दशक एकोणविसावा
Embedded Files
दशक एकोणविसावा : शिकवण
समास पहिला :
लेखनक्रियानिरूपण ॥ श्रीराम ॥
ब्राह्मणें बाळबोध अक्षर ।
घडसुनी करावें सुंदर ।
जें देखतांचि चतुर ।
समाधान पावती ॥ १॥
वाटोळें सरळें मोकळें ।
वोतलें मसीचें काळें ।
कुळकुळीत वळी चालिल्या ढाळें ।
मुक्तमाळा जैशा ॥ २॥
अक्षरमात्र तितुकें नीट ।
नेमस्त पैस काने नीट ।
आडव्या मात्रा त्या हि नीट ।
आर्कुलीं वेलांड्या ॥ ३॥
पहिलें अक्षर जें काढिलें ।
ग्रंथ संपेतों पाहात गेलें ।
येका टांकेंचि लिहिलें ।
ऐसें वाटे ॥ ४॥
अक्षराचें काळेपण ।
टांकाचें ठोसरपण ।
तैसेंचि वळण वांकाण ।
सारिखेंचि ॥ ५॥
वोळीस वोळी लागेना ।
आर्कुली मात्रा भेदीना ।
खालिले वोळीस स्पर्शेना ।
अथवा लंबाकार ॥ ६॥
पान शिषानें रेखाटावें ।
त्यावरी नेमकचि ल्याहावें ।
दुरी जवळी न व्हावें ।
अंतर वोळींचे ॥ ७॥
कोठें शोधासी आडेना ।
चुकी पाहातां सांपडेना ।
गरज केली हें घडेना ।
लेखकापसुनी ॥ ८॥
ज्याचें वय आहे नूतन ।
त्यानें ल्याहावें जपोन ।
जनासी पडे मोहन ।
ऐसें करावें ॥ ९॥
बहु बारिक तरुणपणीं ।
कामा नये म्हातारपणीं ।
मध्यस्त लिहिण्याची करणी ।
केली पाहिजे ॥ १०॥
भोंवतें स्थळ सोडून द्यावें ।
मधेंचि चमचमित ल्याहावें ।
कागद झडतांहि झडावें ।
नलगेचि अक्षर ॥ ११॥
ऐसा ग्रंथ जपोनी ल्याहावा ।
प्राणी मात्रास उपजे हेवा ।
ऐसा पुरुष तो पाहावा ।
म्हणती लोक ॥ १२॥
काया बहुत कष्टवावी ।
उत्कट कीर्ति उरवावी ।
चटक लाउनी सोडावी ।
कांहीं येक ॥ १३॥
घट्य कागद आणावे ।
जपोन नेमस्त खळावे ।
लिहिण्याचे सामे असावे ।
नानापरी ॥ १४॥
सुर्या कातर्या जागाईत ।
खळी घोंटाळें तागाईत ।
नाना सुरंग मिश्रित ।
जाणोनि घ्यावें ॥ १५॥
नाना देसीचे बरु आणावे ।
घटी बारिक सरळे घ्यावे ।
नाना रंगाचे आणावे ।
नाना जिनसी ॥ १६॥
नाना जिनसी टांकतोडणी ।
नाना प्रकारें रेखाटणी ।
चित्रविचित्र करणी ।
सिसेंलोळ्या ॥ १७॥
हिंगुळ संग्रहीं असावे ।
वळले आळिते पाहोन घ्यावे ।
सोपें भिजौनी वाळवावे ।
संग्रह मसीचे ॥ १८॥
तगटी इतिश्रया कराव्या ।
बंदरी फळ्या घोटाव्या ।
नाना चित्रीं चिताराव्या ।
उंच चित्रें ॥ १९॥
नाना गोप नाना बासनें ।
मेणकापडें सिंदुरवणें ।
पेट्या कुलुपें जपणें ।
पुस्तकाकारणें ॥ २०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
लेखनक्रियानिरूपणनाम
समास पहिला ॥
समास दुसरा :
विवरणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
मागां बोलिले लेखनभेद ।
आतां ऐका अर्थभेद ।
नाना प्रकारीचे संवाद ।
समजोन घ्यावे ॥ १॥
शब्दभेद अर्थभेद ।
मुद्राभेद प्रबंधभेद ।
नाना शब्दाचे शब्दभेद ।
जाणोनी पाहावे ॥ २॥
नाना आशंका प्रत्योत्तरें ।
नाना प्रचित साक्षात्कारें ।
जेणें करितां जगदांतरें ।
चमत्कारती ॥ ३॥
नाना पूर्वपक्ष सिद्धांत ।
प्रत्ययो पाहावा नेमस्त ।
अनुमानाचे स्वस्तवेस्त ।
बोलोंचि नये ॥ ४॥
प्रवृत्ति अथवा निवृत्ती ।
प्रचितीविण अवघी भ्रांती ।
गलंग्यांमधील जगज्जोति ।
चेतेल कोठें ॥ ५॥
हेत समजोन उत्तर देणें ।
दुसर्याचे जीवीचें समजणें ।
मुख्य चातुर्याचीं लक्षणें ।
तें हें ऐसीं ॥ ६॥
चातुर्येंविण खटपट ।
ते विद्यादि फलकट ।
सभेमधें आटघाट ।
समाधान कैचें ॥ ७॥
बहुत बोलणें ऐकावें ।
तेथें मोन्यचि धरावें ।
अल्पचिन्हें समजावें ।
जगदांतर ॥ ८॥
बाष्कळामधें बैसो नये ।
उद्धटासिं तंडों नये ।
आपणाकरितां खंडों नये ।
समाधान जनाचें ॥ ९॥
नेणतपण सोडूं नये ।
जाणपणें फुगो नये ।
नाना जनाचें हृदये ।
मृद शब्दें उकलावें ॥ १०॥
प्रसंग जाणावा नेटका ।
बहुतांसी जाझु नका ।
खरें असतांचि नासका ।
फड होतो ॥ ११॥
शोध घेतां आळसों नये ।
भ्रष्ट लोकीं बैसों नये ।
बैसलें तरी टाकूं नये ।
मिथ्या दोष ॥ १२॥
अंतर आर्ताचें शोधावें ।
प्रसंगीं थोडें चि वाचावें ।
चटक लाउनी सोडावें ।
भल्या मनुष्यासी ॥ १३॥
मज्यालसींत बैसों नये ।
समाराधनेसी जाऊं नये ।
जातां येळीलवाणें होये ।
जिणें आपुलें ॥ १४॥
उत्तम गुण प्रगटवावे ।
मग भलत्यासी बोलतां फावे ।
भले पाहोन करावे ।
शोधून मित्र ॥ १५॥
उपासनेसारिखें बोलावें ।
सर्व जनासि तोषवावें ।
सगट बरेंपण राखावें ।
कोण्हीयेकासी ॥ १६॥
ठाईं ठाईं शोध घ्यावा ।
मग ग्रामीं प्रवेश करावा ।
प्राणीमात्र बोलवावा ।
आप्तपणें ॥ १७॥
उंच नीच म्हणों नये ।
सकळांचें निववावें हृदये ।
अस्तमानीं जाऊं नये ।
कोठें तऱ्ही ॥ १८॥
जगामधें जगमित्र ।
जिव्हेपासीं आहे सूत्र ।
कोठें तऱ्ही सत्पात्र ।
शोधून काढावें ॥ १९॥
कथा होती तेथें जावें ।
दुरी दीनासारिखें बैसावें ।
तेथील सकळ हरद्र घ्यावें ।
अंतर्यामीं ॥ २०॥
तेथें भले आडळती ।
व्यापा ते हि कळों येती ।
हळुहळु मंदगती ।
रीग करावा ॥ २१॥
सकळामधें विशेष श्रवण ।
श्रवणाहुनी थोर मनन ।
मननें होये समाधान ।
बहुत जनाचें ॥ २२॥
धूर्तपणें सकळ जाणावें
अंतरीं अंतर बाणावें ।
समजल्याविण सिणावें ।
कासयासी ॥ २३॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
विवरणनिरूपणनाम
समास दुसरा ॥
समास तिसरा :
करंटलक्षणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
सुचित करूनी अंतःकर्ण ।
ऐका करंटलक्षण ।
हें त्यागितां सदेवलक्षण ।
आंगीं बाणें ॥ १॥
पापाकरितां दरिद्र प्राप्त ।
दरिद्रें होये पापसंचित ।
ऐसेंचि होत जात ।
क्षणक्षणा ॥ २॥
याकारणें करंटलक्षणें ।
ऐकोनी त्यागचि करणें ।
म्हणिजे कांहीं येक बाणें ।
सदेवलक्षण ॥ ३॥
करंट्यास आळस आवडे ।
यत्न कदापि नावडे ।
त्याची वासना वावडे ।
अधर्मीं सदा ॥ ४॥
सदा भ्रमिष्ट निदसुरा ।
उगेंचि बोले सैरावैरा ।
कोणीयेकाच्या अंतरा ।
मानेचिना ॥ ५॥
लेहों नेणे वाचूं नेणे ।
सवदासुत घेऊं नेणे ।
हिशेब कितेब राखों नेणे ।
धारणा नाहीं ॥ ६॥
हारवी सांडी पाडी फोडी ।
विसरे चुके नाना खोडी ।
भल्याचे संगतीची आवडी ।
कदापी नाहीं ॥ ७॥
चाट गडी मेळविले ।
कुकर्मी मित्र केले ।
खट नट येकवटिले ।
चोरटे पापी ॥ ८॥
ज्यासीं त्यासीं कळकटा ।
स्वयें सदाचा चोरटा ।
परघातकी धाटामोटा ।
वाटा पाडी ॥ ९॥
दीर्घ सूचना सुचेचिना ।
न्याय नीति हे रुचेना ।
पराभिळासीं वासना ।
निरंतर ॥ १०॥
आळसें शरीर पाळिलें ।
परंतु पोटेंविण गेलें ।
सुडकें मिळेनासें जालें ।
पांघराया ॥ ११॥
आळसे शरीर पाळी ।
अखंड कुंसी कांडोळी ।
निद्रेचे पाडी सुकाळीं ।
आपणासी ॥ १२॥
जनासीं मीत्री करीना ।
कठिण शब्द बोले नाना ।
मूर्खपणें आवरेना ।
कोणीयेकासी ॥ १३॥
पवित्र लोकांमधें भिडावे ।
वोंगळामधें निशंक धांवे ।
सदा मनापासून भावे ।
जननिंद्य क्रिया ॥ १४॥
तेथें कैचा परोपकार ।
केला बहुतांचा संव्हार ।
पापी अनर्थी अपस्मार ।
सर्वाबद्धी ॥ १५॥
शब्द सांभळून बोलेना ।
आवरितां आवरेना ।
कोणीयेकासी मानेना ।
बोलणें त्याचें ॥ १६॥
कोणीयेकास विश्वास नाहीं ।
कोणीयेकासीं सख्य नाहीं ।
विद्या वैभव कांहींच नाहीं ।
उगाचि ताठा ॥ १७॥
राखावीं बहुतांची अंतरें ।
भाग्य येतें तदनंतरें ।
ऐसीं हें विवेकाचीं उत्तरें ।
ऐकणार नाहीं ॥ १८॥
स्वयें आपणास कळेना ।
शिकविलें तें ऐकेना ।
तयासी उपाय नाना ।
काये करिती ॥ १९॥
कल्पना करी उदंड कांहीं ।
प्राप्तव्य तों कांहींच नहीं ।
अखंड पडिला संदेहीं ।
अनुमानाचे ॥ २०॥
पुण्य मार्ग संडिला मनें ।
पाप झडावें काशानें ।
निश्चय नाहीं अनुमानें ।
नास केला ॥ २१॥
कांहींयेक पुर्तें कळेना ।
सभेमधें बोलों राहेना ।
बाष्कळ लाबाड ऐसें जना ।
कळों आलें ॥ २२॥
कांहीं नेमकपण आपुलें ।
बहुत जनासी कळों आलें ।
तेंचि मनुष्य मान्य जालें ।
भूमंडळीं ॥ २३॥
झिजल्यावांचून कीर्ति कैंची ।
मान्यता नव्हे कीं फुकाची ।
जिकडे तिकडे होते ची ची ।
अवलक्षणें ॥ २४॥
भल्याची संगती धरीना ।
आपणासी शाहाणे करीना ।
तो आपला आपण वैरी जाणा ।
स्वहित नेणे ॥ २५॥
लोकांसी बरें करवें ।
तें उसिणें सवेंचि घ्यावें ।
ऐसें जयाच्या जीवें ।
जाणिजेना ॥ २६॥
जेथें नाहीं उत्तम गुण ।
तें करंट्याचें लक्षण ।
बहुतांसीं न मने तें अवलक्षण ।
सहजचि जालें ॥ २७॥
कार्याकारण सकळ कांहीं ।
कार्येंविण तो कांहींच नाहीं ।
निकामी तो दुःखप्रवाहीं ।
वाहातचि गेला ॥ २८॥
बहुतांसीं मान्य थोडा ।
त्याच्या पापासी नाहीं जोडा ।
निराश्रई पडे उघडा ।
जेथें तेथें ॥ २९॥
याकारणें अवगुण त्यागावे ।
उत्तम गुण समजोन घ्यावें ।
तेणें मनासारिखें फावे ।
सकळ कांहीं ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
करंटलक्षणनिरूपणनाम
समास तिसरा ॥
समास चौथा :
सदेवलक्षणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
मागां बोलिले करंटलक्षण ।
तें विवेकें सांडावें संपूर्ण ।
आतां ऐका सदेवलक्षण ।
परम सौख्यदायेक ॥ १॥
उपजतगुण शरीरीं ।
परोपकारी नानापरी ।
आवडे सर्वांचे अंतरीं ।
सर्वकाळ ॥ २॥
सुंदर अक्षर लेहो जाणे ।
चपळ शुद्ध वाचूं जाणे ।
अर्थांतर सांगों जाणे ।
सकळ कांहीं ॥ ३॥
कोणाचें मनोगत तोडिना ।
भल्यांची संगती सोडिना ।
सदेवलक्षण अनुमाना ।
आणून ठेवी ॥ ४॥
तो सकळ जनासी व्हावा ।
जेथें तेथें नित्य नवा ।
मूर्खपणें अनुमानगोवा ।
कांहींच नाहीं ॥ ५॥
नाना उत्तम गुण सत्पात्र ।
तेचि मनुष्य जगमित्र ।
प्रगट कीर्ती स्वतंत्र ।
पराधेन नाहीं ॥ ६॥
राखे सकळांचें अंतर ।
उदंड करी पाठांतर ।
नेमस्तपणाचा विसर ।
पडणार नाहीं ॥ ७॥
नम्रपणें पुसों जाणे ।
नेमस्त अर्थ सांगों जाणे ।
बोलाऐसें वर्तों जाणे ।
उत्तम क्रिया ॥ ८॥
तो मानला बहुतांसी ।
कोणी बोलों न शके त्यासी ।
धगधगीत पुण्यरासी ।
माहांपुरुष ॥ ९॥
तो परोपकार करितांचि गेला ।
पाहिजे तो ज्याला त्याला ।
मग काय उणें तयाला ।
भूमंडळीं ॥ १०॥
बहुत जन वास पाहे ।
वेळेसी तत्काळ उभा राहे ।
उणें कोणाचें न साहे ।
तया पुरुषासी ॥ ११॥
चौदा विद्या चौसष्टी कळा ।
जाणे संगीत गायेनकळा ।
आत्मविद्येचा जिव्हाळा ।
उदंड तेथें ॥ १२॥
सकळांसी नम्र बोलणें ।
मनोगत राखोन चालणें ।
अखंड कोणीयेकाचे उणें ।
पडोंचि नेदी ॥ १३॥
न्याय नीति भजन मर्याद ।
काळ सार्थक करी सदा ।
दरिद्रपणाची आपदा ।
तेथें कैची ॥ १४॥
उत्तम गुणें श्रृंघारला ।
तो बहुतांमधें शोभला ।
प्रगट प्रतापें उगवला ।
मार्तंड जैसा ॥ १५॥
जाणता पुरुष असेल जेथें ।
कळहो कैचा उठेल तेथें ।
उत्तम गुणाविषीं रितें ।
तें प्राणी करंटे ॥ १६॥
प्रपंची जाणे राजकारण ।
परमार्थीं साकल्य विवरण ।
सर्वांमधें उत्तम गुण ।
त्याचा भोक्ता ॥ १७॥
मागें येक पुढें येक ।
ऐसा कदापी नाहीं दंडक ।
सर्वत्रांसीं अलोलिक ।
तया पुरुषाची ॥ १८॥
अंतरासी लागेल ढका ।
ऐसी वर्तणूक करूं नका ।
जेथें तेथें विवेका ।
प्रगट करी ॥ १९॥
कर्मविधी उपासनाविधी ।
ज्ञानविधी वैराग्यविधी ।
विशाळ ज्ञात्रुत्वाची बुद्धी ।
चळेल कैसी ॥ २०॥
पाहातां अवघे उत्तम गुण ।
तयास वाईट म्हणेल कोण ।
जैसा आत्मा संपूर्ण ।
सर्वां घटीं ॥ २१॥
आपल्या कार्यास तत्पर ।
लोक असती लाहानथोर ।
तैसाचि करी परोपकार ।
मनापासुनी ॥ २२॥
दुसर्याच्या दुःखें दुखवे ।
दुसर्याच्या सुखें सुखावे ।
आवघेचि सुखी असावे ।
ऐसी वासना ॥ २३॥
उदंड मुलें नानापरी ।
वडिलांचें मन अवघ्यांवरी ।
तैसी अवघ्यांची चिंता करी ।
माहांपुरुष ॥ २४॥
जयास कोणाचें सोसेना ।
तयाची निःकांचन वासना ।
धीकारिल्या धीकारेना ।
तोचि महापुरुष ॥ २५॥
मिथ्या शरीर निंदलें ।
तरी याचें काये गेलें ।
ज्ञात्यासी आणि जिंतिलें ।
देहेबुद्धीनें ॥ २६॥
हें अवघें अवलक्षण ।
ज्ञाता देहीं विलक्षण ।
कांहीं तऱ्ही उत्तम गुण ।
जनीं दाखवावे ॥ २७॥
उत्तम गुणास मनुष्य वेधे ।
वाईट गुणासी प्राणी खेदे ।
तीक्षण बुद्धि लोक साधें ।
काये जाणती ॥ २८॥
लोकीं अत्यंत क्षमा करिती ।
आलियां लोकांचे प्रचिती ।
मग ते लोक पाठी राखती ।
नाना प्रकारीं ॥ २९॥
बहुतांसी वाटे मी थोर ।
सर्वमान्य पाहिजे विचार ।
धीर उदार गंभीर ।
माहांपुरुष ॥ ३०॥
जितुके कांहीं उत्तम गुण ।
तें समर्थाचें लक्षण ।
अवगुण तें करंटलक्षण ।
सहजचि जालें ॥ ३१॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
सदेवलक्षणनिरूपणनाम
समास चौथा ॥
समास पांचवा :
देहमान्यणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
मातीचे देव धोंड्याचे देव ।
सोन्याचे देव रुप्याचे देव ।
काशाचे देव पितळेचे देव ।
तांब्याचे देव चित्रलेपे ॥ १॥
रुविच्या लांकडाचे देव
पोंवळ्य्यांचे देव ।
बाण तांदळे नर्मदे देव ।
शालिग्राम काश्मिरी देव ।
सूर्यकांत सोमकांत ॥ २॥
तांब्रनाणीं हेमनाणी ।
कोणी पूजिती देवार्चनीं ।
चक्रांगीत चक्रतीर्थाहुनी ।
घेऊन येती ॥ ३॥
उदंड उपासनेचे भेद ।
किती करावे विशद ।
आपलाले आवडीचा वेध ।
लागला जनीं ॥ ४॥
परी त्या सकळांचें हि कारण ।
मुळीं पाहावें स्मरण ।
तया स्मरणाचे अंश जाण ।
नाना देवतें ॥ ५॥
मुळीं द्रष्टा देव तो येक ।
त्याचे जाहाले अनेक ।
समजोन पाहातां विवेक ।
उमजों लागे ॥ ६॥
देह्यावेगळी भक्ति फावेना ।
देह्यावेगळा देव पावेना ।
याकारणें मूळ भजना ।
देहेचि आहे ॥ ७॥
देहे मुळींच केला वाव ।
तरी भजनासी कैंचा ठाव ।
म्हणोनी भजनाचा उपाव ।
देह्यात्मयोगें ॥ ८॥
देहेंविण देव कैसा भजावा ।
देहेंविण देव कैसा पुजावा ।
देह्याविण मोहछाव कैसा करावा ।
कोण्या प्रकारें ॥ ९॥
अत्र गंध पत्र पुष्प ।
फल तांबोल धूप दीप ।
नाना भजनाचा साक्षेप ।
कोठें करावा ॥ १०॥
देवाचें तीर्थ कैसें घ्यावें ।
देवासी गंध कोठें लावावें ।
मंत्रपुष्प तरी वावें ।
कोणें ठाईं ॥ ११॥
म्हणोनी देह्याविण आडतें ।
अवघें सांकडेंचि पडतें ।
देह्याकरितां घडतें ।
भजन कांहीं ॥ १२॥
देव देवता भूतें देवतें ।
मुळींचे सामर्थ्ये आहे तेथें ।
अधिकारें नाना देवतें ।
भजत जावीं ॥ १३॥
नाना देवीं भजन केलें ।
तें मूळ पुरुषासी पावलें ।
याकारणें सन्मानिलें ।
पाहिजे सकळ कांहीं ॥ १४॥
मायावल्ली फांपावली ।
नाना देहेफळीं लगडली ।
मुळींची जाणीव कळों आली ।
फळामधें ॥ १५॥
म्हणोनी येळील न करावें ।
पाहाणें तें येथेंचि पाहावें ।
ताळा पडतां राहावें ।
समाधानें ॥ १६॥
प्राणी संसार टाकिती ।
देवास धुंडीत फिरती ।
नाना अनुमानीं पडती ।
जेथ तेथें ॥ १७॥
लोकांची पाहातां रिती ।
लोक देवार्चनें करिती ।
अथवा क्षत्रदेव पाहाती ।
ठाईं ठाईं ॥ १८॥
अथवा नाना अवतार ।
ऐकोनी धरिती निर्धार ।
परी तें अवघें सविस्तर ।
होऊन गेलें ॥ १९॥
येक ब्रह्माविष्णुमहेश ।
ऐकोन म्हणतीं हे विशेष ।
गुणातीत जो जगदीश ।
तो पाहिला पाहिजे ॥ २०॥
देवासी नाहीं थानमान ।
कोठें करावें भजन ।
हा विचार पाहातां अनुमान ।
होत जातो ॥ २१॥
नसतां देवाचें दर्शन ।
कैसेन होईजे पावन ।
धन्य धन्य ते साधुजन ।
सकळ जाणती ॥ २२॥
भूमंडळी देव नाना ।
त्यांची भीड उलंघेना ।
मुख्य देव तो कळेना ।
कांहीं केल्यां ॥ २३॥
कर्तुत्व वेगळें करावें ।
मग त्या देवासी पाहावें ।
तरीच कांहींयेक पडे ठावें ।
गौप्यगुह्य ॥ २४॥
तें दिसेना ना भासेना ।
कल्पांतीं हि नासेना ।
सुकृतावेगळें विश्वासेना ।
तेथें मन ॥ २५॥
उदंड कल्पिते कल्पना ।
उदंड इछिते वासना ।
अभ्यांतरीं तरंग नाना ।
उदयातें पावती ॥ २६॥
म्हणोनी कल्पनारहित ।
तेचि वस्तु शाश्वत ।
अंत नाहीं म्हणोनी अनंत ।
बोलिजे तया ॥ २७॥
हें ज्ञानदृष्टीनें पाहावें ।
पाहोनी तेथेंचि राहावें ।
निजध्यासें तद्रूप व्हावें ।
संगत्यागें ॥ २८॥
नाना लीळा नाना लघवें ।
तें काये जाणिजे बापुड्या जीवें ।
संतसंगें स्वानुभवें ।
स्थिति बाणे ॥ २९॥
ऐसी सूक्ष्म स्थिति गती ।
कळतां चुके अधोगती ।
सद्गुरुचेनि सद्गती ।
तत्काळ होते ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
देहमान्यणनिरूपणनाम
समास पांचवा ॥
समास सहावा :
बुद्धिवादनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
परमार्थी आणि विवेकी ।
त्याचें करणें माने लोकीं ।
कां जे विवरविवरों चुकी ।
पडोंचि नेदी ॥ १॥
जो जो संदेह वाटे जना ।
तो तो कदापी करीना ।
आदिअंत अनुमाना ।
आणून सोडी ॥ २॥
स्वतां निस्पृह असेना ।
त्याचें बोलणेंचि मानेना ।
कठिण आहे जनार्दना ।
राजी राखणें ॥ ३॥
कोणी दटून उपदेश देती ।
कोणी मध्यावर्ती घालिती ।
ते सहजचि हळु पडती ।
लालचीनें ॥ ४॥
जयास सांगावा विवेक ।
तोचि जाणावा प्रतिकुंचक ।
पुढें पुढें नासक ।
कारबार होतो ॥ ५॥
भावास भाऊ उपदेश देती ।
पुढें पुढें होते फजिती ।
वोळकीच्या लोकांत महंती ।
मांडूंचि नये ॥ ६॥
पहिलें दिसे परी नासे ।
विवेकी मान्य करिती कैसे ।
अविवेकी ते जैसे तैसें ।
मिळती तेथें ॥ ७॥
भ्रतार शिष्य स्त्री गुरु ।
हाहि फटकाळ विचारु ।
नाना भ्रष्टाकारी प्रकारु ।
तैसाचि आहे ॥ ८॥
प्रगट विवेक बोलेना ।
झांकातापा करी जना ।
मुख्य निश्चय अनुमाना ।
आणूंच नेदी ॥ ९॥
हुकीसरिसा भरीं भरे ।
विवेक सांगतां न धरे ।
दुरीदृष्टीचे पुरे ।
साधु नव्हेती ॥ १०॥
कोण्हास कांहींच न मागावें ।
भगवद्भजन वाढवावें ।
विवेकबळें जन लावावे ।
भजनाकडे ॥ ११॥
परांतर रक्षायाचीं कामें ।
बहुत कठीण विवेकवर्में ।
स्वैछेनें स्वधर्में ।
लोकराहाटी ॥ १२॥
आपण तुरुक गुरु केला ।
शिष्य चांभार मेळविला ।
नीच यातीनें नासला ।
समुदाव ॥ १३॥
ब्रह्मणमंडळ्या मेळवाव्या ।
भक्तमंडळ्या मानाव्या ।
संतमंडळ्या शोधाव्या ।
भूमंडळीं ॥ १४॥
उत्कट भव्य तेंचि घ्यावें ।
मळमळीत अवघेंचि टाकावें ।
निस्पृहपणें विख्यात व्हावें ।
भूमंडळीं ॥ १५॥
अक्षर बरें वाचणें बरें ।
अर्थांतर सांगणें बरें ।
गाणें नाचणें अवघेंचि बरें ।
पाठांतर ॥ १६॥
दीक्षा बरी मित्री बरी ।
तीक्षण बुधी राजकारणी बरी ।
आपणास राखे नानापरी ।
अलिप्तपणें ॥ १७॥
अखंड हरिकथेचा छंदु ।
सकळांस लागे नामवेदु ।
प्रगट जयाचा प्रबोधु ।
सूर्य जैसा ॥ १८॥
दुर्जनासी राखों जाणे ।
सज्जनासी निवऊं जाणे ।
सकळांचे मनीचें जाणे ।
ज्याचें त्यापरीं ॥ १९॥
संगतीचें मनुष्य पालटे ।
उत्तम गुण तत्काळ उठे ।
अखंड अभ्यासीं लगटे ।
समुदाव ॥ २०॥
जेथें तेथें नित्य नवा ।
जनासी वाटे हा असावा ।
परंतु लालचीचा गोवा ।
पडोंचि नेदी ॥ २१॥
उत्कट भक्ति उत्कट ज्ञान ।
उत्कट च्यातुर्य उत्कट भजन ।
उत्कट योग अनुष्ठान ।
ठाईं ठाईं ॥ २२॥
उत्कट निस्पृहता धरिली ।
त्याची कीर्ति दिगांतीं फांकली ।
उत्कट भक्तीनें निवाली ।
जनमंडळी ॥ २३॥
कांहीं येक उत्कटेविण ।
कीर्ति कदापि नव्हे जाण ।
उगेंच वणवण हिंडोन ।
काये होतें ॥ २४॥
नाहीं देह्याचा भरंवसा ।
केव्हां सरेल वयसा ।
प्रसंग पडेल कैसा ।
कोण जाणे ॥ २५॥
याकारणें सावधान असावें ।
जितुकें होईल तितुकें करावें ।
भगवत्कीर्तीनें करावें ।
भूमंडळ ॥ २६॥
आपणास जें जें अनुकूळ ।
तें तें करावें तत्काळ ।
होईना त्यास निवळ ।
विवेक उमजावा ॥ २७॥
विवेकामधें सापडेना ।
ऐसें तो कांहींच असेना ।
येकांतीं विवेक अनुमाना ।
आणून सोडी ॥ २८॥
अखंड तजवीजा चाळणा जेथें ।
पाहातं काय उणें तेथें ।
येकांतेंविण प्राणीयांतें ।
बुद्धि कैसी ॥ २९॥
येकांती विवेक करावा ।
आत्माराम वोळखावा ।
येथून तेथवरी गोवा ।
कांहींच नाहीं ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
बुद्धिवादनिरूपणनाम
समास सहावा ॥
समास सातवा :
यत्ननिरूपण ॥ श्रीराम ॥
कथेचें घमंड भरून द्यावें ।
आणी निरूपणीं विवरावें ।
उणें पडोंचि नेदावें ।
कोणीयेकविषीं ॥ १॥
भेजणार खालें पडिला ।
तो भेजणारी जाणितला ।
नेणता लोक उगाच राहिला ।
टकमकां पाहात ॥ २॥
उत्तर विलंबीं पडिलें ।
श्रोतयांस कळों आलें ।
म्हणिजे महत्व उडालें ।
वक्तयाचें ॥ ३॥
थोडें बोलोनि समाधान करणें ।
रागेजोन तरी मन धरणें ।
मनुष्य वेधींच लावणें ।
कोणीयेक ॥ ४॥
सोसवेना चिणचिण केली ।
तेथें तामसवृत्ती दिसोन आली ।
आवघी आवडी उडाली ।
श्रोतयाची ॥ ५॥
कोण कोण राजी राखिले ।
कोण कोण मनी भंगिले ।
क्षणक्षणा परीक्षिले ।
पाहिजे लोक ॥ ६॥
शिष्य विकल्पें रान घेत ।
गुरु मागें मागें धांवतो ।
विचार पाहों जातां तो ।
विकल्पचि अवघा ॥ ७॥
आशाबद्धी क्र्यियाहीन ।
नाहीं च्यातुर्याचें लक्षण ।
ते महंतीची भणभण ।
बंद नाहीं ॥ ८॥
ऐसे गोसावी हळु पडती ।
ठाईं ठाईं कष्टी होती ।
तेथें संगतीचे लोक पावती ।
सुख कैचें ॥ ९॥
जिकडे तिकडे कीर्ति माजे ।
सगट लोकांस हव्यास उपजे ।
लोक राजी राखोन कीजे ।
सकळ कांहीं ॥ १०॥
परलोकीं वास करावा ।
समुदाव उगाच पाहावा ।
मागण्याचा तगादा न लवावा ।
कांहीं येक ॥ ११॥
जिकडे जग तिकडे जगन्नायेक ।
कळला पाहिजे विवेक ।
रात्रीदिवस विवेकी लोक ।
सांभाळीत जाती ॥ १२॥
जो जो लोक दृष्टीस पडिला ।
तो तो नष्ट ऐसा कळला ।
अवघेच नष्ट येकला भला ।
काशावरुनी ॥ १३॥
वोस मुलकीं काये पाहावें ।
लोकांवेगळें कोठें राहावें ।
तऱ्हे खोटी सांडतें घ्यावें ।
कांहीं येक ॥ १४॥
तस्मात लोकिकीं वर्ततां नये ।
त्यास महंती कामा नये ।
परत्र साधनाचा उपाये ।
श्रवण करून असावें ॥ १५॥
आपणासी बरें पोहतां नये ।
लोक बुडवावयाचें कोण कार्य ।
गोडी आवडी वायां जाये ।
विकल्पचि अवघा ॥ १६॥
अभ्यासें प्रगट व्हावें ।
नाहीं तरी झांकोन असावें ।
प्रगट होऊन नासावें ।
हें बरें नव्हे ॥ १७॥
मंद हळु हळु चालतो ।
चपळ कैसा अटोपतो ।
अरबी फिरवणार तो ।
कैसा असावा ॥ १८॥
हे धकाधकीचीं कामें ।
तिक्षण बुद्धीचीं वर्में ।
भोळ्या भावार्थें संभ्रमें ।
कैसें घडे ॥ १९॥
सेत केलें परी वाहेना ।
जवार केलें परी फिरेना ।
जन मेळविलें परी धरेना ।
अंतर्यामीं ॥ २०॥
जरी चढती वाढती आवडी उठे ।
तरी परमार्थ प्रगटे ।
घसघस करितां विटे ।
सगट लोकु ॥ २१॥
आपलें लोकांस मानेना ।
लोकांचें आपणांस मानेना ।
अवघा विकल्पचि मना ।
समाधान कैचें ॥ २२॥
नासक दीक्षा सिंतरु लोक ।
तेथें कैचा असेल विवेक ।
जेथें बळावला अविवेक ।
तेथें राहणें खोटें ॥ २३॥
बहुत दिवस श्रम केला ।
सेवटीं अवघाचि वेर्थ गेला ।
आपणास ठाकेना गल्बला ।
कोणें करावा ॥ २४॥
संगीत चालिला तरी तो व्याप ।
नाहीं तरी अवघाचि संताप ।
क्षणक्षणा विक्षेप ।
किती म्हणौनि संगावा ॥ २५॥
मूर्ख मूर्खपणें भरंगळती ।
ज्ञातेपणें कऴो करिती ।
होते दोहींकडे फजिती ।
लोकांमधें ॥ २६॥
कारबार आटोपेना करवेना ।
आणि उगेंहि राहेना ।
याकारणें सकळ जना ।
काये म्हणावें ॥ २७॥
नासक उपाधीस सोडावें ।
वय सार्थकीं घालावें ।
परिभ्रमणें कंठावें ।
कोठें तरी ॥ २८॥
परिभ्रमण करीना ।
दुसर्याचें कांहींच सोसीना ।
तरी मग उदंड यतना ।
विकल्पाची ॥ २९॥
आतां हें आपणाचिपासीं ।
बरें विचारावें आपणासी ।
अनुकुळ पडेल तैसी ।
वर्तणूक करावी ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
येत्ननिरूपणनाम समास सातवा ॥
समास आठवा :
उपाधिलक्षणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
सृष्टीमधें बहू लोक ।
परिभ्रमणें कळे कौतुक ।
नाना प्रकारीचे विवेक ।
आडळों लागती ॥ १॥
किती प्रपंची जन ।
अखंड वृत्ति उदासीन ।
सुखदुःखें समाधान ।
दंडळेना ॥ २॥
स्वभावेंचि नेमक बोलती ।
सहजचि नेमक चालती ।
अपूर्व बोलण्याची स्थिती ।
सकळांसी माने ॥ ३॥
सहजचि ताळज्ञान येतें ।
स्वभावेंचि रागज्ञान उमटतें ।
सहजचि कळत जातें ।
न्यायेनीतिलक्षण ॥ ४॥
येखादा आडळे गाजी ।
सकळ लोक अखंड राजी ।
सदा सर्वदा आवडी ताजी ।
प्राणीमात्राची ॥ ५॥
चुकोन उदंड आढळतें ।
भारी मनुष्य दृष्टीस पडतें ।
महंताचें लक्षणसें वाटतें ।
अकस्मात ॥ ६॥
ऐसा आडळतां लोक ।
चमत्कारें गुणग्राहिक ।
क्रिया बोलणें नेमक ।
प्रत्ययाचें ॥ ७॥
सकळ अवगुणामधें अवगुण ।
आपले अवगुण वाटती गुण ।
मोठें पाप करंटपण ।
चुकेना कीं ॥ ८॥
ढाळेंचि काम होतें सदा ।
जें जपल्यानें नव्हे सर्वदा ।
तेथें पीळपेंचाची आपदा ।
आडळेचिना ॥ ९॥
येकासी अभ्यासितां न ये ।
येकासी स्वभावेंचि ये ।
ऐसा भगवंताचा महिमा काये ।
कैसा कळेना ॥ १०॥
मोठीं राजकारणें चुकती ।
राजकारणा वढा लागती ।
नाना चुकीची फजिती ।
चहुंकडे ॥ ११॥
याकारणें चुकों नये ।
म्हणिजे उदंड उपाये ।
उपायाचा अपाये ।
चुकतां होये ॥ १२॥
काये चुकलें तें कळेना ।
मनुष्याचें मनचि वळेना ।
खवळला अभिमान गळेना ।
दोहिंकडे ॥ १३॥
आवघे फडचि नासती ।
लोकांचीं मनें भंगती ।
कोठें चुकते युक्ती ।
कांहीं कळेना ॥ १४॥
व्यापेंविण आटोप केला ।
तो अवघा घसरतचि गेला ।
अकलेचा बंद नाहीं घातला ।
दुरीदृष्टीनें ॥ १५॥
येखादें मनुष्य तें सिळें ।
त्याचें करणेंचि बावळें |
नाना विकल्पाचें जाळें ।
करून टाकी ॥ १६॥
तें आपणासी उकलेना ।
दुसर्यास कांहींच कळेना ।
नाचे विकल्पें कल्पना ।
ठाईं ठाईं ॥ १७॥
त्या गुप्त कल्पना कोणास कळाव्या ।
कोणें येऊन आटोपाव्या ।
ज्याच्या त्यानें कराव्या ।
बळकट बुद्धि ॥ १८॥
ज्यासी उपाधी आवरेना ।
तेणें उपाधी वाढवावीना ।
सावचित करूनियां मना ।
समाधानें असावें ॥ १९॥
धांवधावों उपाधी वेष्टी ।
आपण कष्टी लोक हि कष्टी ।
हे कामा नये गोष्टी ।
कुसमुसेची ॥ २०॥
लोक बहुत कष्टी जाला ।
आपणहि अत्यंत त्रासला ।
वेर्थचि केला गल्बला ।
काअसयासी ॥ २१॥
असो उपाधीचें काम ऐसें ।
कांहीं बरें कांहीं काणोंसें ।
सकळ समजोन ऐसें ।
वर्ततां बरें ॥ २२॥
लोकांपासीं भावार्थ कैचा ।
आपण जगवावा तयांचा ।
सेवट उपंढर कोणाचा ।
पडोंचि नये ॥ २३॥
अंतरात्म्याकडे सकळ लागे ।
निर्गुणीं हें कांहींच न लगे ।
नाना प्रकारीचे दगे ।
चंचळामधें ॥ २४॥
शुद्ध विश्रांतीचें स्थळ ।
तें एक निर्मळ निश्चळ ।
तेथें विकारचि सकळ ।
निर्विकार होती ॥ २५॥
उद्वेग अवघे तुटोनि जाती ।
मनासी वाटे विश्रांती ।
ऐसी दुल्लभ परब्रह्मस्थिती ।
विवेकें सांभाळावी ॥ २६॥
आपणास उपाधी मुळींच नाहीं ।
रुणानुबंधें मिळाले सर्वहि ।
आल्यागेल्याची क्षिती नाहीं ।
ऐसें जालें पाहिजे ॥ २७॥
जो उपाधीस कंटाळला ।
तो निवांत होऊन बैसला ।
आटोपेना तो गल्बला ।
कासयासी ॥ २८॥
कांहीं गल्बला कांहीं निवळ ।
ऐसा कंठीत जावा काळ ।
जेणेंकरितां विश्रांती वेळ ।
आपणासी फावे ॥ २९॥
उपाधी कांहीं राहात नाहीं ।
समाधानायेवढें थोर नाहीं ।
नरदेहे प्राप्त होत नाहीं ।
क्षणक्षणा ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
उपाधिलक्षणनिरूपणनाम
समास आठवा ॥
समास नवावा :
राजकारणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
ज्ञानी आणी उदास ।
समुदायाचा हव्यास ।
तेणें अखंड सावकाश ।
येकांत सेवावा ॥ १॥
जेथें तजवीजा कळती ।
अखंड चाळणा निघती ।
प्राणीमात्राची स्थिती गती ।
कळों येते ॥ २॥
जरी हा चाळणाचि करीना ।
तरी कांहींच उमजेना ।
हिसेबझाडाचि पाहीना ।
दिवाळखोर ॥ ३॥
येक मिरासी साधिती ।
येक सीध्या गवाविती ।
व्यापकपणाची स्थिती ।
ऐसी आहे ॥ ४॥
जेणें जें जें मनीं धरिलें ।
तें तें आधींच समजलें ।
कृत्रिम अवघेंचि खुंटलें ।
सहजचि येणें ॥ ५॥
अखंड राहतां सलगी होते ।
अतिपरिचयें अवज्ञा घडते ।
याकारणें विश्रांती ते ।
घेतां नये ॥ ६॥
आळसें आळस केला ।
तरी मग कारबारचि बुडाला ।
अंतरहेत चुकत गेला ।
समुदायाचा ॥ ७॥
उदंड उपासनेचीं कामें ।
लावीत जावीं नित्यनेमें ।
अवकाश कैंचा कृत्रिमें ।
करावयासी ॥ ८॥
चोर भांडारी करावा ।
घसरतांच सांभाळावा ।
गोवा मूर्खपणाचा काढावा ।
हळु हळु ॥ ९॥
या अवघ्या पहिल्याच गोष्टी ।
प्राणी कोणी नव्हता कष्टी ।
राजकारणें मंडळ वेष्टी ।
चहुंकडे ॥ १०॥
नष्टासी नष्ट योजावे ।
वाचळासी वाचाळ आणावे ।
आपणावरी विकल्पाचे गोवे ।
पडोंच नेदी ॥ ११॥
कांटीनें कांटी झाडावी ।
झाडावी परी ते कळों नेदावी ।
कळकटेपणाची पदवी ।
असों द्यावी ॥ १२॥
न कळतां करी कार्य जें तें ।
तें काम तत्काळचि होतें ।
गचगचेंत पडतां तें ।
चमत्कारें नव्हे ॥ १३॥
ऐकोनी आवडी लागावी ।
देखोनी बळकटचि व्हावी ।
सलगीनें आपली पदवी ।
सेवकामधें ॥ १४॥
कोणीयेक काम करितां होतें ।
न करितां तें मागें पडतें ।
या कारणें ढिलेपण तें ।
असोंचि नये ॥ १५॥
जो दुसर्यावरी विश्वासला ।
त्याचा कार्यभाग बुडाला ।
जो आपणचि कष्टत गेला ।
तोचि भला ॥ १६॥
अवघ्यास अवघें कळलें ।
तेव्हां तें रितें पडिलें ।
याकारणें ऐसें घडलें ।
न पाहिजे कीं ॥ १७॥
मुख्य सूत्र हातीं घ्यावें ।
करणें तें लोकांकरवीं करवावें ।
कित्तेक खलक उगवावे ।
राजकारणामधें ॥ १८॥
बोलके पहिलवान कळकटे ।
तयासीच घ्यावे झटे ।
दुर्जनें राजकारण दाटे ।
ऐसें न करावें ॥ १९॥
ग्रामण्य वर्मीं सांपडावें ।
रगडून पीठचि करावें ।
करूनि मागुती सांवरावें ।
बुडऊं नये ॥ २०॥
खळदुर्जनासी भ्यालें ।
राजकारण नाहीं राखिलें ।
तेणें अवघें प्रगट जालें ।
बरें वाईट ॥ २१॥
समुदाव पाहिजे मोठा ।
तरी तनावा असाव्या बळकटा ।
मठ करुनी ताठा ।
धरूं नये ॥ २२॥
दुर्जन प्राणी समजावे ।
परी ते प्रगट न करावे ।
सज्जनापरीस आळवावे ।
महत्व देउनी ॥ २३॥
जनामधें दुर्जन प्रगट ।
तरी मग अखंड खटखट ।
याकारणें ते वाट ।
बुझूनि टाकावी ॥ २४॥
गनीमाच्या देखतां फौजा ।
रणशूरांच्या फुर्फुरिती भुजा ।
ऐसा पाहिजे किं राजा ।
कैपक्षी परमार्थी ॥ २५॥
तयास देखतां दुर्जन धाके ।
बैसवी प्रचितीचे तडाखे ।
बंडपाषांडाचे वाखे ।
सहजचि होती ॥ २६॥
हे धूर्तपणाचीं कामें ।
राजकारण करावें नेमें ।
ढिलेपणाच्या संभ्रमें ।
जाऊं नये ॥ २७॥
कोठेंच पडेना दृष्टीं ।
ठाईं ठाईं त्याच्या गोष्टी ।
वाग्विळासें सकळ सृष्टी ।
वेधिली तेणें ॥ २८॥
हुंब्यासीं हुंबा लाऊन द्यावा ।
टोणप्यास टोणपा आणावा ।
लौंदास पुढें उभा करावा ।
दुसरा लौंद ॥ २९॥
धटासी आणावा धट ।
उत्धटासी पाहिजे उत्धट ।
खटनटासी खटनट ।
अगत्य करी ॥ ३०॥
जैशास तैसा जेव्हां भेटे ।
तेव्हां मज्यालसी थाटे ।
इतुकें होतें परी धनी कोठें ।
दृष्टीस न पडे ॥ ३१॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
राजकारणनिरूपणनाम
समास नववा ॥
समास दहावा :
विवेकलक्षणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
जेथें अखंड नाना चाळणा ।
जेथें अखंड नाना धारणा ।
जेथें अखंड राजकारणा ।
मनासी आणिती ॥ १॥
सृष्टीमधें उत्तम गुण ।
तितुकें चाले निरूपण ।
निरूपणाविण क्षण ।
रिकामा नाहीं ॥ २॥
चर्चा आशंका प्रत्योत्तरें ।
कोण खोटें कोण खरें ।
नाना वगत्रुत्वें शास्त्राधारें ।
नाना चर्चा ॥ ३॥
भक्तिमार्ग विशद कळे ।
उपासनामार्ग आकळे ।
ज्ञानविचार निवळे ।
अंतर्यामीं ॥ ४॥
वैराग्याची बहु आवडी ।
उदास वृत्तीची गोडी ।
उदंड उपाधी तरी सोडी ।
लागोंच नेदी ॥ ५॥
प्रबंदाचीं पाठांतरें ।
उत्तरासी संगीत उत्तरें ।
नेमक बोलतां अंतरें ।
निववी सकळांचीं ॥ ६॥
आवडी लागली बहु जना ।
तेथें कोणाचें कांहीं चालेना ।
दळवट पडिला अनुमाना ।
येईल कैसा ॥ ७॥
उपासना करूनियां पुढें ।
पुरवलें पाहिजे चहुंकडे ।
भूमंडळीं जिकडे तिकडे ।
जाणती तया ॥ ८॥
जाणती परी आडळेना ।
काये करितो तें कळेना ।
नाना देसीचे लोक नाना।
येऊन जाती ॥ ९॥
तितुक्यांचीं अंतरें धरावीं ।
विवेकें विचारें भरावीं ।
कडोविकडीचीं विवरावीं ।
अंतःकर्णें ॥ १०॥
किती लोक तें कळेना ।
किती समुदाव आकळेना ।
सकळ लोक श्रवणमनना ।
मध्यें घाली ॥ ११॥
फड समजाविसी करणें ।
गद्यपद्य सांगणें ।
परांतरासी राखणें ।
सर्वकाळ ॥ १२॥
ऐसा ज्याचा दंडक ।
अखंड पाहाणें विवेक ।
सावधापुढें अविवेक ।
येईल कैचा ॥ १३॥
जितुकें कांहीं आपणासी ठावें ।
तितुकें हळुहळु सिकवावें ।
शाहाणें करूनी सोडावे ।
बहुत जन ॥ १४॥
परोपरीं सिकवणें ।
आडणुका सांगत जाणें ।
निवळ करुनी सोडणें ।
निस्पृहासी ॥ १५॥
होईल तें आपण करावें ।
न होतां जनाकरवीं करवावें ।
भगवद्भजन राहावें ।
हा धर्म नव्हे ॥ १६॥
आपण करावें करवावें ।
आपण विवरावें विवरवावें ।
आपण धरावें धरवावें ।
भजनमार्गासी ॥ १७॥
जुन्या लोकांचा कंटाळा आला ।
तरी नूतन प्रांत पाहिजे धरिला ।
जितुकें होईल तितुक्याला ।
आळस करूं नये ॥ १८॥
देह्याचा अभ्यास बुडाला ।
म्हणिजे महंत बुडाला ।
लागवेगें नूतन लोकांला ।
शाहाणे करावें ॥ १९॥
उपाधींत सांपडों नये ।
उपाधीस कंटाळों नये ।
निसुगपण कामा नये ।
कोणीयेकविषीं ॥ २०॥
काम नासणार नासतें ।
आपण वेडें उगें च पाहातें ।
आळसी हृदयसुन्य तें ।
काये करूं जाणें ॥ २१॥
धकाधकीचा मामला ।
कैसा घडे अशक्ताला ।
नाना बुद्धि शक्ताला ।
म्हणोनी शिकवाव्या ॥ २२॥
व्याप होईल तों राहावें ।
व्याप राहातां उठोन जावें ।
आनंदरूप फिरावें ।
कोठें तऱ्ही ॥ २३॥
उपाधीपासून सुटला ।
तो निस्पृहपणें बळावला ।
जिकडे सानुकूळ तिकडे चालिला ।
सावकास ॥ २४॥
कीर्ति पाहातं सुख नाहीं ।
सुख पाहातां कीर्ति नाहीं ।
केल्याविण कांहींच नाहीं ।
कोठें तऱ्ही ॥ २५॥
येरवीं काय राहातें ।
होणार तितुकें होऊन जातें ।
प्राणी मात्र अशक्त तें ।
पुढें आहे ॥ २६॥
अधींच तकवा सोडिला ।
मधेंचि धीवसा सांडिला ।
तरी संसार हा सेवटाला ।
कैसा पावे ॥ २७॥
संसार मुळींच नासका ।
विवेकें करावा नेटका ।
नेटका करितां फिका ।
होत जातो ॥ २८॥
ऐसा याचा जिनसाना ।
पाहातां कळों येतें मना ।
परंतु धीर सांडावाना ।
कोणीयेकें ॥ २९॥
धीर सांडितां कये होतें ।
अवघें सोसावें लागतें ।
नाना बुद्धि नाना मतें ।
शाहाणा जाणे ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
विवेकलक्षणनिरूपणनाम
समास दहावा
॥ दशक एकोणविसावा समाप्त ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse