Embedded Files
॥ ॐ श्री परमात्मने नमः ॥
॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ श्रीमद् भगवद्‌गीता ॥
॥ अथ षष्ठोऽध्यायः - अध्याय सहावा ॥
। ध्यानयोगः ।
मग रायातें म्हणे संजयो ।
तोचि अभिप्रावो अवधारिजो ।
कृष्ण सांगती आतां जो ।
योगरूप । || १ ॥
सहजें ब्रह्मरसाचें पारणें ।
केलें अर्जुनालागीं नारायणें ।
कीं तेचि अवसरीं पाहुणे ।
पातलों आम्ही ॥ २ ॥
कैसी दैवाची आगळिक नेणिजे ।
जैसें तान्हेलिया तोय सेविजे ।
कीं तेंचि चवी करूनि पाहिजे ।
तंव अमृत आहे ॥ ३ ॥
तैसें आम्हां तुम्हां जाहलें ।
जे आडमुठीं तत्त्व फावलें ।
तंव धृतराष्ट्रें म्हणितलें ।
हें न पुसों तूतें ॥ ४ ॥
तया संजया येणें बोलें ।
रायाचें हृदय चोजवलें ।
जें अवसरीं आहे घेतलें ।
कुमारांचिया ॥ ५ ॥
हें जाणोनि मनीं हांसिला ।
म्हणे म्हातारा मोहें नाशिला ।
एर्‍हवीं बोलु तरी भला जाहला ।
अवसरीं इये ॥ ६ ॥
परि तें तैसें कैसेनि होईल ।
जात्यंधु कैसें पाहेल ।
तेवींचि ये रुसें घेईल ।
म्हणौनि बिहे ॥ ७ ॥
परि आपण चित्तीं आपुला ।
निकियापरी संतोषला ।
जे तो संवादु फावला ।
कृष्णार्जुनांचा ॥ ८ ॥
तेणें आनंदाचेनि धालेपणें ।
साभिप्राय अंतःकरणें ।
आतां आदरेंसीं बोलणें ।
घडेल तया ॥ ९ ॥
तो गीतेमाजी षष्ठींचा ।
प्रसंगु असे आयणीचा ।
जैसा क्षीरार्णवीं अमृताचा ।
निवाडु जाहला ॥ १० ॥
तैसें गीतार्थाचें सार ।
जें विवेकसिंधूचें पार ।
नाना योगविभवभांडार ।
उघडलें कां ॥ ११ ॥
जें आदिप्रकृतीचें विसवणें ।
जें शब्दब्रह्मासि न बोलणें ।
जेथूनि गीतावल्लीचें ठाणें ।
प्ररोहो पावे ॥ १२ ॥
तो अध्यावो सहावा ।
वरि साहित्याचिया बरवा ।
सांगिजैल म्हणौनि परिसावा ।
चित्त देउनी ॥ १३ ॥
माझा मराठाचि बोलु कौतुकें ।
परि अमृतातेंही पैजां जिंके ।
ऐसीं अक्षरें रसिकें ।
मेळवीन ॥ १४ ॥
जिये कोंवळिकेचेनि पाडें ।
दिसती नादींचें रंग थोडे ।
वेधें परिमळाचें बीक मोडे ।
जयाचेनि ॥ १५ ॥
ऐका रसाळपणाचिया लोभा ।
कीं श्रवणींचि होति जिभा ।
बोले इंद्रियां लागे कळंभा ।
एकमेकां ॥ १६ ॥
सहजें शब्दु तरी विषो श्रवणाचा ।
परि रसना म्हणे हा रसु आमुचा ।
घ्राणासि भावो जाय परिमळाचा ।
हा तोचि होईल ॥ १७ ॥
नवल बोलतीये रेखेची वाहणी ।
देखतां डोळयांही पुरों लागे धणी ।
ते म्हणती उघडली खाणी ।
रूपाची हे ॥ १८ ॥
जेथ संपूर्ण पद उभारे ।
तेथ मनचि धांवे बाहिरें ।
बोलु भुजाही आविष्करें ।
आलिंगावया ॥ १९ ॥
ऐशीं इंद्रियें आपुलालिया भावीं ।
झोंबती परि तो सरिसेपणेंचि बुझावी ।
जैसा एकला जग चेववी ।
सहस्रकरु ॥ २० ॥
तैसें शब्दाचें व्यापकपण ।
देखिजे असाधारण ।
पाहातयां भावज्ञां फावती गुण ।
चिंतामणीचे ॥ २१ ॥
हें असोतु या बोलांचीं ताटें भलीं ।
वरी कैवल्यरसें वोगरिलीं ।
ही प्रतिपत्ति मियां केली ।
निष्कामासी ॥ २२ ॥
आतां आत्मप्रभा नीच नवी ।
तेचि करूनि ठाणदिवी ।
जो इंद्रियांतें चोरूनि जेवी ।
तयासीचि फावे ॥ २३ ॥
येथ श्रवणाचेनि पांगें- ।
वीण श्रोतयां होआवें लागे ।
हे मनाचेनि निजांगें ।
भोगिजे गा ॥ २४ ॥
आहाच बोलाची वालीफ फेडिजे ।
आणि ब्रह्माचियाचि आंगा घडिजे ।
मग सुखेंसी सुरवाडिजे ।
सुखाचि माजीं ॥ २५ ॥
ऐसें हळुवारपण जरी येईल ।
तरीच हें उपेगा जाईल ।
एर्‍हवीं आघवी गोठी होईल ।
मुकिया बहिरयाची ॥ २६ ॥
परी तें असो आतां आघवें ।
नलगेश्रोतयांतें कडसावें ।
जे अधिकारिये एथ स्वभावें ।
निष्कामकामु ॥ २७ ॥
जिहीं आत्मबोधाचिया आवडी ।
केली स्वर्गसंसाराची कुरोंडी ।
तेवांचूनि एथींची गोडी ।
नेणती आणिक ॥ २८ ॥
जैसा वायसीं चंद्र नोळखिजे ।
तैसा प्राकृतीं हा ग्रंथु नेणिजे ।
आणि तो हिमांशुचि जेविं खाजें ।
चकोराचें ॥ २९ ॥
तैसा सज्ञानासी तरी हा ठावो ।
आणि अज्ञानासी आन गांवो ।
म्हणौनि बोलावया विषय पहा हो ।
विशेषु नाहीं ॥ ३० ॥
परी अनुवादलों मी प्रसंगें ।
तें सज्जनीं उपसाहावें लागे ।
आतां सांगेन काय श्रीरंगें ।
निरोपिलें जें ॥ ३१ ॥
तें बुद्धीही आकळितां सांकडें ।
म्हणौनि बोलीं विपायें सांपडे ।
परी श्रीनिवृत्तिकृपादीप उजियेडें ।
देखैन मी ॥ ३२ ॥
जें दिठीही न पविजे ।
तें दिठीविण देखिजे ।
जरी अतींद्रिय लाहिजे ।
ज्ञानबळ ॥ ३३ ॥
ना तरी जें धातुवादाही न जोडे ।
तें लोहींचि पंधरें सांपडे ।
जरी दैवयोगें चढे ।
परिसु हातां ॥ ३४ ॥
तैसी गुरुकृपा होये ।
तरी करितां काय आपु नोहे ।
म्हणौनि तें अपार मातें आहे ।
ज्ञानदेवो म्हणे ॥ ३५ ॥
तेणें कारणें मी बोलेन ।
बोलीं अरूपाचें रूप दावीन ।
अतींद्रिय परी भोगवीन ।
इंद्रियांकरवीं ॥ ३६ ॥
आइका यश श्री औदार्य ।
ज्ञान वैराग्य ऐश्वर्य ।
हे साही गुणवर्य ।
वसती जेथ ॥ ३७ ॥
म्हणौनि तो भगवंतु ।
जो निःसंगाचा सांगातु ।
तो म्हणे पार्था दत्तचित्तु ।
होईं आतां ॥ ३८ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
अनाश्रितः कर्मफलं
कार्यं कर्म करोति यः ।
स संन्यासी च योगी
च न निरग्निर्न चाक्रियः ॥ १ ॥
आइकें योगी आणि संन्यासी जनीं ।
हे एकचि सिनानें झणीं मानीं ।
एर्‍हवीं विचारिजती जंव दोन्ही ।
तंव एकचि ते ॥ ३९ ॥
सांडिजे दुजया नामाचा आभासु ।
तरी योगु तोचि संन्यासु ।
पाहतां ब्रह्मीं नाहीं अवकाशु ।
दोहींमाजीं ॥ ४० ॥
जैसें नामाचेनि अनारिसेपणें ।
एका पुरुषातें बोलावणें ।
कां दोहींमार्गीं जाणें ।
एकाचि ठाया ॥ ४१ ॥
नातरी एकचि उदक सहजें ।
परि सिनाना घटीं भरिजे ।
तैसें भिन्नत्व जाणिजे ।
योगसंन्यासांचें ॥ ४२ ॥
आइकें सकळ संमतें जगीं ।
अर्जुना गा तोचि योगी ।
जो कर्में करूनि रागी ।
नोहेचि फळीं ॥ ४३ ॥
जैसी मही हे उद्भिजें ।
जनी अहंबुद्धीवीण सहजें ।
आणि तेथिंचीं तियें बीजें ।
अपेक्षीना ॥ ४४ ॥
तैसा अन्वयाचेनि आधारें ।
जातीचेनि अनुकारें ।
जें जेणें अवसरें ।
करणें पावे ॥ ४५ ॥
तें तैसेंचि उचित करी ।
परी साटोपु नोहे शरीरीं ।
आणि बुद्धीही करोनि फळवेरी ।
जायेचिना ॥ ४६ ॥
ऐसा तोचि संन्यासी ।
पार्था गा परियेसीं ।
तोचि भरंवसेनिसीं ।
योगीश्वरु ॥ ४७ ॥
वांचूनि उचित कर्म प्रासंगिक ।
तयातें म्हणे हे सांडावें बद्धक ।
तरी टांकोटांकीं आणिक ।
मांडीचि तो ॥ ४८ ॥
जैसा क्षाळूनियां लेपु एकु ।
सवेंचि लाविजे आणिकु ।
तैसेनि आग्रहाचा पाइकु ।
विचंबे वायां ॥ ४९ ॥
गृहस्थाश्रमाचें वोझें ।
कपाळीं आधींचि आहे सहजें ।
कीं तेंचि संन्याससवा ठेविजे ।
सरिसें पुढती ॥ ५० ॥
म्हणौनि अग्निसेवा न सांडितां ।
कर्माची रेखा नोलांडितां ।
आहे योगसुख स्वभावता ।
आपणपांचि ॥ ५१ ॥
यं संन्यासमिति
प्राहुर्योगं तं विद्धि पाण्डव ।
न ह्यसंन्यस्तसंकल्पो योगी
भवति कश्चन ॥ २ ॥
ऐकें संन्यासी तोचि योगी ।
ऐसी एकवाक्यतेची जगीं ।
गुढी उभविली अनेगीं ।
शास्त्रांतरीं ॥ ५२ ॥
जेथ संन्यासिला संकल्पु तुटे ।
तेथचि योगाचें सार भेटे ।
ऐसें हें अनुभवाचेनि धटें ।
साचें जया ॥ ५३ ॥
आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं
कर्म कारणमुच्यते ।
योगारूढस्य तस्यैव
शमः कारणमुच्यते ॥ ३ ॥
आतां योगाचळाचा निमथा ।
जरी ठाकावा आथि पार्था ।
तरी सोपाना या कर्मपथा ।
चुका झणी ॥ ५४ ॥
येणें यमनियमांचेनि तळवटें ।
रिगे आसनाचिये पाउलवाटें ।
येई प्राणायामाचेनि आडकंठें ।
वरौता गा ॥ ५५ ॥
मग प्रत्याहाराचा अधाडा ।
जो बुद्धीचियाही पायां निसरडा ।
जेथ हटिये सांडिती होडा ।
कडेलग ॥ ५६ ॥
तरी अभ्यासाचेनि बळें ।
प्रत्याहारीं निराळें ।
नखीं लागेल ढाळें ढाळें ।
वैराग्याची ॥ ५७ ॥
ऐसा पवनाचेनि पाठारें ।
येतां धारणेचेनि पैसारें ।
क्रमी ध्यानाचें चवरें ।
सांपडे तंव ॥ ५८ ॥
मग तया मार्गाची धांव ।
पुरेल प्रवृत्तीची हांव ।
जेथ साध्यसाधना खेंव ।
समरसें होय ॥ ५९ ॥
जेथ पुढील पैसु पारुखे ।
मागील स्मरावें तें ठाके ।
ऐसिये सरिसीये भूमिके ।
समाधि राहे ॥ ६० ॥
येणें उपायें योगारूढु ।
जो निरवधि जाहला प्रौढु ।
तयाचिया चिन्हांचा निवाडु ।
सांगैन आइकें ॥ ६१ ॥
यदा हि नेन्द्रियार्थेषु
न कर्मस्वनुषज्जते ।
सर्वसंकल्पसंन्यासी
योगारूढस्तदोच्यते ॥ ४ ॥
तरी जयाचिया इंद्रियांचिया घरा ।
नाहीं विषयांचिया येरझारा ।
जो आत्मबोधाचिया वोवरां ।
पहुडला असे ॥ ६२ ॥
जयाचें सुखदुःखाचेनि आंगें ।
झगटलें मानस चेवो नेघे ।
विषय पासींही आलियां से न रिगे ।
हें काय म्हणौनि ॥ ६३ ॥
इंद्रियें कर्माच्या ठायीं ।
वाढीनलीं परि कहीं ।
फळहेतूची चाड नाहीं ।
अंतःकरणीं ॥ ६४ ॥
असतेनि देहें एतुला ।
जो चेतुचि दिसे निदेला ।
तोचि योगारूढु भला ।
वोळखें तूं ॥ ६५ ॥
तेथ अर्जुन म्हणे अनंता ।
हें मज विस्मो बहु आइकतां ।
सांगे तया ऐसी योग्यता ।
कवणें दीजे ॥ ६६ ॥
उद्धरेदात्मनात्मानं
नात्मानमवसादयेत् ।
आत्मैव ह्यात्मनो
बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ॥ ५ ॥
तंव हांसोनि श्रीकृष्ण म्हणे ।
तुझें नवल ना हें बोलणें ।
कवणासि काय दिजेल कवणें ।
अद्वैतीं इये ॥ ६७ ॥
पैं व्यामोहाचिये शेजे ।
बळिया अविद्या निद्रितु होइजे ।
ते वेळी दुःस्वप्न हा भोगिजे ।
जन्ममृत्यूंचा ॥ ६८ ॥
पाठीं अवसांत ये चेवो ।
तैं तें अवघेंचि होय वावो ।
ऐसा उपजे नित्य सद्‌भावो ।
तोहि आपणपांचि ॥ ६९ ॥
म्हणौनि आपणचि आपणयां ।
घातु कीजतु असे धनंजया ।
चित्त देऊनि नाथिलिया ।
देहाभिमाना ॥ ७० ॥
बन्धुरात्मात्मनस्तस्य
येनात्मैवात्मना जितः ।
अनात्मनस्तु शत्रुत्वे
वर्तेतात्मैव शत्रुवत् ॥ ६ ॥
हा विचारूनि अहंकारु सांडिजे ।
मग असतीचि वस्तु होईजे ।
तरी आपली स्वस्ति सहजें ।
आपण केली ॥ ७१ ॥
एर्‍हवीं कोशकीटकाचिया परी ।
तो आपणया आपण वैरी ।
जो आत्मबुद्धि शरीरीं ।
चारुस्थळीं ॥ ७२ ॥
कैसे प्राप्तीचिये वेळे ।
निदैवा अंधळेपणाचे डोहळे ।
कीं असते आपुले डोळे ।
आपण झांकी ॥ ७३ ॥
कां कवण एकु भ्रमलेपणें ।
मी तो नव्हे गा चोरलों म्हणे ।
ऐसा नाथिला छंदु अंतःकरणें ।
घेऊनि ठाके ॥ ७४ ॥
एर्‍हवीं होय तें तोचि आहे ।
परि काई कीजे बुद्धि तैशी नोहे ।
देखा स्वप्नींचेनि घायें ।
कीं मरे साचें ॥ ७५ ॥
जैशी ते शुकाचेनि आंगभारें ।
नळिका भोविन्नली एरी मोहरें ।
तेणें उडावें परी न पुरे ।
मनशंका ॥ ७६ ॥
वायांचि मान पिळी ।
अटुवें हियें आंवळी ।
टिटांतु नळी ।
धरूनि ठाके ॥ ७७ ॥
म्हणे बांधला मी फुडा ।
ऐसिया भावनेचिया पडे खोडां ।
कीं मोकळिया पायांचा चवडा ।
गोंवी अधिकें ॥ ७८ ॥
ऐसा काजेंवीण आंतुडला ।
तो सांग पां काय आणिकें बांधिला ।
मग न सोडीच जर्‍ही नेला ।
तोडूनि अर्धा ॥ ७९ ॥
म्हणौनि आपणयां आपणचि रिपु ।
जेणें वाढविला हा संकल्पु ।
येर स्वयंबुद्धी म्हणे बापु ।
जो नाथिलें नेघे ॥ ८० ॥
जितात्मनः प्रशान्तस्य
परमात्मा समाहितः ।
शीतोष्णसुखदुःखेषु
तथा मानापमानयोः ॥ ७ ॥
तया स्वांतःकरणजिता ।
सकळकामोपशांता ।
परमात्मा परौता ।
दुरी नाहीं ॥ ८१ ॥
जैसा किडाळाचा दोषु जाये ।
तरी पंधरें तेंचि होये ।
तैसें जीवा ब्रह्मत्व आहे ।
संकल्पलोपीं ॥ ८२ ॥
हा घटाकारु जैसा ।
निमालिया तया अवकाशा ।
नलगे मिळों जाणें आकाशा ।
आना ठाया ॥ ८३ ॥
तैसा देहाहंकारु नाथिला ।
हा समूळ जयाचा नाशिला ।
तोचि परमात्मा संचला ।
आधींचि आहे ॥ ८४ ॥
आतां शीतोष्णाचिया वाहणी ।
तेथ सुखदुःखाची कडसणीं ।
इयें न समाती कांहीं बोलणीं ।
मानापमानांचीं ॥ ८५ ॥
जे जिये वाटा सूर्यु जाये ।
तेउतें तेजाचें विश्व होये ।
तैसें तया पावे तें आहे ।
तोचि म्हणौनी ॥ ८६ ॥
देखैं मेघौनि सुटती धारा ।
तिया न रुपती जैसिया सागरा ।
तैशीं शुभाशुभें योगीश्वरा ।
नव्हती आनें ॥ ८७ ॥
ज्ञ्यानविज्ञानतृप्तात्मा
कूटस्थो विजितेन्द्रियः ।
युक्त इत्युच्यते योगी
समलोष्टाश्मकांचनः ॥ ८ ॥
जो हा विज्ञानात्मकु भावो ।
तया विवरितां जाहला वावो ।
मग लागला जंव पाहों ।
तंव ज्ञान तें तोचि ॥ ८८ ॥
आतां व्यापकु कीं एकदेशी ।
हे ऊहापोही जे ऐसी ।
ते करावी ठेली आपैशी ।
दुजेनवीण ॥ ८९ ॥
ऐसा शरीरीचि परी कौतुकें ।
परब्रह्माचेनि पाडें तुकें ।
जेणें जिंतलीं एकें ।
इंद्रियें गा ॥ ९० ॥
तो जितेंद्रियु सहजें ।
तोचि योगयुक्तु म्हणिजे ।
जेणे सानें थोर नेणिजे ।
कवणें काळीं ॥ ९१ ॥
देखैं सोनयाचें निखळ ।
मेरुयेसणें ढिसाळ ।
आणि मातियेचें डिखळ ।
सरिसेंचि मानी ॥ ९२ ॥
पाहतां पृथ्वीचें मोल थोडें ।
ऐसें अनर्घ्य रत्न चोखडें ।
देखें दगडाचेनि पाडें ।
निचाडु ऐसा ॥ ९३ ॥
सुहृन्मित्रार्युदासीनमध्यस्थद्वेष्यबन्धुषु ।
साधुष्वपि च पापेषु
समबुद्धिर्विशिष्यते ॥ ९ ॥
तेथ सुहृद आणि शत्रु ।
कां उदासु आणि मित्रु ।
हा भावभेदु विचित्रु ।
कल्पूं कैंचा ॥ ९४ ॥
तया बंधु कोण काह्याचा ।
द्वेषिया कवणु तयाचा ।
मीचि विश्व ऐसा जयाचा ।
बोधु जाहला ॥ ९५ ॥
मग तयाचिये दिठी ।
अधमोत्तम असे किरीटी ? ।
काय परिसाचिये कसवटी ।
वानिया कीजे ? ॥ ९६ ॥
ते जैशी निर्वाण वर्णुचि करी ।
तैशी जयाची बुद्धी चराचरीं ।
होय साम्याची उजरी ।
निरंतर ॥ ९७ ॥
जे ते विश्वालंकाराचें विसुरे ।
जरी आहाती आनानें आकारें ।
तरी घडले एकचि भांगारें ।
परब्रह्में ॥ ९८ ॥
ऐसें जाणणें जें बरवें ।
तें फावलें तया आघवें ।
म्हणौनि आहाचवाहाच न झकवे ।
येणें आकारचित्रें ॥ ९९ ॥
घापे पटामाजि दृष्टी ।
दिसे तंतूंची सैंघ सृष्टी ।
परी तो एकवांचूनि गोठी ।
दुजी नाहीं ॥ १०० ॥
ऐसेनि प्रतीती हें गवसे ।
ऐसा अनुभव जयातें असे ।
तोचि समबुद्धि हे अनारिसें ।
नव्हे जाणें ॥ १०१ ॥
जयाचें नांव तीर्थरावो ।
दर्शनें प्रशस्तीसि ठावो ।
जयाचेनि संगें ब्रह्मभावो ।
भ्रांतासही ॥ १०२ ॥
जयाचेनि बोलें धर्मु जिये ।
दिठी महासिद्धितें विये ।
देखैं स्वर्गसुखादि इयें ।
खेळु जयाचा ॥ १०३ ॥
विपायें जरी आठवला चित्ता ।
तरी दे आपुली योग्यता ।
हें असो तयातें प्रशंसितां ।
लाभु आथि ॥ १०४ ॥
योगी युञ्जीत
सततमात्मानं रहसि स्थितः ।
एकाकी यतचित्तात्मा
निराशीरपरिग्रहः ॥ १० ॥
पुढती अस्तवेना ऐसें ।
जया पाहलें अद्वैतदिवसें ।
मग आपणपांचि आपणु असे ।
अखंडित ॥ १०५ ॥
ऐसिया दृष्टी जो विवेकी ।
पार्था तो एकाकी ।
सहजें अपरिग्रही जो तिहीं लोकीं ।
तोचि म्हणौनि ॥ १०६ ॥
ऐसियें असाधारणें ।
निष्पन्नाचीं लक्षणें ।
आपुलेनि बहुवसपणें ।
श्रीकृष्ण बोले ॥ १०७ ॥
जो ज्ञानियांचा बापु ।
देखणेयांचे दिठीचा दीपु ।
जया दादुलयाचा संकल्पु ।
विश्व रची ॥ १०८ ॥
प्रणवाचिये पेठे ।
जाहलें शब्दब्रह्म माजिठे ।
तें जयाचिया यशा धाकुटें ।
वेढूं न पुरे ॥ १०९ ॥
जयाचेनि आंगिकें तेजें ।
आवो रविशशीचिये वणिजे ।
म्हणौनि जग हें वेशजे- ।
वीण असे तया ॥ ११० ॥
हां गा नामचि एक जयाचें ।
पाहतां गगनही दिसे टांचें ।
गुण एकैक काय तयाचे ।
आकळशील तूं ॥ १११ ॥
म्हणौनि असो हें वानणें ।
सांगों नेणों कवणाचीं लक्षणें ।
दावावीं मिषें येणें ।
कां बोलिलों तें ॥ ११२ ॥
ऐकें द्वैताचा ठावोचि फेडी ।
ते ब्रह्मविद्या कीजेल उघडी ।
तरी अर्जुना पढिये हे गोडी ।
नासेल हन ॥ ११३ ॥
म्हणौनि तें तैसे बोलणें ।
नव्हे सपातळ आड लावणें ।
केलें मनचि वेगळवाणें ।
भोगावया ॥ ११४ ॥
जया सोऽहंभाव अटकु ।
मोक्षसुखालागोनि रंकु ।
तयाचिये दिठीचा झणें कळंकु ।
लागेल तुझिया प्रेमा ॥ ११५ ॥
विपाये अहंभावो ययाचा जाईल ।
मी तेंचि हा जरी होईल ।
तरी मग काय कीजेल ।
एकलेया ॥ ११६ ॥
दिठीची पाहतां निविजें ।
कां तोंड भरोनि बोलिजे ।
नातरी दाटूनि खेंव दीजे ।
ऐसें कवण आहे ? ॥ ११७ ॥
आपुलिया मना बरवी ।
असमाई गोठी जीवीं ।
ते कवणेंसि चावळावी ।
जरी ऐक्य जाहलें ॥ ११८ ॥
इया काकुळती जनार्दनें ।
अन्योपदेशाचेनि हाताशनें ।
बोलामाजि मन मनें ।
आलिंगूं सरलें ॥ ११९ ॥
हें परिसतां जरी कानडें ।
तरी जाण पां पार्थ उघडें ।
कृष्णसुखाचेंचि रूपडें ।
वोतलें गा ॥ १२० ॥
हें असो वयसेचिये शेवटीं ।
जैसें एकचि विये वांझोटी ।
मग ते मोहाची त्रिपुटी ।
नाचों लागे ॥ १२१ ॥
तैसें जाहलें श्रीअनंता ।
ऐसें तरी मी न म्हणतां ।
जरी तयाचा न देखतां ।
अतिशयो एथ ॥ १२२ ॥
पाहा पां नवल कैसें चोज ।
कें उपदेशु केउतें झुंज ।
परी पुढें वालभाचें भोज ।
नाचत असे ॥ १२३ ॥
आवडी आणि लाजवी ।
व्यसन आणि शिणवी ।
पिसें आणि न भुलवी ।
तरी तेंचि काई ? ॥ १२४ ॥
म्हणौनि भावार्थु तो ऐसा ।
अर्जुन मैत्रियेचा कुवासा ।
कीं सुखें श्रृंगारलिया मानसा ।
दर्पणु तो ॥ १२५ ॥
यापरी बाप पुण्यपवित्र ।
जगीं भक्तिबीजासि सुक्षेत्र ।
तो श्रीकृष्णकृपे पात्र ।
याचिलागीं ॥ १२६ ॥
हो कां आत्मनिवेदनातळींची ।
जे पीठिका होय सख्याची ।
पार्थु अधिष्ठात्री तेथिंची ।
मातृका गा ॥ १२७ ॥
पासींचि गोसावी न वर्णिजे ।
मग पाइकाचा गुण घेईजे ।
ऐसा अर्जुनु तो सहजें ।
पढिये हरी ॥ १२८ ॥
पाहां पां अनुरागें भजें ।
जे प्रियोत्तमें मानिजे ।
ते पतीहूनि काय न वानिजे ।
पतिव्रता ? ॥ १२९ ॥
तैसा अर्जुनचि विशेषें स्तवावा ।
ऐसें आवडलें मज जीवा ।
जे तो त्रिभुवनींचिया दैवां ।
एकायतनु जाहला ॥ १३० ॥
जयाचिया आवडीचेनि पांगें ।
अमूर्तुही मूर्ती आवगें ।
पूर्णाहि परी लागे ।
अवस्था जयाची ॥ १३१ ॥
तंव श्रोते म्हणती दैव ।
कैसी बोलाची हवाव ।
काय नादातें हन बरव ।
जिणोनि आली ॥ १३२ ॥
हां हो नवल नोहे देशी ।
मर्‍हाटी बोलिजे तरी ऐशी ।
वाणें उमटताहे आकाशीं ।
साहित्य रंगाचे ॥ १३३ ॥
कैसें उन्मेखचांदिणें तार ।
आणि भावार्थु पडे गार ।
हेचि श्लोकार्थ कुमुदिनी फार ।
साविया होती ॥ १३४ ॥
चाडचि निचाडां करी ।
ऐसी मनोरथीं ये थोरी ।
तेणें विवळले अंतरीं ।
तेथ डोलु आला ॥ १३५ ॥
तें निवृत्तिदासें जाणितलें ।
मग अवधान द्या म्हणितलें ।
नवल पांडवकुळीं पाहलें ।
कृष्णदिवसें ॥ १३६ ॥
देवकीया उदरीं वाहिला ।
यशोदा सायासें पाळिला ।
कीं शेखीं उपेगा गेला ।
पांडवांसी ॥ १३७ ॥
म्हणौनि बहुदिवस वोळगावा ।
कां अवसरु पाहोनि विनवावा ।
हाही सोसु तया सदैवा ।
पडेचिना ॥ १३८ ॥
हें असो कथा सांगें वेगीं ।
मग अर्जुन म्हणे सलगी ।
देवा इयें संतचिन्हें आंगीं ।
न ठकती माझ्या ॥ १३९ ॥
एर्‍हवीं या लक्षणांचिया निजसारा ।
मी अपाडें कीर अपुरा ।
परि तुमचेनि बोलें अवधारा ।
थोरावें जरी ॥ १४० ॥
जी तुम्ही चित्त देयाल ।
तरी ब्रह्म मियां होईजेल ।
काय जहालें अभ्यासिजेल ।
सांगाल जें ॥ १४१ ॥
हां हो नेणों कवणाची काहाणी ।
आइकोनि श्लाघिजत असों अंतःकरणीं ।
ऐसी जहालेपणाची शिरयाणी ।
कायसी देवा ॥ १४२ ॥
हें आंगें म्यां होईजो का ।
येतुलें गोसावी आपुलेपणें कीजो कां ।
तंव हांसोनि श्रीकृष्ण हो कां ।
करूं म्हणती ॥ १४३ ॥
देखा संतोषु एक न जोडे ।
तंवचि सुखाचें सैंघ सांकडें ।
मग जोडलिया कवणीकडे ।
अपुरें असे ? ॥ १४४ ॥
तैसा सर्वेश्वरु बळिया सेवकें ।
म्हणौनि ब्रह्मही होय तो कौतुकें ।
परि कैसा भारें आतला पिकें ।
दैवाचेनि ॥ १४५ ॥
जो जन्मसहस्रांचियासाठीं ।
इंद्रादिकांही महागु भेटी ।
तो आधीनु केतुला किरीटी ।
जे बोलुही न साहे ॥ १४६ ॥
मग ऐका जें पांडवें ।
म्हणितलें म्यां ब्रह्म होआवें ।
तें अशेषही देवें ।
अवधारिलें ॥ १४७ ॥
तेथ ऐसेंचि एक विचारिलें ।
जे या ब्रह्मत्वाचे डोहळे जाहले ।
परि उदरा वैराग्य आहे आलें ।
बुद्धीचिया ॥ १४८ ॥
एर्‍हवीं दिवस तरी अपुरे ।
परी वैराग्यवसंताचेनि भरें ।
जे सोऽहंभाव महुरे ।
मोडोनि आला ॥ १४९ ॥
म्हणौनि प्राप्तिफळीं फळतां ।
यासि वेळु न लगेल आतां ।
होय विरक्तु ऐसा अनंता ।
भरंवसा जाहला ॥ १५० ॥
म्हणे जें जें हा अधिष्ठील ।
तें आरंभींच यया फळेल ।
म्हणौनि सांगितला न वचेल ।
अभ्यासु वायां ॥ १५१ ॥
ऐसें विवरोनियां श्रीहरी ।
म्हणितलें तिये अवसरीं ।
अर्जुना हा अवधारीं ।
पंथराजु ॥ १५२ ॥
तेथ प्रवृत्तितरूच्या बुडीं ।
दिसती निवृत्तिफळाचिया कोडी ।
जिये मार्गींचा कापडी ।
महेशु आझुनी ॥ १५३ ॥
पैल योगवृंदे वहिलीं ।
आडवीं आकाशीं निघालीं ।
कीं तेथ अनुभवाच्या पाउलीं ।
धोरणु पडिला ॥ १५४ ॥
तिहीं आत्मबोधाचेनि उजुकारें ।
धांव घेतली एकसरें ।
कीं येर सकळ मार्ग निदसुरे ।
सांडूनियां ॥ १५५ ॥
पाठीं महर्षी येणें आले ।
साधकांचे सिद्ध जाहाले ।
आत्मविद थोरावले ।
येणेंचि पंथें ॥ १५६ ॥
हा मार्गु जैं देखिजे ।
तैं तहान भूक विसरिजे ।
रात्रिदिवसु नेणिजे ।
वाटे इये ॥ १५७ ॥
चालतां पाऊल जेथ पडे ।
तेथ अपवर्गाची खाणी उघडे ।
आव्हांटळिया तरी जोडे ।
स्वर्गसुख ॥ १५८ ॥
निगिजे पूर्वींलिया मोहरा ।
कीं येइजे पश्चिमेचिया घरा ।
निश्चळपणें धनुर्धरा ।
चालणें एथिंचें ॥ १५९ ॥
येणें मार्गें जया ठाया जाइजे ।
तो गांवो आपणचि होईजे ।
हें सांगों काय सहजें ।
जाणसी तूं ॥ १६० ॥
तेथ पार्थें म्हणितलें देवा ।
तरी तेंचि मग केव्हां ।
कां आर्तिसमुद्रौनि न काढावा ।
बुडतु जी मी ॥ १६१ ॥
तंव श्रीकृष्ण म्हणती ऐसें ।
हें उत्सृंखळ बोलणें कायसें ।
आम्हीं सांगतसों आपैसें ।
वरि पुशिलें तुवां ॥ १६२ ॥
शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य
स्थिरमासनमात्मनः ।
नात्युच्छ्रितं नातिनीचं
चैलाजिनकुशोत्तरम् ॥ ११ ॥
तरी विशेषें आतां बोलिजेल ।
परि तें अनुभवें उपेगा जाईल ।
म्हणौनि तैसें एक लागेल ।
स्थान पाहावें ॥ १६३ ॥
जेथ अराणुकेचेनि कोडें ।
बैसलिया उठों नावडे ।
वैराग्यासी दुणीव चढे ।
देखिलिया जें ॥ १६४ ॥
जो संतीं वसविला ठावो ।
संतोषासि सावावो ।
मना होय उत्सावो ।
धैर्याचा ॥ १६५ ॥
अभ्यासुचि आपणयातें करी ।
हृदयातें अनुभवु वरी ।
ऐसी रम्यपणाची थोरी ।
अखंड जेथ ॥ १६६ ॥
जया आड जातां पार्था ।
तपश्चर्या मनोरथा ।
पाखांडियाही आस्था ।
समूळ होय ॥ १६७ ॥
स्वभावें वाटे येतां ।
जरी वरपडा जाहला अवचितां ।
तरी सकामुही परि माघौता ।
निघों विसरे ॥ १६८ ॥
ऐसेनि न राहतयातें राहावी ।
भ्रमतयातें बैसवी ।
थापटूनि चेववी ।
विरक्तीतें ॥ १६९ ॥
हें राज्य वर सांडिजे ।
मग निवांता एथेंचि असिजे ।
ऐसें श्रृंगारियांहि उपजे ।
देखतखेंवो ॥ १७० ॥
जें येणें मानें बरवंट ।
आणि तैसेंचि अतिचोखट ।
जेथ अधिष्ठान प्रगट ।
डोळां दिसे ॥ १७१ ॥
आणिकही एक पहावें ।
जें साधकीं वसतें होआवें ।
आणि जनाचेनि पायरवें ।
रुळेचिना ॥ १७२ ॥
जेथ अमृताचेनि पाडें ।
मुळाहीसकट गोडें ।
जोडती दाटें झाडें ।
सदा फळतीं ॥ १७३ ॥
पाउला पाउला उदकें ।
वर्षाकाळेंही अतिचोखें ।
निर्झरें का विशेखें ।
सुलभें जेथ ॥ १७४ ॥
हा आतपुही आळुमाळु ।
जाणिजे तरी शीतळु ।
पवनु अति निश्चळु ।
मंदु झुळके ॥ १७५ ॥
बहुत करूनि निःशब्द ।
दाट न रिगे श्वापद ।
शुक हन षट्पद ।
तेउतें नाहीं ॥ १७६ ॥
पाणिलगें हंसें ।
दोनी चारी सारसें ।
कवणे एके वेळे बैसे ।
तरी कोकिळही हो ॥ १७७ ॥
निरंतर नाहीं ।
तरी आलीं गेलीं कांहीं ।
होतु कां मयूरेंही ।
आम्ही ना न म्हणों ॥ १७८ ॥
परि आवश्यक पांडवा ।
ऐसा ठावो जोडावा ।
तेथ निगूढ मठ होआवा ।
कां शिवालय ॥ १७९ ॥
दोहींमाजीं आवडे तें ।
जें मानलें होय चित्तें ।
बहुतकरूनि एकांते ।
बैसिजे गा ॥ १८० ॥
म्हणौनि तैसें तें जाणावें ।
मन राहतें पाहावें ।
राहील तेथ रचावें ।
आसन ऐसें ॥ १८१ ॥
वरी चोखट मृगसेवडी ।
माजीं धूतवस्त्राची घडी ।
तळवटीं अमोडी ।
कुशांकुर ॥ १८२ ॥
सकोमळ सरिसे ।
सुबद्ध राहती आपैसे ।
एकपाडें तैसें ।
वोजा घालीं ॥ १८३ ॥
परि सावियाचि उंच होईल ।
तरी आंग हन डोलेल ।
नीच तरी पावेल ।
भूमिदोषु ॥ १८४ ॥
म्हणौनि तैसें न करावें ।
समभावें धरावें ।
हें बहु असो होआवें ।
आसन ऐसें ॥ १८५ ॥
तत्रैकाग्रं मनः कृत्वा
यतचित्तेन्द्रियक्रियः ।
उपविश्यासने युञ्ज्याद् योगं
आत्मविशुद्धये ॥ १२ ॥
मग तेथ आपण ।
एकाग्र अंतःकरण ।
करूनि सद्‌गुरुस्मरण ।
अनुभविजे ॥ १८६ ॥
जेथ स्मरतेनि आदरें ।
सबाह्य सात्त्विकें भरे ।
जंव काठिण्य विरे ।
अहंभावाचें ॥ १८७ ॥
विषयांचा विसरु पडे ।
इंद्रियांची कसमस मोडे ।
मनाची घडी घडे ।
हृदयामाजीं ॥ १८८ ॥
ऐसें ऐक्य हें सहजें ।
फावें तंव राहिजे ।
मग तेणेंचि बोधें बैसिजे ।
आसनावरी ॥ १८९ ॥
आतां आंगातें आंग वरी ।
पवनातें पवनु धरी ।
ऐसी अनुभवाची उजरी ।
होंचि लागे ॥ १९० ॥
प्रवृत्ति माघौति मोहरे ।
समाधि ऐलाडी उतरे ।
आघवें अभ्यासु सरे ।
बैसतखेंवो ॥ १९१ ॥
मुद्रेची प्रौढी ऐशी ।
तेचि सांगिजेल आतां परियेसीं ।
तरी उरु या जघनासी ।
जडोनि घालीं ॥ १९२ ॥
चरणतळें देव्हडीं ।
आधारद्रुमाच्या बुडीं ।
सुघटितें गाढीं ।
संचरीं पां ॥ १९३ ॥
सव्य तो तळीं ठेविजे ।
तेणें सिवणीमध्यें पीडिजे ।
वरी बैसे तो सहजें ।
वाम चरणु ॥ १९४ ॥
गुद मेंढ्राआंतौतीं ।
चारी अंगुळें निगुतीं ।
तेथ सार्ध सार्ध प्रांतीं ।
सांडूनियां ॥ १९५ ॥
माजी अंगुळ एक निगे ।
तेथ टांचेचेनि उत्तरभागें ।
नेहेटिजे वरि आंगें ।
पेललेनि ॥ १९६ ॥
उचलिलें कां नेणिजे ।
तैसें पृष्ठांत उचलिजे ।
गुल्फद्वय धरिजे ।
तेणेंचि मानें ॥ १९७ ॥
मग शरीर संचु पार्था ।
अशेषही सर्वथा ।
पार्ष्णीचा माथा ।
स्वयंभु होय ॥ १९८ ॥
अर्जुना हें जाण ।
मूळबंधाचें लक्षण ।
वज्रासन गौण ।
नाम यासी ॥ १९९ ॥
ऐसी आधारीं मुद्रा पडे ।
आणि आधींचा मार्गु मोडे ।
तेथ अपानु आंतुलेकडे ।
वोहोटों लागे ॥ २०० ॥
समं कायशिरोग्रीवं
धारयन् अचलं स्थिरः ।
संप्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशश्चान्
अवलोकयन् ॥ १३ ॥
तंव करसंपुट आपैसें ।
वाम चरणीं बैसे ।
तंव बाहुमूळीं दिसे ।
थोरीव आली ॥ २०१ ॥
माजीं उभारलेनि दंडें ।
शिरकमळ होय गाढें ।
नेत्रद्वारींचीं कवाडें ।
लागूं पाहती ॥ २०२ ॥
वरचिलें पातीं ढळतीं ।
तळींचीं तळीं पुंजाळती ।
तेथ अर्धोन्मीलित स्थिती ।
उपजे तया ॥ २०३ ॥
दिठी राहोनि आंतुलीकडे ।
बाहेर पाऊल घाली कोडें ।
ते ठायीं ठावो पडे ।
नासाग्रपीठीं ॥ २०४ ॥
ऐसें आंतुच्या आंतुचि रचे ।
बाहेरी मागुतें न वचे ।
म्हणौनि राहणें आधिये दिठीचें ।
तेथेंचि होय ॥ २०५ ॥
आतां दिशांची भेटी घ्यावी ।
कां रूपाची वास पहावी ।
हे चाड सरे आघवी ।
आपैसया ॥ २०६ ॥
मग कंठनाळ आटे ।
हनुवटी हडौती दाटे ।
ते गाढी होऊनि नेहटे ।
वक्षःस्थळीं ॥ २०७ ॥
माजीं घंटिका लोपे ।
वरी बंधु जो आरोपे ।
तो जालंधरु म्हणिपे ।
पंडुकुमरा ॥ २०८ ॥
नाभीवरी पोखे ।
उदर हें थोके ।
अंतरीं फांके ।
हृदयकोशु ॥ २०९ ॥
स्वाधिष्ठानावरिचिले कांठीं ।
नाभिस्थानातळवटीं ।
बंधु पडे किरीटी ।
वोढियाणा तो ॥ २१० ॥
प्रशांतात्मा विगतभीः
ब्रह्मचारिवरते स्थितः ।
मनः संयम्य मच्चित्तो
युक्त आसीत मत्परः ॥ १४ ॥
ऐसी शरीराबाहेरलीकडे ।
अभ्यासाची पांखर पडे ।
तंव आंतु त्राय मोडे ।
मनोधर्माची ॥ २११ ॥
कल्पना निमे ।
प्रवृत्ती शमे ।
आंग मन विरमे ।
सावियाचि ॥ २१२ ॥
क्षुधा काय जाहाली ।
निद्रा केउती गेली ।
हे आठवणही हारपली ।
न दिसे वेगां ॥ २१३ ॥
जो मूळबंधें कोंडला ।
अपानु माघौता मुरडला ।
तो सवेंचि वरी सांकडला ।
धरी फुगूं ॥ २१४ ॥
क्षोभलेपणें माजे ।
उवाइला ठायीं गाजे ।
मणिपूरेंसीं झुंजे ।
राहोनियां ॥ २१५ ॥
मग थावलिये वाहटुळी ।
सैंघ घेऊनि घर डहुळी ।
बाळपणींची कुहीटुळी ।
बाहेर घाली ॥ २१६ ॥
भीतरीं वळी न धरे ।
कोठ्यामाजीं संचरे ।
कफपित्तांचे थारे ।
उरों नेदी ॥ २१७ ॥
धातूंचे समुद्र उलंडी ।
मेदाचे पर्वत फोडी ।
आंतली मज्जा काढी ।
अस्थिगत ॥ २१८ ॥
नाडीतें सोडवी ।
गात्रांतें विघडवी ।
साधकातें भेडसावी ।
परी बिहावें ना ॥ २१९ ॥
व्याधीतें दावी ।
सवेंचि हरवी ।
आप पृथ्वी कालवी ।
एकवाट ॥ २२० ॥
तंव येरीकडे धनुर्धरा ।
आसनाचा उबारा ।
शक्ति करी उजगरा ।
कुंडलिनीतें ॥ २२१ ॥
नागिणीचें पिलें ।
कुंकुमें नाहलें ।
वळण घेऊनि आलें ।
सेजे जैसें ॥ २२२ ॥
तैशी ते कुंडलिनी ।
मोटकी औट वळणी ।
अधोमुख सर्पिणी ।
निदेली असे ॥ २२३ ॥
विद्युल्लतेची विडी ।
वन्हिज्वाळांची घडी ।
पंधरेयाची चोखडी ।
घोंटीव जैशी ॥ २२४ ॥
तैशी सुबद्ध आटली ।
पुटीं होती दाटली ।
तें वज्रासनें चिमुटली ।
सावधु होय ॥ २२५ ॥
तेथ नक्षत्र जैसें उलंडलें ।
कीं सूर्याचें आसन मोडलें ।
तेजाचें बीज विरूढलें ।
अंकुरेंशीं ॥ २२६ ॥
तैशी वेढियातें सोडिती ।
कवतिकें आंग मोडिती ।
कंदावरी शक्ती ।
उठली दिसे ॥ २२७ ॥
सहजें बहुतां दिवसांची भूक ।
वरी चेवविली तें होय मिष ।
मग आवेशें पसरी मुख ।
ऊर्ध्वा उजू ॥ २२८ ॥
तेथ हृदयकोशातळवटीं ।
जो पवनु भरे किरीटी ।
तया सगळेयाचि मिठी ।
देऊनि घाली ॥ २२९ ॥
मुखींच्या ज्वाळीं ।
तळीं वरी कवळी ।
मांसाची वडवाळी ।
आरोगूं लागे ॥ २३० ॥
जे जे ठाय समांस ।
तेथ आहाच जोडे घाउस ।
पाठी एकदोनी घांस ।
हियाही भरी ॥ २३१ ॥
मग तळवे तळहात शोधी ।
उर्ध्वींचे खंड भेदी ।
झाडा घे संधी ।
प्रत्यंगाचा ॥ २३२ ॥
अधोभाग तरी न संडी ।
परि नखींचेंही सत्व काढी ।
त्वचा धुवूनि जडी ।
पांजरेशीं ॥ २३३ ॥
अस्थींचे नळे निरपे ।
शिरांचे हीर वोरपे ।
तंव बाहेरी विरूढी करपे ।
रोमबीजांची ॥ २३४ ॥
मग सप्तधातूंच्या सागरीं ।
ताहानेली घोंट भरी ।
आणि सवेंचि उन्हाळा करी ।
खडखडीत ॥ २३५ ॥
नासापुटौनि वारा ।
जो जातसे अंगुळें बारा ।
तो गच्च धरूनि माघारा ।
आंतु घाली ॥ २३६ ॥
तेथ अध वरौतें आकुंचे ।
ऊर्ध्व तळौतें खांचे ।
तया खेंवामाजि चक्राचे ।
पदर उरती ॥ २३७ ॥
एर्‍हवीं तरी दोन्ही तेव्हांचि मिळती ।
परी कुंडलिनी नावेक दुश्चित्त होती ।
ते तयांतें म्हणे परौती ।
तुम्हीचि कायसी एथें ? ॥ २३८ ॥
आइकें पार्थिव धातु आघवी ।
आरोगितां कांहीं नुरवी ।
आणि आपातें तंव ठेवी ।
पुसोनियां ॥ २३९ ॥
ऐसी दोनी भूतें खाये ।
ते वेळीं संपूर्ण धाये ।
मग सौम्य हो‍उनि राहे ।
सुषुम्नेपाशीं ॥ २४० ॥
तेथ तृप्तीचेनि संतोषें ।
गरळ जें वमी मुखें ।
तेणें तियेचेनि पीयूषें ।
प्राणु जिये ॥ २४१ ॥
तो अग्नि आंतूनि निघे ।
परी सबाह्य निववूंचि लागे ।
ते वेळीं कसु बांधिती आंगें ।
सांडिला पुढती ॥ २४२ ॥
मार्ग मोडिती नाडीचे ।
नवविधपण वायूचें ।
जाय म्हणौनि शरीराचे ।
धर्मु नाहीं ॥ २४३ ॥
इडा पिंगळा एकवटती ।
गांठी तिन्ही सुटती ।
साही पदर फुटती ।
चक्रांचे हे ॥ २४४ ॥
मग शशी आणि भानु ।
ऐसा कल्पिजे जो अनुमानु ।
तो वातीवरी पवनु ।
गिंवसितां न दिसे ॥ २४५ ॥
बुद्धीची पुळिका विरे ।
परिमळु घ्राणीं उरे ।
तोही शक्तीसवें संचरे ।
मध्यमेमाजीं ॥ २४६ ॥
तंव वरिलेकडोनि ढाळें ।
चंद्रामृताचें तळें ।
कानवडोनी मिळे ।
शक्तिमुखीं ॥ २४७ ॥
तेणें नाळकें रस भरे ।
तो सर्वांगामाजीं संचरे ।
जेथिंचा तेथ मुरे ।
प्राणपवनु ॥ २४८ ॥
तातलिये मुसें ।
मेण निघोनि जाय जैसें ।
मग कोंदली राहे रसें ।
वोतलेनी ॥ २४९ ॥
तैसें पिंडाचेनि आकारें ।
ते कळाचि कां अवतरे ।
वरी त्वचेचेनि पदरे ।
पांघुरली असे ॥ २५० ॥
जैशी आभाळाची बुंथी ।
करूनि राहे गभस्ती ।
मग फिटलिया दीप्ति ।
धरूनि ये ॥ २५१ ॥
तैसा आहाचवरि कोरडा ।
त्वचेचा असे पातोडा ।
तो झडोनि जाय कोंडा ।
जैसा होय ॥ २५२ ॥
मग काश्मीरीचे स्वयंभ ।
कां रत्न बीजा निघाले कोंभ ।
अवयवकांतीची भांब ।
तैसी दिसे ॥ २५३ ॥
नातरी संध्यारागींचे रंग ।
काढूनि वळिलें तें आंग ।
कीं अंतरज्योतीचें लिंग ।
निर्वाळिलें ॥ २५४ ॥
कुंकुमाचें भरींव ।
सिद्धरसाचें वोतींव ।
मज पाहतां सावेव ।
शांतिचि ते ॥ २५५ ॥
तें आनंदचित्रींचें लेप ।
नातरी महासुखाचें रूप ।
कीं संतोषतरूचें रोप ।
थांबलें जैसें ॥ २५६ ॥
तो कनकचंपकाचा कळा ।
कीं अमृताचा पुतळा ।
नाना सासिन्नला मळा ।
कोंवळिकेचा ॥ २५७ ॥
हो कां जे शारदियेचेनि वोलें ।
चंद्रबिंब पाल्हेलें ।
कां तेजचि मूर्त बैसलें ।
आसनावरी ॥ २५८ ॥
तैसें शरीर होये ।
जे वेळीं कुंडलिनी चंद्र पीये ।
मग देहाकृति बिहे ।
कृतांतु गा ॥ २५९ ॥
वार्धक्य तरी बहुडे ।
तारुण्याची गांठी विघडे ।
लोपली उघडे ।
बाळदशा ॥ २६० ॥
वयसा तरी येतुलेवरी ।
एर्‍हवीं बळाचा बळार्थु करी ।
धैर्याची थोरी ।
निरुपमु ॥ २६१ ॥
कनकद्रुमाच्या पालवीं ।
रत्नयकळिका नित्य नवी ।
नखें तैसीं बरवीं ।
नवीं निघती ॥ २६२ ॥
दांतही आन होती ।
परि अपाडें सानेजती ।
जैसी दुबाहीं बैसे पांती ।
हिरेयांची ॥ २६३ ॥
माणिकुलियांचिया कणिया ।
सावियाचि अणुमानिया ।
तैसिया सर्वांगीं उधवती अणियां ।
रोमांचियां ॥ २६४ ॥
करचरणतळें ।
जैसीं कां रातोत्पलें ।
पाखाळींव होती डोळे ।
काय सांगों ॥ २६५ ॥
निडाराचेनि कोंदाटें ।
मोतियें नावरती संपुटें ।
मग शिवणी जैशी उतटे ।
शुक्तिपल्लवांची ॥ २६६ ॥
तैशीं पातियांचिये कवळिये न समाये ।
दिठी जाकळोनि निघों पाहे ।
आधिलीचि परी होये ।
गगना कवळिती ॥ २६७ ॥
आइके देह होय सोनियाचें ।
परि लाघव ये वायूचें ।
जे आप आणि पृथ्वीचे ।
अंशु नाहीं ॥ २६८ ॥
मग समुद्रापैलीकडील देखे ।
स्वर्गींचा आलोचु आइके ।
मनोगत वोळखे ।
मुंगियेचें ॥ २६९ ॥
पवनाचा वारिकां वळघे ।
चाले तरी उदकीं पाऊल न लागे ।
येणें येणें प्रसंगें ।
येती बहुता सिद्धि ॥ २७० ॥
आइकें प्राणाचा हातु धरूनी ।
गगनाची पाउटी करूनी ।
मध्यमेचेनि दादराहुनी ।
हृदया आली ॥ २७१ ॥
ते कुंडलिनी जगदंबा ।
जे चैतन्यचक्रवर्तीची शोभा ।
जया विश्वबीजाचिया कोंभा ।
साउली केली ॥ २७२ ॥
जे शून्यलिंगाची पिंडी ।
जे परमात्मया शिवाची करंडी ।
जे प्रणवाची उघडी ।
जन्मभूमी ॥ २७३ ॥
हें असो ते कुंडलिनी बाळी ।
हृदयाआंतु आली ।
अनुहताची बोली ।
चावळे ते ॥ २७४ ॥
शक्तीचिया आंगा लागलें ।
बुद्धीचें चैतन्य होतें जाहलें ।
तें तेणें आइकिलें ।
अळुमाळु ॥ २७५ ॥
घोषाच्या कुंडीं ।
नादचित्रांचीं रूपडीं ।
प्रणवाचिया मोडी ।
रेखिलीं ऐसीं ॥ २७६ ॥
हेंचि कल्पावें तरी जाणिजे ।
परी कल्पितें कैचें आणिजे ।
तरी नेणों काय गाजे ।
तिये ठायीं ॥ २७७ ॥
विसरोनि गेलों अर्जुना ।
जंव नाशु नाहीं पवना ।
तंव वाचा आथी गगना ।
म्हणौनि घुमे ॥ २७८ ॥
तया अनाहताचेनि मेघें ।
आकाश दुमदुमों लागे ।
तंव ब्रह्मस्थानींचें बेगें ।
सहज फिटे ॥ २७९ ॥
आइकें कमळगर्भाकारें ।
जें महदाकाश दुसरें ।
जेथ चैतन्य आधातुरें ।
करूनि असिजे ॥ २८० ॥
तया हृदयाच्या परिवरीं ।
कुंडलिनिया परमेश्वरी ।
तेजाची शिदोरी ।
विनियोगिली ॥ २८१ ॥
बुद्धीचेनि शाकें ।
हातबोनें निकें ।
द्वैत तेथ न देखे ।
तैसें केलें ॥ २८२ ॥
निजकांती हारविली ।
मग प्राणुचि केवळ जाहाली ।
ते वेळीं कैसी गमली ।
म्हणावी पां ? ॥ २८३ ॥
हो कां जे पवनाची पुतळी ।
पांघुरली होती सोनसळी ।
ते फेडूनियां वेगळी ।
ठेविली तिया ॥ २८४ ॥
नातरी वायूचेनि आंगें झगटली ।
दीपाची दिठी निवटली ।
कां लखलखोनि हारपली ।
वीजु गगनीं ॥ २८५ ॥
तैशी हृदयकमळवेर्ही ।
दिसे जैशी सोनियाची सरी ।
नातरी प्रकाशजळाची झरी ।
वाहत आली ॥ २८६ ॥
मग ते हृदयभूमी पोकळे ।
जिराली कां एके वेळे ।
तैसें शक्तीचें रूप मावळे ।
शक्तीचिमाजीं ॥ २८७ ॥
तेव्हां तरी शक्तीचि म्हणिजे ।
एर्‍हवीं तो प्राणु केवळ जाणिजे ।
आतां नादुबिंदु नेणिजे ।
कळा ज्योती ॥ २८८ ॥
मनाचा हन मारु ।
कां पवनाचा आधारु ।
ध्यानाचा आदरु ।
नाहीं परी ॥ २८९ ॥
हे कल्पना घे सांडी ।
तें नाहीं इये परवडी ।
हे महाभूतांची फुडी ।
आटणी देखां ॥ २९० ॥
पिंडें पिंडाचा ग्रासु ।
तो हा नाथसंकेतींचा दंशु ।
परि दाऊनि गेला उद्देशु ।
श्रीमहाविष्णु ॥ २९१ ॥
तया ध्वनिताचें केणें सोडुनि ।
यथार्थाची घडी झाडुनी ।
उपलविली म्यां जाणुनी ।
ग्राहीक श्रोते ॥ २९२ ॥
युञ्जन्नेवं सदात्मानं
योगी नियतमानसः ।
शान्ति निर्वाणपरमां
मत्संस्थामधिगच्छति ॥ १५ ॥
ऐकें शक्तीचें तेज जेव्हां लोपे ।
तेथ देहाचें रूप हारपे ।
मग तो डोळ्यांमाजीं लपे ।
जगाचिया ॥ २९३ ॥
एर्‍हवीं आधिलाचि ऐसें ।
सावयव तरी दिसे ।
परी वायूचें कां जैसें ।
वळिलें होय ॥ २९४ ॥
नातरी कर्दळीचा गाभा ।
बुंथी सांडोनी उभा ।
कां अवयवचि नभा ।
उदयला तो ॥ २९५ ॥
तैसें होय शरीर ।
तैं तें म्हणिजे खेचर ।
हें पद होतां चमत्कार ।
पिंडजनीं ॥ २९६ ॥
देखें साधकु निघोनि जाये ।
मागां पाउलांची वोळ राहे ।
तेथ ठायीं ठायीं होये ।
अणिमादिक ॥ २९७ ॥
परि तेणें काय काज आपणयां ।
अवधारीं ऐसा धनंजया ।
लोप आथी भूतत्रया ।
देहींचा देहीं ॥ २९८ ॥
पृथ्वीतें आप विरवी ।
आपातें तेज जिरवी ।
तेजातें पवनु हरवी ।
हृदयामाजीं ॥ २९९ ॥
पाठीं आपण एकला उरे ।
परि शरीराचेनि अनुकारें ।
मग तोही निगे अंतरें ।
गगना मिळे ॥ ३०० ॥
ते वेळीं कुंडलिनी हे भाष जाये ।
मग मारुत ऐसें नाम होये ।
परि शक्तिपण तें आहे ।
जंव न मिळे शिवीं ॥ ३०१ ॥
मग जालंधर सांडी ।
ककारांत फोडी ।
गगनाचिये पाहाडीं ।
पैठी होय ॥ ३०२ ॥
ते ॐ काराचिये पाठी ।
पाय देत उठाउठी ।
पश्यंतीचिये पाउटी ।
मागां घाली ॥ ३०३ ॥
पुढां तन्मात्रा अर्धवेरी ।
आकाशाच्या अंतरीं ।
भरती गमे सागरीं ।
सरिता जेवीं ॥ ३०४ ॥
मग ब्रह्मरंध्रीं स्थिरावोनी ।
सोऽहंभावाच्या बाह्या पसरुनी ।
परमात्मलिंगा धांवोनी ।
आंगा घडे ॥ ३०५ ॥
तंव महाभूतांची जवनिका फिटे ।
मग दोहींसि होय झटें ।
तेथ गगनासकट आटे ।
समरसीं तिये ॥ ३०६ ॥
पैं मेघाचेनि मुखीं निवडिला ।
समुद्र कां वोघीं पडिला ।
तो मागुता जैसा आला ।
आपणपयां ॥ ३०७ ॥
तेवीं पिंडाचेनि मिषें ।
पदीं पद प्रवेशे ।
तें एकत्व होय तैसें ।
पंडुकुमरा ॥ ३०८ ॥
आतां दुजें हन होतें ।
कीं एकचि हें आइतें ।
ऐशिये विवंचनेपुरतें ।
उरेचिना ॥ ३०९ ॥
गगनीं गगन लया जाये ।
ऐसें जें कांहीं आहे ।
तें अनुभवें जो होये ।
तो होऊनि ठाके ॥ ३१० ॥
म्हणौनि तेथिंची मातु ।
न चढेचि बोलाचा हातु ।
जेणें संवादाचिया गांवाआंतु ।
पैठी कीजे ॥ ३११ ॥
अर्जुना एर्‍हवीं तरी ।
इया अभिप्रायाचा जे गर्व धरी ।
ते पाहें पां वैखरी ।
दुरी ठेली ॥ ३१२ ॥
भ्रूलता मागिलीकडे ।
तेथ मकाराचेंचि आंग न मांडे ।
सडेया प्राणा सांकडें ।
गगना येतां ॥ ३१३ ॥
पाठीं तेथेंचि तो भेसळला ।
तैं शब्दाचा दिवो मावळला ।
मग तयाहि वरी आटु भविन्नला ।
आकाशाचा ॥ ३१४ ॥
आतां महाशून्याचिया डोहीं ।
जेथ गगनसीचि थावो नाहीं ।
तेथ तागा लागेल काई ।
बोलाचा इया ? ॥ ३१५ ॥
म्हणौनि आखरामाजीं सांपडे ।
कीं कानवरी जोडे ।
हे तैसें नव्हे फुडें ।
त्रिशुद्धी गा ॥ ३१६ ॥
जें कहीं दैवें ।
अनुभविलें फावे ।
तैं आपणचि हें ठाकावें ।
होऊनियां ॥ ३१७ ॥
पुढती जाणणें तें नाहींचि ।
म्हणौनि असो किती हेंचि ।
बोलावें आतां वायांचि ।
धनुर्धरा ॥ ३१८ ॥
ऐसें शब्दजात माघौतें सरे ।
तेथ संकल्पाचें आयुष्य पुरे ।
वाराही जेथ न शिरे ।
विचाराचा ॥ ३१९ ॥
जें उन्मनियेचें लावण्य ।
जें तुर्येचें तारुण्य ।
अनादि जें अगण्य ।
परमतत्त्व ॥ ३२० ॥
जें विश्वाचें मूळ ।
जें योगद्रुमाचें फळ ।
जें आनंदाचें केवळ ।
चैतन्य गा ॥ ३२१ ॥
जें आकाराचा प्रांतु ।
जें मोक्षाचा एकांतु ।
जेथ आदि आणि अंतु ।
विरोनी गेले ॥ ३२२ ॥
जें महाभूतांचें बीज ।
जें महातेजाचें तेज ।
एवं पार्था जें निज- ।
स्वरूप माझें ॥ ३२३ ॥
ते हे चतुर्भुज कोंभेली ।
जयाची शोभा रूपा आली ।
देखोनि नास्तिकीं नोकिलीं ।
भक्तवृंदें ॥ ३२४ ॥
तें अनिर्वाच्य महासुख ।
पैं आपणचि जाहले जे पुरुष ।
जयांचे कां निष्कर्ष ।
प्राप्तिवेरीं ॥ ३२५ ॥
आम्हीं साधन हें जें सांगितलें ।
तेंचि शरीरीं जिहीं केलें ।
ते आमुचेनि पाडें आले ।
निर्वाळलेया ॥ ३२६ ॥
परब्रह्माचेनि रसें ।
देहाकृतीचिये मुसें ।
वोतींव जाहले तैसे ।
दिसती आंगें ॥ ३२७ ॥
जरी हे प्रतीति हन अंतरीं फांके ।
तरी विश्वचि हें अवघें झांके ।
तंव अर्जुन म्हणे निकें ।
साचचि जी हें ॥ ३२८ ॥
कां जें आपण आतां देवो ।
हा बोलिले जो उपावो ।
तो प्राप्तीचा ठावो ।
म्हणोनि घडे ॥ ३२९ ॥
इये अभ्यासीं जे दृढ होती ।
ते भरंवसेनि ब्रह्मत्वा येती ।
हें सांगतियाची रीती ।
कळलें मज ॥ ३३० ॥
देवा गोठीचि हे ऐकतां ।
बोधु उपजतसे चित्ता ।
मा अनुभवें तल्लीनता ।
नोहेल केवीं ? ॥ ३३१ ॥
म्हणौनि एथ कांहीं ।
अनारिसें नाहीं ।
परी नावभरी चित्त देईं ।
बोला एका ॥ ३३२ ॥
आतां कृष्णा तुवां सांगितला योगु ।
तो मना तरी आला चांगु ।
परि न शकें करूं पांगु ।
योग्यतेचा ॥ ३३३ ॥
सहजें आंगिक जेतुलें आहे ।
तेतुलियाची जरी सिद्धि जाये ।
तरी हाचि मार्गु सुखोपायें ।
अभ्यासीन ॥ ३३४ ॥
नातरी देवो जैसें सांगतील ।
तरी योग्यतेवीण होईल ।
तेंचि पुसों ॥ ३३५ ॥
जीवींचिये ऐसी धारण ।
म्हणोनि पुसावया जाहलें कारण ।
मग म्हणे तरी आपण ।
चित्त देइजो ॥ ३३६ ॥
हां हो जी अवधारिलें ।
जें हें साधन तुम्हीं निरूपिलें ।
तें आवडतयाहि अभ्यासिलें ।
फावों शके ? ॥ ३३७ ॥
कीं योग्यतेवीण नाहीं ।
ऐसें हन आहे कांहीं ।
तेथ श्रीकृष्ण म्हणती काई ।
धनुर्धरा ॥ ३३८ ॥
हें काज कीर निर्वाण ।
परि आणिकही जें कांहीं साधारण ।
तेंही अधिकाराचे वोडवेविण ।
काय सिद्धि जाय ? ॥ ३३९ ॥
पैं योग्यता जे म्हणिजे ।
ते प्राप्तीची अधीन जाणिजे ।
कां जे योग्य होऊनि कीजे ।
तें आरंभिलें फळें ॥ ३४० ॥
तरी तैसी एथ कांहीं ।
सावियाचि केणी नाहीं ।
आणि योग्यतेची काई ।
खाणी असे ? ॥ ३४१ ॥
नावेक विरक्तु ।
जाहला देहधर्मीं नियतु ।
तरि तोचि नव्हे व्यवस्थितु ।
अधिकारिया ? ॥ ३४२ ॥
येतुलालिये आयणीमाजिवडें ।
योग्यपण तूतेंही जोडे ।
ऐसें प्रसंगें सांकडें ।
फेडिलें तयाचें ॥ ३४३ ॥
मग म्हणे पार्था ।
ते हे ऐसी व्यवस्था ।
अनियतासि सर्वथा ।
योग्यता नाहीं ॥ ३४४ ॥
नात्यश्नतस्तु योगोऽस्ति
न चैकान्तमनश्नतः ।
न चाति स्वप्न शीलस्य
जाग्रतो नैव चार्जुन ॥ १६ ॥
जो रसनेंद्रियाचा अंकिला ।
कां निद्रेसी जीवें विकला ।
तो नाहींच एथ म्हणितला ।
अधिकारिया ॥ ३४५ ॥
अथवा आग्रहाचिये बांदोडी ।
क्षुधा तृषा कोंडी ।
आहारातें तोडी ।
मारूनियां ॥ ३४६ ॥
निद्रेचिया वाटा नवचे ।
ऐसा दृढिवेचेनि अवतरणें नाचे ।
तें शरीरचि नव्हे तयाचें ।
मा योगु कवणाचा ? ॥ ३४७ ॥
म्हणौनि अतिशयें विषयो सेवावा ।
तैसा विरोधु नोहावा ।
कां सर्वथा निरोधावा ।
हेंही नको ॥ ३४८ ॥
युक्ताहारविहारस्य
युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
युक्तस्वप्नावबोधस्य
योगो भवति दुःखहा ॥ १७ ॥
आहार तरी सेविजे ।
परी युक्तीचेनि मापें मविजे ।
क्रियाजात आचरिजे ।
तयाचि स्थिती ॥ ३४९ ॥
मितला बोलीं बोलिजे ।
मितलिया पाउलीं चालिजे ।
निद्रेही मानु दीजे ।
अवसरें एकें ॥ ३५० ॥
जागणें जरी जाहलें ।
तरी होआवें तें मितलें ।
येतुलेनि धातुसाम्य संचलें ।
असेल सहजें ॥ ३५१ ॥
ऐसें युक्तीचेनि हातें ।
जें इंद्रियां वोपिजे भातें ।
तैं संतोषासी वाढतें ।
मनचि करी ॥ ३५२ ॥
यदा विनियतं
चित्तमात्मन्येवावतिष्ठते ।
निःस्पृहः सर्वकामेभ्यः
युक्त इत्युच्यते तदा ॥ १८ ॥
बाहेर युक्तीची मुद्रा पडे ।
तव आंत आंत सुख वाढे ।
तेथें सहजेंचि योगु घडे ।
नाभ्यासितां ॥ ३५३ ॥
जैसें भाग्याचिया भडसें ।
उद्यमाचेनि मिसें ।
मग समृद्धिजात आपैसें ।
घर रिघे ॥ ३५४ ॥
तैसा युक्तिमंतु कौतुकें ।
अभ्यासाचिया मोहरा ठाके ।
आणि आत्मसिद्धीचि पिके ।
अनुभवु तयाचा ॥ ३५५ ॥
म्हणोनि युक्ति हे पांडवा ।
घडे जया सदैवा ।
तो अपवर्गीचिये राणिवा ।
अळंकारिजे ॥ ३५६ ॥
यथा दीपो निवातस्थो
नेङ्गते सोपमा स्मृता ।
योगिनो यतचित्तस्य
युञ्जतो योगमात्मनः ॥ १९ ॥
युक्ति योगाचें आंग पावे ।
ऐसें प्रयाग जेथ होय बरवे ।
तेथ क्षेत्रसंन्यासें स्थिरावे ।
मानस जयाचे ॥ ३५७ ॥
तयातें योगयुक्त तूं म्हण ।
हेंही प्रसंगें जाण ।
तें दीपाचे उपलक्षण ।
निर्वातींचिया ॥ ३५८ ॥
आतां तुझें मनोगत जाणोनी ।
कांहीं एक आम्ही म्हणौनि ।
तें निकें चित्त देउनी ।
परिसावे गा ॥ ३५९ ॥
तूं प्राप्तीची चाड वाहसी ।
परी अभ्यासीं दक्षु नव्हसी ।
तें सांग पां काय बिहसी ।
दुवाडपणा ? ॥ ३६० ॥
तरी पार्था हें झणें ।
सायास घेशीं हो मनें ।
वायां बागूल इये दुर्जनें ।
इंद्रियें करिती ॥ ३६१ ॥
पाहें पां आयुष्यातें अढळ करी ।
जें सरतें जीवित वारी ।
तया औषधातें वैरी ।
काय जिव्हा न म्हणे ? ॥ ३६२ ॥
ऐसें हितासि जें जें निकें ।
तें सदाचि या इंद्रियां दुःखें ।
एर्‍हवीं सोपें योगासारिखें ।
कांहीं आहे ? ॥ ३६३ ॥
यत्रोपरमते चित्तं
निरुद्धं योगसेवया ।
यत्र चैवात्मनात्मानं
पश्यन् आत्मनि तुष्यति ॥ २० ॥
सुखमात्यन्तिकं यत्तत्
बुद्धिग्राह्यमतीन्द्रियम् ।
वेत्ति यत्र न चैवायं
स्थितश्चलति तत्त्वतः ॥ २१ ॥
म्हणौनि आसनाचिया गाढिका ।
जो आम्हीं अभ्यासु सांगितला निका ।
तेणें होईल तरी हो कां ।
निरोधु यया ॥ ३६४ ॥
एर्‍हवीं तरी येणें योगें ।
जैं इंद्रियां विंदाण लागे ।
तैं चित्त भेटों रिगे ।
आपणपेयां ॥ ३६५ ॥
परतोनि पाठिमोरें ठाके ।
आणि आपणियांतें आपण देखे ।
देखतखेवों वोळखे ।
म्हणे तत्त्व हें मी ॥ ३६६ ॥
तिये ओळखीचिसरिसें ।
सुखाचिया साम्राज्यीं बैसे ।
मग आपणपां समरसें ।
विरोनि जाय ॥ ३६७ ॥
जयापरतें आणिक नाहीं ।
जयातें इंद्रियें नेणती कहीं ।
तें आपणचि आपुलिया ठायीं ।
होऊनि ठाके ॥ ३६८ ॥
यं लब्ध्वा चापरं लाभं
मन्यते नाधिकं ततः ।
यस्मिन्स्थितो न दुःखेन
गुरुणापि विचाल्यते ॥ २२ ॥
मग मेरूपासूनि थोरें ।
देह दुःखाचेनि डोंगरें ।
दाटिजो पां पडिभरें ।
चित्त न दटे ॥ ३६९ ॥
कां शस्त्रें वरी तोडिलिया ।
देह अग्निमाजीं पडलिया ।
चित्त महासुखीं पहुडलिया ।
चेवोचि नये ॥ ३७० ॥
ऐसें आपणपां रिगोनि ठाये ।
मग देहाची वासु न पाहे ।
आणिकचि सुख होऊनि जाये ।
म्हणूनि विसरे ॥ ३७१ ॥
तं विद्याद् दुःखसंयोग
वियोगं योगसंज्ञितम् ।
स निश्चयेन योक्तव्यो
योगोऽनिर्विण्णचेतसा ॥ २३ ॥
जया सुखाचिया गोडी ।
मग आर्तीची सेचि सोडी ।
संसाराचिया तोंडीं ।
गुंतलें जें ॥ ३७२ ॥
जें योगाची बरव ।
संतोषाची राणिव ।
ज्ञानाची जाणीव ।
जयालागीं ॥ ३७३ ॥
तें अभ्यासिलेनि योगें ।
सावयव देखावें लागे ।
देखिलें तरी आंगें ।
होईजेल गा ॥ ३७४ ॥
संकल्पप्रभवान्कामांस्त्यक्त्वा
सर्वानशेषतः ।
मनसैवेन्द्रियग्रामं
विनियम्य समन्ततः ॥ २४ ॥
तरि तोचि योगु बापा ।
एके परी आहे सोपा ।
जरी पुत्रशोकु संकल्पा ।
दाखविजे ॥ ३७५ ॥
हां विषयातें निमालिया आइके ।
इंद्रियें नेमाचिया धारणीं देखे ।
तरी हियें घालूनि मुके ।
जीवित्वासी ॥ ३७६ ॥
ऐसें वैराग्य हें करी ।
तरी संकल्पाची सरे वारी ।
सुखें धृतीचिया धवळारीं ।
बुद्धि नांदे ॥ ३७७ ॥
शनैः शनैरुपरमेत्
बुद्ध्या धृतिगृहीतया ।
आत्मसंस्थं मनः कृत्वा न
कींचिदपि चिन्तयेत् ॥ २५ ॥
यतो यतो निश्चरति
मनश्चंचलमस्थिरम् ।
ततस्ततो नियम्यैतदात्मन्येव
वशं नयेत् ॥ २६ ॥
बुद्धी धैर्या होय वसौटा ।
मनातें अनुभवाचिया वाटा ।
हळु हळु करी प्रतिष्ठा ।
आत्मभुवनीं ॥ ३७८ ॥
याही एके परी ।
प्राप्ती आहे विचारीं ।
हें न ठके तरी सोपारी ।
आणिक ऐकें ॥ ३७९ ॥
आतां नियमुचि हा एकला ।
जीवें करावा आपुला ।
जैसा कृतनिश्चयाचिया बोला- ।
बाहेरा नोहे ॥ ३८० ॥
ऐसें आपुले पायवरी ।
चालिजे आपुले पाठीवरी ।
हें पार्था नागवे तरी ।
आन ऐकें ॥ ३९० ॥
सर्वभूतस्थमात्मानं
सर्वभूतानि चात्मनि ।
ईक्षते योगयुक्तात्मा
सर्वत्र समदर्शनः ॥ २९ ॥
यो मां पश्यति सर्वत्र
सर्वं च मयि पश्यति ।
तस्याहं न प्रणश्यामि
स च मे न प्रणश्यति ॥ ३० ॥
तरी मी तंव सकळ देहीं ।
असे एथ विचारु नाहीं ।
आणि तैसेंचि माझ्या ठायीं ।
सकळ असे ॥ ३९१ ॥
हें ऐसेंचि संचलें ।
परस्परें मिसळलें ।
बुद्धी घेपे एतुलें ।
होआवें गा ॥ ३९२ ॥
एर्‍हवीं तरी अर्जुना ।
जो एकवटलिया भावना ।
सर्वभूतीं अभिन्ना ।
मातें भजे ॥ ३९३ ॥
भूतांचेनि अनेकपणें ।
अनेक नोहे अंतःकरणें ।
केवळ एकत्वचि माझें जाणें ।
सर्वत्र जो ॥ ३९४ ॥
मग तो एक हा मियां ।
बोलता दिसतसे वायां ।
एर्‍हवीं न बोलिजे तरी धनंजया ।
तो मीचि आहें ॥ ३९५ ॥
दीपा आणि प्रकाशा ।
एकवंकीचा पाडु जैसा ।
तो माझ्या ठायीं तैसा ।
मी तयामाजीं ॥ ३९६ ॥
जैसा उदकाचेनि आयुष्यें रसु ।
कां गगनाचेनि मानें अवकाशु ।
तैसा माझेनि रूपें रूपसु ।
पुरुषु तो गा ॥ ३९७ ॥
सर्वभूतस्थितं यो मां
भजत्येकत्वमास्थितः ।
सर्वथा वर्तमानोऽपि स
योगी मयि वर्तते ॥ ३१ ॥
जेणें ऐक्याचिये दिठी ।
सर्वत्र मातेंचि किरीटी ।
देखिला जैसा पटीं ।
तंतु एकु ॥ ३९८ ॥
कां स्वरूपें तरी बहुतें आहाती ।
परी तैसीं सोनीं बहुवें न होती ।
ऐसी ऐक्याचळाची स्थिती ।
केली जेणें ॥ ३९९ ॥
नातरी वृक्षांचीं पानें जेतुलीं ।
तेतुलीं रोपें नाहीं लाविलीं ।
ऐसी अद्वैतदिवसें पाहली ।
रात्री जया ॥ ४०० ॥
तो पंचात्मकीं सांपडे ।
तरी मग सांग पां कैसेनि अडे ? ।
जो प्रतीतीचेनि पाडें ।
मजसीं तुके ॥ ४०१ ॥
माझें व्यापकपण आघवें ।
गवसलें तयाचेनि अनुभवें ।
तरी न म्हणतां स्वभावें ।
व्यापकु जाहला ॥ ४०२ ॥
आतां शरीरीं तरी आहे ।
परी शरीराचा तो नोहे ।
ऐसें बोलवरी होये ।
तें करूं ये काई ॥ ४०३ ॥
आत्मौपम्येन सर्वत्र
समं पश्यति योऽर्जुन ।
सुखं वा यदि वा दुःखं
स योगी परमो मतः ॥ ३२ ॥
म्हणौनि असो तें विशेषें ।
आपणपेयांसारिखें ।
जो चराचर देखे ।
अखंडित ॥ ४०४ ॥
सुखदुःखादि वर्में ।
कां शुभाशुभें कर्में ।
दोनी ऐसीं मनोधर्में ।
नेणेचि जो ॥ ४०५ ॥
हें सम विषम भाव ।
आणिकही विचित्र जें सर्व ।
तें मानी जैसे अवयव ।
आपुले होती ॥ ४०६ ॥
हें एकैक काय सांगावें ।
जया त्रैलोक्यचि आघवें ।
मी ऐसें स्वभावें ।
बोधा आलें ॥ ४०७ ॥
तयाही देह एकु कीर आथी ।
लौकिकीं सुखदुःखी तयातें म्हणती ।
परी आम्हांतें ऐसी प्रतीती ।
परब्रह्मचि हा ॥ ४०८ ॥
म्हणौनि आपणपां विश्व देखिजे ।
आणि आपण विश्व होईजे ।
ऐसें साम्यचि एक उपासिजे ।
पांडवा गा ॥ ४०९ ॥
हें तूतें बहुतीं प्रसंगीं ।
आम्ही म्हणों याचिलागीं ।
जे साम्यापरौती जगीं ।
प्राप्ति नाहीं ॥ ४१० ॥
अर्जुन उवाच ।
योऽयं योगस्त्वया
प्रोक्तः साम्येन मधुसूदन ।
एतस्याहं न पश्यामि
चंचलत्वात् स्थितिं स्थिराम् ॥ ३३ ॥
चंचलं हि मनः कृष्ण
प्रमाथि बलवद् दृढम् ।
तस्याहं निग्रहं मन्ये
वायोरिव सुदुष्करम् ॥ ३४ ॥
तंव अर्जुन म्हणे देवा ।
तुम्ही सांगा कीर आमुचिया कणवा ।
परी न पुरों जी स्वभावा ।
मनाचिया ॥ ४११ ॥
हें मन कैसें केवढें ।
ऐसें पाहों म्हणों तरी न सांपडें ।
एर्‍हवीं राहाटावया थोडें ।
त्रैलोक्य यया ॥ ४१२ ॥
म्हणौनि ऐसें कैसें घडेल ।
जे मर्कट समाधी येईल ।
कां राहा म्हणतलिया राहेल ।
महावातु ? ॥ ४१३ ॥
जें बुद्धीतें सळी ।
निश्चयातें टाळी ।
धैर्येसीं हातफळी ।
मिळऊनि जाय ॥ ४१४ ॥
जें विवेकातें भुलवी ।
संतोषासी चाड लावी ।
बैसिजें तरी हिंडवी ।
दाही दिशा ॥ ४१५ ॥
जें निरोधलें घे उवावो ।
जया संयमुचि होय सावावो ।
तें मन आपुला स्वभावो ।
सांडील काई ? ॥ ४१६ ॥
म्हणौनि मन एक निश्चळ राहेल ।
मग आम्हांसि साम्य होईल ।
हें विशेषेंही न घडेल ।
याचिलागीं ॥ ४१७ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
असंशयं महाबाहो
मनो दुर्निग्रहं चलम् ।
अभ्यासेन तु कौन्तेय
वैराग्येण च गृह्यते ॥ ३५ ॥
तंव कृष्ण म्हणे देवा ।
तुम्ही सांगा कीर आमुचिया कणवा ।
परी न पुरों जी स्वभावा ।
मनाचिया ॥ ४११ ॥
परि वैराग्याचेनि आधारें ।
जरी लाविलें अभ्यासाचिये मोहरें ।
तरी केतुलेनि एके अवसरें ।
स्थिरावेल ॥ ४१९ ॥
कां जें यया मनाचें एक निकें ।
जें देखिलें गोडीचिया ठाया सोके ।
म्हणौनि अनुभवसुखचि कवतिकें ।
दावीत जाइजे ॥ ४२० ॥
असंयतात्मना योगो
दुष्प्राप इति मे मतिः ।
वश्यात्मना तु यतता
शक्योऽवाप्तुमुपायतः ॥ ३६ ॥
एर्‍हवीं विरक्ति जयांसि नाहीं ।
जे अभ्यासीं न रिघती कहीं ।
तयां नाकळे हें आम्हीही ।
न मनूं कायी ॥ ४२१ ॥
परि यमनियमांचिया वाटा न वचिजे ।
कहीं वैराग्याची से न करिजे ।
केवळ विषयजळीं ठाकिजे ।
बुडी देउनी ॥ ४२२ ॥
यया जालिया मानसा कहीं ।
युक्तीची कांबी लागली नाहीं ।
तरी निश्चळ होईल काई ।
कैसेनि सांगें ? ॥ ४२३ ॥
म्हणौनि मनाचा निग्रहो होये ।
ऐसा उपाय जो आहे ।
तो आरंभीं मग नोहे ।
कैसा पाहों ॥ ४२४ ॥
तरी योगसाधन जितुकें ।
कें अवघेंचि काय लटिकें ? ।
परि आपणयां अभ्यासूं न ठाके ।
हेंचि म्हण ॥ ४२५ ॥
आंगीं योगाचें होय बळ ।
तरी मन केतुलें चपळ ? ।
काय महदादि हें सकळ ।
आपु नोहे ? ॥ ४२६ ॥
तेथ अर्जुन म्हणे निकें ।
देवो बोलती तें न चुके ।
साचचि योगबळेंसीं न तुके ।
मनोबळ ॥ ४२७ ॥
तरी तोचि योगु कैसा केवीं जाणों ।
आम्ही येतुले दिवस याची मातुही नेणों ।
म्हणौनि मनातें जी म्हणों ।
अनावर ॥ ४२८ ॥
हा आतां आघवेया जन्मा ।
तुझेनि प्रसादें पुरुषोत्तमा ।
योगपरिचयो आम्हां ।
जाहला आजी ॥ ४२९ ॥
अर्जुन उवाच ।
अयतिः श्रद्धयोपेतो
योगाच्चलितमानसः ।
अप्राप्य योगसंसिद्धि कां
गतिं कृष्ण गच्छति ॥ ३७ ॥
कच्चिन्नोभयविभ्रष्टश्छिन्नाभ्रमिव नश्यति ।
अप्रतिष्ठो महाबाहो
विमूढो ब्रह्मणः पथि ॥ ३८ ॥
एतन्मे संशयं कृष्ण
छेत्तुमर्हस्यशेषतः ।
त्वदन्यः संशयस्यास्य
छेत्ता न ह्युपपद्यते ॥ ३९ ॥
परि आणिक एक गोसांविया ।
मज संशयो असे साविया ।
तो तूं वांचूनि फेडावया ।
समर्थु नाहीं ॥ ४३० ॥
म्हणौनि सांगें गोविंदा ।
कवण एकु मोक्षपदा ।
झोंबत होता श्रद्धा ।
उपायेंविण ॥ ४३१ ॥
इंद्रियग्रामोनि निघाला ।
आस्थेचिया वाटे लागला ।
आत्मसिद्धिचिया पुढिला ।
नगरा यावया ॥ ४३२ ॥
तंव आत्मसिद्धि न ठकेचि ।
आणि मागुतें न येववेचि ।
ऐसा अस्तु गेला माझारींचि ।
आयुष्यभानु ॥ ४३३ ॥
जैसें अकाळीं आभाळ ।
अळुमाळु सपातळ ।
विपायें आलें केवळ ।
वसे ना वर्षे ॥ ४३४ ॥
तैसीं दोन्ही दुरावलीं ।
जे प्राप्ती तंव अलग ठेली ।
आणि अप्राप्तीही सांडवली ।
श्रद्धा तया ॥ ४३५ ॥
ऐसा दोंला अंतरला कां जी ।
जो श्रद्धेच्या समाजीं ।
बुडाला तया हो जी ।
कवण गति ? ॥ ४३६ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
पार्थ नैवेह नामुत्र
विनाशः तस्य विद्यते ।
न हि कल्याणकृत्कश्चिदत्
दुर्गतिं तात गच्छति ॥ ४० ॥
तंव कृष्ण म्हणती पार्था ।
जया मोक्षसुखीं आस्था ।
तया मोक्षावांचूनि अन्यथा ।
गती आहे गा ? ॥ ४३७ ॥
परि एतुलें हेंचि एक घडे ।
जें माझारीं विसावें पडे ।
तेंही परी ऐसेनि सुरवाडें ।
जो देवां नाहीं ॥ ४३८ ॥
एर्‍हवीं अभ्यासाचा उचलता ।
पाउलीं जरी चालता ।
तरी दिवसाआधीं ठाकिता ।
सोऽहंसिद्धीतें ॥ ४३९ ॥
परि तेतुला वेगु नव्हेचि ।
म्हणौनि विसांवा तरी निकाचि ।
पाठीं मोक्षु तंव तैसाचि ।
ठेविला असे ॥ ४४० ॥
प्राप्य पुण्यकृतां
लोकानुषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनां श्रीमतां गेहे
योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥ ४१ ॥
ऐकें कवतिक हें कैसें ।
जें शतमखा लोक सायासें ।
तें तो पावे अनायासें ।
कैवल्यकामु ॥ ४४१ ॥
मग तेथिंचे जे अमोघ ।
अलौकिक भोग ।
भोगितांही सांग ।
कांटाळे मन ॥ ४४२ ॥
हा अंतरायो अवचितां ।
कां वोढवला भगवंता ? ।
ऐसा दिविभोग भोगितां ।
अनुतापी नित्य ॥ ४४३ ॥
पाठीं जन्में संसारीं ।
परि सकळ धर्माचिया माहेरीं ।
लांबा उगवे आगरीं ।
विभवश्रियेचा ॥ ४४४ ॥
जयातें नीतिपंथें चालिजे ।
सत्यधूत बोलिजे ।
देखावें तें देखिजे ।
शास्त्रदृष्टीं ॥ ४४५ ॥
वेद तो जागेश्वरु ।
जया व्यवसाय निजाचारु ।
सारासार विचारु ।
मंत्री जया ॥ ४४६ ॥
जयाच्या कुळीं चिंता ।
जाली ईश्वराची पतिव्रता ।
जयातें गृहदेवता ।
आदि ऋद्धि ॥ ४४७ ॥
ऐसी निजपुण्याची जोडी ।
वाढिन्नली सर्वसुखाची कुळवाडी ।
तिये जन्मे तो सुरवाडी ।
योगच्युतु ॥ ४४८ ॥
अथवा योगिनामेव
कुले भवति धीमताम् ।
एतद्धि दुर्लभतरं लोके
जन्म यदीदृशम् ॥ ४२ ॥
तत्र तं बुद्धिसंयोगं
लभते पौर्वदेहिकम् ।
यतते च ततो भूयः
संसिद्धौ कुरुनन्दन ॥ ४३ ॥
अथवा ज्ञानाग्निहोत्री ।
जे परब्रह्मण्यश्रोत्री ।
महासुखक्षेत्रीं ।
आदिवंत ॥ ४४९ ॥
जे सिद्धांताचिया सिंहासनीं ।
राज्य करिती त्रिभुवनीं ।
जे कूजती कोकिल वनीं ।
संतोषाच्या ॥ ४५० ॥
जे विवेकद्रुमाचे मुळीं ।
बैसले आहाति नित्य फळीं ।
तया योगियांचिया कुळीं ।
जन्म पावे ॥ ४५१ ॥
मोटकी देहाकृति उमटे ।
आणि निजज्ञानाची पाहांट फुटे ।
सूर्यापुढें प्रगटे ।
प्रकाशु जैसा ॥ ४५२ ॥
तैसी दशेची वाट न पाहतां ।
वयसेचिया गांवा न येतां ।
बाळपणींच सर्वज्ञता ।
वरी तयातें ॥ ४५३ ॥
तिये सिद्धप्रज्ञेचेनि लाभें ।
मनचि सारस्वतें दुभे ।
मग सकळ शास्त्रे स्वयंभें ।
निघती मुखें ॥ ४५४ ॥
ऐसें जे जन्म ।
जयालागीं देव सकाम ।
स्वर्गीं ठेले जप होम ।
करिती सदा ॥ ४५५ ॥
अमरीं भाट होईजे ।
मग मृत्युलोकातें वानिजे ।
ऐसें जन्म पार्था गा जे ।
तें तो पावे ॥ ४५६ ॥
पूर्वाभ्यासेन तेनैव
र्हि यते ह्यवशोऽपि सः ।
जिज्ञासुरपि योगस्य
शब्दब्रह्मातिवर्तते ॥ ४४ ॥
आणि मागील जे सद्‌बुद्धि ।
जेथ जीवित्वा जाहाली होती अवधि ।
मग तेचि पुढती निरवधि ।
नवी लाहे ॥ ४५७ ॥
तेथ सदैवा आणि पायाळा ।
वरी दिव्यांजन होय डोळां ।
मग देखे जैसी अवलीळा ।
पाताळधनें ॥ ४५८ ॥
तैसें दुर्भेद जे अभिप्राय ।
कां गुरुगम्य हन ॠडाय ।
तेथ सौरसेंवीण जाय ।
बुद्धि तयाची ॥ ४५९ ॥
बळियें इंद्रियें येती मना ।
मन एकवटे पवना ।
पवन सहजे गगना ।
मिळोंचि लागे ॥ ४६० ॥
ऐसें नेणों काय आपैसें ।
तयातेंचि कीजे अभ्यासें ।
समाधि घर पुसे ।
मानसाचें ॥ ४६१ ॥
जाणिजे योगपीठीचा भैरवु ।
काय हा आरंभरंभेचा गौरवु ।
कीं वैराग्यसिद्धीचा अनुभवु ।
रूपा आला ॥ ४६२ ॥
हा संसारु उमाणितें माप ।
कां अष्टांगसामग्रीचें द्वीप ।
जैसें परिमळेंचि धरिजे रूप ।
चंदनाचें ॥ ४६३ ॥
तैसा संतोषाचा काय घडिला ।
कीं सिद्धिभांडारींहूनि काढिला ।
दिसे तेणें मानें रूढला ।
साधकदशे ॥ ४६४॥
प्रयत्‍नाद् यतमानस्तु
योगी संशुद्धकिल्बिषः ।
अनेकजन्मसंसिद्धः ततो
याति परां गतिम् ॥ ४५ ॥
जे वर्षशतांचिया कोडी ।
जन्मसहस्रांचिया आडी ।
लंघितां पातला थडी ।
आत्मसिद्धीची ॥ ४६५ ॥
म्हणौनि साधनजात आघवें ।
अनुसरे तया स्वभावें ।
मग आयतिये बैसे राणिवे ।
विवेकाचिये ॥ ४६६॥
पाठीं विचारितया वेगां ।
तो विवेकुही ठाके मागां ।
मग अविचारणीय तें आंगा ।
घडोनि जाय ॥ ४६७ ॥
तेथ मनाचें मेहुडें विरे ।
पवनाचें पवनपण सरे ।
आपणपां आपण मुरे ।
आकाशही ॥ ४६८ ॥
प्रणवाचा माथा बुडे ।
येतुलेनि अनिर्वाच्य सुख जोडे ।
म्हणौनि आधींचि बोलु बहुडे ।
तयालागीं ॥ ४६९ ॥
ऐसी ब्रह्मींची स्थिती ।
जे सकळां गतींसी गती ।
तया अमूर्ताची मूर्ति ।
होऊनि ठाके ॥ ४७० ॥
तेणें बहुतीं जन्मीं मागिलीं ।
विक्षेपांचीं पाणिवळें झाडिलीं ।
म्हणौनि उपजतखेंवो बुडाली ।
लग्नघटिका ॥ ४७१ ॥
आणि तद्‌रूपतेसीं लग्न ।
लागोनि ठेलें अभिन्न ।
जैसे लोपलें अभ्र गगन ।
होऊनि ठाके ॥ ४७२ ॥
तैसें विश्व जेथ होये ।
मागौतें जेथ लया जाये ।
तें विद्यमानेंचि देहें ।
जाहला तो गा ॥ ४७३ ॥
तपस्विभ्योऽधिको योगी
ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः ।
कर्मिभ्यश्चाधिको योगी
तस्माद्योगी भवार्जुन ॥ ४६ ॥
जया लाभाचिया आशा ।
करूनि धैर्यबाहूंचा भरंवसा ।
घालीत षट्कर्मांचा धारसां ।
कर्मनिष्ठ ॥ ४७४ ॥
कां जिये एक वस्तूलांगीं ।
बाणोनि ज्ञानाची वज्रांगी ।
झुंजत प्रपंचेंशीं समरंगीं ।
ज्ञानिये गा ॥ ४७५ ॥
अथवा निलागें निसरडा ।
तपोदुर्गाचा आडकडा ।
झोंबती तपिये चाडा ।
जयाचिया ॥ ४७६ ॥
जें भजतियां भज्य ।
याज्ञिकांचें याज्य ।
एवं जें पूज्य ।
सकळां सदा ॥ ४७७ ॥
तेंचि तो आपण ।
स्वयें जाहला निर्वाण ।
जें साधकांचें कारण ।
सिद्ध तत्त्व ॥ ४७८ ॥
म्हणौनि कर्मनिष्ठा वंद्यु ।
तो ज्ञानियांसि वेद्यु ।
तापसांचा आद्यु ।
तपोनाथु ॥ ४७९ ॥
पैं जीवपरमात्मसंगमा ।
जयाचें येणें जाहलें मनोधर्मा ।
तो शरीरीचि परी महिमा ।
ऐशी पावे ॥ ४८० ॥
म्हणौनि याकारणें ।
तूंतें मी सदा म्हणें ।
योगी होईं अंतःकरणें ।
पंडुकुमरा ॥ ४८१ ॥
योगिनामपि सर्वेषां
मद्गतेनान्तरात्मना ।
श्रद्धावान्भजते यो मां स
मे युक्ततमो मतः ॥ ४७ ॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्‌भगवद्‌गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे ध्यानयोगो
नाम षष्ठोध्यायः ॥ ६ ॥
अगा योगी जो म्हणिजे ।
तो देवांचा देवो जाणिजे ।
आणि सुख सर्वस्व माझें ।
चैतन्य तो ॥ ४८२ ॥
तेथ भजता भजन भजावें ।
हें भक्तिसाधन जें आघवें ।
तो मीचि जाहलों अनुभवें ।
अखंडित ॥ ४८३ ॥
मग तया आम्हां प्रीतीचें ।
स्वरूप बोलीं निर्वचे ।
ऐसें नव्हे गा तो साचें ।
सुभद्रापती ॥ ४८४ ॥
तया एकवटलिया प्रेमा ।
जरी पाडें पाहिजे उपमा ।
तरी मी देह तो आत्मा ।
हेंचि होय ॥ ४८५ ॥
ऐसे भक्तचकोरचंद्रें ।
त्रिभुवनैकनरेंद्रें ।
बोलिलें गुणसमुद्रें ।
संजयो म्हणे ॥ ४८६ ॥
तेथ आदिलापासूनि पार्था ।
ऐकिजे ऐसीचि आस्था ।
दुणावली हें यदुनाथा ।
भावों सरलें ॥ ४८७ ॥
कीं सावियाचि मनीं संतोषला ।
जे बोला आरिसा जोडला ।
तेणें हरिखें आतां उपलवला ।
निरूपील ॥ ४८८ ॥
तो प्रसंगु आहे पुढां ।
जेथ शांतु दिसेल उघडा ।
तो पालविजेल मुडा ।
प्रमेयबीजाचा ॥ ४८९ ॥
जें सात्त्विकाचेनि वडपें ।
गेलें आध्यात्मिक खरपें ।
सहजें निडारले वाफे ।
चतुरचित्ताचे ॥ ४९० ॥
वरी अवधानाचा वाफसा ।
लाधला सोनया ऐसा ।
म्हणौनि पेरावया धिंवसा ।
श्रीनिवृत्तीसी ॥ ४९१ ॥
ज्ञानदेव म्हणे मी चाडें ।
सद्‌गुरूंनीं केलें कोडें ।
माथां हात ॠपें तें फुडें ।
बीजचि वाइलें ॥ ४९२ ॥
म्हणौनि येणें मुखें जें ।
जें निगे ।
तें संतांच्या हृदयीं साचचि लागे ।
हें असो सांगों श्रीरंगें ।
बोलिलें जें ॥ ४९३ ॥
परी तें मनाच्या कानीं ऐकावें ।
बोल बुद्धीच्या डोळां देखावें ।
हे सांटोवाटीं घ्याविती ।
चित्ताचिया ॥ ४९४ ॥
अवधानाचेनि हातें ।
नेयावें हृदयांआतौतें ।
हे रिझवितील आयणीतें ।
सज्जनांचिये ॥ ४९५ ॥
हे स्वहितातें निवविती ।
परिणामातें जीवविती ।
सुखाची वाहविती ।
लाखोली जीवां ॥ ४९६ ॥
आतां अर्जुनेंसीं श्रीमुकुंदें ।
नागर बोलिजेल विनोदें ।
तें वोंवियेचेनि प्रबंधें ।
सांगेन मी ॥ ४९७ ॥
इति श्रीज्ञानदेवविरचितायां
भावार्थदीपिकायां षष्ठोऽध्यायः ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse