासी बळीचा ॥ १०६ ॥
तूंतें आराधी ना आयकें ।
होती पुंसा बोलावित कौतुकें ।
तिये वैकुंठीं तुवां गणिके ।
सुरवाडु केला ॥ १०७ ॥
ऐसीं पाहूनि वायाणीं मिषें ।
आपणपें देवों लागसी वानिवसें ।
तो तूं कां अनारिसें ।
मजलागीं करिसी ॥ १०८ ॥
हां गा दुभतयाचेनि पवाडें ।
जे जगाचें फेडी सांकडें ।
तिये कामधेनूचे पाडे ।
काय भुकेले ठाती ? ॥ १०९ ॥
म्हणौनि मियां जें विनविलें कांहीं ।
तें देव न दाखविती हें कीर नाहीं ।
परी देखावयालागीं देईं ।
पात्रता मज ॥ ११० ॥
तुझें विश्वरूप आकळे ।
ऐसे जरी जाणसी माझे डोळे ।
तरी आर्तीचे डोहळे ।
पुरवीं देवा ॥ १११ ॥
ऐसी ठायेंठावो विनंती ।
जंव करूं सरला सुभद्रापती ।
तंव तया षड्गुणचक्रवर्ती ।
साहवेचिना ॥ ११२ ॥
तो कृपापीयूषसजळु ।
आणि येरु जवळां आला वर्षाकाळु ।
नाना कृष्ण कोकिळु ।
अर्जुन वसंतु ॥ ११३ ॥
नातरी चंद्रबिंब वाटोळें ।
देखोनि क्षीरसागर उचंबळे ।
तैसा दुणेंही वरी प्रेमबळें ।
उल्लसितु जाहला ॥ ११४ ॥
मग तिये प्रसन्नतेचेनि आटोपें ।
गाजोनि म्हणितलें सकृपें ।
पार्था देख देख अमुपें ।
स्वरूपें माझीं ॥ ११५ ॥
एक विश्वरूप देखावें ।
ऐसा मनोरथु केला पांडवें ।
कीं विश्वरूपमय आघवें ।
करूनि घातलें ॥ ११६ ॥
बाप उदार देवो अपरिमितु ।
याचक स्वेच्छा सदोदितु ।
असे सहस्रवरी देतु ।
सर्वस्व आपुलें ॥ ११७ ॥
अहो शेषाचेहि डोळे चोरिले ।
वेद जयालागीं झकविले ।
लक्ष्मीयेही राहविलें ।
जिव्हार जें ॥ ११८ ॥
तें आतां प्रकटुनी अनेकधा ।
करीत विश्वरूपदर्शनाचा धांदा ।
बाप भाग्या अगाधा ।
पार्थाचिया ॥ ११९ ॥
जो जागता स्वप्नावस्थे जाये ।
तो जेवीं स्वप्नींचें आघवें होये ।
तेवीं अनंत ब्रह्मकटाह आहे ।
आपणचि जाहला ॥ १२० ॥
ते सहसा मुद्रा सोडिली ।
आणि स्थूळदृष्टीची जवनिका फेडिली ।
किंबहुना उघडिली ।
योगऋद्धी ॥ १२१ ॥
परी हा हें देखेल कीं नाहीं ।
ऐसी सेचि न करी कांहीं ।
एकसरां म्हणतसे पाहीं ।
स्नेहातुर ॥ १२२ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
पश्य मे पार्थ रूपाणि
शतशोऽथ सहस्रशः ।
नानाविधानि दिव्यानि
नानावर्णाकृतीनि च ॥ ५ ॥
अर्जुना तुवां एक दावा म्हणितलें ।
आणि तेंचि दावूं तरी काय दाविलें ।
आतां देखें आघवें भरिलें ।
माझ्याचि रूपीं ॥ १२३ ॥
एकें कृशें एकें स्थूळें ।
एकें र्‍हस्वें एकें विशाळें ।
पृथुतरें सरळें ।
अप्रांतें एकें ॥ १२४ ॥
एकें अनावरें प्रांजळें ।
सव्यापारें एकें निश्चळें ।
उदासीनें स्नेहाळें ।
तीव्रें एकें ॥ १२५ ॥
एके घूर्णितें सावधें ।
असलगें एकें अगाधें ।
एकें उदारें अतिबद्धें ।
क्रुद्धें एकें ॥ १२६ ॥
एकें शांतें सन्मदें ।
स्तब्धें एकें सानंदें ।
गर्जितें निःशब्दें ।
सौम्यें एकें ॥ १२७ ॥
एकें साभिलाषें विरक्तें ।
उन्निद्रितें एकें निद्रितें ।
परितुष्टें एकें आर्तें ।
प्रसन्नें एकें ॥ १२८ ॥
एकें अशस्त्रें सशस्त्रें ।
एकें रौद्रें अतिमित्रें ।
भयानकें एकें पवित्रें ।
लयस्थें एकें ॥ १२९ ॥
एकें जनलीलाविलासें ।
एकें पालनशीलें लालसें ।
एकें संहारकें सावेशें ।
साक्षिभूतें एकें ॥ १३० ॥
एवं नानाविधें परी बहुवसें ।
आणि दिव्यतेजप्रकाशें ।
तेवींचि एकएका ऐसें ।
वर्णेंही नव्हे ॥ १३१ ॥
एकें तातलें साडेपंधरें ।
तैसीं कपिलवर्णें अपारें ।
एकें सर्वांगीं जैसें सेंदुरें ।
डवरलें नभ ॥ १३२ ॥
एकें सावियाचि चुळुकीं ।
जैसें ब्रह्मकटाह खचिलें माणिकीं ।
एकें अरुणोदयासारिखीं ।
कुंकुमवर्णें ॥ १३३ ॥
एकें शुद्धस्फटिकसोज्वळें ।
एकें इंद्रनीळसुनीळें ।
एकें अंजनवर्णें सकाळें ।
रक्तवर्णें एकें ॥ १३४ ॥
एकें लसत्कांचनसम पिंवळीं ।
एकें नवजलदश्यामळीं ।
एकें चांपेगौरीं केवळीं ।
हरितें एकें ॥ १३५ ॥
एकें तप्तताम्रतांबडीं ।
एकें श्वेतचंद्र चोखडीं ।
ऐसीं नानावर्णें रूपडीं ।
देखें माझीं ॥ १३६ ॥
हे जैसे कां आनान वर्ण ।
तैसें आकृतींही अनारिसेपण ।
लाजा कंदर्प रिघाला शरण ।
तैसीं सुंदरें एकें ॥ १३७ ॥
एकें अतिलावण्यसाकारें ।
एकें स्निग्धवपु मनोहरें ।
शृंगारश्रियेचीं भांडारें ।
उघडिली जैसीं ॥ १३८ ॥
एकें पीनावयवमांसाळें ।
एकें शुष्कें अति विक्राळें ।
एकें दीर्घकंठें विताळें ।
विकटें एकें ॥ १३९ ॥
एवं नानाविधाकृती ।
इयां पाहतां पारु नाहीं सुभद्रापती ।
ययांच्या एकेकीं अंगप्रांतीं ।
देख पां जग ॥ १४० ॥
पश्यादित्यान्वसून्रुद्रान्
अश्विनौ मरुतस्तथा ।
बहून्यदृष्टपूर्वाणि
पश्याश्चर्याणि भारत ॥ ६ ॥
जेथ उन्मीलन होत आहे दिठी ।
तेथ पसरती आदित्यांचिया सृष्टी ।
पुढती निमीलनीं मिठीं ।
देत आहाती ॥ १४१ ॥
वदनींचिया वाफेसवें ।
होत ज्वाळामय आघवें ।
जेथ पावकादिक पावे ।
समूह वसूंचा ॥ १४२ ॥
आणि भ्रूलतांचे शेवट ।
कोपें मिळों पाहतीं एकवट ।
तेथ रुद्रगणांचे संघाट ।
अवतरत देखें ॥ १४३ ॥
पैं सौम्यतेचा बोलावा ।
मिती नेणिजे अश्विनौदेवां ।
श्रोत्रीं होती पांडवा ।
अनेक वायु ॥ १४४ ॥
यापरी एकेकाचिये लीळे ।
जन्मती सुरसिद्धांचीं कुळें ।
ऐसीं अपारें आणि विशाळें ।
रूपें इयें पाहीं ॥ १४५ ॥
जयांतें सांगावया वेद बोबडे ।
पहावया काळाचेंही आयुष्य थोकडें ।
धातयाही परी न सांपडे ।
ठाव जयांचा ॥ १४६ ॥
जयांतें देवत्रयी कधीं नायके ।
तियें इयें प्रत्यक्ष देख अनेकें ।
भोगीं आश्चर्याची कवतिकें ।
महासिद्धी ॥ १४७ ॥
इहैकस्थं जगत्कृत्स्नं
पश्याद्य सचराचरम् ।
मम देहे गुडाकेश
यच्चान्यद्दृष्टुमिच्छसि ॥ ७ ॥
इया मूर्तीचिया किरीटी ।
रोममूळीं देखें पां सृष्टी ।
सुरतरुतळवटीं ।
तृणांकुर जैसे ॥ १४८ ॥
चंडवाताचेनि प्रकाशें ।
उडत परमाणु दिसती जैसे ।
भ्रमत ब्रह्मकटाह तैसें ।
अवयवसंधीं ॥ १४९ ॥
एथ एकैकाचिया प्रदेशीं ।
विश्व देख विस्तारेंशी ।
आणि विश्वाही परौतें मानसीं ।
जरी देखावें वर्ते ॥ १५० ॥
तरी इयेही विषयींचें कांहीं ।
एथ सर्वथा सांकडें नाहीं ।
सुखें आवडे तें माझिया देहीं ।
देखसी तूं ॥ १५१ ॥
ऐसें विश्वमूर्ती तेणें ।
बोलिलें कारुण्यपूर्णें ।
तंव देखत आहे कीं नाहीं न म्हणे ।
निवांतुचि येरु ॥ १५२ ॥
एथ कां पां हा उगला ? ।
म्हणौनि श्रीकृष्णें जंव पाहिला ।
तंव आर्तीचें लेणें लेइला ।
तैसाचि आहे ॥ १५३ ॥
न तु मां शक्यसे
द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा ।
दिव्यं ददामि ते चक्षुः
पश्य मे योगमैश्वरम् ॥ ८ ॥
मग म्हणें उत्कंठे वोहट न पडे ।
अझुनी सुखाची सोय न सांपडे ।
परी दाविलें तें फुडें ।
नाकळेचि यया ॥ १५४ ॥
हे बोलोनि देवो हांसिले ।
हांसोनि देखणियातें म्हणितलें ।
आम्हीं विश्वरूप तरी दाविलें ।
परी न देखसीच तूं ॥ १५५ ॥
यया बोला येरें विचक्षणें ।
म्हणितलें हां जी कवणासी तें उणें ? ।
तुम्ही बकाकरवीं चांदिणें ।
चरऊं पहा मा ॥ १५६ ॥
हां हो उटोनियां आरिसा ।
आंधळिया दाऊं बैसा ।
बहिरियापुढें हृषीकेशा ।
गाणीव करा ॥ १५७ ॥
मकरंदकणाचा चारा ।
जाणतां घालूनि दर्दुरा ।
वायां धाडा शारङ्गधरा ।
कोपा कवणा ॥ १५८ ॥
जें अतींद्रिय म्हणौनि व्यवस्थिलें ।
केवळ ज्ञानदृष्टीचिया भागा फिटलें ।
तें तुम्हीं चर्मचक्षूंपुढें सूदलें ।
मी कैसेनि देखें ॥ १५९ ॥
परी हें तुमचें उणें न बोलावें ।
मीचि साहें तेंचि बरवें ।
एथ आथि म्हणितलें देवें ।
मानूं बापा ॥ १६० ॥
साच विश्वरूप जरी आम्ही दावावें ।
तरी आधीं देखावया सामर्थ्य कीं द्यावें ।
परी बोलत बोलत प्रेमभावें ।
धसाळ गेलों ॥ १६१ ॥
काय जाहलें न वाहतां भुई पेरिजे ।
तरी तो वेलु विलया जाइजे ।
तरी आतां माझें निजरूप देखिजे ।
तें दृष्टी देवों तुज ॥ १६२ ॥
मग तिया दृष्टी पांडवा ।
आमुचा ऐश्वर्ययोगु आघवा ।
देखोनियां अनुभवा ।
माजिवडा करीं ॥ १६३ ॥
ऐसें तेणें वेदांतवेद्यें ।
सकळ लोक आद्यें ।
बोलिलें आराध्यें ।
जगाचेनि ॥ १६४ ॥
संजय उवाच ।
एवमुक्त्वा ततो राजन्
महायोगेश्वरो हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय
परमं रूपमैश्वरम् ॥ ९ ॥
पैं कौरवकुलचक्रवर्ती ।
मज हाचि विस्मयो पुढतपुढती ।
जे श्रियेहूनि त्रिजगतीं ।
सदैव असे कवणी ? ॥ १६५ ॥
ना तरी खुणेचें वानावयालागीं ।
श्रुतीवांचूनि दावा पां जगीं ।
ना सेवकपण तरी आंगीं ।
शेषाच्याचि आथी ॥ १६६ ॥
हां हो जयाचेनि सोसें ।
शिणत आठही पहार योगी जैसे ।
अनुसरलें गरुडाऐसें ।
कवण आहे ? ॥ १६७ ॥
परी तें आघवेंचि एकीकडे ठेलें ।
सापें कृष्णसुख एकंदरें जाहलें ।
जिये दिवूनि जन्मले ।
पांडव हे ॥ १६८ ॥
परी पांचांही आंतु अर्जुना ।
श्रीकृष्ण सावियाचि जाहला अधीना ।
कामुक कां जैसा अंगना ।
आपैता कीजे ॥ १६९ ॥
पढविलें पाखरूं ऐसें न बोले ।
यापरी क्रीडामृगही तैसा न चले ।
कैसें दैव एथें सुरवाडलें ।
तें जाणों न ये ॥ १७० ॥
आजि हें परब्रह्म सगळें ।
भोगावया सदैव याचेचि डोळे ।
कैसे वाचेनि हन लळे ।
पाळीत असे ॥ १७१ ॥
हा कोपे कीं निवांतु साहे ।
हा रुसे तरी बुझावीत जाये ।
नवल पिसें लागलें आहे ।
पार्थाचें देवा ॥ १७२ ॥
एर्‍हवीं विषय जिणोनि जन्मले ।
जे शुकादिक दादुले ।
ते विषयोचि वानितां जाहले ।
भाट ययाचें ॥ १७३ ॥
हा योगियांचें समाधिधन ।
कीं होऊनि ठेले पार्थाआधीन ।
यालागीं विस्मयो माझें मन ।
करीतसे राया ॥ १७४ ॥
तेवींचि संजय म्हणे कायसा ।
विस्मयो एथें कौरवेशा ।
श्रीकृष्णें स्वीकारिजे तया ऐसा ।
भाग्योदय होय ॥ १७५ ॥
म्हणौनि तो देवांचा रावो ।
म्हणे पार्थाते तुज दृष्टि देवों ।
जया विश्वरूपाचा ठावो ।
देखसी तूं ॥ १७६ ॥
ऐसी श्रीमुखौनि अक्षरें ।
निघती ना जंव एकसरें ।
तंव अविद्येचे आंधारें ।
जावोंचि लागे ॥ १७७ ॥
तीं अक्षरें नव्हती देखा ।
ब्रह्मसाम्राज्यदीपिका ।
अर्जुनालागीं चित्कळिका ।
उजळलिया श्रीकृष्णें ॥ १७८ ॥
मग दिव्यचक्षुप्रकाशु प्रगटला ।
तया ज्ञानदृष्टी फांटा फुटला ।
ययापरी दाविता जाहला ।
ऐश्वर्य आपुलें ॥ १७९ ॥
हे अवतार जे सकळ ।
ते जिये समुद्रींचे कां कल्लोळ ।
विश्व हें मृगजळ ।
जया रश्मीस्तव दिसे ॥ १८० ॥
जिये अनादिभूमिके निटे ।
चराचर हें चित्र उमटे ।
आपणपें श्रीवैकुंठें ।
दाविलें तया ॥ १८१ ॥
मागां बाळपणीं येणें श्रीपती ।
जैं एक वेळ खादली होती माती ।
तैं कोपोनियां हातीं ।
यशोदां धरिला ॥ १८२ ॥
मग भेणें भेणें जैसें ।
मुखीं झाडा द्यावयाचेनि मिसें ।
चवदाही भुवनें सावकाशें ।
दाविलीं तिये ॥ १८३ ॥
ना तरी मधुवनीं ध्रुवासि केलें ।
जैसें कपोल शंखें शिवतलें ।
आणि वेदांचियेही मतीं ठेलें ।
तें लागला बोलों ॥ १८४ ॥
तैसा अनुग्रहो पैं राया ।
श्रीहरी केला धनंजया ।
आतां कवणेकडेही माया ।
ऐसी भाष नेणेंचि तो ॥ १८५ ॥
एकसरें ऐश्वर्यतेजें पाहलें ।
तया चमत्काराचें एकार्णव जाहलें ।
चित्त समाजीं बुडोनि ठेलें ।
विस्मयाचिया ॥ १८६ ॥
जैसा आब्रह्म पूर्णोदकीं ।
पव्हे मार्कंडेय एकाकीं ।
तैसा विश्वरूप कौतुकीं ।
पार्थु लोळे ॥ १८७ ॥
म्हणे केवढें गगन एथ होतें ।
तें कवणें नेलें पां केउतें ।
तीं चराचर महाभूतें ।
काय जाहलीं ? ॥ १८८ ॥
दिशांचे ठावही हारपले ।
आधोर्ध्व काय नेणों जाहले ।
चेइलिया स्वप्न तैसे गेले ।
लोकाकार ॥ १८९ ॥
नाना सूर्यतेजप्रतापें ।
सचंद्र तारांगण जैसें लोपे ।
तैसीं गिळिलीं विश्वरूपें ।
प्रपंचरचना ॥ १९० ॥
तेव्हां मनासी मनपण न स्फुरे ।
बुद्धि आपणपें न सांवरें ।
इंद्रियांचे रश्मी माघारे ।
हृदयवरी भरले ॥ १९१ ॥
तेथ ताटस्थ्या ताटस्थ्य पडिलें ।
टकासी टक लागले ।
जैसें मोहनास्त्र घातलें ।
विचारजातां ॥ १९२ ॥
तैसा विस्मितु पाहे कोडें ।
तंव पुढां होतें चतुर्भुज रूपडें ।
तेंचि नानारूप चहूंकडे ।
मांडोनि ठेलें ॥ १९३ ॥
जैसें वर्षाकाळींचे मेघौडे ।
कां महाप्रळयींचें तेज वाढे ।
तैसें आपणावीण कवणीकडे ।
नेदीचि उरों ॥ १९४ ॥
प्रथम स्वरूपसमाधान ।
पावोनि ठेला अर्जुन ।
सवेचि उघडी लोचन ।
तंव विश्वरूप देखें ॥ १९५ ॥
इहींचि दोहीं डोळां ।
पाहावें विश्वरूपा सकळा ।
तो श्रीकृष्णें सोहळा ।
पुरविला ऐसा ॥ १९६ ॥
अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम् ।
अनेकदिव्याभरणं
दिव्यानेकोद्यतायुधम् ॥ १० ॥
मग तेथ सैंघ देखे वदनें ।
जैसी रमानायकाचीं राजभुवनें ।
नाना प्रगटलीं निधानें ।
लावण्यश्रियेचीं ॥ १९७ ॥
कीं आनंदाची वनें सासिन्नलीं ।
जैसी सौंदर्या राणीव जोडली ।
तैसीं मनोहरें देखिलीं ।
हरीचीं वक्त्रें ॥ १९८ ॥
तयांही माजीं एकैकें ।
सावियाचि भयानकें ।
काळरात्रीचीं कटकें ।
उठवलीं जैसीं ॥ १९९ ॥
कीं मृत्यूसीचि मुखें जाहलीं ।
हो कां जें भयाचीं दुर्गें पन्नासिलीं ।
कीं महाकुंडें उघडलीं ।
प्रळयानळाचीं ॥ २०० ॥
तैसीं अद्‌भुतें भयासुरें ।
तेथ वदनें देखिलीं वीरें ।
आणिकें असाधारणें साळंकारें ।
सौम्यें बहुतें ॥ २०१ ॥
पैं ज्ञानदृष्टीचेनि अवलोकें ।
परी वदनांचा शेवटु न टके ।
मग लोचन तें कवतिकें ।
लागला पाहों ॥ २०२ ॥
तंव नानावर्णें कमळवनें ।
विकासिलीं तैसे अर्जुनें ।
डोळे देखिले पालिंगनें ।
आदित्यांचीं ॥ २०३ ॥
तेथेंचि कृष्णमेघांचिया दाटी- ।
माजीं कल्पांत विजूंचिया स्फुटी ।
तैसिया वन्हि पिंगळा दिठी ।
भ्रूभंगातळीं ॥ २०४ ॥
हें एकैक आश्चर्य पाहतां ।
तिये एकेचि रूपीं पंडुसुता ।
दर्शनाची अनेकता ।
प्रतिफळली ॥ २०५ ॥
मग म्हणे चरण ते कवणेकडे ।
केउते मुकुट कें दोर्दंडें ।
ऐसी वाढविताहे कोडें ।
चाड देखावयाची ॥ २०६ ॥
तेथ भाग्यनिधि पार्था ।
कां विफलत्व होईल मनोरथा ।
काय पिनाकपाणीचिया भातां ।
वायकांडीं आहाती ? ॥ २०७ ॥
ना तरी चतुराननाचिये वाचे ।
काय आहाती लटिकिया अक्षरांचे साचे ? ।
म्हणौनि साद्यंतपण अपारांचे ।
देखिलें तेणें ॥ २०८ ॥
जयाची सोय वेदां नाकळे ।
तयाचे सकळावयव एकेचि वेळे ।
अर्जुनाचे दोन्ही डोळे ।
भोगिते जाहले ॥ २०९ ॥
चरणौनि मुकुटवरी ।
देखत विश्वरूपाची थोरी ।
जे नाना रत्नव अळंकारीं ।
मिरवत असे ॥ २१० ॥
परब्रह्म आपुलेनि आंगें ।
ल्यावया आपणचि जाहला अनेगें ।
तियें लेणीं मी सांगें ।
काइसयासारिखीं ॥ २११ ॥
जिये प्रभेचिये झळाळा ।
उजाळु चंद्रादित्यमंडळा ।
जे महातेजाचा जिव्हाळा ।
जेणें विश्व प्रगटे ॥ २१२ ॥
तो दिव्यतेज शृंगारु ।
कोणाचिये मतीसी होय गोचरु ।
देव आपणपेंचि लेइले ऐसें वीरु ।
देखत असे ॥ २१३ ॥
मग तेथेंचि ज्ञानाचिया डोळां ।
पहात करपल्लवां जंव सरळा ।
तंव तोडित कल्पांतींचिया ज्वाळा ।
तैसीं शस्त्रें झळकत देखे ॥ २१४ ॥
आपण आंग आपण अलंकार ।
आपण हात आपण हतियार ।
आपण जीव आपण शरीर ।
देखें चराचर कोंदलें देवें ॥ २१५ ॥
जयाचिया किरणांचे निखरपणें ।
नक्षत्रांचे होत फुटाणे ।
तेजें खिरडला वन्हि म्हणे ।
समुद्रीं रिघों ॥ २१६ ॥
मग कालकूटकल्लोळीं कवळिलें ।
नाना महाविजूंचें दांग उमटलें ।
तैसे अपार कर देखिले ।
उदितायुधीं ॥ २१७ ॥
दिव्यमाल्याम्बरधरं
दिव्यगन्धानुलेपनम् ।
सर्वाश्चर्यमयं देवमनन्तं
विश्वतोमुखम् ॥ ११ ॥
कीं भेणें तेथूनि काढिली दिठी ।
मग कंठमुगुट पहातसे किरीटी ।
तंव सुरतरूची सृष्टी ।
जयांपासोनि कां जाहली ॥ २१८ ॥
जिये महासिद्धींचीं मूळपीठें ।
शिणली कमळा जेथ वावटे ।
तैसीं कुसुमें अति चोखटें ।
तुरंबिलीं देखिलीं ॥ २१९ ॥
मुगुटावरी स्तबक ।
ठायीं ठायीं पूजाबंध अनेक ।
कंठीं रुळताति अलौकिक ।
माळादंड ॥ २२० ॥
स्वर्गें सूर्यतेज वेढिलें ।
जैसें पंधरेनें मेरूतें मढिलें ।
तैसें नितंबावरी गाढिलें ।
पीतांबरु झळके ॥ २२१ ॥
श्रीमहादेवो कापुरें उटिला ।
कां कैलासु पारजें डवरिला ।
नाना क्षीरोदकें पांघरविला ।
क्षीरार्णवो जैसा ॥ २२२ ॥
जैसी चंद्रमयाची घडी उपलविली ।
मग गगनाकरवीं बुंथी घेवविली ।
तैसीं चंदनपिंजरी देखिली ।
सर्वांगीं तेणें ॥ २२३ ॥
जेणें स्वप्रकाशा कांतीं चढे ।
ब्रह्मानंदाचा निदाघु मोडे ।
जयाचेनि सौरभ्यें जीवित जोडे ।
वेदवतीये ॥ २२४ ॥
जयाचे निर्लेप अनुलेपु करी ।
जे अनंगुही सर्वांगीं धरी ।
तया सुगंधाची थोरी ।
कवण वानी ? ॥ २२५ ॥
ऐसी एकैक शृंगारशोभा ।
पाहतां अर्जुन जातसें क्षोभा ।
तेवींचि देवो बैसला कीं उभा ।
का शयालु हें नेणवें ॥ २२६ ॥
बाहेर दिठी उघडोनि पाहे ।
तंव आघवें मूर्तिमय देखत आहे ।
मग आतां न पाहें म्हणौनि उगा राहे ।
तरी आंतुही तैसेंचि ॥ २२७ ॥
अनावरें मुखें समोर देखे ।
तयाभेणें पाठीमोरा जंव ठाके ।
तंव तयाहीकडे श्रीमुखें ।
करचरण तैसेचि ॥ २२८ ॥
अहो पाहतां कीर प्रतिभासे ।
एथ नवलावो काय असे ? ।
परि न पाहतांही दिसे ।
चोज आइका ॥ २२९ ॥
कैसें अनुग्रहाचें करणें ।
पार्थाचें पाहणें आणि न पाहणें ।
तयाही सकट नारायणें ।
व्यापूनि घेतलें ॥ २३० ॥
म्हणौनि आश्चर्याच्या पुरीं एकीं ।
पडिला ठायेठाव थडीं ठाकी ।
तंव चमत्काराचिया आणिकीं ।
महार्णवीं पडे ॥ २३१ ॥
तैसा अर्जुनु असाधारणें ।
आपुलिया दर्शनाचेनि विंदाणें ।
कवळूनि घेतला तेणें ।
अनंतरूपें ॥ २३२ ॥
तो विश्वतोमुख स्वभावें ।
आणि तेचि दावावयालागीं पांडवें ।
प्रार्थिला आतां आघवें ।
होऊनि ठेला ॥ २३३ ॥
आणि दीपें कां सूर्यें प्रगटे ।
अथवा निमुटलिया देखावेंचि खुंटे ।
तैसी दिठी नव्हे जे वैकुंठें ।
दिधली आहे ॥ २३४ ॥
म्हणौनि किरीटीसि दोहीं परी ।
तें देखणें देखें अंधारी ।
हें संजयो हस्तिनापुरीं ।
सांगतसे राया ॥ २३५ ॥
म्हणे किंबहुना अवधारिलें ।
पार्थें विश्वरूप देखिलें ।
नाना आभरणीं भरलें ।
विश्वतोमुख ॥ २३६ ॥
दिवि सूर्य सहस्रस्य
भवेद्युगपदुत्थिता ।
यदि भाः सदृशी सा
स्याद्भासस्तस्य महात्मनः ॥ १२ ॥
तिये अंगप्रभेचा देवा ।
नवलावो काइसया ऐसा सांगावा ।
कल्पांतीं एकुचि मेळावा ।
द्वादशादित्यांचा होय ॥ २३७ ॥
तैसे ते दिव्यसूर्य सहस्रवरी ।
जरी उदयजती कां एकेचि अवसरीं ।
तर्‍ही तया तेजाची थोरी ।
उपमूं नये ॥ २३८ ॥
आघवयाचि विजूंचा मेळावा कीजे ।
आणि प्रळयाग्नीची सर्व सामग्री आणिजे ।
तेवींचि दशकुही मेळविजे ।
महातेजांचा ॥ २३९ ॥
तर्‍ही तिये अंगप्रभेचेनि पाडें ।
हें तेज कांहीं कांहीं होईल थोडें ।
आणि तया ऐसें कीर चोखडें ।
त्रिशुद्धी नोहे ॥ २४० ॥
ऐसें महात्म्य या श्रीहरीचें सहज ।
फांकतसे सर्वांगीचें तेज ।
तें मुनिकृपा जी मज ।
दृष्ट जाहलें ॥ २४१ ॥
तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नम्
प्रविभक्तमनेकधा ॥
अपश्यद्देवदेवस्य
शरीरे पांडवस्तदा ॥ १३ ॥
आणि तिये विश्वरूपीं एकीकडे ।
जग आघवें आपुलेनि पवाडें ।
जैसे महोदधीमाजीं बुडबुडे ।
सिनानें दिसती ॥ २४२ ॥
कां आकाशीं गंधर्वनगर ।
भूतळीं पिपीलिका बांधे घर ।
नाना मेरुवरी सपूर ।
परमाणु बैसले ॥ २४३ ॥
विश्व आघवेंचि तयापरी ।
तया देवचक्रवर्तीचिया शरीरीं ।
अर्जुन तिये अवसरीं ।
देखता जाहला ॥ २४४ ॥
ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनंजयः ।
प्रणम्य शिरसा देवं
कृताझ्जलिरभाषत ॥ १४ ॥
तेथ एक विश्व एक आपण ।
ऐसें अळुमाळ होतें जें दुजेपण ।
तेंही आटोनि गेलें अंतःकरण ।
विरालें सहसा ॥ २४५ ॥
आंतु आनंदा चेइरें जाहलें ।
बाहेरि गात्रांचें बळ हारपोनि गेलें ।
आपाद पां गुंतलें ।
पुलकांचलें ॥ २४६ ॥
वार्षिये प्रथमदशे ।
वोहळलया शैलांचें सर्वांग जैसें ।
विरूढे कोमलांकुरीं तैसे ।
रोमांच जाहले ॥ २४७ ॥
शिवतला चंद्रकरीं ।
सोमकांतु द्रावो धरी ।
तैसिया स्वेदकणिका शरीरीं ।
दाटलिया ॥ २४८ ॥
माजीं सापडलेनि अलिकुळें ।
जळावरी कमळकळिका जेवीं आंदोळे ।
तेवीं आंतुलिया सुखोर्मीचेनि बळें ।
बाहेरि कांपे ॥ २४९ ॥
कर्पूरकर्दळीचीं गर्भपुटें ।
उकलतां कापुराचेनि कोंदाटें ।
पुलिका गळती तेवीं थेंबुटें ।
नेत्रौनि पडती ॥ २५० ॥
उदयलेनि सुधाकरें ।
जैसा भरलाचि समुद्र भरे ।
तैसा वेळोवेळां उर्मिभरें ।
उचंबळत असे ॥ २५१ ॥
ऐसा सात्त्विकांही आठां भावां ।
परस्परें वर्ततसे हेवा ।
तेथ ब्रह्मानंदाची जीवा ।
राणीव फावली ॥ २५२ ॥
तैसाचि तया सुखानुभवापाठीं ।
केला द्वैताचा सांभाळु दिठी ।
मग उसासौनि किरीटी ।
वास पाहिली ॥ २५३ ॥
तेथ बैसला होता जिया सवा ।
तियाचिया कडे मस्तक खालविला देवा ।
जोडूनि करसंपुट बरवा ।
बोलतु असे ॥ २५४ ॥
अर्जुन उवाच ।
पश्यामि देवांस्तव देव देहे
सर्वांस्तथा भूतविशेषसंघान् ॥
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ
मृषींश्चसर्वानुरगांश्च दिव्यान् ॥ १५ ॥
म्हणे जयजयाजी स्वामी ।
नवल कृपा केली तुम्हीं ।
जें हें विश्वरूप कीं आम्हीं ।
प्राकृत देखों ॥ २५५ ॥
परि साचचि भलें केलें गोसाविया ।
मज परितोषु जाहला साविया ।
जी देखलासि जो इया ।
सृष्टीसी तूं आश्रयो ॥ २५६ ॥
देवा मंदराचेनि अंगलगें ।
ठायीं ठायीं श्वापदांचीं दांगें ।
तैसीं इयें तुझ्या देहीं अनेगें ।
देखतसें भुवनें ॥ २५७ ॥
अहो आकाशाचिये खोळे ।
दिसती ग्रहगणांचीं कुळें ।
कां महावृक्षीं अविसाळें ।
पक्षिजातीचीं ॥ २५८ ॥
तयापरी श्रीहरी ।
तुझिया विश्वात्मकीं इये शरीरीं ।
स्वर्गु देखतसें अवधारीं ।
सुरगणेंसीं ॥ २५९ ॥
प्रभु महाभूतांचें पंचक ।
येथ देखत आहे अनेक ।
आणि भूतग्राम एकेक ।
भूतसृष्टीचें ॥ २६० ॥
जी सत्यलोकु तुजमाजीं आहे ।
देखिला चतुराननु हा नोहे ? ।
आणि येरीकडे जंव पाहें ।
तंव कैलासुही दिसे ॥ २६१ ॥
श्रीमहादेव भवानियेशीं ।
तुझ्या दिसतसे एके अंशीं ।
आणि तूंतेंही गा हृषीकेशी ।
तुजमाजीं देखे ॥ २६२ ॥
पैं कश्यपादि ऋषिकुळें ।
इयें तुझिया स्वरूपीं सकळें ।
देखतसें पाताळें ।
पन्नगेंशीं ॥ २६३ ॥
किंबहुना त्रैलोक्यपती ।
तुझिया एकेकाचि अवयवाचिये भिंती ।
इयें चतुर्दशभुवनें चित्राकृती ।
अंकुरलीं जाणों ॥ २६४ ॥
आणि तेथिंचे जे जे लोक ।
ते चित्ररचना जी अनेक ।
ऐसें देखतसे अलोकिक ।
गांभीर्य तुझें ॥ २६५ ॥
अनेकबाहूदरवक्त्रनेत्रं पश्यामि
त्वां सर्वतोऽनंतरूपम् ।
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं पश्यामि
विश्वेश्वर विश्वरूपम् ॥ १६ ॥
त्या दिव्यचक्षूंचेनि पैसें ।
चहुंकडे जंव पाहात असें ।
तंव दोर्दंडीं कां जैसें ।
आकाश कोंभैलें ॥ २६६ ॥
तैसे एकचि निरंतर ।
देवा देखत असें तुझे कर ।
करीत आघवेचि व्यापार ।
एकेचि काळीं ॥ २६७ ॥
मग महाशून्याचेनि पैसारें ।
उघडलीं ब्रह्मकटाहाचीं भांडारें ।
तैसीं देखतसें अपारें ।
उदरें तुझीं ॥ २६८ ॥
जी सहस्रशीर्षयाचें देखिलें ।
कोडीवरी होताति एकीवेळें ।
कीं परब्रह्मचि वदनफळें ।
मोडोनि आलें ॥ २६९ ॥
तैसीं वक्त्रें जी जेउतीं तेउतीं ।
तुझीं देखितसे विश्वमूर्ती ।
आणि तयाचिपरी नेत्रपंक्ती ।
अनेका सैंघ ॥ २७० ॥
हें असो स्वर्ग पाताळ ।
कीं भूमी दिशा अंतराळ ।
हे विवक्षा ठेली सकळ ।
मूर्तिमय देखतसें ॥ २७१ ॥
हें तुजवीण एकादियाकडे ।
परमाणूहि एतुला कोडें ।
अवकाशु पाहतसें परि न सांपडे ।
ऐसें व्यापिलें तुवां ॥ २७२ ॥
इये नानापरी अपरिमितें ।
जेतुलीं साठविलीं होतीं महाभूतें ।
तेतुलाहि पवाडु तुवां अनंतें ।
कोंदला देखतसें ॥ २७३ ॥
ऐसा कवणें ठायाहूनि तूं आलासी ।
एथ बैसलासि कीं उभा आहासि ।
आणि कवणिये मायेचिये पोटीं होतासी ।
तुझें ठाण केवढें ॥ २७४ ॥
तुझें रूप वय कैसें ।
तुजपैलीकडे काय असे ।
तूं काइसयावरी आहासि ऐसें ।
पाहिलें मियां ॥ २७५ ॥
तंव देखिलें जी आघवेंचि ।
तरि आतां तुज ठावो तूंचि ।
तूं कवणाचा नव्हेसि ऐसाचि ।
अनादि आयता ॥ २७६ ॥
तूं उभा ना बैठा ।
दिघडु ना खुजटा ।
तुज तळीं वरी वैकुंठा ।
तूंचि आहासी ॥ २७७ ॥
तूं रूपें आपणयांचि ऐसा ।
देवा तुझी तूंचि वयसा ।
पाठीं पोट परेशा ।
तुझें तूं गा ॥ २७८ ॥
किंबहुना आतां ।
तुझें तूंचि आघवें अनंता ।
हें पुढत पुढती पाहतां ।
देखिलें मियां ॥ २७९ ॥
परि या तुझिया रूपाआंतु ।
जी उणीव एक असे देखतु ।
जे आदि मध्य अंतु ।
तिन्हीं नाहीं ॥ २८० ॥
एर्‍हवीं गिंवसिलें आघवां ठायीं ।
परि सोय न लाहेचि कहीं ।
म्हणौनि त्रिशुद्धी हे नाहीं ।
तिन्ही एथ ॥ २८१ ॥
एवं आदिमध्यांतरहिता ।
तूं विश्वेश्वरा अपरिमिता ।
देखिलासि जी तत्त्वतां ।
विश्वरूपा ॥ २८२ ॥
तुज महामूर्तीचिया आंगी ।
उमटलिया पृथक् मूर्ती अनेगी ।
लेइलासी वानेपरींची आंगीं ।
ऐसा आवडतु आहासी ॥ २८३ ॥
नाना पृथक् मूर्ती तिया द्रुमवल्ली ।
तुझिया स्वरूपमहाचळीं ।
दिव्यालंकार फुलीं फळीं ।
सासिन्नलिया ॥ २८४ ॥
हो कां जे महोदधीं तूं देवा ।
जाहलासि तरंगमूर्ती हेलावा ।
कीं तूं एक वृक्षु बरवा ।
मूर्तिफळीं फळलासी ॥ २८५ ॥
जी भूतीं भूतळ मांडिलें ।
जैसें नक्षत्रीं गगन गुढलें ।
तैसें मूर्तिमय भरलें ।
देखतसें तुझें रूप ॥ २८६ ॥
जी एकेकीच्या अंगप्रांतीं ।
होय जाय हें त्रिजगती ।
एवढियाही तुझ्या आंगीं मूर्ती ।
कीं रोमा जालिया ॥ २८७ ॥
ऐसा पवाडु मांडूनि विश्वाचा ।
तूं कवण पां एथ कोणाचा ।
हें पाहिलें तंव आमुचा ।
सारथी तोचि तूं ॥ २८८ ॥
तरी मज पाहतां मुकुंदा ।
तूं ऐसाचि व्यापकु सर्वदा ।
मग भक्तानुग्रहें तया मुग्धा ।
रूपातें धरिसी ॥ २८९ ॥
कैसें चहूं भुजांचें सांवळें ।
पाहतां वोल्हावती मन डोळे ।
खेंव देऊं जाइजे तरी आकळे ।
दोहींचि बाहीं ॥ २९० ॥
ऐसी मूर्ति कोडिसवाणी कृपा ।
करूनि होसी ना विश्वरूपा ।
कीं अमुचियाचि दिठी सलेपा ।
जें सामान्यत्वें देखिती ॥ २९१ ॥
तरी आतां दिठीचा विटाळु गेला ।
तुवां सहजें दिव्यचक्षू केला ।
म्हणौनि यथारूपें देखवला ।
महिमा तुझा ॥ २९२ ॥
परी मकरतुंडामागिलेकडे ।
तोचि होतासि तूं एवढें ।
रूप जाहलासि हें फुडें ।
वोळखिलें मियां ॥ २९३ ॥
किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च
तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।
पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं
समन्ताद्दीप्तानलार्कद्युतिमप्रमेयम् ॥ १७ ॥
नोहे तोचि हा शिरीं ? ।
मुकुट लेइलासि श्रीहरी ।
परी आतांचें तेज आणि थोरी ।
नवल कीं बहु हें ॥ २९४ ॥
तेंचि हें वरिलियेचि हातीं ।
चक्र परिजितया आयती ।
सांवरितासि विश्वमूर्ती ।
ते न मोडे खूण ॥ २९५ ॥
येरीकडे तेचि हे नोहे गदा ।
आणि तळिलिया दोनी भुजा निरायुधा ।
वागोरे सांवरावया गोविंदा ।
संसरिलिया ॥ २९६ ॥
आणि तेणेंचि वेगें सहसा ।
माझिया मनोरथासरिसा ।
जाहलासि विश्वरूपा विश्वेशा ।
म्हणौनि जाणें ॥ २९७ ॥
परी कायसें बा हें चोज ।
विस्मयो करावयाहि पाडू नाहीं मज ।
चित्त होऊनि जातसें निर्बुज ।
आश्चर्यें येणें ॥ २९८ ॥
हें एथ आथि कां येथ नाहीं ।
ऐसें विवरों नये कांहीं ।
नवल अंगप्रभेची नवाई ।
कैसी कोंदलीं सैंघ ॥ २९९ ॥
एथ अग्नीचीही दिठी करपत ।
सूर्य खद्योतु तैसा हारपत ।
ऐसें तीव्रपण अद्भुत ।
तेजाचें यया ॥ ३०० ॥
हो कां महातेजाचिया महार्णवीं ।
बुडोनि गेली सृष्टी आघवी ।
कीं युगांतविजूंच्या पालवीं ।
झांकलें गगन ॥ ३०१ ॥
नातरी संहारतेजाचिया ज्वाळा ।
तोडोनि माचू बांधला अंतराळां ।
आतां दिव्य ज्ञानाचिया डोळां ।
पाहवेना ॥ ३०२ ॥
उजाळु अधिकाधिक बहुवसु ।
धडाडीत आहे अतिदाहसु ।
पडत दिव्यचक्षुंसही त्रासु ।
न्याहाळितां ॥ ३०३ ॥
हो कां जे महाप्रळयींचा भडाडु ।
होता काळाग्निरुद्राचिया ठायीं गूढु ।
तो तृतीयनयनाचा मढू ।
फुटला जैसा ॥ ३०४ ॥
तैसें पसरलेनि प्रकाशें ।
सैंघ पांचवनिया ज्वाळांचे वळसे ।
पडतां ब्रह्मकटाह कोळिसे ।
होत आहाती ॥ ३०५ ॥
ऐसा अद्भुत तेजोराशी ।
जन्मा नवल म्यां देखिलासी ।
नाहीं व्याप्ती आणि कांतीसी ।
पारु जी तुझिये ॥ ३०६ ॥
त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता
सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ॥ १८ ॥
देवा तूं अक्षर ।
औटाविये मात्रेसि पर ।
श्रुती जयाचें घर ।
गिंवसीत आहाती ॥ ३०७ ॥
जें आकाराचें आयतन ।
जें विश्वनिक्षेपैकनिधान ।
तें अव्यय तूं गहन ।
अविनाश जी ॥ ३०८ ॥
तूं धर्माचा वोलावा ।
अनादिसिद्ध तूं नित्य नवा ।
जाणें मी सदतिसावा ।
पुरुष विशेष तूं ॥ ३०९ ॥
अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्यं
अनन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।
पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं
स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ॥ १९ ॥
तूं आदिमध्यांतरहितु ।
स्वसामर्थ्यें तूं अनंतु ।
विश्वबाहु अपरिमितु ।
विश्वचरण तूं ॥ ३१० ॥
पैं चंद्र चंडांशु डोळां ।
दावितासि कोपप्रसाद लीळा ।
एकां रुससी तमाचिया डोळां ।
एकां पाळितोसि कृपादृष्टी ॥ ३११ ॥
जी एवंविधा तूंतें ।
मी देखतसें हें निरुतें ।
पेटलें प्रळयाग्नीचें उजितें ।
तैसें वक्त्र हें तुझें ॥ ३१२ ॥
वणिवेनि पेटले पर्वत ।
कवळूनि ज्वाळांचे उभड उठत ।
तैसी चाटीत दाढा दांत ।
जीभ लोळे ॥ ३१३ ॥
इये वदनींचिया उबा ।
आणि जी सर्वांगकांतीचिया प्रभा ।
विश्व तातलें अति क्षोभा ।
जात आहे ॥ ३१४ ॥
द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
दृष्ट्वाऽद्भुतं रूपमुग्रं तवेदं
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥ २० ॥
कां जे द्यौर्लोक आणि पाताळ ।
पृथिवी आणि अंतराळ ।
अथवा दशदिशा समाकुळ ।
दिशाचक्र ॥ ३१५ ॥
हें आघवेंचि तुंवा एकें ।
भरलें देखत आहे कौतुकें ।
परि गगनाहीसकट भयानकें ।
आप्लविजे जेवीं ॥ ३१६ ॥
नातरी अद्भुकतरसाचिया कल्लोळीं ।
जाहली चवदाही भुवनांसि कडियाळीं ।
तैसें आश्चर्यचि मग मी आकळीं ।
काय एक ? ॥ ३१७ ॥
नावरे व्याप्ती हे असाधारण ।
न साहवे रूपाचें उग्रपण ।
सुख दूरी गेलें परि प्राण ।
विपायें धरीजे ॥ ३१८ ॥
देवा ऐसें देखोनि तूंतें ।
नेणों कैसें आलें भयाचें भरितें ।
आतां दुःखकल्लोळीं झळंबतें ।
तिन्हीं भुवनें ॥ ३१९ ॥
एर्‍हवीं तुज महात्मयाचें देखणें ।
तरि भयदुःखासि कां मेळवणें ? ।
परि हें सुख नव्हेचि जेणें गुणें ।
तें जाणवत आहे मज ॥ ३२० ॥
जंव तुझें रूप नोहे दिठें ।
तंव जगासि संसारिक गोमटें ।
आतां देखिलासि तरी विषयविटें ।
उपनला त्रासु ॥ ३२१ ॥
तेवींचि तुज देखिलियासाठीं ।
काय सहसा तुज देवों येईल मिठी ।
आणि नेदीं तरी शोकसंकटीं ।
राहों केवीं ? ॥ ३२२ ॥
म्हणौनि मागां सरों तंव संसारु ।
आडवीत येतसे अनिवारु ।
आणि पुढां तूं तंव अनावरु ।
न येसि घेवों ॥ ३२३ ॥
ऐसा माझारलिया सांकडां ।
बापुड्या त्रैलोक्याचा होतसे हुरडा ।
हा ध्वनि जी फुडा ।
चोजवला मज ॥ ३२४ ॥
जैसा आरंबळला आगीं ।
तो समुद्रा ये निवावयालागीं ।
तंव कल्लोळपाणियाचिया तरंगीं ।
आगळा बिहे ॥ ३२५ ॥
तैसें या जगासि जाहलें ।
तूंतें देखोनि तळमळित ठेलें ।
यामाजीं पैल भले ।
ज्ञानशूरांचे मेळावे ॥ ३२६ ॥
अमी हि त्वां सुरसंघा विशन्ति
केचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसङ्घाः
स्तुवन्ति त्वां सुतिभिः पुष्कलाभिः ॥ २१ ॥
हे तुझेनि आंगिकें तेजें ।
जाळूनि सर्व कर्मांचीं बीजें ।
मिळत तुज आंतु सहजें ।
सद्‌भावेसीं ॥ ३२७ ॥
आणिक एक सावियाचि भयभीरु ।
सर्वस्वें धरूनि तुझी मोहरु ।
तुज प्रार्थिताति करु ।
जोडोनियां ॥ ३२८ ॥
देवा अविद्यार्णवीं पडिलों ।
जी विषयवागुरें आंतुडलों ।
स्वर्गसंसाराचिया सांकडलों ।
दोहीं भागीं ॥ ३२९ ॥
ऐसें आमुचें सोडवणें ।
तुजवांचोनि कीजेल कवणें ? ।
तुज शरण गा सर्वप्राणें ।
म्हणत देवा ॥ ३३० ॥
आणि महर्षी अथवा सिद्ध ।
कां विद्याधरसमूह विविध ।
हे बोलत तुज स्वस्तिवाद ।
करिती स्तवन ॥ ३३१ ॥
रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या
विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोश्मपाश्च ।
गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसङ्घा वीक्षन्ते
त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे ॥ २२ ॥
हे रुद्रादित्यांचे मेळावे ।
वसु हन साध्य आघवे ।
अश्विनौ देव विश्वेदेव विभवें ।
वायुही हे जी ॥ ३३२ ॥
अवधारा पितर हन गंधर्व ।
पैल यक्षरक्षोगण सर्व ।
जी महेंद्रमुख्य देव ।
कां सिद्धादिक ॥ ३३३ ॥
हे आघवेचि आपुलालिया लोकीं ।
सोत्कंठित अवलोकीं ।
हे महामूर्ती दैविकी ।
पाहात आहाती ॥ ३३४ ॥
मग पाहात पाहात प्रतिक्षणीं ।
विस्मित होऊनि अंतःकरणीं ।
करित निजमुकटीं वोवाळणी ।
प्रभुजी तुज ॥ ३३५ ॥
ते जय जय घोष कलरवें ।
स्वर्ग गाजविताती आघवे ।
ठेवित ललाटावरी बरवे ।
करसंपुट ॥ ३३६ ॥
तिये विनयद्रुमाचिये आरवीं ।
सुरवाडली सात्त्विकांची माधवी ।
म्हणौनि करसंपुटपल्लवीं ।
तूं होतासि फळ ॥ ३३७ ॥
रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं
महाबाहो बहुबाहूरुपादम् ।
बहूदरं बहुदंष्ट्राकरालं दृष्ट्वा
लोकाः प्रव्यथितास्तथाऽहम् ॥ २३ ॥
जी लोचनां भाग्य उदेलें ।
मना सुखाचें सुयाणें पाहलें ।
जे अगाध तुझें देखिलें ।
विश्वरूप इहीं ॥ ३३८ ॥
हें लोकत्रयव्यापक रूपडें ।
पाहतां देवांही वचक पडे ।
याचें सन्मुखपण जोडें ।
भलतयाकडुनी ॥ ३३९ ॥
ऐसें एकचि परी विचित्रें ।
आणि भयानकें वक्त्रें ।
बहुलोचन हे सशस्त्रें ।
अनंतभुजा ॥ ३४० ॥
अनंत चारु बाहु चरण ।
बहूदर आणि नानावर्ण ।
कैसें प्रतिवदनीं मातलेपण ।
आवेशाचें ॥ ३४१ ॥
हो कां महाकल्पाचिया अंतीं ।
तवकलेनि यमें जेउततेउतीं ।
प्रळयाग्नीचीं उजितीं ।
आंबुखिलीं जैसीं ॥ ३४२ ॥
नातरी संहारत्रिपुरारीचीं यंत्रें ।
कीं प्रळयभैरवाचीं क्षेत्रें ।
नाना युगांतशक्तीचीं पात्रें ।
भूतखिचा वोढविलीं ॥ ३४३ ॥
तैसीं जियेतियेकडे ।
तुझीं वक्त्रें जीं प्रचंडें ।
न समाती दरीमाजीं सिंव्हाडे ।
तैसे दशन दिसती रागीट ॥ ३४४ ॥
जैसें काळरात्रीचेनि अंधारें ।
उल्हासत निघतीं संहारखेंचरें ।
तैसिया वदनीं प्रळयरुधिरें ।
काटलिया दाढा ॥ ३४५ ॥
हें असो काळें अवंतिलें रण ।
कां सर्व संहारें मातलें मरण ।
तैसें अतिभिंगुळवाणेंपण ।
वदनीं तुझिये ॥ ३४६ ॥
हे बापुडी लोकसृष्टी ।
मोटकीये विपाइली दिठी ।
आणि दुःखकालिंदीचिया तटीं ।
झाड होऊनि ठेली ॥ ३४७ ॥
तुज महामृत्यूचिया सागरीं ।
आतां हे त्रैलोक्य जीविताची तरी ।
शोकदुर्वातलहरी ।
आंदोळत असे ॥ ३४८ ॥
एथ कोपोनि जरी वैकुंठें ।
ऐसें हन म्हणिपैल अवचटें ।
जें तुज लोकांचें काई वाटे ? ।
तूं ध्यानसुख हें भोगीं ॥ ३४९ ॥
तरी जी लोकांचें कीर साधारण ।
वायां आड सूतसे वोडण ।
केवीं सहसा म्हणे प्राण ।
माझेचि कांपती ॥ ३५० ॥
ज्या मज संहाररुद्र वासिपे ।
ज्या मजभेणें मृत्यु लपे ।
तो मी एथें अहाळबाहळीं कांपें ।
ऐसें तुवां केलें ॥ ३५१ ॥
परि नवल बापा हे महामारी ।
इया नाम विश्वरूप जरी ।
हे भ्यासुरपणें हारी ।
भयासि आणी ॥ ३५२ ॥
नभःस्पृशं दीप्तमनेकवर्णं
व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा धृतिं
न विन्दामि शमं च विष्णो ॥ २४ ॥
ठेलीं महाकाळेंसि हटेंतटें ।
तैसी कितीएकें मुखें रागिटें ।
इहीं वाढोनियां धाकुटें ।
आकाश केलें ॥ ३५३ ॥
गगनाचेंनि वाडपणें नाकळे ।
त्रिभुवनींचियाही वारिया न वेंटाळे ।
ययाचेनि वाफा आगी जळे ।
कैसें धडाडीत असे ॥ ३५४ ॥
तेवींचि एकसारिखें एक नोहे ।
एथ वर्णावर्णाचा भेदु आहे ।
हो कां जें प्रळयीं सावावो लाहे ।
वह्नी ययाचा ॥ ३५५ ॥
जयाचिये आंगींची दीप्ती येवढी ।
जे त्रैलोक्य कीजे राखोंडी ।
कीं तयाही तोंडें आणि तोंडीं ।
दांत दाढा ॥ ३५६ ॥
कैसा वारया धनुर्वात चढला ।
समुद्र कीं महापुरीं पडिला ।
विषाग्नि मारा प्रवर्तला ।
वडवानळासी ॥ ३५७ ॥
हळाहळ आगी पियालें ।
नवल मरण मारा प्रवर्तलें ।
तैसें संहारतेजा या जाहलें ।
वदन देखा ॥ ३५८ ॥
परी कोणें मानें विशाळ ।
जैसें तुटलिया अंतराळ ।
आकाशासि कव्हळ ।
पडोनि ठेलें ॥ ३५९ ॥
नातरी काखे सूनि वसुंधरी ।
जैं हिरण्याक्षु रिगाला विवरीं ।
तैं उघडले हाटकेश्वरीं ।
जेवीं पाताळकुहर ॥ ३६० ॥
तैसा वक्त्रांचा विकाशु ।
माजीं जिव्हांचा आगळाचि आवेशु ।
विश्व न पुरे म्हणौनि घांसु ।
न भरीचि कोंडें ॥ ३६१ ॥
आणि पाताळव्याळांचिया फूत्कारीं ।
गरळज्वाळा लागती अंबरीं ।
तैसी पसरलिये वदनदरी- ।
माजीं हे जिव्हा ॥ ३६२ ॥
काढूनि प्रळयविजूंचीं जुंबाडें ।
जैसें पन्नासिलें गगनाचे हुडे ।
तैसे आवाळुवांवरी आंकडे ।
धगधगीत दाढांचे ॥ ३६३ ॥
आणि ललाटपटाचिये खोळे ।
कैसें भयातें भेडविताती डोळे ।
हो कां जे महामृत्यूचे उमाळे ।
कडवसां राहिले ॥ ३६४ ॥
ऐसें वाऊनि भयाचें भोज ।
एथ काय निपजवूं पाहातोसि काज ।
तें नेणों परी मज ।
मरणभय आलें ॥ ३६५ ॥
देवा विश्वरूप पहावयाचे डोहळे ।
केले तिये पावलों प्रतिफळें ।
बापा देखिलासि आतां डोळे ।
निवावे तैसे निवाले ॥ ३६६ ॥
अहो देहो पार्थिव कीर जाये ।
ययाची काकुळती कवणा आहे ।
परि आतां चैतन्य माझें विपायें ।
वांचे कीं न वांचे ॥ ३६७ ॥
एर्‍हवीं भयास्तव आंग कांपे ।
नावेक आगळें तरी मन तापे ।
अथवा बुद्धिही वासिपे ।
अभिमानु विसरिजे ॥ ३६८ ॥
परी येतुलियाही वेगळा ।
जो केवळ आनंदैककळा ।
तया अंतरात्मयाही निश्चळा ।
शियारी आली ॥ ३६९ ॥
बाप साक्षात्काराचा वेधु ।
कैसा देशधडी केला बोधु ।
हा गुरुशिष्यसंबंधु ।
विपायें नांदे ॥ ३७० ॥
देवा तुझ्या ये दर्शनीं ।
जें वैकल्य उपजलें आहे अंतःकरणीं ।
तें सावरावयालागीं गंवसणी ।
धैर्याची करितसें ॥ ३७१ ॥
तंव माझेनि नामें धैर्य हारपलें ।
कीं तयाहीवरी विश्वरूपदर्शन जाहलें ।
हें असो परि मज भलें आतुडविलें ।
उपदेशा इया ॥ ३७२ ॥
जीव विसंवावयाचिया चाडा ।
सैंघ धांवाधांवी करितसे बापुडा ।
परि सोयही कवणेंकडां । न लभे एथ ॥ ३७३ ॥
ऐसें विश्वरूपाचिया महामारी ।
जीवित्व गेलें आहें चराचरीं ।
जी न बोलें तरि काय करीं ।
कैसेनि राहें ? ॥ ३७४ ॥
दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि
दृष्ट्वैव कालानलसन्निभानि ।
दिशो न जाने न लभे च शर्म
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ २५ ॥
पैं अखंड डोळ्यांपुढें ।
फुटलें जैसें महाभयाचें भांडें ।
तैशीं तुझीं मुखें वितंडें ।
पसरलीं देखें ॥ ३७५ ॥
असो दांत दाढांची दाटी ।
न झांकवे मा दों दों वोठीं ।
सैंघ प्रळयशस्त्रांचिया दाट कांटी ।
लागलिया जैशा ॥ ३७६ ॥
जैसें तक्षका विष भरलें ।
हो कां जे काळरात्रीं भूत संचरलें ।
कीं आग्नेयास्त्र परजिलें ।
वज्राग्नि जैसें ॥ ३७७ ॥
तैशीं तुझीं वक्त्रें प्रचंडें ।
वरि आवेश हा बाहेरी वोसंडे ।
आले मरणरसाचे लोंढे ।
आम्हांवरी ॥ ३७८ ॥
संहारसमयींचा चंडानिळु ।
आणि महाकल्पांत प्रळयानळु ।
या दोहीं जैं होय मेळु ।
तैं काय एक न जळे ? ॥ ३७९ ॥
तैसीं संहारकें तुझीं मुखें ।
देखोनि धीरु कां आम्हां पारुखे ? ।
आतां भुललों मी दिशा न देखें ।
आपणपें नेणें ॥ ३८० ॥
मोटकें विश्वरूप डोळां देखिलें ।
आणि सुखाचें अवर्षण पडिलें ।
आतां जापाणीं जापाणीं आपुलें ।
अस्ताव्यस्त हें ॥ ३८१ ॥
ऐसें करिसी म्हणौनि जरी जाणें ।
तरी हे गोष्टी सांगावीं कां मी म्हणें ।
आतां एक वेळ वांचवी जी प्राणें ।
या स्वरूपप्रळयापासोनि ॥ ३८२ ॥
जरी तूं गोसावी आमुचा अनंता ।
तरी सुईं वोडण माझिया जीविता ।
सांटवीं पसारा हा मागुता ।
महामारीचा ॥ ३८३ ॥
आइकें सकळ देवांचिया परदेवते ।
तुवां चैतन्यें गा विश्व वसतें ।
तें विसरलासी हें उपरतें ।
संहारूं आदरिलें ॥ ३८४ ॥
म्हणौनि वेगीं प्रसन्न होईं देवराया ।
संहरीं संहरीं आपुली माया ।
काढीं मातें महाभया- ।
पासोनियां ॥ ३८५ ॥
हा ठायवरी पुढतपुढतीं ।
तूंतें म्हणिजे बहुवा काकुळती ।
ऐसा मी विश्वमूर्ती ।
भेडका जाहलों ॥ ३८६ ॥
जैं अमरावतीये आला धाडा ।
तैं म्यां एकलेनि केला उवेडा ।
जो मी काळाचियाही तोंडा ।
वासिपु न धरीं ॥ ३८७ ॥
परी तया आंतुल नव्हे हें देवा ।
एथ मृत्यूसही करूनि चढावा ।
तुवां आमुचाचि घोटू भरावा ।
या सकळ विश्वेंसीं ॥ ३८८ ॥
कैसा नव्हता प्रळयाचा वेळु ।
गोखा तूंचि मिनलासि काळु ।
बापुडा हा त्रिभुवनगोळु ।
अल्पायु जाहला ॥ ३८९ ॥
अहा भाग्या विपरीता ।
विघ्न उठिलें शांत करितां ।
कटाकटा विश्व गेलें आतां ।
तूं लागलासि ग्रासूं ॥ ३९० ॥
हें नव्हे मा रोकडें ।
सैंघ पसरूनियां तोंडें ।
कवळितासि चहूंकडे ।
सैन्यें इयें ॥ ३९१ ॥
अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य
पुत्राः सर्वे सहैवावनिपालसङ्घैः ।
भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथाऽसौ
सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः ॥ २६ ॥
नोहेति ? हे कौरवकुळींचे वीर ।
आंधळिया धृतराष्ट्राचे कुमर ।
हे गेले गेले सहपरिवार ।
तुझिया वदनीं ॥ ३९२ ॥
आणि जे जे यांचेनि सावायें ।
आले देशोदेशींचे राये ।
तयांचें सांगावया जावों न लाहे ।
ऐसें सरकटित आहासी ॥ ३९३ ॥
मदमुखाचिया संघटा ।
घेत आहासि घटघटां ।
आरणीं हन थाटा ।
देतासि मिठी ॥ ३९४ ॥
जंत्रावरिचील मार ।
पदातींचे मोगर ।
मुखाआंत भार ।
हारपताति मा ॥ ३९५ ॥
कृतांताचिया जावळी ।
जें एकचि विश्वातें गिळी ।
तियें कोटीवरी सगळीं ।
गिळितासि शस्त्रें ॥ ३९६ ॥
चतुरंगा परिवारा ।
संजोडियां रहंवरां ।
दांत न लाविसी मा परमेश्वरा ।
कसा तुष्टलासि बरवा ॥ ३९७ ॥
हां गा भीष्माऐसा कवणु ।
सत्यशौर्यनिपुणु ।
तोही आणि ब्राह्मण द्रोणु ।
ग्रासिलासि कटकटा ॥ ३९८ ॥
अहा सहस्रकराचा कुमरु ।
एथ गेला गेला कर्णवीरु ।
आणि आमुचिया आघवयांचा केरु ।
फेडिला देखें ॥ ३९९ ॥
कटकटा धातया ।
कैसें जाहलें अनुग्रहा यया ।
मियां प्रार्थूनि जगा बापुडिया ।
आणिलें मरण ॥ ४०० ॥
मागां थोडिया बहुवा उपपत्ती ।
येणें सांगितलिया विभूती ।
तैसा नसेचि मा पुढती ।
बैसलों पुसों ॥ ४०१ ॥
म्हणौनि भोग्य तें त्रिशुद्धी न चुके ।
आणि बुद्धिही होणारासारिखी ठाके ।
माझ्या कपाळीं पिटावें लोकें ।
तें लोटेल कांह्यां ॥ ४०२ ॥
पूर्वीं अमृतही हातां आलें ।
परी देव नसतीचि उगले ।
मग काळकूट उठविलें ।
शेवटीं जैसें ॥ ४०३ ॥
परी तें एकबगीं थोडें ।
केलिया प्रतिकारामाजिवडें ।
आणि तिये अवसरीचें तें सांकडें ।
निस्तरविलें शंभू ॥ ४०४ ॥
आतां हा जळतां वारा कें वेंटाळे ? ।
कोणा हे विषा भरलें गगन गिळे ? ।
महाकाळेंसि कें खेळें ? ।
आंगवत असे ॥ ४०५ ॥
ऐसा अर्जुन दुःखें शिणतु ।
शोचित असे जिवाआंतु ।
परी न देखें तो प्रस्तुतु ।
अभिप्राय देवाचा ॥ ४०६ ॥
जे मी मारिता हे कौरव मरते ।
ऐसेनि वेंटाळिला होता मोहें बहुतें ।
तो फेडावयालागीं अनंतें ।
हें दाखविलें निज ॥ ४०७ ॥
अरे कोण्ही कोणातें न मारी ।
एथ मीचि हो सर्व संहारीं ।
हें विश्वरूपव्याजें हरी ।
प्रकटित असे ॥ ४०८ ॥
परी वायांचि व्याकुलता ।
ते न चोजवेचि पंडुसुता ।
मग अहा कंपु नव्हता ।
वाढवित असे ॥ ४०९ ॥
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति
दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु संदृश्यन्ते
चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः ॥ २७ ॥
तेथ म्हणे पाहा हो एके वेळे ।
सासिकवचेंसि दोन्ही दळें ।
वदनीं गेलीं आभाळें ।
गगनीं कां जैसीं ॥ ४१० ॥
कां महाकल्पाचिया शेवटीं ।
जैं कृतांतु कोपला होय सृष्टी ।
तैं एकविसांही स्वर्गां मिठी ।
पाताळासकट दे ॥ ४११ ॥
नातरी उदासीनें दैवें ।
संचकाचीं वैभवें ।
जेथींचीं तेथ स्वभावें ।
विलया जाती ॥ ४१२ ॥
तैसीं सासिन्नलीं सैन्यें एकवटें ।
इये मुखीं जाहलीं प्रविष्टें ।
परी एकही तोंडौनि न सुटे ।
कैसें कर्म देखा ॥ ४१३ ॥
अशोकाचे अंगवसे ।
चघळिले कर्‍हेनि जैसे ।
लोक वक्त्रामाजीं तैसे ।
वायां गेले ॥ ४१४ ॥
परि सिसाळें मुकुटेंसीं ।
पडिली दाढांचे सांडसीं ।
पीठ होत कैसीं ।
दिसत आहाती ॥ ४१५ ॥
तियें रत्नें दांतांचिये सवडीं ।
कूट लागलें जिभेच्या बुडीं ।
कांहीं कांहीं आगरडीं ।
द्रंष्ट्रांचीं माखलीं ॥ ४१६ ॥
हो कां जे विश्वरूपें काळें ।
ग्रासिलीं लोकांचीं शरीरें बळें ।
परि जीवित्व देहींचीं सिसाळें ।
अवश्य कीं राखिलीं ॥ ४१७ ॥
तैसीं शरीरामाजीं चोखडीं ।
इयें उत्तमांगें होतीं फुडीं ।
म्हणौनि महाकाळाचियाही तोंडीं ।
परि उरलीं शेखीं ॥ ४१८ ॥
मग म्हणे हें काई ।
जन्मलयां आन मोहरचि नाहीं ।
जग आपैसेंचि वदनडोहीं ।
संचारताहे ॥ ४१९ ॥
यया आपेंआप आघविया सृष्टी ।
लागलिया आहाति वदनाच्या वाटीं ।
आणि हा जेथिंचिया तेथ मिठी ।
देतसे उगला ॥ ४२० ॥
ब्रह्मादिक समस्त ।
उंचा मुखामाजीं धांवत ।
येर सामान्य हे भरत ।
ऐलीच वदनीं ॥ ४२१ ॥
आणीकही भूतजात ।
तें उपजलेचि ठायीं ग्रासित ।
परि याचिया मुखा निभ्रांत ।
न सुटेचि कांहीं ॥ ४२२ ॥
यथा नदीनाम् बहवोऽम्बुवेगाः
समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।
तथा तवामी नरलोकवीरा विशन्ति
वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ॥ २८ ॥
जैसे महानदीचे वोघ ।
वहिले ठाकिती समुद्राचें आंग ।
तैसें आघवाचिकडूनि जग ।
प्रवेशत मुखीं ॥ ४२३ ॥
आयुष्यपंथें प्राणिगणी ।
करोनि अहोरात्रांची मोवणी ।
वेगें वक्त्रामिळणीं ।
साधिजत आहाती ॥ ४२४ ॥
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा
विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।
तथैव नाशाय विशन्ति लोका स्तवापि
वक्त्राणि समृद्धवेगाः ॥ २९ ॥
जळतया गिरीच्या गवखा- ।
माजीं घापती पतंगाचिया झाका ।
तैसे समग्र लोक देखा ।
इये वदनीं पडती ॥ ४२५ ॥
परि जेतुलें येथ प्रवेशलें ।
तें तातलिया लोहें पाणीचि पां गिळिलें ।
वहवटींहि पुसिलें ।
नामरूप तयांचें ॥ ४२६ ॥
लेलिह्यसे ग्रसमानः
समन्ताल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वद्भिः ।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं
भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥ ३० ॥
आणि येतुलाही आरोगण ।
करितां भुके नाहीं उणेपण ।
कैसें दीपन असाधारण ।
उदयलें यया ॥ ४२७ ॥
जैसा रोगिया ज्वराहूनि उठिला ।
का भणगा दुकाळु पाहला ।
तैसा जिभांचा लळलळाटु देखिला ।
आवाळुवें चाटितां ॥ ४२८ ॥
तैसें आहाराचे नांवें कांहीं ।
तोंडापासूनि उरलेंचि नाहीं ।
कैसी समसमीत नवाई ।
भुकेलेपणाची ॥ ४२९ ॥
काय सागराचा घोंटु भरावा ? ।
कीं पर्वताचा घांसु करावा ? ।
ब्रह्मकटाहो घालावा ।
आघवाचि दाढे ॥ ४३० ॥
दिशा सगळियाचि गिळाविया ।
चांदणिया चाटूनि घ्याविया ।
ऐसें वर्तत आहे साविया ।
लोलुप्य बा तुझें ॥ ४३१ ॥
जैसा भोगीं कामु वाढे ।
कां इंधनें आगीसि हाकाक चढे ।
तैसी खातखातांचि तोंडें ।
खाखांतें ठेलीं ॥ ४३२ ॥
कैसें एकचि केवढें पसरलें ।
त्रिभुवन जिव्हाग्रीं आहे टेकलें ।
जैसें कां कवीठ घातलें ।
वडवानळीं ॥ ४३३ ॥
ऐसीं अपार वदनें ।
आतां येतुलीं कैंचीं त्रिभुवनें ।
कां आहारु न मिळतां येणें मानें ।
वाढविलीं सैंघ ॥ ४३४ ॥
अगा हा लोकु बापुडा ।
जाहला वदनज्वाळां वरपडा ।
जैसी वणवेयाचिया वेढां ।
सांपडती मृगें ॥ ४३५ ॥
आतां तैसें यां विश्वा जाहालें ।
देव नव्हे हें कर्म आलें ।
कां जग चळचळां पांगिलें ।
काळजाळें ॥ ४३६ ॥
आतां इये अंगप्रभेचिये वागुरे ।
कोणीकडूनि निगिजैल चराचरें ।
हीं वक्त्रें नोहेती जोहारें ।
वोडवलीं जगा ॥ ४३७ ॥
आगी आपुलेनि दाहकपणें ।
कैसेनि पोळिजे तें नेणे ।
परी जया लागे तया प्राणें ।
सुटिकाची नाहीं ॥ ४३८ ॥
नातरी माझेनि तिखटपणें ।
कैसें निवटे हें शस्त्र कायि जाणें ।
कां आपुलियां मारा नेणें ।
विष जैसें ॥ ४३९ ॥
तैसी तुज कांहीं ।
आपुलिया उग्रपणाची सेचि नाहीं ।
परी ऐलीकडिले मुखीं खाई ।
हो सरली जगाची ॥ ४४० ॥
अगा आत्मा तूं एकु ।
सकळ विश्वव्यापकु ।
तरी कां आम्हां अंतकु ।
तैसा वोडवलासी ? ॥ ४४१ ॥
तरी मियां सांडिली जीवित्वाची चाड ।
आणि तुवांही न धरावी भीड ।
मनीं आहे तें उघड ।
बोल पां सुखें ॥ ४४२ ॥
किती वाढविसी या उग्ररूपा ।
आंगींचें भगवंतपण आठवीं बापा ।
नाहीं तरी कृपा ।
मजपुरती पाही ॥ ४४३ ॥
आख्याहि मे को भवानुग्ररूपो
नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद ।
विज्ञातुमिच्छामिभवन्तमाद्यं न
हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् ॥ ३१ ॥
तरी एक वेळ वेदवेद्या ।
जी त्रिभुवनैक आद्या ।
विनवणी विश्ववंद्या ।
आइकें माझी ॥ ४४४ ॥
ऐसें बोलोनि वीरें ।
चरण नमस्कारिलें शिरें ।
मग म्हणें तरी सर्वेश्वरें ।
अवधारिजो ॥ ४४५ ॥
मियां होआवया समाधान ।
जी पुसिलें विश्वरूपध्यान ।
आणि एकेंचि काळें त्रिभुवन ।
गिळितुचि उठिलासी ॥ ४४६ ॥
तरी तूं कोण कां येतुलीं ।
इयें भ्यासुरें मुखें कां मेळविलीं ।
आघवियाचि करीं परिजिलीं ।
शस्त्रें कांह्या ॥ ४४७ ॥
जी जंव तंव रागीटपणें ।
वाढोनि गगना आणितोसि उणें ।
कां डोळे करूनि भिंगुळवाणे ।
भेडसावीत आहासी ॥ ४४८ ॥
एथ कृतांतेंसि देवा ।
कासया किजतसे हेवा ।
हा आपुला तुवां सांगावा ।
अभिप्राय मज ॥ ४४९ ॥
या बोला म्हणे अनंतु ।
मी कोण हें आहासी पुसतु ।
आणि कायिसयालागीं असे वाढतु ।
उग्रतेसी ॥ ४५० ॥
श्रीभगवानुवाच ।
कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो
लोकान् समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ॥
ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे
येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥ ३२ ॥
तरी मी काळु गा हें फुडें ।
लोक संहारावयालागीं वाढें ।
सैंघ पसरिलीं आहातीं तोंडें ।
आतां ग्रासीन हें आघवें ॥ ४५१ ॥
एथ अर्जुन म्हणे कटकटा ।
उबगिलों मागिल्या संकटा ।
म्हणौनि आळविला तंव वोखटा ।
उवाइला हा ॥ ४५२ ॥
तेवींचि कठिण बोलें आसतुटी ।
अर्जुन होईल हिंपुटी ।
म्हणौनि सवेंचि म्हणे किरीटी ।
परि आन एक असे ॥ ४५३ ॥
तरी आतांचिये संहारवाहरे ।
तुम्हीं पांडव असा बाहिरे ।
तेथ जातजातां धनुर्धरें ।
सांवरिले प्राण ॥ ४५४ ॥
होता मरणमहामारीं गेला ।
तो मागुता सावधु जाहला ।
मग लागला बोला ।
चित्त देऊं ॥ ४५५ ॥
ऐसें म्हणिजत आहे देवें ।
अर्जुना तुम्ही माझें हें जाणावें ।
येर जाण मी आघवें ।
सरलों ग्रासूं ॥ ४५६ ॥
वज्रानळीं प्रचंडीं ।
जैसी घापे लोणियाची उंडी ।
तैसें जग हें माझिया तोंडीं ।
तुवां देखिलें जें ॥ ४५७ ॥
तरी तयामाझारीं कांहीं ।
भरंवसेनि उणें नाहीं ।
इये वायांचि सैन्यें पाहीं ।
वल्गिजत आहाती ॥ ४५८ ॥
ऐसा चतुरंगाचिया संपदा ।
करित महाकाळेंसीं स्पर्धा ।
वांटिवेचिया मदा ।
वळंघले जे ॥ ४५९ ॥
हे जे मिळोनियां मेळे ।
कुंथती वीरवृत्तीचेनि बळें ।
यमावरी गजदळें ।
वाखाणिजताती ॥ ४६० ॥
म्हणती सृष्टीवरी सृष्टी करूं ।
आण वाहूनि मृत्यूतें मारूं ।
आणि जगाचा भरूं । घोंटु यया ॥ ४६१ ॥
पृथ्वी सगळीचि गिळूं ।
आकाश वरिच्यावरी जाळूं ।
कां बाणवरी खिळूं ।
वारयातें ॥ ४६२ ॥
बोल हतियेराहूनि तिखट ।
दिसती अग्निपरिस दासट ।
मारकपणें काळकूट ।
महुर म्हणत ॥ ४६३ ॥
तरी हे गंधर्वनगरींचे उमाळे ।
जाण पोकळीचे पेंडवळें ।
अगा चित्रीव फळें ।
वीर हे देखें ॥ ४६४ ॥
हां गा मृगजळाचा पूर आला ।
दळ नव्हे कापडाचा साप केला ।
इया शृंगारूनियां खाला ।
मांडिलिया पैं ॥ ४६५ ॥
तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व
जित्वा शत्रून्भुंक्ष्व राज्यं समृद्धम् ।
मयैवैते निहताः पूर्वमेव
निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् ॥ ३३ ॥
येर चेष्टवितें जें बळ ।
तें मागांचि मियां ग्रासिलें सकळ ।
आतां कोल्हारिचे वेताळ ।
तैसे निर्जीव हे आहाती ॥ ४६६ ॥
हालविती दोरी तुटली ।
तरी तियें खांबावरील बाहुलीं ।
भलतेणें लोटिलीं ।
उलथोनि पडती ॥ ४६७ ॥
तैसा सैन्याचा यया बगा ।
मोडतां वेळू न लगेल पैं गा ।
म्हणौनि उठीं उठीं वेगां ।
शाहाणा होईं ॥ ४६८ ॥
तुवां गोग्रहणाचेनि अवसरें ।
घातलें मोहनास्त्र एकसरें ।
मग विराटाचेनि महाभेडें उत्तरें ।
आसडूनि नागविलें ॥ ४६९ ॥
आतां हें त्याहूनि निपटारें जहालें ।
निवटीं आयितें रण पडिलें ।
घेईं यश रिपु जिंतिले ।
एकलेनि अर्जुनें ॥ ४७० ॥
आणि कोरडें यशचि नोहे ।
समग्र राज्यही आलें आहे ।
तूं निमित्तमात्रचि होयें ।
सव्यसाची ॥ ४७१ ॥
द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च
कर्णां तथान्यानपि योधवीरान् ।
मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा
युध्यस्व जेतासि रणे सपत्ना।न् ॥ ३४ ॥
द्रोणाचा पाडु न करीं ।
भीष्माचें भय न धरीं ।
कैसेनि कर्णावरी ।
परजूं हें न म्हण ॥ ४७२ ॥
कोण उपायो जयद्रथा कीजे ।
हें न चिंतूं चित्त तुझें ।
आणिकही आथि जे जे ।
नावाणिगे वीर ॥ ४७३ ॥
तेही एक एक आघवें ।
चित्रींचे सिंहाडे मानावे ।
जैसे वोलेनि हातें घ्यावें ।
पुसोनियां ॥ ४७४ ॥
यावरी पांडवा ।
काइसा युद्धाचा मेळावा ? ।
हा आभासु गा आघवा ।
येर ग्रासिलें मियां ॥ ४७५ ॥
जेव्हां तुवां देखिले ।
हे माझिया वदनीं पडिले ।
तेव्हांचि यांचें आयुष्य सरलें ।
आतां रितीं सोपें ॥ ४७६ ॥
म्हणौनि वहिला उठीं ।
मियां मारिले तूं निवटीं ।
न रिगे शोकसंकटीं ।
नाथिलिया ॥ ४७७ ॥
आपणचि आडखिळा कीजे ।
तो कौतुकें जैसा विंधोनि पाडिजे ।
तैसें देखें गा तुझें ।
निमित्त आहे ॥ ४७८ ॥
बापा विरुद्ध जें जाहलें ।
तें उपजतांचि वाघें नेलें ।
आतां राज्येंशीं संचलें ।
यश तूं भोगीं ॥ ४७९ ॥
सावियाचि उतत होते दायाद ।
आणि बळिये जगीं दुर्मद ।
ते वधिले विशद ।
सायासु न लागतां ॥ ४८० ॥
ऐसिया इया गोष्टी ।
विश्वाच्या वाक्‌पटीं ।
लिहूनि घाली किरीटी ।
जगामाजीं ॥ ४८१ ॥
संजय उवाच ।
एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य
कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी ॥
नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं
सगद्गजदं भीतभीतः प्रणम्य ॥ ३५ ॥
ऐसी आघवीचि हे कथा ।
तया अपूर्ण मनोरथा ।
संजयो सांगे कुरुनाथा ।
ज्ञानदेवो म्हणे ॥ ४८२ ॥
मग सत्यलोकौनि गंगाजळ ।
सुटलिया वाजत खळाळ ।
तैशी वाचा विशाळ ।
बोलतां तया ॥ ४८३ ॥
नातरी महामेघांचे उमाळे ।
घडघडीत एके वेळे ।
कां घुमघुमिला मंदराचळें ।
क्षीराब्धी जैसा ॥ ४८४ ॥
तैसें गंभीरें महानादें ।
हें वाक्य विश्वकंदें ।
बोलिलें अगाधें ।
अनंतरूपें ॥ ४८५ ॥
तें अर्जुनें मोटकें ऐकिलें ।
आणि सुख कीं भय दुणावलें ।
हें नेणों परि कांपिन्नलें ।
सर्वांग तयाचें ॥ ४८६ ॥
सखोलपणें वळली मोट ।
आणि तैसेचि जोडले करसंपुट ।
वेळोवेळां ललाट ।
चरणीं ठेवी ॥ ४८७ ॥
तेवींचि कांहीं बोलों जाये ।
तंव गळा बुजालाचि ठाये ।
हें सुख कीं भय होये ।
हें विचारा तुम्हीं ॥ ४८८ ॥
परि तेव्हां देवाचेनि बोलें ।
अर्जुना हें ऐसें जाहलें ।
मियां पदांवरूनि देखिलें ।
श्लोकींचिया ॥ ४८९ ॥
मग तैसाचि भेणभेण ।
पुढती जोहारूनि चरण ।
मग म्हणे जी आपण ।
ऐसें बोलिलेती ॥ ४९० ॥
अर्जुन उवाच ।
स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या
जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ॥
रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति
सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसंघाः ॥ ३६ ॥
ना तरी अर्जुना मी काळु ।
आणि ग्रासिजे तो माझा खेळु ।
हा बोलु तुझा कीर अढळु ।
मानूं आम्ही ॥ ४९१ ॥
परि तुवां जी काळें ।
आजि स्थितीचिये वेळे ।
ग्रासिजे हें न मिळे ।
विचारासी ॥ ४९२ ॥
कैसेनि आंगींचें तारुण्य काढावें ? ।
कैचें नव्हे तें वार्धक्य आणावें ? ।
म्हणौनि करूं म्हणसी तें नव्हे ।
बहुतकरुनी ॥ ४९३ ॥
हां जी चौपाहारी न भरतां ।
कोणेही वेळे श्रीअनंता ।
काय माध्यान्हीं सविता ।
मावळतु आहे ? ॥ ४९४ ॥
पैं तुज अखंडिता काळा ।
तिन्ही आहाती जी वेळा ।
त्या तिन्ही परी सबळा ।
आपुलालिया समयीं ॥ ४९५ ॥
जे वेळीं हों लागे उत्पत्ती ।
ते वेळीं स्थिति प्रळयो हारपती ।
आणि स्थितिकाळीं न मिरविती ।
उत्पत्ति प्रळयो ॥ ४९६ ॥
पाठीं प्रळयाचिये वेळे ।
उत्पत्ति स्थिति मावळे ।
हें कायसेनही न ढळे ।
अनादि ऐसें ॥ ४९७ ॥
म्हणौनि आजि तंव भरें भोगें ।
स्थिति वर्तिजत आहे जगें ।
एथ ग्रसिसी तूं हें न लगे ।
माझ्या जीवीं ॥ ४९८ ॥
तंव संकेतें देव बोले ।
अगा या दोन्ही सैन्यांसीचि मरण पुरलें ।
तें प्रत्यक्षचि तुज दाविलें ।
येर यथाकाळें जाण ॥ ४९९ ॥
हा संकेतु जंव अनंता ।
वेळु लागला बोलतां ।
तंव अर्जुनें लोकु मागुता ।
देखिला यथास्थिति ॥ ५०० ॥
मग म्हणतसे देवा ।
तूं सूत्रीं विश्वलाघवा ।
जग आला मा आघवा ।
पूर्वस्थिति पुढती ॥ ५०१ ॥
परी पडिलिया दुःखसागरीं ।
तूं काढिसी कां जयापरी ।
ते कीर्ति तुझी श्रीहरी ।
आठवित असे ॥ ५०२ ॥
कीर्ति आठवितां वेळोवेळां ।
भोगितसें महासुखाचा सोहळा ।
तेथ हर्षामृतकल्लोळा ।
वरी लोळत आहें ॥ ५०३ ॥
देवा जियालेपणें जग ।
धरी तुझ्या ठायीं अनुराग ।
आणि दुष्टां तयां भंग ।
अधिकाधिक ॥ ५०४ ॥
पैं त्रिभुवनींचिया राक्षसां ।
महाभय तूं हृषीकेशा ।
म्हणौनि पळताती दाही दिशां ।
पैलीकडे ॥ ५०५ ॥
येथ सुर नर सिद्ध किन्नर ।
किंबहुना चराचर ।
ते तुज देखोनि हर्षनिर्भर ।
नमस्कारित असती ॥ ५०६ ॥
कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्
गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे ।
अनन्त देवेश जगन्निवास
त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् ॥ ३७ ॥
एथ गा कवणा कारणा ।
राक्षस हे नारायणा ।
न लगतीचि चरणा ।
पळते जाहले ॥ ५०७ ॥
आणि हें काय तूंतें पुसावें ।
येतुलें आम्हांसिही जाणवे ।
तरी सूर्योदयीं राहावें ।
कैसेनि तमें ? ॥ ५०८ ॥
जी तूं प्रकाशाचा आगरु ।
आणि जाहला आम्हासि गोचरू ।
म्हणौनिया निशाचरां केरु ।
फिटला सहजें ॥ ५०९ ॥
हें येतुले दिवस आम्हां ।
कांहीं नेणवेचि श्रीरामा ।
आतां देखतसों महिमा ।
गंभीर तुझा ॥ ५१० ॥
जेथूनि नाना सृष्टींचिया वोळी ।
पसरती भूतग्रामाचिया वेली ।
तया महद्ब्रह्मातें व्याली ।
दैविकी इच्छा ॥ ५११ ॥
देवो निःसीम तत्त्व सदोदितु ।
देवो निःसीम गुण अनंतु ।
देवो निःसीम साम्य सततु ।
नरेंद्र देवांचा ॥ ५१२ ॥
जी तूं त्रिजगतिये वोलावा ।
अक्षर तूं सदाशिवा ।
तूंचि सदसत् देवा ।
तयाही अतीत तें तूं ॥ ५१३ ॥
त्वमादिदेवः पुरुषः पुराणस्त्वमस्य
विश्वस्य परं निधानम् ।
वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम
त्वया ततं विश्वमनन्तरूप ॥ ३८ ॥
तूं प्रकृतिपुरुषांचिया आदी ।
जी महत्तत्वां तूंचि अवधी ।
स्वयें तूं अनादि ।
पुरातनु ॥ ५१४ ॥
तूं सकळ विश्वजीवन ।
जीवांसि तूंचि निधान ।
भूतभविष्याचें ज्ञान ।
तुझ्याचि हातीं ॥ ५१५ ॥
जी श्रुतीचियां लोचनां ।
स्वरूपसुख तूंचि अभिन्ना ।
त्रिभुवनाचिया आयतना ।
आयतन तूं ॥ ५१६ ॥
म्हणौनि जी परम ।
तूंतें म्हणिजे महाधाम ।
कल्पांतीं महद्ब्रह्म ।
तुजमाजीं रिगे ॥ ५१७ ॥
किंबहुना तुवां देवें ।
विश्व विस्तारिलें आहे आघवें ।
तरि अनंतरूपा वानावें ।
कवणें तूंतें ॥ ५१८ ॥
वायुर्यमोग्निर्वरुणः शशाङ्कः
प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च ।
नमो नमस्तेऽस्तुसहस्रकृत्वः
पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते ॥ ३९ ॥
नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते
नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व ।
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं सर्वं
समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः ॥ ४० ॥
जी काय एक तूं नव्हसी ।
कवणे ठायीं नससी ।
हें असो जैसा आहासी ।
तैसिया नमो ॥ ५१९ ॥
वायु तूं अनंता ।
यम तूं नियमिता ।
प्राणिगणीं वसता ।
अग्नि तो तूं ॥ ५२० ॥
वरुण तूं सोम ।
स्रष्टा तूं ब्रह्म ।
पितामहाचाही परम ।
आदि जनक तूं ॥ ५२१ ॥
आणिकही जें जें कांहीं ।
रूप आथि अथवा नाहीं ।
तया नमो तुज तैसयाही ।
जगन्नाथा ॥ ५२२ ॥
ऐसें सानुरागें चित्तें ।
नमन केलें पंडुसुतें ।
मग पुढती म्हणे नमस्ते ।
नमस्ते प्रभो ॥ ५२३ ॥
पाठीं तिये साद्यंते ।
न्याहाळी श्रीमूर्तीतें ।
आणि पुढती म्हणे नमस्ते ।
नमस्ते प्रभो ॥ ५२४ ॥
पाहतां पाहतां प्रांतें ।
समाधान पावे चित्तें ।
आणि पुढती म्हणे नमस्ते ।
नमस्ते प्रभो ॥ ५२५ ॥
इये चराचरीं जीं भूतें ।
सर्वत्र देखे तयांतें ।
आणि पुढती म्हणे नमस्ते ।
नमस्ते प्रभो ॥ ५२६ ॥
ऐसीं रूपें तियें अद्‌भुतें ।
आश्चर्यें स्फुरती अनंतें ।
तंव तंव नमस्ते ।
नमस्तेचि म्हणे ॥ ५२७ ॥
आणिक स्तुतिही नाठवे ।
आणि निवांतुही न बैसवे ।
नेणें कैसा प्रेमभावें ।
गाजोंचि लागे ॥ ५२८ ॥
किंबहुना इयापरी ।
नमन केलें सहस्रवरी ।
कीं पुढती म्हणे श्रीहरी ।
तुज सन्मुखा नमो ॥ ५२९ ॥
देवासि पाठी पोट आथि कीं नाहीं ।
येणें उपयोगु आम्हां काई ।
तरि तुज पाठिमोरेयाही ।
नमो स्वामी ॥ ५३० ॥
उभा माझिये पाठीसीं ।
म्हणौनि पाठीमोरें म्हणावें तुम्हांसी ।
सन्मुख विन्मुख जगेंसीं ।
न घडें तुज ॥ ५३१ ॥
आतां वेगळालिया अवयवां ।
नेणें रूप करूं देवा ।
म्हणौनि नमो तुज सर्वा ।
सर्वात्मका ॥ ५३२ ॥
जी अनंतबळसंभ्रमा ।
तुज नमो अमित विक्रमा ।
सकळकाळीं समा ।
सर्वरूपा ॥ ५३३ ॥
आघविया आकाशीं जैसें ।
अवकाशचि होऊनि आकाश असे ।
तूं सर्वपणें तैसें ।
पातलासि सर्व ॥ ५३४ ॥
किंबहुना केवळ ।
सर्व हें तूंचि निखिळ ।
परी क्षीरार्णवीं कल्लोळ ।
पयाचे जैसे ॥ ५३५ ॥
म्हणौनिया देवा ।
तूं वेगळा नव्हसी सर्वां ।
हें आलें मज सद्भावा ।
आतां तूंचि सर्व ॥ ५३६ ॥
सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं
हे कृष्ण हे यादव हे सखेति ।
अजानता महिमानं तवेदं मया
प्रमादात्प्रणयेन वापि ॥ ४१ ॥
परि ऐसिया तूतें स्वामी ।
कहींच नेणों जी आम्ही ।
म्हणौनि सोयरे संबंधधर्मीं ।
राहाटलों तुजसीं ॥ ५३७ ॥
अहा थोर वाउर जाहलें ।
अमृतें संमार्जन म्यां केलें ।
वारिकें घेऊनि दिधलें ।
कामधेनूतें ॥ ५३८ ॥
परिसाचा खडवाचि जोडला ।
कीं फोडोनि आम्ही गाडोरा घातला ।
कल्पतरू तोडोनि केला ।
कूंप शेता ॥ ५३९ ॥
चिंतामणीची खाणी लागली ।
तेणें करें वोढाळें वोल्हांडिली ।
तैसी तुझी जवळिक धाडिली ।
सांगातीपणें ॥ ५४० ॥
हें आजिचेंचि पाहें पां रोकडें ।
कवण झुंज हें केवढें ।
एथ परब्रह्म तूं उघडें ।
सारथी केलासी ॥ ५४१ ॥
यया कौरवांचिया घरा ।
शिष्टाई धाडिलासि दातारा ।
ऐसा वणिजेसाठीं जगेश्वरा ।
विकलासि आम्हीं ॥ ५४२ ॥
तूं योगियांचें समाधिसुख ।
कैसा जाणेचिना मी मूर्ख ।
उपरोधु जी सन्मुख ।
तुजसीं करूं ॥ ५४३ ॥
यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि
विहारशय्यासनभोजनेषु ।
एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षं
तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् ॥ ४२ ॥
तूं या विश्वाची अनादि आदी ।
बैससी जिये सभासदीं ।
तेथें सोयरीकीचिया संबंधीं ।
रळीं बोलों ॥ ५४४ ॥
विपायें राउळा येवों ।
तरि तुझेनि अंगें मानु पावों ।
न मानिसी तरी जावों ।
रुसोनि सलगी ॥ ५४५ ॥
पायां लागोनि बुझावणी ।
तुझ्या ठायीं शारङ्गपाणी ।
पाहिजे ऐशी करणी ।
बहु केली आम्हीं ॥ ५४६ ॥
सजणपणाचिया वाटा ।
तुजपुढें बैसें उफराटा ।
हा पाडु काय वैकुंठा ? ।
परि चुकलों आम्हीं ॥ ५४७ ॥
देवेंसि कोलकाठी धरूं ।
आखाडा झोंबीलोंबी करूं ।
सारी खेळतां आविष्करूं ।
निकरेंही भांडों ॥ ५४८ ॥
चांग तें उराउरीं मागों ।
देवासि कीं बुद्धि सांगों ।
तेवींचि म्हणों काय लागों ।
तुझें आम्ही ॥ ५४९ ॥
ऐसा अपराधु हा आहे ।
जो त्रिभुवनीं न समाये ।
जी नेणतांचि कीं पाये ।
शिवतिले तुझे ॥ ५५० ॥
देवो बोनयाच्या अवसरीं ।
लोभें कीर आठवण करी ।
परी माझा निसुग गर्व अवधारीं ।
जे फुगूनचि बैसें ॥ ५५१ ॥
देवाचिया भोगायतनीं ।
खेळतां आशंकेना मनीं ।
जी रिगोनियां शयनीं ।
सरिसा पहुडें ॥ ५५२ ॥
'कृष्ण’ म्हणौनि हाकारिजे ।
यादवपणें तूंतें लेखिजे ।
आपली आण घालिजे ।
जातां तुज ॥ ५५३ ॥
मज एकासनीं बैसणें ।
कां तुझा बोलु न मानणें ।
हें वोळखीचेनि दाटपणें ।
बहुत घडलें ॥ ५५४ ॥
म्हणौनि काय काय आतां ।
निवेदिजेल अनंता ।
मी राशि आहें समस्तां ।
अपराधांचि ॥ ५५५ ॥
यालागीं पुढां अथवा पाठीं ।
जियें राहटलों बहुवें वोखटीं ।
तियें मायेचिया परी पोटीं ।
सामावीं प्रभो ॥ ५५६ ॥
जी कोण्ही एके वेळे ।
सरिता घेऊन येती खडुळें ।
तियें सामाविजेति सिंधुजळें ।
आन उपायो नाहीं ॥ ५५७ ॥
तैसी प्रीती कां प्रमादें ।
देवेंसीं मज विरुद्धें ।
बोलविलीं तियें मुकुंदें ।
उपसाहावीं जी ॥ ५५८ ॥
आणि देवाचेनि क्षमत्वें क्षमा ।
आधारु जाली आहे या भूतग्रामा ।
म्हणौनि जी पुरुषोत्तमा ।
विनवूं तें थोडें ॥ ५५९ ॥
तरी आतां अप्रमेया ।
मज शरणागता आपुलिया ।
क्षमा कीजो जी यया ।
अपराधांसि ॥ ५६० ॥
पितासि लोकस्य चराचरस्य
त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।
न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो
लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभावः ॥ ४३ ॥
जी जाणितलें मियां साचें ।
महिमान आतां देवाचें ।
जे देवो होय चराचराचें ।
जन्मस्थान ॥ ५६१ ॥
हरिहरादि समस्तां ।
देवा तूं परम देवता ।
वेदांतेंही पढविता ।
आदिगुरु तूं ॥ ५६२ ॥
गंभीर तूं श्रीरामा ।
नाना भूतैकसमा ।
सकळगुणीं अप्रतिमा ।
अद्वितीया ॥ ५६३ ॥
तुजसी नाहीं सरिसें ।
हें प्रतिपादनचि कायसें ? ।
तुवां जालेनि आकाशें ।
सामाविलें जग ॥ ५६४ ॥
तया तुझेनि पाडें दुजें ।
ऐसें बोलतांचि लाजिजे ।
तेथ अधिकाची कीजे ।
गोठी केवीं ॥ ५६५ ॥
म्हणौनि त्रिभुवनीं तूं एकु ।
तुजसरिखा ना अधिकु ।
तुझा महिमा अलौकिकु ।
नेणिजे वानूं ॥ ५६६ ॥
तस्मात् प्रणम्य प्रणिधाय
कायं प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् ।
पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः
प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम् ॥ ४४ ॥
ऐसें अर्जुनें म्हणितलें ।
मग पुढती दंडवत घातलें ।
तेथें सात्त्विकाचें आलें ।
भरतें तया ॥ ५६७ ॥
मग म्हणतसे प्रसीद प्रसीद ।
वाचा होतसे सद्‌गद ।
काढी जी अपराध- ।
समुद्रौनि मातें ॥ ५६८ ॥
तुज विश्वसुहृदातें कहीं ।
सोयरेपणें न मनूंचि पाहीं ।
तुज विश्वेश्वराचिया ठायीं ।
ऐश्वर्य केलें ॥ ५६९ ॥
तूं वर्णनीय परी लोभें ।
मातें वर्णिसी पां सभे ।
तरि मियां वल्गिजे क्षोभें ।
अधिकाधिक ॥ ५७० ॥
आतां ऐसिया अपराधां ।
मर्यादा नाहीं मुकुंदा ।
म्हणौनि रक्ष रक्ष प्रमादा ।
पासोनियां ॥ ५७१ ॥
जी हेंचि विनवावयालागीं ।
कैंची योग्यता माझिया आंगीं ।
परी अपत्य जैसें सलगी ।
बापेंसीं बोले ॥ ५७२ ॥
पुत्राचे अपराध ।
जरी जाहले अगाध ।
तरी पिता साहे निर्द्वंद्व ।
तैसें साहिजो जी ॥ ५७३ ॥
सख्याचें उद्धत ।
सखा साहे निवांत ।
तैसें तुवां समस्त ।
साहिजो जी ॥ ५७४ ॥
प्रियाचिया ठायीं सन्मान ।
प्रिय न पाहें सर्वथा जाण ।
तेवीं उच्छिष्ट काढिलें आपण ।
ते क्षमा कीजो जी ॥ ५७५ ॥
नातरी प्राणाचें सोयरें भेटे ।
मग जीवें भूतलीं जियें संकटें ।
तियें निवेदितां न वाटे ।
संकोचु कांहीं ॥ ५७६ ॥
कां उखितें आंगें जीवें ।
आपणपें दिधलें जिया मनोभावें ।
तिया कांतु मिनलिया न राहवें ।
हृदय जेवीं ॥ ५७७ ॥
तयापरी जी मियां ।
हें विनविलें तुमतें गोसाविया ।
आणि कांहीं एक म्हणावया ।
कारण असे ॥ ५७८ ॥
अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा
भयेन च प्रव्यथितं मनो मे ।
तदेव मे दर्शय देव रूपं
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ ४५ ॥
तरी देवेंसीं सलगी केली ।
जे विश्वरूपाची आळी घेतली ।
ते मायबापें पुरविली ।
स्नेहाळाचेनि ॥ ५७९ ॥
सुरतरूंची झाडें ।
आंगणीं लावावीं कोडें ।
देयावें कामधेनुचें पाडें ।
खेळावया ॥ ५८० ॥
मियां नक्षत्रीं डाव पाडावा ।
चंद्र चेंडुवालागीं आणावा ।
हा छंदु सिद्धी नेला आघवा ।
माउलिये तुवां ॥ ५८१ ॥
जिया अमृतलेशालागीं सायास ।
तयाचा पाऊस केला चारी मास ।
पृथ्वी वाहून चासेचास ।
चिंतामणी पेरिले ॥ ५८२ ॥
ऐसा कृतकृत्य केला स्वामी ।
बहुवे लळा पाळिला तुम्हीं ।
दाविलें जें हरब्रह्मीं ।
नायकिजे कानीं ॥ ५८३ ॥
मा देखावयाची केउती गोठी ।
जयाची उपनिषदां नाहीं भेटी ।
ते जिव्हारींची गांठी ।
मजलागीं सोडिली ॥ ५८४ ॥
जी कल्पादीलागोनि ।
आजिची घडी धरुनी ।
माझीं जेतुलीं हो‍उनी ।
गेलीं जन्में ॥ ५८५ ॥
तयां आघवियांचि आंतु ।
घरडोळी घेऊनि असें पाहतु ।
परि ही देखिली ऐकिली मातु ।
आतुडेचिना ॥ ५८६ ॥
बुद्धीचें जाणणें ।
कहीं न वचेचि याचेनि आंगणें ।
हे सादही अंतःकरणें ।
करवेचिना ॥ ५८७ ॥
तेथ डोळ्यां देखी होआवी ।
ही गोठीचि कायसया करावी ।
किंबहुना पूर्वीं ।
दृष्ट ना श्रुत ॥ ५८८ ॥
तें हें विश्वरूप आपुलें ।
तुम्हीं मज डोळां दाविलें ।
तरी माझें मन झालें ।
हृष्ट देवा ॥ ५८९ ॥
परि आतां ऐसी चाड जीवीं ।
जे तुजसीं गोठी करावी ।
जवळीक हे भोगावी ।
आलिंगावयासी ॥ ५९० ॥
ते याचि रूपीं करूं म्हणिजे ।
तरि कोणे एके मुखेंसी चावळिजे ।
आणि कवणा खेंव देईजे ।
तुज लेख नाहीं ॥ ५९१ ॥
म्हणौनि वारियासवें धावणें ।
न ठके गगना खेंव देणें ।
जळकेली खेळणें ।
समुद्रीं केउतें ? ॥ ५९२ ॥
यालागीं जी देवा ।
एथिंचें भय उपजतसे जीवा ।
म्हणौनि येतुला लळा पाळावा ।
जे पुरे हें आतां ॥ ५९३ ॥
पैं चराचर विनोदें पाहिजे ।
मग तेणें सुखें घरीं राहिजे ।
तैसें चतुर्भुज रूप तुझें ।
तो विसांवा आम्हां ॥ ५९४ ॥
आम्हीं योगजात अभ्यासावें ।
तेणें याचि अनुभवा यावें ।
शास्त्रांतें आलोडावें ।
परि सिद्धांतु तो हाचि ॥ ५९५ ॥
आम्हीं यजनें किजती सकळें ।
परि तियें फळावीं येणेंचि फळें ।
तीर्थें होतु सकळें ।
याचिलागीं ॥ ५९६ ॥
आणीकही कांहीं जें जें ।
दान पुण्य आम्हीं कीजे ।
तया फळीं फळ तुझें ।
चतुर्भुज रूप ॥ ५९७ ॥
ऐसी तेथिंची जीवा आवडी ।
म्हणौनि तेंचि देखावया लवडसवडी ।
वर्तत असे ते सांकडी ।
फेडीजे वेगीं ॥ ५९८ ॥
अगा जीवींचें जाणतेया ।
सकळ विश्ववसवितेया ।
प्रसन्न होईं पूजितया ।
देवांचिया देवा ॥ ५९९ ॥
किरीटिनं गदिनं चक्रहस्तमिच्छामि
त्वां द्रष्टुमहं तथैव ।
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन
सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते ॥ ४६ ॥
कैसें नीलोत्पलातें रांवित ।
आकाशाही रंगु लावित ।
तेजाची वोज दावित ।
इंद्रनीळा ॥ ६०० ॥
जैसा परिमळ जाहला मरगजा ।
कां आनंदासि निघालिया भुजा ।
ज्याचे जानुवरी मकरध्वजा ।
जोडली बरव ॥ ६०१ ॥
मस्तकीं मुकुटातें ठेविलें ।
कीं मुकुटा मुकुट मस्तक झालें ।
शृंगारा लेणें लाधलें ।
आंगाचेनि जया ॥ ६०२ ॥
इंद्रधनुष्याचिये आडणी ।
माजीं मेघ गगनरंगणीं ।
तैसें आवरिलें शारङ्गपाणी ।
वैजयंतिया ॥ ६०३ ॥
आतां कवणी ते उदार गदा ।
असुरां देत कैवल्य पदा ।
कैसें चक्र हन गोविंदा ।
सौम्यतेजें मिरवे ॥ ६०४ ॥
किंबहुना स्वामी ।
तें देखावया उत्कंठित पां मी ।
म्हणौनि आतां तुम्हीं ।
तैसया होआवें ॥ ६०५ ॥
हे विश्वरूपाचे सोहळे ।
भोगूनि निवाले जी डोळे ।
आतां होताति आधले ।
कृष्णमूर्तीलागीं ॥ ६०६ ॥
तें साकार कृष्णरूपडें ।
वांचूनि पाहों नावडे ।
तें न देखतां थोडें ।
मानिताती हे ॥ ६०७ ॥
आम्हां भोगमोक्षाचिया ठायीं ।
श्रीमूर्तीवांचूनि नाहीं ।
म्हणौनि तैसाचि साकारु होईं ।
हें सांवरीं आतां ॥ ६०८ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं रूपं
परं दर्शितमात्मयोगात् ।
तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं यन्मे
त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम् ॥ ४७ ॥
या अर्जुनाचिया बोला ।
विश्वरूपा विस्मयो जाहला ।
म्हणे ऐसा नाहीं देखिला ।
धसाळ कोणी ॥ ६०९ ॥
कोण हे वस्तु पावला आहासी ।
तया लाभाचा तोषु न घेसी ।
मा भेणें काय नेणों बोलसी ।
हेकाडु ऐसा ॥ ६१० ॥
आम्हीं सावियाचि जैं प्रसन्न होणें ।
तैं आंगचिवरी म्हणें देणें ।
वांचोनि जीव असे वेंचणें ।
कवणासि गा ॥ ६११ ॥
तें हें तुझिये चाडे ।
आजि जिवाचेंचि दळवाडें ।
कामऊनियां येवढें ।
रचिलें ध्यान ॥ ६१२ ॥
ऐसी काय नेणों तुझिये आवडी ।
जाहली प्रसन्नता आमुची वेडी ।
म्हणौनि गौप्याचीही गुढी ।
उभविली जगीं ॥ ६१३ ॥
तें हें अपारां अपार ।
स्वरूप माझें परात्पर ।
एथूनि ते अवतार ।
कृष्णादिक ॥ ६१४ ॥
हें ज्ञानतेजाचें निखिळ ।
विश्वात्मक केवळ ।
अनंत हे अढळ ।
आद्य सकळां ॥ ६१५ ॥
हें तुजवांचोनि अर्जुना ।
पूर्वीं श्रुत दृष्ट नाहीं आना ।
जे जोगें नव्हे साधना ।
म्हणौनियां ॥ ६१६ ॥
न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानैर्न च
क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः ।
एवं रूपः शक्य अहं नृलोके
द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर ॥ ४८ ॥
याची सोय पातले ।
आणि वेदीं मौनचि घेतलें ।
याज्ञिकी माघौते आले ।
स्वर्गौनियां ॥ ६१७ ॥
साधकीं देखिला आयासु ।
म्हणौनि वाळिला योगाभ्यासु ।
आणि अध्ययनें सौरसु ।
नाहीं एथ ॥ ६१८ ॥
सीगेचीं सत्कर्मे ।
धाविन्नलीं संभ्रमें ।
तिहीं बहुतेकीं श्रमें ।
सत्यलोकु ठाकिला ॥ ६१९ ॥
तपीं ऐश्वर्य देखिलें ।
आणि उग्रपण उभयांचि सांडिलें ।
एक तपसाधन जें ठेलें ।
अपारांतरें ॥ ६२० ॥
तें हें तुवां अनायासें ।
विश्वरूप देखिलें जैसें ।
इये मनुष्यलोकीं तैसें ।
न फवेचि कवणा ॥ ६२१ ॥
आजि ध्यानसंपत्तीलागीं ।
तूंचि एकु आथिला जगीं ।
हें परम भाग्य आंगीं ।
विरंचीही नाहीं ॥ ६२२ ॥
मा ते व्यथा मा च विमूढभावो
दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम् ।
व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वं तदेव
मे रूपमिदं प्रपश्य ॥ ४९ ॥
म्हणौनि विश्वरूपलाभें श्लाघ ।
एथिचें भय नेघ नेघ ।
हें वांचूनि अन्य चांग ।
न मनीं कांहीं ॥ ६२३ ॥
हां गा समुद्र अमृताचा भरला ।
आणि अवसांत वरपडा जाहला ।
मग कोणीही आथि वोसंडिला ।
बुडिजैल म्हणौनि ? ॥ ६२४ ॥
नातरी सोनयाचा डोंगरु ।
येसणा न चले हा थोरु ।
ऐसें म्हणौनि अव्हेरु ।
करणें घडे ? ॥ ६२५ ॥
दैवें चिंतामणी लेईजे ।
कीं हें ओझें म्हणौनि सांडिजे ? ।
कामधेनु दवडिजे ।
न पोसवे म्हणौनि ? ॥ ६२६ ॥
चंद्रमा आलिया घरा ।
म्हणिजे निगे करितोसि उबारा ।
पडिसायि पाडितोसि दिनकरा ।
परता सर ॥ ६२७ ॥
तैसें ऐश्वर्य हें महातेज ।
आजि हातां आलें आहे सहज ।
कीं एथ तुज गजबज ।
होआवी कां ? ॥ ६२८ ॥
परि नेणसीच गांवढिया ।
काय कोपों आतां धनंजया ।
आंग सांडोनि छाया ।
आलिंगितोसि मा ? ॥ ६२९ ॥
हें नव्हे जो मी साचें ।
एथ मन करूनियां काचें ।
प्रेम धरिसी अवगणियेचें ।
चतुर्भुज जें ॥ ६३० ॥
तरि अझुनिवरी पार्था ।
सांडीं सांडीं हे व्यवस्था ।
इयेविषयीं आस्था ।
करिसी झणें ॥ ६३१ ॥
हें रूप जरी घोर ।
विकृति आणि थोर ।
तरी कृतनिश्चयाचें घर ।
हेंचि करीं ॥ ६३२ ॥
कृपण चित्तवृत्ति जैसी ।
रोंवोनि घालीं ठेवयापासीं ।
मग नुसधेनि देहेंसीं ।
आपण असे ॥ ६३३ ॥
कां अजातपक्षिया जवळा ।
जीव बैसवूनि अविसाळां ।
पक्षिणी अंतराळा- ।
माजीं जाय ॥ ६३४ ॥
नाना गाय चरे डोंगरीं ।
परि चित्त बांधिलें वत्सें घरीं ।
प्रेम एथिंचें करीं ।
स्थानपती ॥ ६३५ ॥
येरें वरिचिलेनि चित्तें ।
बाह्य सख्य सुखापुरतें ।
भोगिजो कां श्रीमूर्तींतें ।
चतुर्भुज ॥ ६३६ ॥
परि पुढतपुढती पांडवा ।
हा एक बोलु न विसरावा ।
जे इये रूपींहूनि सद्भावा ।
नेदावें निघों ॥ ६३७ ॥
हें कहीं नव्हतेंचि देखिलें ।
म्हणौनि भय जें तुज उपजलें ।
तें सांडीं एथ संचलें ।
असों दे प्रेम ॥ ६३८ ॥
आतां करूं तुजयासारखें ।
ऐसें म्हणितलें विश्वतोमुखें ।
तरि मागील रूप सुखें ।
न्याहाळीं पां तूं ॥ ६३९ ॥
संजय उवाच ।
इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा
स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः ॥
आश्वासयामास च भीतमेनं
भूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा ॥ ५० ॥
ऐसें वाक्य बोलतखेंवो ।
मागुता मनुष्य जाहला देवो ।
हें ना परि नवलावो ।
आवडीचा तिये ॥ ६४० ॥
श्रीकृष्णचि कैवल्य उघडें ।
वरि सर्वस्व विश्वरूपायेवढें ।
हातीं दिधलें कीं नावडे ।
अर्जुनासि ॥ ६४१ ॥
वस्तु घेऊनि वाळिजे ।
जैसें रत्नाससि दूषण ठेविजे ।
नातरी कन्या पाहूनियां म्हणिजे ।
मना न ये हे ॥ ६४२ ॥
तया विश्वरूपायेवढी दशा ।
करितां प्रीतीचा वाढू कैसा ।
सेल दीधलीसे उपदेशा ।
किरीटीसिं देवें ॥ ६४३ ॥
मोडोनि भांगाराचा रवा ।
लेणें घडिलें आपलिया सवा ।
मग नावडे जरी जीवा ।
तरी आटिजे पुढती ॥ ६४४ ॥
तैसें शिष्याचिये प्रीती जाहलें ।
कृष्णत्व होतें तें विश्वरूप केलें ।
तें मना नयेचि मग आणिलें ।
कृष्णपण मागुतें ॥ ६४५ ॥
हा ठाववरी शिष्याची निकसी ।
सहातें गुरु आहाती कवणे देशीं ? ।
परि नेणिजे आवडी कैशी ।
संजयो म्हणे ॥ ६४६ ॥
मग विश्वरूप व्यापुनि भोंवतें ।
जें दिव्य तेज प्रगटलें होतें ।
तेंचि सामावलें मागुतें ।
कृष्णरूपीं तये ॥ ६४७ ॥
जैसें त्वंपद हें आघवें ।
तत्पदीं सामावे ।
अथवा द्रुमाकारु सांठवे ।
बीजकणिके जेवीं ॥ ६४८ ॥
नातरी स्वप्नसंभ्रमु जैसा ।
गिळी चेइली जीवदशा ।
श्रीकृष्णें योगु हा तैसा ।
संहारिला तो ॥ ६४९ ॥
जैसी प्रभा हारपली बिंबीं ।
कीं जळदसंपत्ती नभीं ।
नाना भरतें सिंधुगर्भीं ।
रिगालें राया ॥ ६५० ॥
हो कां जे कृष्णाकृतीचिये मोडी ।
होती विश्वरूपपटाची घडी ।
ते अर्जुनाचिये आवडी ।
उकलूनि दाविली ॥ ६५१ ॥
तंव परिमाणा रंगु ।
तेणें देखिलें साविया चांगु ।
तेथ ग्राहकीये नव्हेचि लागु ।
म्हणौनि घडी केली पुढती ॥ ६५२ ॥
तैसें वाढीचेनि बहुवसपणें ।
रूपें विश्व जिंतिलें जेणें ।
तें सौम्य कोडिसवाणें ।
साकार जाहलें ॥ ६५३ ॥
किंबहुना अनंतें ।
धरिलें धाकुटपण मागुतें ।
परि आश्वासिलें पार्थातें ।
बिहालियासी ॥ ६५४ ॥
जो स्वप्नीं स्वर्गा गेला ।
तो अवसांत जैसा चेइला ।
तैसा विस्मयो जाहला ।
किरीटीसी ॥ ६५५ ॥
नातरी गुरुकृपेसवें ।
वोसरलेया प्रपंचज्ञान आघवें ।
स्फुरे तत्त्व तेवीं पांडवें ।
श्रीमूर्ति देखिली ॥ ६५६ ॥
तया पांडवा ऐसें चित्तीं ।
आड विश्वरूपाची जवनिका होती ।
ते फिटोनि गेली परौती ।
हें भलें जाहलें ॥ ६५७ ॥
काय काळातें जिणोनि आला ।
कीं महावातु मागां सांडिला ।
आपुलिया बाही उतरला ।
सातही सिंधु ॥ ६५८ ॥
ऐसा संतोष बहु चित्तें ।
घेइजत असे पंडुसुतें ।
विश्वरूपापाठीं कृष्णातें ।
देखोनियां ॥ ६५९ ॥
मग सूर्याचिया अस्तमानीं ।
मागुती तारा उगवती गगनीं ।
तैसी देखों लागला अवनीं ।
लोकांसहित ॥ ६६० ॥
पाहे तंव तेंचि कुरुक्षेत्र ।
तैसेंचि देखे दोहीं भागीं गोत्र ।
वीर वर्षताती शस्त्रास्त्र ।
संघाटवरी ॥ ६६१ ॥
तया बाणांचिया मांडवाआंतु ।
तैसाचि रथु देखे निवांतु ।
धुरे बैसला लक्ष्मीकांतु ।
आपण तळीं ॥ ६६२ ॥
अर्जुन उवाच ।
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन ।
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृउतिं गतः ॥ ५१ ॥
एवं मागील जैसें तैसें ।
तेणें देखिलें वीरविलासें ।
मग म्हणे जियालों ऐसें ।
जाहलें आतां ॥ ६६३ ॥
बुद्धीतें सांडोनि ज्ञान ।
भेणें वळघलें रान ।
अहंकारेंसी मन ।
देशोधडी जाहलें ॥ ६६४ ॥
इंद्रियें प्रवृत्ती भुललीं ।
वाचा प्राणा चुकली ।
ऐसें आपांपरी होती जाली ।
शरीरग्रामीं ॥ ६६५ ॥
तियें आघवींचि मागुतीं ।
जिवंत भेटलीं प्रकृती ।
आतां जिताणें श्रीमूर्ती ।
जाहलें मियां ॥ ६६६ ॥
ऐसें सुख जीवीं घेतलें ।
मग श्रीकृष्णातें म्हणितलें ।
मियां तुमचें रूप देखिलें ।
मानुष हें ॥ ६६७ ॥
हें रूप दाखवणें देवराया ।
कीं मज अपत्या चुकलिया ।
बुझावोनि तुवां माया ।
स्तनपान दिधलें ॥ ६६८ ॥
जी विश्वरूपाचिया सागरीं ।
होतों तरंग मवित वांवेवरी ।
तो इये निजमूर्तीच्या तीरीं ।
निगालों आतां ॥ ६६९ ॥
आइकें द्वारकापुरसुहाडा ।
मज सुकतिया जी झाडा ।
हे भेटी नव्हे बहुडा ।
मेघाचा केला ॥ ६७० ॥
जी सावियाची तृषा फुटला ।
तया मज अमृतसिंधु हा भेटला ।
आतां जिणयाचा जाहला ।
भरंवसा मज ॥ ६७१ ॥
माझिया हृदयरंगणीं ।
होताहे हरिखलतांची लावणी ।
सुखेंसीं बुझावणी ।
जाहली मज ॥ ६७२ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
सुदुदर्शमिदं रूपं
दृष्टवानसि यन्मम ।
देवा अप्यस्य रूपस्य
नित्यं दर्शकाङ्क्षिणः ॥ ५२ ॥
यया पार्थाचिया बोलासवें ।
हें काय म्हणितलें देवें ।
तुवां प्रेम ठेवूनि यावें ।
विश्वरूपीं कीं ॥ ६७३ ॥
मग इये श्रीमूर्ती ।
भेटावें सडिया आयती ।
ते शिकवण सुभद्रापती ।
विसरलासि मा ॥ ६७४ ॥
अगा आंधळिया अर्जुना ।
हाता आलिया मेरूही होय साना ।
ऐसा आथी मना ।
चुकीचा भावो ॥ ६७५ ॥
तरी विश्वात्मक रूपडें ।
जें दाविलें आम्ही तुजपुढें ।
तें शंभूही परि न जोडे ।
तपें करितां ॥ ६७६ ॥
आणि अष्टांगादिसंकटीं ।
योगी शिणताति किरीटी ।
परि अवसरु नाहीं भेटी ।
जयाचिये ॥ ६७७ ॥
तें विश्वरूप एकादे वेळ ।
कैसेनि देखों अळुमाळ ।
ऐसें स्मरतां काळ ।
जातसे देवां ॥ ६७८ ॥
आशेचिये अंजुळी ।
ठेऊनि हृदयाचिया निडळीं ।
चातक निराळीं ।
लागले जैसे ॥ ६७९ ॥
तैसे उत्कंठा निर्भर ।
होऊनियां सुरवर ।
घोकीत आठही पाहार ।
भेटी जयाची ॥ ६८० ॥
परि विश्वरूपासारिखें ।
स्वप्नींही कोण्ही न देखे ।
तें प्रत्यक्ष तुवां सुखें ।
देखिलें हें ॥ ६८१ ॥
नाहं वेदैर्न तपसा न
दानेन न चेज्यया ।
शक्यं एवंविधो द्रष्टुं
दृष्टवानसि मां यथा ॥ ५३ ॥
पैं उपायांसि वाटा ।
न वाहती एथ सुभटा ।
साहीसहित वोहटा ।
वाहिला वेदीं ॥ ६८२ ॥
मज विश्वरूपाचिया मोहरा ।
चालावया धनुर्धरा ।
तपांचियाही संभारा ।
नव्हेचि लागु ॥ ६८३ ॥
आणि दानादि कीर कानडें ।
मी यज्ञींही तैसा न सांपडें ।
जैसेनि कां सुरवाडें ।
देखिला तुवां ॥ ६८४ ॥
तैसा मी एकीचि परि ।
आंतुडें गा अवधारीं ।
जरी भक्ति येऊनि वरी ।
चित्तातें गा ॥ ६८५ ॥
भक्त्या त्वनन्यया शक्य
अहमेवंविधोऽर्जुन ।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन
प्रवेष्टुं च परंतप ॥ ५४ ॥
परि तेचि भक्ति ऐसी ।
पर्जन्याची सुटिका जैसी ।
धरावांचूनि अनारिसी ।
गतीचि नेणें ॥ ६८६ ॥
कां सकळ जळसंपत्ती ।
घेऊनि समुद्रातें गिंवसिती ।
गंगा जैसी अनन्यगती ।
मिळालीचि मिळे ॥ ६८७ ॥
तैसें सर्वभावसंभारें ।
न धरत प्रेम एकसरें ।
मजमाजीं संचरे ।
मीचि होऊनि ॥ ६८८ ॥
आणि तेवींचि मी ऐसा ।
थडिये माझारीं सरिसा ।
क्षीराब्धि कां जैसा ।
क्षीराचाचि ॥ ६८९ ॥
तैसें मजलागुनि मुंगीवरी ।
किंबहुना चराचरीं ।
भजनासि कां दुसरी ।
परीचि नाहीं ॥ ६९० ॥
तयाचि क्षणासवें ।
एवंविध मी जाणवें ।
जाणितला तरी स्वभावें ।
दृष्टही होय ॥ ६९१ ॥
मग इंधनीं अग्नि उद्दीपें ।
आणि इंधन हें भाष हारपे ।
तें अग्निचि होऊनि आरोपें ।
मूर्त जेवीं ॥ ६९२ ॥
कां उदय न कीजे तेजाकारें ।
तंव गगनचि होऊनि असे आंधारें ।
मग उदईलिया एकसरें ।
प्रकाशु होय ॥ ६९३ ॥
तैसें माझिये साक्षात्कारीं ।
सरे अहंकाराची वारी ।
अहंकारलोपीं अवधारीं ।
द्वैत जाय ॥ ६९४ ॥
मग मी तो हें आघवें ।
एक मीचि आथी स्वभावें ।
किंबहुना सामावे ।
समरसें तो ॥ ६९५ ॥
मत्कर्मकृन्मत्परमो
मद्भक्तः संगवर्जितः ॥
निर्वैरः सर्वभूतेषु यः
स मामेति पाण्डव ॥ ५५ ॥
ॐ इति श्रीमद्भग्वद्गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विश्वरूपदर्शनयोगोनाम
एकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥
जो मजचि एकालागीं ।
कर्में वाहातसे आंगीं ।
जया मीवांचोनि जगीं ।
गोमटें नाहीं ॥ ६९६ ॥
दृष्टादृष्ट सकळ ।
जयाचें मीचि केवळ ।
जेणें जिणयाचें फळ ।
मजचि नाम ठेविलें ॥ ६९७ ॥
मग भूतें हे भाष विसरला ।
जे दिठी मीचि आहें सूदला ।
म्हणौनि निर्वैर जाहला ।
सर्वत्र भजे ॥ ६९८ ॥
ऐसा जो भक्तु होये ।
तयाचें त्रिधातुक हें जैं जाये ।
तैं मीचि हो‍उनि ठायें ।
पांडवा गा ॥ ६९९ ॥
ऐसें जगदुदरदोंदिलें ।
तेणें करुणारसरसाळें ।
संजयो म्हणे बोलिलें ।
श्रीकृष्णदेवें ॥ ७०० ॥
ययावरी तो पंडुकुमरु ।
जाहला आनंदसंपदा थोरु ।
आणि कृष्णचरणचतुरु ।
एक तो जगीं ॥ ७०१ ॥
तेणें देवाचिया दोनही मूर्ती ।
निकिया न्याहाळिलिया चित्तीं ।
तंव विश्वरूपाहूनि कृष्णाकृतीं ।
देखिला लाभु ॥ ७०२ ॥
परि तयाचिये जाणिवे ।
मानु न कीजेचि देवें ।
जें व्यापकाहूनि नव्हे ।
एकदेशी ॥ ७०३ ॥
हेंचि समर्थावयालागीं ।
एक दोन चांगी ।
उपपत्ती शारङ्गी ।
दाविता जाहला ॥ ७०४ ॥
तिया ऐकोनि सुभद्राकांतु ।
चित्तीं आहे म्हणतु ।
तरि होय बरवें दोन्हीं आंतु ।
तें पुढती पुसों ॥ ७०५ ॥
ऐसा आलोचु करूनि जीवीं ।
आतां पुसती वोज बरवी ।
आदरील ते परिसावी ।
पुढें कथा ॥ ७०६ ॥
प्रांजळ ओंवीप्रबंधें ।
गोष्टी सांगिजेल विनोदें ।
तें परिसा आनंदें ।
ज्ञानदेवो म्हणे ॥ ७०७ ॥
भरोनि सद्‌भावाची अंजुळी ।
मियां वोंवियाफुलें मोकळीं ।
अर्पिलीं अंघ्रियुगुलीं ।
विश्वरूपाच्या ॥ ७०८ ॥
इति श्रीज्ञानदेवविरचितायां
भावार्थदीपिकायां एकादशोऽध्यायः ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse