Embedded Files
॥ ॐ श्री परमात्मने नमः ॥
॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ श्रीमद् भगवद्‌गीता ॥
। अथ चतुर्थोऽध्यायः - अध्याय चवथा ।
॥ ज्ञाकर्मसंन्यासयोगः ॥
आजि श्रवणेंद्रियां पाहलें ।
जें येणें गीतानिधान देखिलें ।
आतां स्वप्नचि हें तुकलें ।
साचासरिसें ॥ १ ॥
आधींचि विवेकाची गोठी ।
वरी प्रतिपादी श्रीकृष्ण जगजेठी ।
आणि भक्तराजु किरीटी ।
परिसत असे ॥ २ ॥
जैसा पंचमालापु सुगंधु ।
कीं परिमळु आणि सुस्वादु ।
तैसा भला जाहला विनोदु ।
कथेचा इये ॥ ३ ॥
कैसी आगळिक दैवाची ।
जे गंगा जोडली अमृताची ।
हो कां जपतपें श्रोतयांचीं ।
फळा आलीं ॥ ४ ॥
आतां इंद्रियजात आघवें ।
तिहीं श्रवणाचें घर रिघावें ।
मग संवादसुख भोगावें ।
गीताख्य हें ॥ ५ ॥
हा अतिसो अतिप्रसंगें ।
सांडूनि कथाचि ते सांगें ।
जे कृष्णार्जुन दोघे ।
बोलत होते ॥ ६ ॥
ते वेळीं संजयो रायातें म्हणे ।
अर्जुनु अधिष्ठिला दैवगुणें ।
जे अतिप्रीति श्रीनारायणें ।
बोलतु असे ॥ ७ ॥
जें न संगेचि पितया वसुदेवासी ।
जें न संगेचि माते देवकीसी ।
जें न संगेचि बंधु बळिभद्रासी ।
तें गुह्य अर्जुनेंशीं बोलत ॥ ८ ॥
देवी लक्ष्मीयेवढी जवळिक ।
परी तेही न देखे या प्रेमाचें सुख ।
आजि कृष्णस्नेेहाचें बिक ।
यातेंचि आथी ॥ ९ ॥
सनकादिकांचिया आशा ।
वाढीनल्या होतिया कीर बहुवसा ।
परी त्याही येणें मानें यशा ।
येतीचिना ॥ १० ॥
या जगदीश्वराचें प्रेम ।
एथ दिसतसें निरुपम ।
कैसें पार्थें येणें सर्वोत्तम ।
पुण्य केलें ॥ ११ ॥
हो कां जयाचिया प्रीती ।
अमूर्त हा आला व्यक्ती ।
मज एकवंकी याची स्थिती ।
आवडतु असे ॥ १२ ॥
एर्‍हवीं हा योगियां नाडळे ।
वेदार्थासी नाकळे ।
जेथ ध्यानाचेही डोळे ।
पावतीना ॥ १३ ॥
तो हा निजस्वरूप ।
अनादि निष्कंप ।
परी कवणें मानें सकृप ।
जाहला आहे ॥ १४ ॥
हा त्रैलोक्यपटाची घडी ।
आकारची पैलथडी ।
कैसा याचिये आवडी ।
आवरला असे ॥ १५ ॥
श्रीभगवानुवाच ।
इमं विवस्वते योगं
प्रोक्तवानहमव्ययम् ।
विवस्वान्मनवे प्राह
मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ॥ १ ॥
मग देव म्हणे अगा पंडुसुता ।
हाचि योगु आम्हीं विवस्वता ।
कथिला परी ते वार्ता ।
बहुतां दिवसांची ॥ १६ ॥
मग तेणें विवस्वतें रवी ।
हे योगस्थिति आघवी ।
निरूपिली बरवी ।
मनूप्रती ॥ १७ ॥
मनूनें आपण अनुष्ठिली ।
मग इक्ष्वाकुवा उपदेशिली ।
ऐसी परंपरा विस्तारिली ।
आद्य हे गा ॥ १८ ॥
एवं परम्पराप्राप्तमिमं
राजर्षयो विदुः ।
स कालेनेह महता
योगो नष्टः परंतप ॥ २ ॥
मग आणिकही या योगातें ।
राजर्षि जाहले जाणते ।
परी तेथोनि आतां सांप्रतें ।
नेणिजे कोण्ही ॥ १९ ॥
जे प्राणियां कामीं भरु ।
देहाचिवरी आदरु ।
म्हणौनि पडिला विसरु ।
आत्मबोधाचा ॥ २० ॥
अव्हांटलिया आस्थाबुद्धि ।
विषयसुखची परमावधि ।
जीवु तैसा उपाधि ।
आवडे लोकां ॥ २१ ॥
एर्‍हवी तरी खवणेयांच्या गांवीं ।
पाटाउवें काय करावीं ।
सांगें जात्यंधा रवी ।
काय आथी ? ॥ २२ ॥
कां बहिरयांच्या आस्थानीं ।
कवण गीतातें मानीं ।
कीं कोल्हेया चांदणीं ।
आवडी उपजें ? ॥ २३ ॥
पैं चंद्रोदया आरौतें ।
जयांचे डोळे फुटती असते ।
ते काउळे केवीं चंद्रातें ।
वोळखती ? ॥ २४ ॥
तैसी वैराग्याची शिंव न देखती ।
जे विवेकाची भाष नेणती ? ।
ते मूर्ख केंवीं पावती ।
मज ईश्वरातें ? ॥ २५ ॥
कैसा नेणों मोहो वाढीनला ।
तेणें बहुतेक काळु व्यर्थ गेला ।
म्हणौनि योगु हा लोपला ।
लोकीं इये ॥ २६ ॥
स एवायं मया तेऽद्य
योगः प्रोक्तः पुरातनः ।
भक्तोऽसि मे सखा
चेति रहस्यं ह्येतदुत्तमम् ॥ ३ ॥
तोचि हा आजि आतां ।
तुजप्रती कुंतीसुता ।
सांगितला आम्हीं तत्त्वतां ।
भ्रांति न करीं ॥ २७ ॥
हें जीवींचें निज गुज ।
परी केवीं राखों तुज ।
जे पढियेसी तूं मज ।
म्हणौनियां ॥ २८ ॥
तूं प्रेमाचा पुतळा ।
भक्तीचा जिव्हाळा ।
मैत्रियेचि चित्कळा ।
धनुर्धरा ॥ २९ ॥
तूं अनुसंगाचा ठावो ।
आतां तुज काय वंचूं जावों ? ।
जर्‍ही संग्रामारूढ आहों ।
जाहलों आम्ही ॥ ३० ॥
तरी नावेक हें सहावें ।
गाजाबज्यही न धरावें ।
परी तुझें अज्ञानत्व हरावें ।
लागे आधीं ॥ ३१ ॥
अर्जुन उवाच ।
अपरं भवतो जन्म
परं जन्म विवस्वतः ।
कथमेतद्विजानीयां
त्वमादौ प्रोक्तवानिति ॥ ४ ॥
तंव अर्जुन म्हणे श्रीहरी ।
माय आपुलेयाचा स्नेहो करी ।
एथ विस्मयो काय अवधारीं ।
कृपानिधी ॥ ३२ ॥
तूं संसारश्रांतांची साउली ।
अनाथ जीवांची माउली ।
आमुतें कीर प्रसवली ।
तुझीच कृपा ॥ ३३ ॥
देवा पांगुळ एकादें विजे ।
तरी जन्मौनि जोजारु साहिजे ।
हें बोलों काय तुझें ।
तुजचि पुढां ॥ ३४ ॥
आतां पुसेन जें मी कांहीं ।
तेथ निकें चित्त देईं ।
तेवींचि देवें कोपावें ना कांहीं ।
बोला एका ॥ ३५ ॥
तरी मागील जे वार्ता ।
तुवां सांगितली होती अनंता ।
ते नावेक मज चित्ता ।
मानेचिना ॥ ३६ ॥
जे तो विवस्वतु म्हणजे कायी ।
ऐसें हें वडिलां ठाउवें नाहीं ।
तरी तुवांचि केवीं पाहीं ।
उपदेशिला ? ॥ ३७ ॥
तो तरी आइकिजे बहुतां काळांचा ।
आणि तूं तंव श्रीकृष्ण सांपेचा ।
म्हणौनि गा इये मातुचा ।
विसंवादु ॥ ३८ ॥
तेवींचि देवा चरित्र तुझें ।
आपण कांहींचि नेणिजे ।
हें लटिकें केवीं म्हणिजे ।
एकिहेळां ? ॥ ३९ ॥
परि हेचि मातु आघवी ।
मी परियेसें ऐशी सांगावी ।
जे तुवांचि रवी केवीं ।
पाही उपदेशु केला ॥ ४० ॥
श्रीभगवानुवाच ।
बहूनि मे व्यतीतानि
जन्मानि तव चार्जुन ।
तान्यहं वेद सर्वाणि न
त्वं वेत्थ परंतप ॥ ५ ॥
तंव श्रीकृष्ण म्हणे पंडुसुता ।
तो विवस्वतु जैं होता ।
तैं आम्हीं नसों ऐसी चित्ता ।
भ्रांति जरी तुज ॥ ४१ ॥
तरी तूं गा हें नेणसी ।
पैं जन्में आम्हां तुम्हासी ।
बहुतें गेलीं परी तियें न स्मरसी ।
आपुलीं तूं ॥ ४२ ॥
मी जेणें जेणें अवसरें ।
जें जें होऊनि अवतरें ।
तें समस्तही स्मरें ।
धनुर्धरा ॥ ४३ ॥
अजोऽपि सन्नव्ययात्मा
भूतानामीष्वरोऽपि सन् ।
प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय
संभवाम्यात्ममायया ॥ ६ ॥
म्हणौनि हें आघवें ।
मागील मज आठवें ।
मी अजुही परि संभवें ।
प्रकृतियोगें ॥ ४४ ॥
माझें अव्ययत्व तरी न नसे ।
परी होणें जाणें एक दिसे ।
तें प्रतिबिंबें मायावशें ।
माझ्याचि ठायीं ॥ ४५ ॥
माझी स्वतंत्रता तरी न मोडे ।
परी कर्माधीनु ऐसा आवडे ।
तेही भ्रांतिबुद्धि तरी घडे ।
एर्‍हवीं नाहीं ॥ ४६ ॥
कीं एकचि दिसे दुसरें ।
तें दर्पणाचेनि आधारें ।
एर्‍हवीं काय वस्तुविचारें ।
दुजें आहे ? ॥ ४७ ॥
तैसा अमूर्तचि मी किरीटी ।
परी प्रकृति जैं अधिष्ठीं ।
तैं साकारपणें नट नटीं ।
कार्यालागीं ॥ ४८ ॥
यदा यदा हि धर्मस्य
ग्लानिर्भवति भारत ।
अभ्युत्थानमधर्मस्य
तदात्मानं सृजाम्यहम् ॥ ७ ॥
जें धर्मजात आघवें ।
युगायुगीं म्यां रक्षावें ।
ऐसा ओघु हा स्वभावें ।
आद्यु असे ॥ ४९ ॥
म्हणौनि अजत्व परतें ठेवीं ।
मी अव्यक्तपणही नाठवीं ।
जे वेळीं धर्मातें अभिभवी ।
अधर्मु हा ॥ ५० ॥
परित्राणाय साधूनां
विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय
संभवामि युगे युगे ॥ ८ ॥
ते वेळीं आपुल्याचेनि कैवारें ।
मी साकारु होऊनि अवतरें ।
मग अज्ञानाचें आंधारें ।
गिळूनि घालीं ॥ ५१ ॥
अधर्माची अवधी तोडीं ।
दोषांचीं लिहिलीं फाडीं ।
सज्जनांकरवीं गुढी ।
सुखाची उभवीं ॥ ५२ ॥
दैत्यांचीं कुळें नाशीं ।
साधूंचा मानु गिंवशीं ।
धर्मासीं नीतीशीं ।
शेंस भरीं ॥ ५३ ॥
मी अविवेकाची काजळी ।
फेडूनि विवेकदीप उजळीं ।
तैं योगियां पाहे दिवाळी ।
निरंतर ॥ ५४ ॥
सत्सुखें विश्व कोंदे ।
धर्मुचि जगीं नांदें ।
भक्तां निघती दोंदे ।
सात्त्विकाचीं ॥ ५५ ॥
तै पापांचा अचळु फिटे ।
पुण्याची पहांट फुटे ।
जैं मूर्ति माझी प्रगटे ।
पंडुकुमरा ॥ ५६ ॥
ऐसेया काजालागीं ।
अवतरें मी युगीं युगीं ।
परि हेंचि वोळखें जो जगीं ।
तो विवेकिया ॥ ५७ ॥
जन्म कर्म च मे
दिव्यमेवं यो वेत्ति तत्त्वतः ।
त्यक्त्वा देहं पुनर्जन्म नैति
मामेति सोऽर्जुन ॥ ९ ॥
माझें अजत्वें जन्मणें ।
अक्रियताचि कर्म करणें ।
हें अविकार जो जाणे ।
तो परममुक्त ॥ ५८ ॥
तो चालिला संगें न चळे ।
देहींचा देहा नाकळे ।
मग पंचत्वीं तंव मिळे ।
माझ्याचि रूपीं ॥ ५९ ॥
वीतरागभयक्रोधा
मन्मया मामुपाश्रिताः ।
बहवो ज्ञानतपसा पूता
मद्‌भावमागताः ॥ १० ॥
एर्‍हवीं परापर न शोचिती ।
जे कामनाशून्य होती ।
वाटा कें वेळीं न वचती ।
क्रोधाचिया ॥ ६० ॥
सदा मियांचि आथिले ।
माझिया सेवा जियाले ।
कीं आत्मबोधें तोषले ।
वीतराग जे ॥ ६१ ॥
जे तपोतेजाचिया राशी ।
कीं एकायतन ज्ञानासी ।
जे पवित्रता तीर्थांसी ।
तीर्थरूप ॥ ६२ ॥
ते मद्‌भावा सहजें आले ।
मी तेचि ते होऊनि ठेले ।
जे मज तयां उरले ।
पदर नाहीं ॥ ६३ ॥
सांगैं पितळेची गंधिकाळिक ।
जैं फिटली होय निःशेख ।
तैं सुवर्ण काई आणिक ।
जोडूं जाइजे ? ॥ ६४ ॥
तैसे यमनियमीं कडसले ।
जे तपोज्ञानें चोखाळले ।
मी तेचि ते जाहले ।
एथ संशयो कायसा ? ॥ ६५ ॥
ये यथा मां प्रपद्यन्ते
तांस्तथैव भजाम्यहम् ।
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः
पार्थ सर्वशः ॥ ११ ॥
एर्‍हवीं तरी पाहीं ।
जे जैसे माझ्या ठायीं ।
भजती तयां मीही ।
तैसाचि भजें ॥ ६६ ॥
देखैं मनुष्यजात सकळ ।
हें स्वभावता भजनशीळ ।
जाहलें असे केवळ ।
माझ्याचि ठायीं ॥ ६७ ॥
परी ज्ञानेंवीण नाशिले ।
जे बुद्धिभेदासी आले ।
तेणेंचि त्या कल्पिलें ।
अनेकत्व ॥ ६८ ॥
म्हणौनि अभेदीं भेदु देखती ।
यया अनाम्या नामें ठेविती ।
देवी देवो म्हणती ।
अचर्चातें ॥ ६९ ॥
जे सर्वत्र सदा सम ।
तेथ विभाग अधमोत्तम ।
मतिवशें संभ्रम ।
विवंचिती ॥ ७० ॥
काङ्क्षन्तः कर्मणां
सिद्धिं यजन्त हि देवताः ।
क्षिप्रं हि मानुषे लोके
सिद्धिर्भवति कर्मजा ॥ १२ ॥
मग नानाहेतुप्रकारें ।
यथोचितें उपचारें ।
मानिलीं देवतांतरें ।
उपासिती ॥ ७१ ॥
तेथ जें जें अपेक्षित ।
तें तैसेंचि पावती समस्त ।
परी तें कर्मफळ निश्चित ।
वोळख तूं ॥ ७२ ॥
वांचून देतें घेतें आणिक ।
निभ्रांत नाहीं सम्यक ।
एथ कर्मचि फळसूचक ।
मनुष्यलोकीं ॥ ७३ ॥
जैसें क्षेत्रीं जें पेरिजे ।
तें वांचूनि आन न निपजे ।
कां पाहिजे तेंचि देखिजे ।
दर्पणाधारें ॥ ७४ ॥
नातरी कडेयातळवटीं ।
जैसा आपुलाचि बोलू किरीटी ।
पडिसादु होऊनि उठी ।
निमित्तयोगें ॥ ७५ ॥
तैसा समस्तां यां भजना ।
मी साक्षिभूतु पैं अर्जुना ।
एथ प्रतिफळे भावना ।
आपुलाली ॥ ७६ ॥
चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं
गुणकर्मविभागशः ।
तस्य कर्तारमपि मां
विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ॥ १३ ॥
आतां याचिपरी जाण ।
चार‍ही हे वर्ण ।
सृजिलें म्यां गुण- ।
कर्मविभागें ॥ ७७ ॥
जे प्रकृतीचेनि आधारें ।
गुणाचेनि व्यभिचारें ।
कर्में तदनुसारें ।
विवंचिली ॥ ७८ ॥
एथ एकचि हे धनुष्यपाणी ।
परी जाहले गा चहूं वर्णीं ।
ऐसी गुणकर्मकडसणी ।
केली सहजें ॥ ७९ ॥
म्हणौनि आइकें पार्था ।
हे वर्णभेदसंस्था ।
मीं कर्ता नव्हें सर्वथा ।
याचिलागीं ॥ ८० ॥
न मां कर्माणि लिम्पन्ति
न मे कर्मफले स्पृहा ।
इति मां योऽभिजानाति
कर्मभिर्न स बध्यते ॥ १४ ॥
हें मजचिस्तव जाहलें ।
परी म्यां नाहीं केलें ।
ऐसें जेणें जाणितलें ।
तो सुटला गा ॥ ८१ ॥
एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म
पूर्वैरपि मुमुक्षुभिः ।
कुरु कर्मैव तस्मात्त्वं पूर्वैः
पूर्वतरं कृतम् ॥ १५ ॥
मागील मुमुक्षु जे होते ।
तिहीं ऐशिया जाणोनि मातें ।
कर्में केलीं समस्तें ।
धनुर्धरा ॥ ८२ ॥
परि तें बीजें जैसीं दग्धलीं ।
नुगवतींचि पेरिलीं ।
तैशीं कर्मेंचि परि तयां जाहलीं ।
मोक्षहेतु ॥ ८३ ॥
एथ आणिकही एक अर्जुना ।
हे कर्माकर्मविवंचना ।
आपुलिये चाडें सज्ञाना ।
योग्य नोहे ॥ ८४ ॥
किं कर्म किमकर्मेति
कवयोऽप्यत्र मोहिताः ।
तत्ते कर्म प्रवक्ष्यामि यज्ञात्वा
मोक्ष्यसेऽशुभात् ॥ १६ ॥
कर्म म्हणिपे तें कवण ।
अथवा अकर्मा काय लक्षण ।
ऐसें विचारितां विचक्षण ।
गुंफोनि ठेले ॥ ८५ ॥
जैसें कां कुडें नाणें ।
खर्‍याचेनि सारखेपणें ।
डोळ्यांचेंहि देखणें ।
संशयीं घाली ॥ ८६ ॥
तैसें नैष्कर्म्यतेचेनि भ्रमें ।
गिंवसिजत आहाती कर्में ।
जे दुजी सृष्टी मनोधर्में ।
करूं सकती ॥ ८७ ॥
वांचूनि मूर्खाची गोठी कायसी ।
एथ मोहले गा क्रांतदर्शी ।
म्हणौनि आतां तेंचि परियेसीं ।
सांगेन तुज ॥ ८८ ॥
कर्मण्यो ह्यपि बोद्धव्यं
बोद्धव्यं च विकर्मणः ।
अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना
कर्मणो गतिः ॥ १७ ॥
तरी कर्म म्हणजे स्वभावें ।
जेणें विश्वाकारु संभवे ।
तें सम्यक् आधीं जाणावें ।
लागे एथ ॥ ८९ ॥
मग वर्णाश्रमासि उचित ।
जें विशेष कर्म विहित ।
तेंही वोळखावें निश्चित ।
उपयोगेंसी ॥ ९० ॥
पाठीं जें निषिद्ध म्हणिपे ।
तेंही बुझावें स्वरूपें ।
येतुलेनि कांहीं न गुंफे ।
आपैसेंचि ॥ ९१ ॥
एर्‍हवीं जग हें कर्माधीन ।
ऐसी याची व्याप्ती गहन ।
परी तें असो आइकें चिन्ह ।
प्राप्तांचें गा ॥ ९२ ॥
कर्मण्यकर्म यः
पश्येदकर्मणि च कर्म यः ।
स बुद्धिमान्मनुष्येषु स युक्तः
कृत्स्नकर्मकृत् ॥ १८ ॥
जो सकळकर्मीं वर्ततां ।
देखैं आपुली नैष्कर्म्यता ।
कर्मसंगें निराशता ।
फळाचिया ॥ ९३ ॥
आणि कर्तव्यतेलागीं ।
जया दुसरें नाहीं जगीं ।
ऐसिया नैष्कर्म्यता तरी चांगीं ।
बोधला असे ॥ ९४ ॥
तरी क्रियाकलापु आघवा ।
आचरतु दिसे बरवा ।
तोचि तो ये चिन्हीं जाणावा ।
ज्ञानिया गा ॥ ९५ ॥
जैसा कां जळापाशीं उभा ठाके ।
तो जरी आपणपें जळामाजिं देखे ।
तरी तो निभ्रांत वोळखे ।
म्हणे मी वेगळा आहें ॥ ९६ ॥
अथवा नावें हन जो रिगे ।
तो थडियेचें रुख जातां देखे वेगें ।
तेचि साचोकारें जों पाहों लागे ।
तंव रुख म्हण अचळ ॥ ९७ ॥
तैसें सर्व कर्मीं असणें ।
ते फुडें मानूनि वायाणें ।
मग आपणया जो जाणे ।
नैष्कर्म्यु ऐसा ॥ ९८ ॥
आणि उदोअस्तुचेनि प्रमाणें ।
जैसें न चालतां सूर्याचें चालणें ।
तैसें नैष्कर्म्यत्व जाणें ।
कर्मींचि असतां ॥ ९९ ॥
तो मनुष्यासारिखा तरी आवडे ।
परी मनुष्यत्व तया न घडे ।
जैसें जळामाजीं न बुडे ।
भानुबिंब ॥ १०० ॥
तेणें न पाहतां विश्व देखिलें ।
न करितां सर्व केलें ।
न भोगितां भोगिलें ।
भोग्यजात ॥ १०१ ॥
एकेचि ठायीं बैसला ।
परि सर्वत्र तोचि गेला ।
हें असो विश्व जाहला ।
आंगेंचि तो ॥ १०२ ॥
यस्य सर्वे समारंभाः
कामसंकल्पवर्जिताः ।
ज्ञानाग्निदग्धकर्माणं तमाहुः
पण्डितं बुधाः ॥ १९ ॥
जया पुरुषाच्या ठायीं ।
कर्माचा तरी खेदु नाहीं ।
परी फलापेक्षा कहीं ।
संचरेना ॥ १०३ ॥
आणि हें कर्म मी करीन ।
अथवा आदरिलें सिद्धी नेईन ।
येणें संकल्पेंहीं जयाचें मन ।
विटाळेना ॥ १०४ ॥
ज्ञानाग्नीचेनि मुखें ।
जेणें जाळिलीं कर्में अशेखें ।
तो परब्रह्मचि मनुष्यवेखें ।
वोळख तूं ॥ १०५ ॥
त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गं
नित्यतृप्तो निराश्रयः ।
कर्मण्यभिप्रवृत्तोऽपि नैव
किंचित्करोति सः ॥ २० ॥
जो शरीरीं उदासु ।
फळभोगीं निरासु ।
नित्यता उल्हासु ।
होऊनि असे ॥ १०६ ॥
जो संतोषाचा गाभारा ।
आत्मबोधाचिये वोगरां ।
पुरे न म्हणेचि धनुर्धरा ।
आरोगितां ॥ १०७ ॥
निराशीर्यतचित्तात्मा
त्यक्तसर्वपरिग्रहः ।
शारीरं केवलं कर्म
कुर्वन्नाप्नोपति किल्बिषम् ॥ २१ ॥
यदृच्छालाभसंतुष्टो
द्वन्द्वातीतो विमत्सरः ।
समः सिद्धावसिद्धौ च
कृत्वापि न निबध्यते ॥ २२ ॥
कैसी अधिकाधिक आवडी ।
घेत महासुखाची गोडी ।
सांडोनियां आशा कुरोंडी ।
अहंभावेंसीं ॥ १०८ ॥
म्हणौनि अवसरें जें जें पावे ।
कीं तेणेंचि तो सुखावे ।
जया आपुलें आणि परावें ।
दोन्ही नाहीं ॥ १०९ ॥
तो दिठीं जें पाहे ।
तें आपणचि होऊनि जाये ।
आईके तें आहे ।
तोचि जाहला ॥ ११० ॥
चरणीं हन चाले ।
मुखें जें जें बोले ।
ऐसें चेष्टाजात तेतुलें ।
आपणचि जो ॥ १११ ॥
हें असो विश्व पाहीं ।
जयासि आपणपेंवांचूनि नाहीं ।
आतां कवण तें कर्म कायी ।
बाधी तयातें ॥ ११२ ॥
हा मत्सरु जेथ उपजे ।
तेतुलें नुरेचि जया दुजें ।
तो निर्मत्सरु काइ म्हणिजे ।
बोलवरी ? ॥ ११३ ॥
म्हणौनि सर्वांपरी मुक्तु ।
तो सकर्मुचि कर्मरहितु ।
सगुण परि गुणातीतु ।
एथ भ्रांति नाहीं ॥ ११४ ॥
गतसङ्गस्य मुक्तस्य
ज्ञानावस्थितचेतसः ।
यज्ञायाचरतः कर्म
समग्रं प्रविलीयते ॥ २३ ॥
तो देहसंगें तरी असे ।
परी चैतन्यासारिखा दिसे ।
पाहतां परब्रह्माचेनि कसें ।
चोखाळु भला ॥ ११५ ॥
ऐसाहि परी कौतुकें ।
जरी कर्में करी यज्ञादिकें ।
तरी तियें लया जाती निःशेखें ।
तयाच्याचि ठायीं ॥ ११६ ॥
अकाळींचीं अभ्रें जैशीं ।
उर्मीवीण आकाशीं ।
हारपती आपैशीं ।
उदयलीं सांती ॥ ११७ ॥
तैशीं विधिविधानें विहितें ।
जरी आचरे तो समस्तें ।
तरी तियें ऐक्यभावें ऐक्यातें ।
पावतीचि गा ॥ ११८ ॥
ब्रह्मार्पणं ब्रह्म
हविर्ब्रह्माग्नो ब्रह्मणा हुतम् ।
ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं
ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥ २४ ॥
हें हवन मी होता ।
कां इयें यज्ञीं हा भोक्ता ।
ऐसिया बुद्धीसि नाहीं भिन्नता ।
म्हणौनियां ॥ ११९ ॥
जे इष्टयज्ञ यजावे ।
तें हविर्मंत्रादि आघवें ।
तो देखतसे अविनाशभावें ।
आत्मबुद्धि ॥ १२० ॥
म्हणौनि ब्रह्म तेंचि कर्म ।
ऐसें बोधा आलें जया सम ।
तया कर्तव्य तें नैष्कर्म्य ।
धनुर्धरा ॥ १२१ ॥
आतां अविवेकु कुमारत्वा मुकले ।
जयां विरक्तीचें पाणिग्रहण जाहलें ।
मग उपासन जिहीं आणिलें ।
योगाग्नीचें ॥ १२२ ॥
दैवमेवापरे यज्ञं
योगिनः पर्युपासते ।
ब्रह्माग्नावपरे यज्ञं
यज्ञेनैवोपजुह्वति ॥ २५ ॥
जे यजनशील अहर्निशीं ।
जिहीं अविद्या हविली मनेंसीं ।
गुरुवाक्य हुताशीं ।
हवन केलें ॥ १२३ ॥
तिहीं योगाग्निकीं यजिजे ।
तो दैवयज्ञु म्हणिजे ।
जेणें आत्मसुख कामिजे ।
पंडुकुमरा ॥ १२४ ॥
आतां अवधारी सांगैन आणिक ।
जे ब्रह्माग्नी साग्निक ।
तयांतें यज्ञचि यज्ञु देख ।
उपासिजे ॥ १२५ ॥
श्रोत्रादिनीन्द्रियाण्यन्ये
संयमाग्निषु जुह्वति ।
शब्दादीन्विषयानन्ये
इन्द्रियाग्निषु जुह्वति ॥ २६ ॥
एक संयमाग्निहोत्री ।
ते युक्तित्रयाच्या मंत्रीं ।
यजन करिती पवित्रीं ।
इंद्रियद्रव्यीं ॥ १२६ ॥
एकां वैराग्य रवि विवळे ।
तंव संयती विहार केले ।
तेथ अपावृत जाहले ।
इंद्रियानळ ॥ १२७ ॥
तिहीं विरक्तीची ज्वाळा घेतली ।
तंव विकारांचीं इंधनें पळिपली ।
तेथ आशाधूमें सांडिलीं ।
पांचही कुंडें ॥ १२८ ॥
मग वाक्यविधीचिया निरवडी ।
विषय आहुती उदंडीं ।
हवन केलें कुंडीं ।
इन्द्रियाग्नीच्या ॥ १२९ ॥
सर्वाणीन्द्रियकर्माणि
प्राणकर्माणि चापरे ।
आत्मसंयमयोगाग्नौ
जुह्वति ज्ञानदीपिते ॥ २७ ॥
एकीं ययापरी पार्था ।
दोषु क्षाळिले सर्वथा ।
आणिकीं हृदयारणीं मंथा ।
विवेकु केला ॥ १३० ॥
तो उपशमें निहटिला ।
धैर्येंवरी दाटिला ।
गुरुवाक्यें काढिला ।
बळकटपणें ॥ १३१ ॥
ऐसें समरसें मंथन केलें ।
तेथ झडकरी काजा आलें ।
जें उज्जीवन जाहलें ।
ज्ञानाग्नीचें ॥ १३२ ॥
पहिला ऋद्धिसिद्धींचा संभ्रमु ।
तो निवर्तोनि गेला धूमु ।
मग प्रगटला सूक्ष्मु ।
विस्फुलिंगु ॥ १३३ ॥
तया मनाचें मोकळें ।
तेंचि पेटवण घातले ।
जें यमनियमीं हळुवारलें ।
आइतें होतें ॥ १३४ ॥
तेणें सादुकुपणे ज्वाळा समृद्धा ।
मग वासनांतराचिया समिधा ।
स्नेंहेंसीं नानाविधा ।
जाळिलिया ॥ १३५ ॥
तेथ सोहंमंत्रें दीक्षितीं ।
इंद्रियकर्मांच्या आहुती ।
तियें ज्ञानानळीं प्रदीप्तीं ।
दिधलिया ॥ १३६ ॥
पाठीं प्राणक्रियेचिये स्रुवेनिशीं
। पूर्णाहुती पडली हुताशीं ।
तेथ अवभृत समरसीं ।
सहजें जहालें ॥ १३७ ॥
मग आत्मबोधींचें सुख ।
जें संयमाग्नीचें हुतशेष ।
तोचि पुरोडाशु देख ।
घेतला तिहीं ॥ १३८ ॥
एक ऐशिया इहीं यजनीं ।
मुक्त ते जाहले त्रिभुवनीं ।
या यज्ञक्रिया तरी आनानीं ।
परि प्राप्य तें एक ॥ १३९ ॥
द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा
योगयज्ञास्तथापरे ।
स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च
यतयः संशितव्रताः ॥ २८ ॥
एक द्रव्युयज्ञु म्हणिपती ।
एक तपसामग्रीया निपजविती ।
एक योगयागुही आहाती ।
जे सांगितलें ॥ १४० ॥
एकीं शब्दीं शब्दु यजिजे ।
तो वाग्यज्ञु म्हणिजे ।
ज्ञानें ज्ञेय गमिजे ।
तो ज्ञानयज्ञु ॥ १४१ ॥
हें अर्जुना सकळ कुवाडें ।
जे अनुष्ठितां अतिसांकडें ।
परी जितेंद्रियासीचि घडे ।
योग्यतावशें ॥ १४२ ॥
ते प्रवीण तेथ भले ।
आणि योगसमृद्धि आथिले ।
म्हणौनि आपणपां तिहीं केलें ।
आत्महवन ॥ १४३ ॥
अपाने जुह्वति प्राणं
प्राणेऽपानं तथापरे ।
प्राणापानगती रुद्ध्वा
प्राणायामपरायणाः ॥ २९ ॥
मग अपानाग्नीचेनि मुखीं ।
प्राणद्रव्यें देखीं ।
हवन केलें एकीं ।
अभ्यासयोगें ॥ १४४ ॥
एक अपानु प्राणीं अर्पिती ।
एक दोहींतेंही निरुंधिती ।
ते प्राणायामी म्हणिपती ।
पंडुकुमरा ॥ १४५ ॥
अपरे नियताहाराः
प्राणान्प्राणेषु जुह्वति ।
सर्वेऽप्येते यज्ञविदो
यज्ञक्षपितकल्मषाः ॥ ३० ॥
एक वज्रयोगक्रमें ।
सर्वाहारसंयमें ।
प्राणीं प्राणु संभ्रमें ।
हवन करिती ॥ १४६ ॥
ऐसें मोक्षकाम सकळ ।
समस्त हे यजनशीळ ।
जिहीं यज्ञद्वारां मनोमळ ।
क्षाळण केले ॥ १४७ ॥
जया अविद्याजात जाळितां ।
जें उरलें निजस्वभावता ।
जेथ अग्नि आणि होता ।
उरेचिना ॥ १४८ ॥
जेथ यजितयाचा कामु पुरे ।
यज्ञींचें विधान सरे ।
मागुतें जेथूनि वोसरें ।
क्रियाजात ॥ १४९ ॥
विचार जेथ न रिगे ।
हेतु जेथ न निगे ।
जें द्वैतदोषसंगें ।
सिंपेचिना ॥ १५० ॥
यज्ञशिष्टामृतभुजो
यान्ति ब्रह्म सनातनम् ।
नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य
कुतोऽन्यः कुरुसत्तम ॥ ३१ ॥
ऐसें अनादिसिद्ध चोखट ।
जें ज्ञान यज्ञावशिष्ट ।
तें सेविती ब्रह्मनिष्ठ ।
ब्रह्माहंमंत्रें ॥ १५१ ॥
ऐसें शेषामृतें धाले ।
कीं अमर्त्यभावा आले ।
म्हणौनि ब्रह्म ते जहाले ।
अनायासें ॥ १५२ ॥
येरां विरक्ति माळ न घालीचि ।
जयां संयमाग्नीची सेवा न घडेचि ।
जे योगयागु न करितीचि ।
जन्मले सांते ॥ १५३ ॥
जयांचें ऐहिक धड नाहीं ।
तयांचे परत्र पुससी काई ।
म्हणौनि असो हे गोठी पाहीं ।
पंडुकुमरा ॥ १५४ ॥
एवं बहुविधा यज्ञा
वितता ब्रह्मणो मुखे ।
कर्मजान्विद्धि तान्सर्वानेवं
ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे ॥ ३२ ॥
ऐसें बहुतीं परी अनेग ।
जे सांगितलें तुज कां याग ।
ते विस्तारूनि वेदेंचि चांग ।
म्हणितले आहाती ॥ १५५ ॥
परी तेणें विस्तारें काय करावें ।
हेंचि कर्मसिद्ध जाणावें ।
येतुलेनि कर्मबंधु स्वभावें ।
पावेल ना ॥ १५६ ॥
श्रेयान्द्रव्यमयाद्यज्ञाज्ञानयज्ञः परंतप ।
सर्वं कर्माखिलं पार्थ
ज्ञाने परिसमाप्यते ॥ ३३ ॥
अर्जुना वेदु जयांचें मूळ ।
जे क्रियाविशेषें स्थूळ ।
जया नव्हाळियेचें फळ ।
स्वर्गसुख ॥ १५७ ॥
ते द्रव्यादियागु कीर होती ।
परी ज्ञानयज्ञाची सरी न पवती ।
जैशी तारातेजसंपत्ती ।
दिनकरापाशीं ॥ १५८ ॥
देखैं परमात्मसुखनिधान ।
साधावया योगीजन ।
जे न विसंबिती अंजन ।
उन्मेषनेत्री ॥ १५९ ॥
जें धांवतया कर्माची लाणी ।
नैष्कर्म्यबोधाची खाणी ।
जें भुकेलिया धणी ।
साधनाची ॥ १६० ॥
जेथ प्रवृत्ति पांगुळ जाहली ।
तर्काची दिठी गेली ।
जेणें इंद्रियें विसरलीं ।
विषयसंगु ॥ १६१ ॥
मनाचें मनपण गेलें ।
जेथ बोलाचें बोलकेंपण ठेलें ।
जयामाजी सांपडलें ।
ज्ञेय दिसे ॥ १६२ ॥
जेथ वैराग्याचा पांगु फिटे ।
विवेकाचाही सोसु तुटे ।
जेथ न पाहतां सहज भेटे ।
आपणपें ॥ १६३ ॥
तद्विद्धि प्रणिपातेन
परिप्रश्नेन सेवया ।
उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं
ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः ॥ ३४ ॥
तें ज्ञान पैं गा बरवे ।
जरी मनीं आथि आणावें ।
तरी संतां यां भजावें ।
सर्वस्वेसीं ॥ १६४ ॥
जे ज्ञानाचा कुरुठा ।
तेथ सेवा हा दारवंठा ।
तो स्वाधीन करी सुभटा ।
वोळगोनी ॥ १६५ ॥
तरी तनुमनुजीवें ।
चरणांसीं लागावें ।
आणि अगर्वता करावें ।
दास्य सकळ ॥ १६६ ॥
मग अपेक्षित जें आपुलें ।
तेंही सांगती पुसिलें ।
जेणें अंतःकरण बोधलें ।
संकल्पा नये ॥ १६७ ॥
यज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं
यास्यसि पाण्डव ।
येन भूतान्यशेषेण
द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि ॥ ३५ ॥
जयाचेनि वाक्य उजिवडें ।
जाहलें चित्त निधडें ।
ब्रह्माचेनि पाडें ।
निःशंकु होय ॥ १६८ ॥
तें वेळीं आपणपेयां सहितें ।
इयें अशेषेंही भूतें ।
माझ्या स्वरूपीं अखंडितें ।
देखसी तूं ॥ १६९ ॥
ऐसें ज्ञानप्रकाशें पाहेल ।
तैं मोहांधकारु जाईल ।
जैं गुरुकृपा होईल ।
पार्था गा ॥ १७० ॥
अपि चेदसि पापेभ्यः
सर्वेभ्यः पापकृत्तमः ।
सर्व ज्ञानप्लेवेनैव
वृजिनं संतरिष्यसि ॥ ३६ ॥
जरी कल्मषाचा आगरु ।
तूं भ्रांतीचा सागरु ।
व्यामोहाचा डोंगरु ।
हो‌उनी अससी ॥ १७१ ॥
तर्‍ही ज्ञानशक्तिचेनि पाडें ।
हें आघवेंचि गा थोकडें ।
ऐसें सामर्थ्य असे चोखडें ।
ज्ञानीं इये ॥ १७२ ॥
देखैं विश्वभ्रमाऐसा ।
जो अमूर्ताचा कडवसा ।
तो जयाचिया प्रकाशा ।
पुरेचिना ॥ १७३ ॥
तया कायसे हे मनोमळु ।
हें बोलतांचि अति किडाळु ।
नाहीं येणें पाडें ढिसाळु ।
दुजें जगीं ॥ १७४ ॥
यथैधांसि
समिद्धोऽग्निर्भस्मासात्कुरुतेऽर्जुन ।
ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि
भस्मसात्कुरुते तथा ॥ ३७ ॥
सांगै भुवनत्रयाची काजळी ।
जे गगनामाजि उधवली ।
तिये प्रळयींचे वाहटुळी ।
काय अभ्र पुरे ? ॥ १७५ ॥
कीं पवनाचेनि कोपें ।
पाणियेंचि जो पळिपे ।
तो प्रळयानळु दडपे ।
तृणें काष्ठें काई ? ॥ १७६ ॥
न हि ज्ञानेन सदृशं
पवित्रमिह विद्यते ।
तत्स्वयं योगसंसिद्धः
कालेनात्मनि विन्दति ॥ ३८ ॥
म्हणौनि असो हें न घडे ।
तें विचारितांचि असंगडें ।
पुढती ज्ञानाचेनि पाडें ।
पवित्र न दिसे ॥ १७७ ॥
एथ ज्ञान हें उत्तम होये ।
आणिकही एक तैसें कें आहे ।
जैसें चैतन्य कां नोहे ।
दुसरें गा ॥ १७८ ॥
या महातेजाचेनि कसें ।
जरी चोखाळु प्रतिबिंब दिसे ।
कां गिंवसिलें गिंवसे ।
आकाश हें ॥ १७९ ॥
नातरी पृथ्वीचेनि पाडें ।
कांटाळें जरी जोडे ।
तरी उपमा ज्ञानीं घडे ।
पंडुकुमरा ॥ १८० ॥
म्हणौनि बहुतीं परी पाहतां ।
पुढतपुढती निर्धारितां ।
हें ज्ञानाची पवित्रता ।
ज्ञानींची आथि ॥ १८१ ॥
जैसी अमृताची चवी निवडिजे ।
तरी अमृताचिसारिखी म्हणिजे ।
तैसें ज्ञान हें उपमिजे ।
ज्ञानेंसींचि ॥ १८२ ॥
आतां यावरी जें बोलणें ।
तें वायांची वेळु फेडणें ।
तंव साचचि हें पार्थ म्हणे ।
जें बोलत असां ॥ १८३ ॥
परी तेंचि ज्ञान केवीं जाणावें ।
ऐसें अर्जुनें जंव पुसावें ।
तंव तें मनोगत देवें ।
जाणितलें ॥ १८४ ॥
मग म्हणतसे किरीटी ।
आतां चित्त देईं इये गोठी ।
सांगेन ज्ञानाचिये भेटी ।
उपावो तुज ॥ १८५ ॥
श्रद्धावान् लभते ज्ञानं
तत्परः संयतेन्द्रियः ।
ज्ञानं लब्ध्वा परां
शान्तिमचिरेणाधिगच्छति ॥ ३९ ॥
तरी आत्मसुखाचिया गोडिया ।
विटे जो कां सकळ विषयां ।
जयाच्या ठायीं इंद्रियां ।
मानु नाहीं ॥ १८६ ॥
जो मनासीं चाड न सांगे ।
जो प्रकृतीचें केलें नेघे ।
जो श्रद्धेचेनि संभोगें ।
सुखिया जाहला ॥ १८७ ॥
तयातेंचि गिंवसित ।
तें ज्ञान पावे निश्चित ।
जयामाजि अचुंबित ।
शांति असे ॥ १८८ ॥
तें ज्ञान हृदयीं प्रतिष्ठे ।
आणि शांतीचा अंकुर फुटे ।
मग विस्तार बहु प्रगटे ।
आत्मबोधाचा ॥ १८९ ॥
मग जेउती वास पाहिजे ।
तेउती शांतीची देखिजे ।
तेथ आपपरु नेणिजे ।
निर्धारितां ॥ १९० ॥
ऐसा हा उत्तरोत्तरु ।
ज्ञानबीजाचा विस्तारु ।
सांगतां असे अपारु ।
परि असो आतां ॥ १९१ ॥
अज्ञश्चाश्रद्दधानश्च
संशयात्मा विनश्यति ।
नायं लोकोऽस्ति न परो
न सुखं संशयात्मनः ॥ ४० ॥
ऐकें जया प्राणियाच्या ठायीं ।
इया ज्ञानाची आवडी नाहीं ।
तयाचें जियालें म्हणों काई ।
वरी मरण चांग ॥ १९२ ॥
शून्य जैसें कां गृह ।
कां चैतन्येंवीण देह ।
तैसें जीवित तें संमोह ।
ज्ञानहीन ॥ १९३ ॥
अथवा ज्ञान कीर आपु नोहे ।
परि ते चाड एकी जरी वाहे ।
तरी तेथ जिव्हाळा कांहीं आहे ।
प्राप्तीचा पैं ॥ १९४ ॥
वांचूनि ज्ञानाची गोठी कायसी ।
परि ते आस्थाही न धरीं मानसीं ।
तरी तो संशयरूप हुताशीं ।
पडिला जाण ॥ १९५ ॥
जे अमृतही परि नावडे ।
ऐसें सावियाचीं आरोचकु जैं पडे ।
तैं मरण आलें असें फुडें ।
जाणों येकीं ॥ १९६ ॥
तैसा विषयसुखें रंजे ।
जो ज्ञानेसींचि माजे ।
तो संशयें अंगिकारिजे ।
एथ भ्रांति नाहीं ॥ १९७ ॥
मग संशयीं जरी पडिला ।
तरी निभ्रांत जाणें नासला ।
तो ऐहिकपरत्रा मुकला ।
सुखासि गा ॥ १९८ ॥
जया काळज्वरु आंगीं बाणे ।
तो शीतोष्णें जैशीं नेणे ।
आगी आणि चांदिणें ।
सरिसेंचि मानीं ॥ १९९ ॥
तैसें साच आणि लटिकें ।
विरुद्ध आणि निकें ।
संशयीं तो नोळखे ।
हिताहित ॥ २०० ॥
हा रात्रिदिवसु पाहीं ।
जैसा जात्यंधा ठाउवा नाहीं ।
तैसें संशयीं असतां कांहीं ।
मना नये ॥ २०१ ॥
योगसंन्यस्तकर्माणं
ज्ञानसंछिन्नसंशयम् ।
आत्मवन्तं न कर्माणि
निबध्नन्ति धनंजय ॥ ४१ ॥
म्हणौनि संशयाहूनि थोर ।
आणिक नाहीं पाप घोर ।
हा विनाशाची वागुर ।
प्राणियांसि ॥ २०२ ॥
येणें कारणें तुवां त्यजावा ।
आधीं हाचि एकु जिणावा ।
जो ज्ञानाचिया अभावा- ।
माजि असे ॥ २०३ ॥
जैं अज्ञानाचें गडद पडे ।
तैं हा बहुवस मनीं वाढे ।
म्हणौनि सर्वथा मार्गु मोडे ।
विश्वासाचा ॥ २०४ ॥
हृदयीं हाचि न समाये ।
बुद्धीतें गिंवसूनि ठाये ।
तेथ संशयात्मक होये ।
लोकत्रय ॥ २०५ ॥
तस्मादज्ञानसंभूतं हृत्स्थं
ज्ञानासिनात्मनः ।
छित्वैनं संशयं
योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत ॥ ४२ ॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भागवद्गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे ज्ञानकर्मसंन्यासयोगो
नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४ ॥
ऐसा जरी थोरावें ।
तरी उपायें एकें आंगवे ।
जरी हातीं होय बरवें ।
ज्ञानखड्ग ॥ २०६ ॥
तरी तेणें ज्ञानशस्त्रें तिखटें ।
निखळु हा निवटे ।
मग निःशेष खता फिटे ।
मानसींचा ॥ २०७ ॥
याकारणें पार्था ।
उठीं वेगीं वरौता ।
नाशु करोनि हृदयस्था ।
संशयासी ॥ २०८ ॥
ऐसें सर्वज्ञाचा बापु ।
जो श्रीकृष्णु ज्ञानदीपु ।
तो म्हणतसे सकृपु ।
ऐकें राया ॥ २०९ ॥
तंव या पूर्वापर बोलाचा ।
विचारूनि कुमरु पंडूचा ।
कैसा प्रश्नु अवसरींचा ।
करिता होईल ॥ २१० ॥
ते कथेची संगति ।
भावाची संपत्ति ।
रसाची उन्नति ।
म्हणिपेल पुढा ॥ २११ ॥
जयाचिया बरवेपणीं ।
कीजे आठां रसांची वोवाळणी ।
जो सज्जनाचिये आयणी ।
विसांवा जगीं ॥ २१२ ॥
तो शांतुचि अभिनवेल ।
ते परियसा मर्‍हाटे बोल ।
जे समुद्राहूनि सखोल ।
अर्थभरित ॥ २१३ ॥
जैसें बिंब तरी बचकें एवढें ।
परि प्रकाशा त्रैलोक्य थोकडें ।
शब्दाची व्याप्ति तेणें पाडें ।
अनुभवावी ॥ २१४ ॥
नातरी कामितयाचिया इच्छा ।
फळे कल्पवृक्षु जैसा ।
बोलु व्यापकु होय तैसा ।
तरी अवधान द्यावें ॥ २१५ ॥
हें असो काय म्हणावें ।
सर्वज्ञु जाणती स्वभावें ।
तरी निकें चित्त द्यावें ।
हे विनंती माझी ॥ २१६ ॥
जेथ साहित्य आणि शांति ।
हे रेखा दिसे बोलती ।
जैसी लावण्यगुणकुळवती ।
आणि पतिव्रता ॥ २१७ ॥
आधींचि साखर आवडे ।
तेचि जरी ओखदां जोडे ।
तरी सेवावी ना कां कोडें ।
नावानावा ? ॥ २१८ ॥
सहजें मलयानिळु मंदु सुगंधु ।
तया अमृताचा होय स्वादु ।
आणि तेथेंचि जोडे नादु ।
जरी दैवगत्या ॥ २१९ ॥
तरी स्पर्शें सर्वांग निववी ।
स्वादें जिव्हेतें नाचवी ।
तेवींचि कानांकरवीं ।
म्हणवीं बापु माझा ॥ २२० ॥
तैसें कथेचें इये ऐकणें ।
एक श्रवणासी होय पारणें ।
आणि संसारदुःख मूळवणें ।
विकृतीविणें ॥ २२१ ॥
जरी मंत्रेंचि वैरी मरे ।
तरी वायां कां बांधावीं कटारें ? ।
रोग जाय दूधसाखरें ।
तरी निंब कां पियावा ? ॥ २२२ ॥
तैसा मनाचा मारु न करितां ।
आणि इंद्रियां दुःख न देतां ।
एथ मोक्षु असे आयता ।
श्रवणाचिमाजि ॥ २२३ ॥
म्हणौनि आथिलिया आराणुका ।
गीतार्थु हा निका ।
ज्ञानदेवो म्हणे आइका ।
निवृत्तिदासु ॥ २२४ ॥
इति श्रीज्ञानदेवविरचितायां
भावार्थदीपिकायां चतुर्थोऽध्यायः ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse