६०१-९००

६०१

एक वेळ प्रायश्चित्त । केलें चित्त मुंडण ॥१॥

अहंकारा नांवें दोष । त्याचें ओस पाडिले ॥ध्रु.॥

अनुतापें स्नानविधि । यज्ञसिद्धी देहहोम ॥२॥

जीवशिवा होतां चुका । तेथें तुका विनटला ॥३॥

६०२

त्रैलोक्य पाळितां उबगला नाहीं । आमचें त्या काई असे ओझें ॥१॥

पाषाणाचे पोटीं बैसला दर्दुर । तया मुखीं चार कोण घाली ॥ध्रु.॥

पक्षी अजगर न करी संचित । तयासि अनंत प्रतिपाळी ॥२॥

तुका म्हणे तया भार घातलिया । उपेक्षीना दयासिंधु माझा ॥३॥

६०३

बोली मैंदाची बरवी असे । वाटे अंतरीं घालावे फांसे ॥१॥

कैसा वरिवरि दिसताहे चांग । नव्हे भाविक केवळ मांग ॥ध्रु.॥

टिळा टोपी माळा कंठीं । अंधारीं नेउनि चेंपी घांटी ॥२॥

तुका म्हणे तो केवळ पुंड । त्याजवरी यमदंड ॥३॥

६०४

दोष पळती कीर्तनें । तुझ्या नामें संकीर्तनें ॥१॥

हें कां करूं आदरिलें । खोटें वचन आपुलें ॥ध्रु.॥

तुम्ही पापा भीतां । आम्हां उपजावया चिंता ॥२॥

तुका म्हणे सेवा । कळिकाळा जिंकी देवा ॥३॥

६०५

करा नारायणा । माझ्या दुःखाची खंडणा ॥१॥

वृत्ति राखा पायांपाशीं । वस्ती धरूनि मानसीं ॥ध्रु.॥

पाळोनियां लळा । आतां पाववावें फळा ॥२॥

तुका म्हणे दीनें । त्यांचा हरतिया सीण ॥३॥

६०६

मी तों दीनाहूनि दीन । माझा तूज अभिमान ॥१॥

मी तों आलों शरणागत । माझें करावें स्वहित ॥ध्रु.॥

दिनानाथा कृपाळुवा । सांभाळावें आपुल्या नांवा ॥२॥

तुका म्हणे आतां । भलें नव्हे मोकलितां ॥३॥

६०७

सुख वाटे तुझे वर्णितां पवाडे । प्रेम मिठी पडे वदनासी ॥१॥

व्याले दोन्ही पक्षी एका वृक्षावरी । आला दुराचारी पारधी तो ॥ध्रु.॥

वृक्षाचिया माथां सोडिला ससाना । धनुष्यासि बाणा लावियेलें ॥२॥

तये काळीं तुज पक्षी आठविती । धांवें गा श्रीपती मायबापा ॥३॥

उडोनियां जातां ससाना मारील । बैसतां विंधील पारधी तो ॥४॥

ऐकोनियां धांवा तया पिक्षयांचा । धरिला सर्पाचा वेश वेगीं ॥५॥

डंखोनि पारधी भुमीसि पाडिला । बाण तो लागला ससान्यासी ॥६॥

ऐसा तूं कृपाळु आपुलिया दासा । होसील कोंवसा संकटींचा ॥७॥

तुका म्हणे तुझी कीर्ति त्रिभुवना । वेदाचिये वाणी वर्णवेना ॥८॥

६०८

नाही दुकळलों अन्ना । परि या मान जनार्दना ॥१॥

देव केला सकळसाक्षी । काळीं आणि शुद्धपक्षीं ॥ध्रु.॥

भोगी भोगविता । बाळासवें तो चि पिता ॥२॥

कर्म अकर्म जळालें । प्रौढें तुका तें उरले ॥३॥

नाटाचे अभंग समाप्त ६३

६०९

प्रथम नमन तुज एकदंता । रंगीं रसाळ वोडवीं कथा । मति सौरस करीं प्रबळता । जेणें फिटे आतां अंधकार ॥१॥

तुझिये कृपेचें भरितें । आणीक काय राहिलें तेथें । मारग सिद्धाच्यानि पंथें । पावविसी तेथें तूं चि एक ॥ध्रु.॥

आरंभा आदि तुझें वंदन । सकळ करितां कारण । देव ॠषि मुनि आदिकरुन । ग्रंथ पुराण निर्माणी ॥२॥

काय वणूप तुझी गती । एवढी कैची मज मती । दिनानाथ तुज म्हणती करी । करीं सत्य वचन हें चि आपुलें ॥३॥

मज वाहावतां मायेच्या पुरीं । बुडतां डोहीं भवसागरीं । तुज वांचुनि कोण तारी । पाव झडकरी तुका म्हणे ॥४॥

६१०

प्रथमारंभीं लंबोदर । सकळ सिद्धींचा दातार । चतुर्भुज फरशधर । न कळे पार वर्णितां ॥१॥

तो देव नटला गौरीबाळ । पायीं बांधोनि घागर्‍यां घोळ । नारदतुंबरसहित मेळ । सुटला पळ विघ्नांसी ॥२॥

नटारंभी थाटियला रंग । भुजा नाचवी हालवी अंग । सेंदुरविलेपनें चांग । मुगुटीं नाग मिरविला ॥३॥

जया मानवतीदेव ॠषि मुनी । पाहातां न पुरें डोळियां धनी । असुर जयाच्या चरणीं । आदीं अवसानीं तो चि एक ॥४॥

सकळां सिद्धींचा दातार । जयाच्या रूपा नाहीं पार । तुका म्हणे आमुचा दातार । भवसागर तारील हा ॥५॥

६११

विठ्ठल आमचें जीवन । आगमनिगमाचें स्थान । विठ्ठल सिद्धीचें साधन । विठ्ठल ध्यानविसावा ॥१॥

विठ्ठल कुळींचें दैवत । विठ्ठल वत्ति गोत । विठ्ठल पुण्य पुरुषार्थ । आवडे मात विठ्ठलाची ॥२॥

विठ्ठल विस्तारला जनीं । सप्त ही पाताळें भरूनी । विठ्ठल व्यापक त्रिभुवनीं । विठ्ठल मुनिमानसीं ॥३॥

विठ्ठल जीवाचा जिव्हाळा । विठ्ठल कृपेचा कोंवळा । विठ्ठल प्रेमाचा पुतळा । लावियेलें चाळा । विश्व विठ्ठलें ॥४॥

विठ्ठल बाप माय चुलता । विठ्ठल भगिनी आणि भ्राता । विठ्ठलेंविण चाड नाहीं गोता । तुका म्हणे आतां नाहीं दुसरें ॥५॥

६१२

बरवा झाला वेवसाव । पावलों चिंतिला चि ठाव । दृढ पायीं राहिला भाव । पावला जीव विश्रांती ॥१॥

बरवा फळला शकुन । अवघा निवारिला सिण । तुमचें जालिया दरुषण । जन्ममरण नाहीं आता ॥ध्रु.॥

बरवें जालें आलों या ठाया । होतें संचित ठायींच पाया । देहभाव पालटली काया । पडली छाया ब्रम्हींची ॥२॥

जोडिलें न सरे हें धन । अविनाश आनंदघन । अमूर्तमूर्ति मधुसूदन । सम चरण देखियेले ॥३॥

जुनाट जुगादिचें नाणें । बहुता काळाचें ठेवणें । लोपलें होतें पारिखेपणें । ठावचळण चुकविला ॥४॥

आतां या जीवाचियासाठीं । न सुटे पडलिया मिठी । तुका म्हणे सिणलों जगजेठी । न लगो दिठी दुसर्‍याची ॥५॥

६१३

मी तंव अनाथ अपराधी । कर्महीन मतिमंदबुद्धी । तुज म्यां आठविलें नाहीं कधीं । वाचे कृपानीधी मायबापा ॥१॥

नाहीं ऐकिलें गाइलें गीत । धरिली लाज सांडिलें हित । नावडे पुराण बैसले संत । केली बहुत परनिंदा ॥ध्रु.॥

केला करविला नाहीं उपकार । नाहीं दया आली पीडितां पर । करू नये तो केला व्यापार । वाहिला भार कुटुंबाचा ॥२॥

नाही केलें तीर्थाचें भ्रमण । पाळिला पिंड करचरण । नाहीं संतसेवा घडलें दान । पूजावलोकन मुर्तीचें ॥३॥

असंगसंग घडले अन्याय । बहुत अधर्म उपाय । न कळे हित करावें तें काय । नये बोलूं आठवूं तें ॥४॥

आप आपण्या घातकर । शत्रु जालों मी दावेदार । तूं तंव कृपेचा सागर । उतरीं पार तुका म्हणे ॥५॥

६१४

आतां पावन सकळ सुखें । खादलें कदा तें नखें । अवघे सरलें पारिखें । सकळ देखें माहियरें ॥१॥

जवळी विठ्ठल रखुमाई । बहिणी बंधु बाप आई । सकळ गोताची च साई । पारिखें काई ऐसें नेणिजे ॥ध्रु.॥

जगदाकारीं जाली सत्ता । वारोनी गेली पराधीनता । अवघे आपुलें चि आतां । लाज आणि चिंता दुर्‍हावली ॥२॥

वावरे इच्छा वसे घरीं । आपुले सत्तेचे माहेरीं । करवी तैसें आपण करी । भीड न घरी चुकल्याची ॥३॥

सोसिला होता सासुरवास । बहुतांचा बहुत दिवस । बहु कामें पुरविला सोस । आतां उदास आपुल्यातें ॥४॥

करिती कवतुक लाडें । मज बोलविती कोडें । मायबाप उत्तरें गोडें । बोले बोबडें पुढें तुका ॥५॥

६१५

सर्वसुखाचिया आशा जन्म गेला । क्षण मुक्ती यत्न नाहीं केला । हिंडतां दिशा सीण पावला । मायावेष्टीला जीव माझा ॥१॥

माझें स्वहित नेणती कोणी । कांहीं न करितां मजवांचुनी । स्वजन तंव सुखमांडणी । नेणती कोणी आदि अंत ॥ध्रु.॥

काय सांगों गर्भीची यातना । मज भोगितां नारायणा । मांस मळ मूत्र जाणा । तुज क्षणक्षणा ध्यात असें ॥२॥

मज चालतां प्रयाणकाळीं । असतां न दिसती जवळी । मृत्तिके मृत्तिका कवळी । एकले मेळीं संचिताचे ॥३॥

आतां मज ऐसें करीं गा देवा । कांहीं घडे तुझी चरणसेवा । तुका विनवीतसे केशवा । चालवीं दावा संसारें ॥४॥

६१६

अगा ए सावर्‍यासगुणा । गुणनिधिनाम नारायणा । आमची परिसा विज्ञापना । सांभाळी दीना आपुलिया ॥१॥

बहु या उदराचे कष्ट । आम्हांसि केलें कर्मभ्रष्ट । तुमची चुकविली वाट । करीं वटवट या निमित्यें ॥ध्रु.॥

जालों पांगिला जनासी । संसाराची आंदणी दासी । न कळे कधीं सोडविसी । दृढपाशीं बहु बांधलों ॥२॥

येथें तों नये आठव कांहीं । विसावा तो क्षण एक नाहीं । पडिलों आणिके प्रवाहीं । हित तों कांहीं दिसे चि ना ॥३॥

जीवित्व वेचलों वियोगें । हिंडतां प्रवास वाउगें । कांहीं व्याधि पीडा रोगें । केलिया भोगें तडातोडी ॥४॥

माझा मीं च जालों शत्रु । कैचा पुत्र दारा कैचा मित्रु । कासया घातला पसरु । अहो जगद्ग‍ुरू तुका म्हणे ॥५॥

६१७

आतां मज धरवावी शुद्धी । येथुनी परतवावी बुद्धी । घ्यावें सोडवुनि कृपानिधि । सांपडलों संधीं काळचक्रीं ॥१॥

करिसील तरि नव्हे काई । राईचा डोंगर पर्वत राई । आपुले करुणेची खाई । करीं वो आई मजवरी ॥ध्रु.॥

मागील काळ अज्ञानपणें । सरला स्वभावें त्या गुणें । नेणे आयुष्य जालें उणें । पुढील पेणें अंतरलें ॥२॥

आतां मज वाटतसे भय । दिवसेंदिवस चालत जाय । येथें म्या येउनि केलें काय । नाहीं तुझे पाय आठविले ॥३॥

करूनि अपराध क्षमा । होतील केले पुरुषोत्तमा । आपुले नामीं घ्यावा प्रेमा । सोडवीं भ्रमापासुनिया ॥४॥

हृदय वसो तुमच्या गुणीं । ठाव हा पायांपें चरणीं । करूं हा रस सेवन वाणी । फिटे तों धणी तुका म्हणे ॥५॥

६१८

जेणें हा जीव दिला दान । तयाचें करीन चिंतन । जगजीवन नारायण । गाईन गुण तयाचे ॥१॥

जो या उभा भीवरेच्या तिरीं । कट धरूनियां करीं । पाउलें सम चि साजिरीं । अंतरीं धरोनि राहेन ॥ध्रु.॥

जो या असुरांचा काळ । भक्तजनप्रतिपाळ । खेळे हीं लाघवें सकळ । तयाच्या भाळ पायांवरी ॥२॥

जो या गोपाळांच्या मेळीं । खेळु खेळे वनमाळी । रसातळा नेला बळी । राहे पाताळीं स्वामी माझा ॥३॥

जो हा लावण्यपुतळा । जयाचे अंगीं सकळ कळा । जयाचे गळां वैजयंतीमाळा । तया वेळोवेळां दंडवत ॥४॥

जयाचे नाम पाप नासी । लक्ष्मी ऐसी जयाची दासी । जो हा तेजोपुंज्यरासी । सर्वभावें त्यासि तुका शरण ॥५॥

६१९

काय मी उद्धार पावेन । काय कृपा करील नारायण । ऐसें तुम्ही सांगा संतजन । करा समाधान चित्त माझें ॥१॥

काय हें खंडईल कर्म । पारुषतील धर्माधर्म । कासयानें तें कळे वर्म । म्हणउनी श्रम वाटतसे ॥ध्रु.॥

काय हो स्थिर राहेल बुद्धी । कांहीं अरिष्ट न येल मधीं । धरिली जाईल ते शुद्धी । शेवट कधीं तो मज न कळे ॥२॥

काय ऐसें पुण्य होईल गांठीं । घालीन पायीं देवाचे मिठी । मज तो कृवाळील जगजेठी । दाटइन कंठीं सद्गदित ॥३॥

काय हे निवतील डोळे । सुख तें देखोनी सोहळे । संचित कैसें तें न कळे । होतील डोहळे वासनेसी ॥४॥

ऐसी चिंता करीं सदा सर्वकाळ । रात्रिदिवस तळमळ । तुका म्हणे नाहीं आपुलें बळ । जेणें फळ पावें निश्चयेंसी ॥५॥

६२०

तूंचि अनाथाचा दाता । दुःख मोह नासावया चिंता । शरण आलों तुज आतां । तारीं कृपावंता मायबापा ॥१॥

संतसंगति देई चरणसेवा । जेणें तुझा विसर न पडावा । हा च भाव माझिया जीवा । पुरवीं देवा मनोरथ ॥२॥

मज भाव प्रेम देई कीर्ती । गुण नाम वर्णावया स्तुती । विघ्नां सोडवूनि हातीं । विनंती माझी परिसावी हे ॥३॥

आणीक कांहीं नाहीं मागणें । सुखसंपत्तिराज्यचाड धन । सांकडें न पडे तुज जेणें । दुजें भक्तीविण मायबापा ॥४॥

जोडोनियां कर पायीं ठेवीं माथा । तुका विनवी पंढरिनाथा । रंगीं वोडवावी रंगकथा । पुरवीं व्यथा मायबापा ॥५॥

६२१

सेंदरीं हें देवी दैवतें । कोण तीं पुजी भुतेंकेतें । आपुल्या पोटा जीं रडतें । मागती शितें अवदान ॥१॥

आपुले इच्छे आणिकां पीडी । काय तें देईल बराडी । कळों ही आली तयाची जोडी । अल्प रोकडी बुद्धी अधरा ॥ध्रु.॥

दासीचा पाहुनरउखतें । धणी देईल आपुल्या हातें । करुणाभाषणउचितें । हें तों रितें सतंत शक्तिहीन ॥२॥

काय तें थिल्लरीचें पाणी । ओठ न भिजे फिटे धणी । सीण तरीं आदीं आवसानीं । क्षोभे पुरश्चरणीं दिलें फळ ॥३॥

विलेपनें बुजविती तोंड । भार खोल वाहाती उदंड । करविती आपणयां दंड । ऐसियास भांड म्हणे देव तो ॥४॥

तैसा नव्हे नारायण । जगव्यापक जनार्दन । तुका म्हणे त्याचें करा चिंतन । वंदूं चरण येती सकळें ॥५॥

६२२

विषयओढीं भुलले जीव । आतां यांची कोण करील कींव । नुपजे नारायणीं भाव । पावोनि ठाव नरदेह ॥१॥

कोण सुख धरोनि संसारीं । पडोनि काळाचे आहारीं । माप या लागलें शरीरीं । जालियावरी सळे ओढिती ॥ध्रु.॥

बापुडीं होतील सेवटीं । आयुष्यासवें जालिया तुटी । भोगिले मागें पुढे ही कोटी । होईल भेटी जन्मासी ॥२॥

जंतिली घाणां बांधोनि डोळे । मागें जोडी आर तेणेंही पोळे । चालिलों किती तें न कळे । दुःखें हारंबळे भूकतान ॥३॥

एवढें जयाचें निमत्ति । प्रारब्ध क्रियमाण संचित । तें हें देह मानुनि अनित्य । न करिती नित्य नामस्मरण ॥४॥

तुका म्हणे न वेंचतां मोल । तो हा यासि महाग विठ्ठल । वेंचितां फुकाचे चि बोल । केवढें खोल अभागिया ॥५॥

६२३

आले हो संसारा तुम्ही एक करा । मुक्तिमार्ग हळू चि धरा । काळदंड कुंभयातना थोरा । कां रे अघोरा देखसी ना ॥१॥

नाहीं त्या यमासि करुणा । बाहेर काढितां कुडी प्राणा । ओढाळ सांपडे जैं धान्या । चोर यातना धरिजेतां ॥२॥

नाहीं दिलें पावइल कैसा । चालतां पंथ तेणें वळसा । नसेल ठाउकें ऐकतो कैसा । नेती बंद जैसा धरोनियां ॥३॥

क्षण एक नागीवा पायीं । न चलवे तया करितां कांहीं । वोढितां कांटवणा सोई । अग्निस्तंभीं बाही कवटाळविती ॥४॥

देखोनि अंगें कांपती । तये नदीमाजी चालविती । लागे ठाव न लगे बुडविती । वरि मारिती यमदंड ॥५॥

तानभूक न साहावे वेळ । तो राखिती कितीएक काळ । पिंड पाळूनि कैसा सीतळ । तो तप्तभूमीं ज्वाळ लोळविती ॥६॥

म्हणउनी करा कांहीं सायास । व्हावेल तर व्हा रे उदास । करवेल तर करा नामघोष । सेवा भक्तिरस तुका म्हणे ॥७॥

६२४

न बोलसी तें ही कळलें देवा । लाजसी आपुलिया नांवा । तुज मी नाहीं घालीत गोवा । भीड केशवा कासयाची ॥१॥

उतरीं आपुला हा पार । मजशीं बोलोनि उत्तर । माझा तुज नव्हे अंगीकार । मग विचार करीन मी ॥२॥

दात्या आणि मागत्यासी । धर्मनीति तरी बोलिली ऐसी । यथानशक्ति टाकेल तैसी । बाधी दोघांसी विन्मुखता ॥३॥

म्हणोनि करितों मी आस । तुझिया वचनाची वास । धीर हा करूनि सायास । न टळें नेमास आपुलिया ॥४॥

तुझें म्यां घेतल्या वांचून । न वजें एथूनि वचन । हा चि माझा नेम सत्य जाण । आहे नाहीं म्हणे तुका म्हणे ॥५॥

६२५

आतां मी न पडें सायासीं । संसारदुःखाचिये पाशीं । शरण रिघेन संतांसी । ठाव पायांपाशीं मागेन त्यां ॥१॥

न कळे संचित होतें काय । कोण्या पुण्यें तुझे लाधती पाय । आतां मज न विसंबें माय । मोकलूनि धाय विनवीतसें ॥२॥

बहुत जाचलों संसारें । मोहमायाजाळाच्या विखारें । त्रिगुण येतील लहरें । तेणें दुःखें थोरें आक्रंदलों ॥३॥

आणीक दुःखें सांगों मी किती । सकळ संसारिस्थती । न साहे पाषाण फुटती । भय चित्ति कांप भरलासे ॥४॥

आतां मज न साहवे सर्वथा । संसारगंधीची हे वार्ता । जालों वेडा असोनि जाणता । पावें अनंता तुका म्हणे ॥५॥

६२६

आतां तुज कळेल तें करीं । तारिसी तरि तारीं मारीं । जवळी अथवा दुरी धरीं । घाली संसारीं अथवा नको ॥१॥

शरण आलों नेणतपणें । भाव आणि भक्ति कांहीं च नेणें । मतिमंद सर्वज्ञानें । बहु रंक उणें रंकाहुनी ॥ध्रु.॥

मन स्थिर नाहीं माझिये हातीं । इंद्रियें धांवतां नावरती । सकळ खुंटलिया युक्ति । शांति निवृत्ति जवळी नाहीं ॥२॥

सकळ निवेदिला भाव । तुझिये पायीं ठेविला जीव । आतां करीं कळे तो उपाव । तूं चि सर्व ठाव माझा देवा ॥३॥

राहिलों धरूनि विश्वास । आधार नेटीं तुझी कास । आणीक नेणें मी सायास । तुका म्हणे यास तुझें उचित ॥४॥

६२७

देवा तूं कृपाकरुणासिंधु । होसी मायबाप आमचा बंधु । जीवनसिद्धी साधनसिंधु । तोडिसी भवबंधु काळपाश ॥१॥

शरणागता वज्रपंजर । अभयदाना तूं उदार । सकळां देवां तूं अगोचर । होसी अविकार अविनाश ॥ध्रु.॥

भागली स्तुति करितां फार । तेथें मी काय तें गव्हार । जाणावया तुझा हा विचार । नको अंतर देऊं आतां ॥२॥

नेणें भाव परि म्हणवीं तुझा । नेणें भक्ति परि करितों पूजा । आपुल्या नामाचिया काजा । तुज केशीराजा लागे धांवणें ॥३॥

तुझिया बळें पंढरीनाथा । जालों निर्भर तुटली व्यथा । घातला भार तुझिया माथां । न भीं सर्वथा तुका म्हणे ॥४॥

६२८

कोण सुख धरोनि संसारीं । राहों सांग मज बा हरी । अवघ्या नाशिवंता परी । थिता दुरी अंतरसी ॥१॥

प्रथम केला गर्भि वास । काय ते सांगावे सायास । दुःख भोगिलें नव ही मास । आलों जन्मास येथवरी ॥२॥

बाळपण गेलें नेणतां । तारुण्यदशे विषयव्यथा । वृद्धपणीं प्रवर्तली चिंता । मरें मागुता जन्म धरीं ॥३॥

क्षण एक तो ही नाहीं विसावा । लक्ष चौर्‍यांशीं घेतल्या धांवा । भोवंडिती पाठीं लागल्या हांवा । लागो आगी नांवा माझ्या मीपणा ॥४॥

आतां पुरे ऐसी भरोवरी । रंक होऊनि राहेन द्वारीं । तुझा दास मी दीन कामारी । तुका म्हणे करीं कृपा आतां ॥५॥

६२९

सुख या संतसमागमें । नित्य दुनावे तुझिया नामें । दहन होती सकळ कर्में । सर्वकाळ प्रेमें डुलतसों ॥१॥

म्हणोनि नाहीं कांहीं चिंता । तूं चि आमुचा मातापिता । बहिणी बंधु आणि चुलता । आणिकां गोतां सर्वांठायीं ॥२॥

ऐसा हा कळला निर्धार । मा माझा तुज न पडे विसर । अससी देऊनियां धीर । बाह्य अभ्यंतर मजजवळा ॥३॥

दुःख तें कैसें नये स्वप्नासी । भुक्तिमुक्ति जाल्या कामारी दासी । त्यांचें वर्म तूं आम्हांपाशीं । सुखें राहिलासी प्रेमाचिया ॥४॥

जेथें तुझ्या कीर्तनाचा घोष । जळती पापें पळती दोष । काय तें उणें आम्हां आनंदास । सेवूं ब्रम्हरस तुका म्हणे ॥५॥

६३०

देवा तूं आमचा कृपाळ । भक्तिप्रतिपाळ दीनवत्सळ । माय तूं माउली स्नेहाळ । भार सकळ चालविसी ॥१॥

तुज लागली सकळ चिंता । राखणें लागे वांकडें जातां । पुडती निरविसी संतां । नव्हे विसंबतां धीर तुज ॥२॥

आम्हां भय चिंता नाहीं धाक । जन्म मरण कांहीं एक । जाला इहलोकीं परलोक । आलें सकळैकवैकुंठ ॥३॥

न कळे दिवस कीं राती । अखंड लागलीसे ज्योती । आनंदलहरीची गती । वर्णू कीर्ती तया सुखा ॥४॥

तुझिया नामाचीं भूषणें । तों यें मज लेवविलीं लेणें । तुका म्हणे तुझियान गुणें । काय तें उणें एक आम्हां ॥५॥

६३१

न पवे सन्निध वाटते चिंता । वरि या बहुतांची सत्ता । नुगवे पडत जातो गुंता । कर्मा बळिवंता सांपडलों ॥१॥

बहु भार पडियेला शिरीं । मी हें माझें मजवरी । उघड्या नागविलों चोरीं । घरिच्याघरीं जाणजाणतां ॥ध्रु.॥

तुज मागणें इतुलें आतां । मज या निरवावें संतां । जाला कंठस्फोट आळवितां । उदास आतां न करावें ॥२॥

अति हा निकट समय । मग म्यां करावें तें काय । दिवस गेलिया टाकईल छाय । उरईल हाय रातिकाळीं ॥३॥

होईल संचिताची सत्ता । अंगा येईल पराधीनता । ठाव तो न दिसे लपतां । बहुत चिंता प्रवर्तली ॥४॥

ऐसी या संकटाची संधी । धांव घालावी कृपानिधी । तुका म्हणे माझी बळबुद्धी । सकळ सिद्धी पाय तुझे ॥५॥

६३२

आतां धर्माधर्मी कांहीं उचित । माझें विचारावें हित । तुज मी ठाउका पतित । शरणागत परि जालों ॥१॥

येथें राया रंका एकी सरी । नाहीं भिन्नाभिन्न तुमच्या घरीं । पावलों पाय भलत्या परी । मग बाहेरी न घालावें ॥ध्रु.॥

ऐसें हें चालत आलें मागें । नाहीं मी बोलत वाउगें । आपुलिया पडिल्या प्रसंगें । कीर्ति हे जगे वाणिजेते ॥२॥

घालोनियां माथां बैसलों भार । सांडिला लौकिक वेव्हार । आधीं हे विचारिली थार । अविनाश पर पद ऐसें ॥३॥

येथें एक वर्म पाहिजे धीर । परि म्यां लेखिलें असार । देह हें नाशिवंत जाणार । धरिलें सार नाम तुझें ॥४॥

केली आराणुक सकळां हातीं । धरावें धरिलें तें चित्ती । तुका म्हणें सांगितलें संतीं । देई अंतीं ठाव मज देवा ॥५॥

६३३

बरवें झालें आलों जन्मासी । जोड जोडिली मनुष्य देहा ऐसी । महा लाभाची उत्तम रासी । जेणें सुखासी पात्र होइजे ॥१॥

दिलीं इंद्रियें हात पाय कान । डोळे मुख बोलावया वचन । जेणें तूं जोडसी नारायण । नासे जीवपण भवरोग ॥ध्रु.॥

तिळेंतीळ पुण्य सांचा पडे । तरि हें बहुतां जन्मीं जोडे । नाम तुझें वाचेसी आतुडे । समागम घडे संतांचा ॥२॥

ऐसिये पावविलों ठायीं । आतां मी कांई होऊं उतराई । येवढा जीव ठेवीन पायीं । तूं माझे आई पांडुरंगे ॥३॥

फेडियेला डोळियांचा कवळ । धुतला गुणदोषांचा मळ । लावूनि स्तनीं केलों सीतळ । निजविलों बाळ निजस्थानीं ॥४॥

नाहीं या आनंदासी जोडा । सांगतां गोष्टी लागती गोडा । आला आकारा आमुच्या चाडा । तुका म्हणे भिडा भक्तिचिया ॥५॥

६३४

अल्प भाव अल्प मती । अल्प आयुष्य नाहीं हातीं । अपराधाची वोळिलों मूर्ती । अहो वेदमूर्ती परियेसा ॥१॥

किती दोषा देऊं परिहार । गुणदोषें मळिलें अंतर । आदि वर्तमान भविष्याकार । गेला अंतपार ऐसें नाहीं ॥ध्रु.॥

विविध कर्म चौर्‍यांशी फेरा । त्रिविध भोग या शरीरा । कर्मकोठार पांजरा । जन्मजरामरणसांटवण ॥२॥

जीवा नाहीं कुडीचें लाहातें । यें भिन्न पंच भूतें । रचतें खचतें संचितें । असार रितें फलकट ॥३॥

पुत्र पत्नी सहोदर । मायबाप गोताचा पसर । मळितां काष्ठें लोटतां पूर । आदळीं दूर होती खलाळीं ॥४॥

म्हणोनि नासावें अज्ञान । इतुलें करीं कृपादान । कृपाळु तूं जनार्दन । धरूनि चरण तुका विनवी ॥५॥

६३५

ऐसी हे गर्जवूं वैखरी । केशव मुकुंद मुरारी । राम कृष्ण नामें बरीं । हरी हरी दोष सकळ ॥१॥

जनार्दना जगजीवना । विराटस्वरूपा वामना । महदादि मधुसूदना । भवबंधना तोडितिया ॥ध्रु.॥

चक्रपाणी गदाधरा । असुरमर्दना वीर्यवीरा । सकळमुगुटमणि शूरा । अहो दातारा जगदानिया ॥२॥

मदनमूर्ती मनमोहना । गोपाळगोपिकारमणा । नटनाट्यकौशल्य कान्हा । अहो संपन्ना सर्वगुणें ॥३॥

गुणवंता आणि निर्गुणा । सर्वसाक्षी आणि सर्वजाणा । करोनि अकर्ता आपणा । नेदी अभिमाना आतळों ॥४॥

कासयानें घडे याची सेवा । काय एक समर्पावें या देवा । वश्य तो नव्हे वांचुनि भावा । पाय जीवावेगळे न करी तुका ॥५॥

६३६

होतों तें चिंतीत मानसीं । नवस फळले नवसीं । जोडिते नारायणा ऐसी । अविट ज्यासी नाश नाहीं ॥१॥

धरिले जीवीं न सोडीं पाय । आलें या जीवित्वाचें काय । कैं हे पाविजेती ठाय । लाविली सोय संचितानें ॥ध्रु.॥

मज तों पडियेली होती भुली । चित्तीची अपसव्य चाली । होती मृगजळें गोवी केली । दृष्टी उघडली बरें जालें ॥२॥

आतां हा सिद्धी पावो भाव । मध्यें चांचल्यें न व्हावा जीव । ऐसी तुम्हां भाकीतसें कींव । कृपाळुवा जगदानिया ॥३॥

कळों येतें आपुले बुद्धी । ऐसें तों न घडतें कधीं । केवढे आघात ते मधीं । लज्जा रिद्धी उभी आड ठाके ॥४॥

कृपा या केली संतजनीं । माझी अळंकारिली वाणी । प्रीति हे लाविली कीर्तनीं । तुका चरणीं लोळतसे ॥५॥

६३७

तुझिया पार नाहीं गुणां । माझी अल्प मति नारायणा । भवतारका जी सुजाणा । एक विज्ञापना पायांपाशीं ॥१॥

काय जाणावें म्यां दीनें । तुझिये भक्तीचीं लक्षणें । धड तें तोंड धोऊं नेणें । परि चिंतनें काळ सारीं ॥ध्रु.॥

न लवीं आणीक कांहीं पिसें । माझिया मना वांयां जाय ऐसें । चालवीं आपुल्या प्रकाशें । हातीं सरिसें धरोनियां ॥२॥

तुज समर्पिली काया । जीवें भावें पंढरीराया । सांभाळीं समविषम डाया । करीं छाया कृपेची ॥३॥

चतुर तरीं चतुरां रावो । जाणता तरीं जीवांचा जीव । न्यून तो कोण एक ठाव । आरुष भाव परि माझा ॥४॥

होतें तें माझें भांडवल । पायांपें निवेदिले बोल । आदरा ऐसें पाविजे मोल । तुका म्हणे साच फोल तूं जाणसी ॥५॥

६३८

कां हो माझा मानियेला भार । ऐसा दिसे फार । अनंत पावविलीं उद्धार । नव्हे चि थार मज शेवटीं ॥१॥

पाप बळिवंत गाढें । तुज ही राहों सकतें पुढें । मागील कांहीं राहिलें ओढें । नवल कोडें देखियेलें ॥२॥

काय मानिती संतजन । तुमचें हीनत्ववचन । कीं वृद्ध जाला नारायण । न चले पण आधील तो ॥३॥

आतां न करावी चोरी । बहुत न धरावें दुरी । पडदा काय घरच्याघरीं । धरिलें दुरी तेव्हां धरिलें ॥४॥

नको चाळवूं अनंता । कासया होतोसि नेणता । काय तूं नाहीं धरीत सत्ता । तुका म्हणे आतां होई प्रगट ॥५॥

६३९

मज ते हांसतील संत । जींहीं देखिलेती मूर्तिमंत । म्हणोनि उद्वेगलें चत्ति । आहा च भक्त ऐसा दिसें ॥१॥

ध्यानीं म्या वर्णावेति कैसे । पुढें एकीं स्तुति केली असे । तेथूनि जीव निघत नसे । ऐसिये आश लागलोंसें ॥ध्रु.॥

कासया पाडिला जी धडा । उगा चि वेडा आणि वांकडा । आम्हां लेंकरांसि पीडा । एक मागें जोडा दुसर्‍याचा ॥२॥

सांगा कोणाचा अन्याय । ऐसें मी धरीतसें पाय । तूं तंव सम चि सकळां माय । काय अन्याय एक माझा ॥३॥

नये हा जरी कारणा । तरी कां व्यालेति नारायणा । वचन द्यावें जी वचना । मज अज्ञाना समजावीं ॥४॥

बहुत दिवस केला बोभाट । पाहातां श्रमलों ते वाट । तुका म्हणे विस्तारलें ताट । काय वीट आला नेणों स्वामी ॥५॥

६४०

बरें जालें आजिवरी । नाहीं पडिलों मृत्याचे आहारीं । वांचोन आलों एथवरी । उरलें तें हरी तुम्हां समर्पण ॥१॥

दिला या काळें अवकाश । नाहीं पावलें आयुष्य नाश । कार्या कारण उरलें शेष । गेलें तें भूस जावो परतें ॥ध्रु.॥

बुडणें खोटें पावतां थडी । स्वप्नीं जाली ओढाओढी । नासली जागृतीची घडी । साच जोडी शेवटीं गोड घास ॥२॥

तुम्हासि पावविली हाक । तेणें निरसला धाक । तुमचें भातें हें कवतुक । जे शरणागत लोक रक्षावे ॥३॥

रवीच्या नावें निशीचा नाश । उदय होतां चि प्रकाश । अतां कैचा आम्हां दोष । तूं जगदीश कैवारी ॥४॥

आतां जळो देह सुख दंभ मान । न करीं याचें साधन । तूं जगदादि नारायण । आलों शरण तुका म्हणे ॥५॥

६४१

आतां माझा नेणों परतों भाव । विसावोनि पायीं ठेविला जीव । सकळां लाभांचा हा ठाव । ऐसा वाव जाला चित्तीठायीं ॥१॥

भांडवल गांठी तरि विश्वास । जालों तों जालों निश्चय दास । न पाहें मागील ते वास । पुढती सोस सेवेचा ची ॥ध्रु.॥

आहे तें निवेदिलें सर्व । मी हें माझें मोडियला गर्व । अकाळीं काळ अवघें पर्व । जाला भरवसा कृपेलाभाचा ॥२॥

वेव्हारीं वेव्हारा अनंत । नाहीं यावांचुनी जाणत । तरी हें समाधान चत्ति । लाभहानी नाहीं येत अंतरा ॥३॥

करूनि नातळों संसारा । अंग भिन्न राखिला पसारा । कळवळा तो जीवनीं खरा । बीजाचा थारा दुरी आघात ॥४॥

बहु मतापासूनि निराळा । होऊनि राहिलों सोंवळा । बैसल्या रूपाचा कळवळा । तुका म्हणे डोळां लेइलों तें ॥५॥

६४२

तुळसीमाळा घालुनी कंठीं । उभा विटेवरी जगजेठी । अवलोकोनि पुंडलीका दृष्टी । असे भीमातटीं पंढरीनाथ ॥१॥

भुक्तिमुक्ति जयाच्या कामारी । रिद्धीसिद्धी वोळगती द्वारीं । सुदर्शन घरटी करी । काळ कांपे दुरी धाकें तया ॥२॥

जगज्जननी असे वाम भागीं । भीमकी शोभली अर्धांगीं । जैसी विद्युल्लता झमके मेघीं । दरुषणें भंगी महा दोष ॥३॥

सुखसागर परमानंदु । गोपीगोपाळां गोधनां छंदु । पक्षीश्वापदां जयाचा वेधु । वाहे गोविंदु पांवा छंदें ॥४॥

मुखमंडित चतुर्भुजा । मनमोहना गरुडध्वजा । तुका म्हणे स्वामी माझा । पावे भक्तिकाजा लवलाहीं ॥५॥

६४३

हातींचें न संडावें देवें । शरण आलों जीवें भावें । आपुलें ऐसें म्हणावें । करितों जीवें निंबलोण ॥१॥

बैसतां संतांचे पंगती । कळों आलें कमळापती । आपुलीं कोणी च नव्हती । निश्चय चित्तीं दृढ जाला ॥ध्रु.॥

येती तुझिया भजना आड । दाविती प्रपंचाचें कोड । कनिष्ठीं रुचि ठेऊनि गोड । देखत नाड कळतसे ॥२॥

मरती मेलीं नेणों किती । तो चि लाभ तयाचे संगती । म्हणोनि येतों काकुलती । धीर तो चित्ती दृढ द्यावा ॥३॥

सुखें निंदोत हे जन । न करीं तयांशीं वचन । आदिपिता तूं नारायण । जोडी चरण तुमचे तें ॥४॥

आपलें आपण न करूं हित । करूं हें प्रमाण संचित । तरी मी नष्ट चि पतित । तुका म्हणे मज संत हांसती ॥५॥

६४४

बरवें जालें लागलों कारणीं । तुमचे राहिलों चरणीं । फेडीन संतसंगती धणी । गर्जइल गुणीं वैखरी ॥१॥

न वंचें शरीर सेवेसी । काया वाचा आणि मनेसीं । जालों संताची अंदणी दासी । केला याविशीं निर्धार ॥ध्रु.॥

जीवनीं राखिला जिव्हाळा । जालों मी मजसी निराळा । पंचभूतांचा पुतळा । सहज लीळा वर्ततसे ॥२॥

जयाचें जया होईल ठावें । लाहो या साधियेला भावें । ऐसें होतें राखियलें जीवें । येथूनि देवें भोवहुनी ॥३॥

आस निरसली ये खेपे । अवघे पंथ जाले सोपे । तुमचे दीनबंधु कृपें । दुसरें कांपे सत्ताधाकें ॥४॥

अंकिले पणें आनंदरूप । आतळों नये पुण्यपाप । सारूनि ठेविले संकल्प । तुका म्हणे आपें आप एकाएकीं ॥५॥

६४५

अवघ्या दशा येणें साधती । मुख्य उपासना सगुणभक्ति। प्रगटे हृदयींची मूर्ती । भावशुद्धी जाणोनियां ॥१॥

बीज आणि फळ हरींचे नाम । सकळ पुण्य सकळ धर्म । सकळां कळांचें हे वर्म । निवारी श्रम सकळ ही ॥ध्रु.॥

जेथें कीर्तन हें नामघोष । करिती निर्लज्ज हरीचे दास । सकळ वोथंबले रस । तुटती पाश भवबंधाचे ॥२॥

येती अंगा वसती लक्षणें । अंतरीं देवें धरिलें ठाणें । आपण चि येती तयाचा गुण । जाणें येणें खुंटे वस्तीचें ॥३॥

न लगे सांडावा आश्रम । उपजले कुळींचे धर्म । आणीक न करावे श्रम । एक पुरे नाम विठोबाचें ॥४॥

वेदपुरुष नारायण । योगियांचें ब्रम्ह शून्य । मुक्ता आत्मा परिपूर्ण । तुका म्हणे सगुण भोळ्या आम्हां ॥५॥

६४६

श्रीअनंता मधुसूदना । पद्मनाभा नारायणा । जगव्यापका जनादऩना । आनंदघना अविनाशा ॥१॥

सकळदेवा आदिदेवा । कृपाळुवा जी केशवा । महा महानुभवा । सदाशिवा सहजरूपा ॥ध्रु.॥

चक्रधरा विश्वंभरा । गरुडध्वजा करुणाकरा । सहस्रपादा सहस्रकरा । क्षीरसागरा शेषशयना ॥२॥

कमलनयना कमलापती । कामिनीमोहना मदनमूर्ती । भवतारका धरित्या क्षिती । वामनमूर्ती त्रिविक्रमा ॥३॥

अगा ये सगुणा निर्गुणा । जगज्जनित्या जगज्जीवना । वसुदेवदेवकीनंदना । बाळरांगणा बाळकृष्णा ॥४॥

तुका आला लोटांगणी । मज ठाव द्यावा जी चरणीं । हे चि करीतसें विनवणी । भवबंधनीं सोडवावें ॥५॥

६४७

आतां येणें बळें पंढरीनाथ । जवळी राहिला तिष्ठत । पाहातां न कळे जयाचा अंत । तो चि हृदयांत घालूं आतां ॥१॥

विसरोनि आपुला देहपणभाव । नामें चि भुलविला पंढरीराव । न विचारी याती कुळ नांव । लागावया पाव संतांचे ॥२॥

बरें वर्म आलें आमुचिया हातां । हिंडावें धुंडावें न लगतां । होय अविनाश सहाकारी दाता । चतुर्भुज संता परि धाकें ॥३॥

होय आवडी सानें थोर । रूप सुंदर मनोहर । भक्तिप्रिय लोभापर । करी आदर याचकपणें ॥४॥

तें वर्म आलें आमुच्या हाता । म्हणोनि शरण निघालों संतां । तुका म्हणे पंढरीनाथा । न सोडी आतां जीवें भावें ॥५॥

६४८

माझा तंव खुंटला उपाव । जेणें तुझे आतुडती पाव । करूं भक्ति तरि नाहीं भाव । नाहीं हातीं जीव कवणेविशीं ॥१॥

धर्म करूं तरि नाहीं चत्ति । दान देऊं तरि नाहीं वत्ति । नेणें पुजों ब्राम्हण अतीत । नाहीं भूतदया पोटा हातीं ॥२॥

नेणें गुरुदास्य संतसेवन । जप तप अनुष्ठान । नव्हे वैराग्य वनसेवन । नव्हे दमन इंद्रियांसी ॥३॥

तीर्थ करूं तरि मन नये सवें । व्रत करूं तरि विधि नेणें स्वभावें । देव जरि आहे म्हणों मजसवें । तरि आपपरावें न वंचे ॥४॥

म्हणोनि जालों शरणागत । तुझा दास मी अंकित । यास कांहीं न लगे संचित । जालों निश्चिंत तुका म्हणे ॥५॥

६४९

तरि म्यां आळवावे कोणा । कोण हे पुरवील वासना । तुजवांचूनि नारायणा । लावी स्तना कृपावंते ॥१॥

आपुला न विचारी सिण । न धरीं अंगसंगें भिन्न । अंगीकारिलें राखें दीन । देई जीवदान आवडीचें ॥ध्रु.॥

माझिये मनासिहे आस । नित्य सेवावा ब्रम्हरस । अखंड चरणींचा वास । पुरवीं आस याचकाची ॥२॥

माझिया संचिताचा ठेवा । तेणें हे वाट दाविली देवा । एवढ्या आदराचा हेवा । मागें सेवादान आवडीनें ॥३॥

आळवीन करुणावचनीं । आणीक गोड न लगे मनीं । निद्राजागृती आणि स्वप्नीं । धरिलें ध्यानीं मनीं रूप ॥४॥

आतां भेट न भेटतां आहे । किंवा नाहीं ऐसें विचारूनि पाहें । लागला झरा अखंड आहे । तुका म्हणे साहे केलें अंतरीं ॥५॥

६५०

हें चि भवरोगाचें औषध । जन्म जरा तुटे व्याध । आणीक कांहीं नव्हे बाध । करील वध षड्वर्गा ॥१॥

सांवळें रूप ल्यावें डोळां । सा चौ अठरांचा गोळा । पदर लागों नेदी खळा । नाममंत्रमाळा विष्णुसहस्र ॥ध्रु.॥

भोजना न द्यावें अन्न । जेणें चुके अनुपान । तरीं च घेतल्याचा गुण । होईल जाण सत्य भाव ॥२॥

नये निघों आपुलिया घरा । बाहेर लागों नये वारा । बहु बोलणें तें सारा । संग दुसरा वर्जावा ॥३॥

पास तें एक द्यावें वरी । नवनीताची होईल परी । होईल गुसळिलें तें निवारी । सार भीतरी नाहीं तया ॥४॥

न्हायें अनुतापीं पांघरें दिशा । स्वेद निघों दे अवघी आशा । होसिल मागें होतासि तैसा । तुका म्हणे दशा भोगीं वैराग्य ॥५॥

६५१

मागुता हा चि जन्म पावसी । भोगिलें सुखदुःख जाणसी। हें तों न घडे रे सायासीं । कां रे अंध होसी जाणोनियां ॥१॥

लक्ष चौर्‍यांशी न चुके फेरा । गर्भवासीं यातना थोरा । येउनि पडसी संदेहपुरा । वोळसा थोरा मायाजाळीं ॥२॥

पशु काय पापपुण्य जाणती । उत्तम मध्यम भोग भोगिती । कांहीं एक उपजतां मरती । बहिरीं अंध होती पांगुळ मुकीं ॥३॥

नरदेह निधान लागलें हातीं । उत्तम सार उत्तम गती । होइन देव चि म्हणती ते होती । तरि कां चित्ती न धरावें ॥४॥

क्षण एक मन स्थिर करूनी । साव होई डोळे उघडोनी । पाहें वेद बोलिले पुराणीं । तुका विनवणी करीतसे ॥५॥

६५२

दास्य करी दासांचें । उणें न साहे तयांचें । वाढिलें ठायींचें । भानें टाकोनियां धांवे ॥१॥

ऐसा कृपेचा सागर । विटे उभा कटीं कर । सर्वस्वें उदार । भक्तांलागीं प्रगटे ॥ध्रु.॥

हृदयीं श्रीवत्सलांछन । मिरवी भक्तांचें भूषण । नाहीं तयाचा सीण । सुख धरिलें लातेचें ॥२॥

सत्यभामा दान करी । उजुर नाहीं अंगीकारी । सेवकाच्या शिरीं । धरूनि चाले पादुका ॥३॥

राखे दारवंटा बळीचा । रथी जाला अर्जुनाचा । दास सेवकांचा । होय साचा अंकित ॥४॥

भिडा नो बोलवें पुंडलिकाशीं । उभा मर्यादा पाठीशीं । तुका म्हणे ऐसी । कां रे न भजा माउली ॥५॥

६५३

हरि तैसे हरीचे दास । नाहीं तयां भय मोह चिंता आस । होउनि राहाती उदास । बळकट कांस भक्तीची ॥१॥

धरूनि पाय तजिलें जन । न लगे मान मृत्तिकाधन । कंठीं नाम अमृताचें पान । न लगे आन ऐसें जालें ॥ध्रु.॥

वाव तरी उदंड च पोटीं । धीर सिंधु ऐसे जगजेठी । कामक्रोधा न सुटे मिठी । वेठी तरी गिर्‍हे राबवीती ॥२॥

बळें तरि नांगवती काळा । लीन तरि सकळांच्या तळा । उदार देहासी सकळा । जाणोनि कळा सर्व नेणते ॥३॥

संसार तो तयांचा दास । मोक्ष तें पाहातसे वास । रिद्धीसिद्धी देशटा त्रास । न शिवति यास वैष्णवजन ॥४॥

जन्ममृत्युस्वप्नांसारिखें । आप त्यां न दिसे पारखें । तुका म्हणे अखंडित सुखें । वाणी वदे मुखें प्रेमा अमृताची ॥५॥

६५४

बहुत जाचलों संसारीं । वसें गर्भि मातेच्या उदरीं । लक्ष चौर्‍यांशी योनिद्वारीं । जालों भिकारी याचक ॥१॥

जिणें पराधीन आणिकां हातीं । दृढ पाशीं बांधलों संचितीं । प्रारब्ध क्रियमाण सांगाती । भोवंडिती सत्ता आपुलिया ॥ध्रु.॥

न भरे पोट नाहीं विसांवा । नाहीं नेम एक ठाव गांवा । नाहीं सत्ता न फिरे ऐसी देवा । लाहे जीवा खापरीं तडफडी ॥२॥

काळ बहुत गेले ऐसिया रीती । आणीक पुढें नेणों किती । खंडणा नाहीं पुनरावृत्ती । मज कल्पांतीं तरी वेगळें ॥३॥

ऐसें दुःख कोण हरील माझें । कोणा भार घालूं आपुलें ओझें । भवसिंधुतारक नाम तुझें । धांवसि काजें आडलिया ॥४॥

आतां धांव घालीं नारायणा । मजकारणें रंका दीना । गुण न विचारीं अवगुणा । तुका करुणा भाकीतसे ॥५॥

६५५

जंव हें सकळ सद्धी आहे । हात चालावया पाये । तंव तूं आपुलें स्वहित पाहें । तीर्थयात्रे जायें चुकों नको ॥१॥

जंव काळ असे दुरी ठेला । तंव तूं हरिगुण गायें आइक वहिला । मनीं भाव धरूनि भला । न वंचें त्याला चुकों नको ॥२॥

जोडोनि धन न घलीं माती । ब्रम्हवृंदें पूजन इति । सत्य आचरण दया भूतीं । करीं सांगाती चुकों नको ॥३॥

दशा यौवन बाणली अंगीं । पांगिला नव्हें विषयसंगीं । काम क्रोध लोभ मोह त्यागीं । राहें संतसंगीं चुकों नको ॥५॥

मग तेथें न चले कांहीं । सत्ता संपदा राहेल ठायींच्या ठायीं । पुढें संचित जाईल ग्वाही । तुका म्हणे ते ही यमआज्ञा ॥५॥

६५६

ऐक पांडुरंगा एक मात । कांहीं बोलणें आहे एकांत । आम्हां जरी तारील संचित । तरी उचित काय तुझें ॥१॥

उसनें फेडितां धर्म तो कोण । काय तया मानवेल जन । काय गा मिरवूनि भूषण । वांयां थोरपण जनांमध्यें ॥ध्रु.॥

अन्न जरी न मिळे तयासी देणें । आगांतुक पात्र उचित दान । उपकार तरी धनमंत्रीपणें । जरी देणेंघेणें नाहीं आशा ॥२॥

शूर तों तयासी बोलिजे जाणा । पाठीशीं घालूनि राखे दीना । पार पुण्य नाहीं त्या भूषणा । ऐक नारायणा वचन हें ॥३॥

आतां पुढें बोलणें तें काई । मज तारिसी तरी च सही । वचन आपुलें सिद्धी नेई । तुका म्हणे तई मज कळसी ॥४॥

६५७

चांगलें नाम गोमटें रूप । निवती डोळे हरती ताप । विठ्ठल विठ्ठल हा जप । प्रगट स्वल्प । अति सार ॥१॥

शस्त्र हे निर्वाणींचा बाण । निकट समय अवसान । कोठें योजेल दश दान । खंडी नारायण दुःख चिंतनें ॥ध्रु.॥

सकळ श्रेष्ठांचें मत । पावे सिद्धी पाववी अनंत । म्हणोनि व्हावें शरणागत । आहे उचित एवढें चि ॥२॥

म्हणोनि रुसलों संसारा । सर्प विखार हा पांढरा । तुजशीं अंतर रे दातारा । या चि दावेदारानिमत्ति ॥३॥

येणें मज भोगविल्या खाणी । नसतां छंद लाविला मनीं । माजलों मी माझे भ्रमणीं । जाली बोडणी विटंबना ॥४॥

पावलों केलियाचा दंड । खाणी भोगिविल्या उदंड । आतां केला पाहिजे खंड । तुका दंडवत घाली देवा ॥५॥

६५८

चांगला तरी पूर्णकाम । गोड तरी याचें चि नाम । दयाळ तरी अवघा धर्म । भला तरी दासा श्रम होऊं नेदी ॥१॥

उदार तरी लक्ष्मीयेसी । जुंझार तरी कळिकाळासी । चतुर तरी गुणांची च रासी । जाणता तयासी तो एक ॥ध्रु.॥

जुनाट तरी बहु काळा । न कळे जयाची लीळा । नेणता गोवळीं गोवळा । लाघवी अवळाभुलवणा ॥२॥

गांढ्या तरी भावाचा अंकित । बराडी तरी उच्छिष्टाची प्रीत । ओंगळ तरी कुब्जेशीं रत । भ्याड अनंत बहु पापा ॥३॥

खेळतो येणें चि खेळावा । नट तो येणें चि आवगावा । लपोनि जीवीं न कळे जीवा । धरितां देवा नातुडेसी ॥४॥

उंच तरी बहुत चि उंच । नीच तरी बहुत चि नीच । तुका म्हणे बोलिलों साच । नाहीं अहाच पूजा केली ॥५॥

६५९

काय आम्ही भक्ति करणें कैसी । काय एक वाहावें तुम्हांसी । अवघा भरोनि उरलासी । वाणीं खाणीं रसीं रूपगंधी ॥१॥

कसें करूं इंद्रियां बंधन । पुण्यपापाचें खंडण । काय व्रत करूं आचरण । काय तुजविण उरलें तें ॥२॥

काय डोळे झांकुनियां पाहूं । मंत्रजप काय ध्याऊं । कवणें ठायीं धरूनि भाव । काय तें वाव तुजविण ॥३॥

काय हिंडों कवण दिशा । कवणे ठायीं पाय ठेवूं कैसा । काय तूं नव्हेसि न कळे तैसा । काय मी कैसा पाहों आतां ॥४॥

तुझिया नामाची सकळ । पूजा अर्चन मंत्र माळ । धूप दीप नैवेद्य फळ तांबूल । घेऊं पुष्पांजुळ तुका म्हणे ॥५॥

६६०

शरीर दुःखाचें कोठार । शरीर रोगाचें भांडार । शरीर दुगपधीची थार । नाहीं अपवित्र शरीरा ऐसें ॥१॥

शरीर उत्तम चांगलें । शरीर सुखाचें घोंसुलें । शरीरें साध्य होय केलें । शरीरें साधलें परब्रम्ह ॥ध्रु.॥

शरीर विटाळाचें अळें । मायामोहपाशजाळें । पतन शरीराच्या मुळें । शरीर काळें व्यापिलें ॥२॥

शरीर सकळ हें शुद्ध । शरीर निधींचा ही निध । शरीरें तुटे भवबंध । वसे मध्यें भोगी देव शरीरा ॥३॥

शरीर अविद्येचा बांधा । शरीर अवगुणाचा रांधा । शरीरीं वसे बहुत बाधा । नाहीं गुण सुदा एक शरीरीं ॥४॥

शरीरा दुःख नेदावा भोग । न द्यावें सुख न करीं त्याग । नव्हे वोखटें ना चांग । तुका म्हणे वेग करीं हरिभजनीं ॥५॥

६६१

इतुलें करीं भलत्या परी । परद्रव्य परनारी । सांडुनि अभिलाष अंतरीं । वर्तें वेव्हारीं सुखरूप ॥१॥

न करीं दंभाचा सायास । शांती राहें बहुवस । जिव्हे सेवीं सुगंधरस । न करीं आळस रामनामीं ॥२॥

जनमित्र होई सकळांचा । अशुभ न बोलावी वाचा । संग न धरावा दुर्जनाचा । करीं संतांचा सायास ॥३॥

करिसी देवाविण आस । अवघी होईल निरास । तृष्णा वाढविसी बहुवस । कधीं सुखास न पवसी ॥४॥

धरूनि विश्वास करीं धीर । करितां देव हा चि निर्धार । तयाचा वाहे योगक्षेमभार । नाहीं अंतर तुका म्हणे ॥५॥

६६२

संसारसिंधु हा दुस्तर । नुलंघवे उलंघितां पार । बहुत वाहाविलें दूर । न लगे चि तीर पैल थडी ॥१॥

किती जन्म जाला फेरा । गणित नाहीं जी दातारा । पडिलों आवर्ति भोंवरा । बहुता थोरा वोळसिया ॥ध्रु.॥

वाढलों परी नेणती बुद्धी । नाहीं परतली धरिली शुद्धी । मग म्यां विचारावें कधीं । ऐसी संधी सांडुनिया ॥२॥

अनेक खाणीं आहार निद्रा । भयमैथुनाचा चि थारा । बाळत्व तारुण्य जरा । प्रधान पुरा भोग तेथें ॥३॥

ऐसीं उलंघूनि आलों स्थळें । बहु भोवंडिलों काळें । आतां हें उगवावें जाळें । उजेडा बळें दिवसाच्या ॥४॥

सांडीन या संसाराची वाट । बहु येणें भोगविले कष्ट । दावी सत्या ऐसें नष्ट । तुका म्हणे भ्रष्ट जालों देवद्रोही ॥५॥

६६३

विठ्ठल भीमातीरवासी । विठ्ठल पंढरीनिवासी । विठ्ठल पुंडलिकापासीं । कृपादानाविसीं उदार ॥१॥

विठ्ठल स्मरणा कोंवळा । विठ्ठल गौरवीं आगळा । आधार ब्रम्हांडा सकळा । विठ्ठल लीळाविग्रही ॥ध्रु.॥

उभा चि परी न मनी सीण । नाहीं उद्धरितां भिन्न । समर्थाचे घरीं एक अन्न । आर्तभूता क्षणोक्षणा सांभाळी ॥२॥

रुचीचे प्रकार। आणिताती आदरें । कोठें ही न पडे अंतर । थोरां थोर धाकुट्या धाकुटा ॥३॥

करितां बळ धरितां नये । झोंबतां डोळे मनें च होय । आपुल्या उद्देशाची सोय । जाणे हृदयनिवासी ॥४॥

पान्हा तरी आल्या अंतर तेथें । तों नाहीं भरिलें रितें । करितों सेवन आइतें । तुका म्हणे चित्ते चित्त मेळवूनी ॥५॥

६६४

ताप हें हरण श्रीमुख । हरी भवरोगा ऐसें दुःख । अवलोकितां उपजे सुख । उभें सन्मुख दृष्टीपुढें ॥१॥

न पुरे डोळियांची धणी । सखोल कृपेची च खाणी । स्तवितां न पुरे वेदवाणी । तो हा समचरणी कृपानिधी ॥ध्रु.॥

रामकृष्णध्यान वामननारसिंहीं । उग्र आणि सौम्य कांहीं च नाहीं । सांपडे भरलीये वाही । भाव शुद्ध पाहीं याचें भातुकें ॥२॥

गुणगंभीर चतुर सुजाण । शूर धीर उदार नारायण । व्यापक तरी त्रिभुवन । मनमोहनलावण्य हें ॥३॥

ठाण हें साजिरें सुंदर । अविनाश अविकार । अनंत आणि अपार । तो हा कटीं कर धरिताहे ॥४॥

जयाची वाणी सुमनमाळा । परमामृतजिव्हाळा । अनंता अंगीं अनंत कळा । तुका जवळा चरण सेवे ॥५॥

कान्होबा नाट अभंग ७

६६५

अगा ये वैकुंटनायका । अगा ये त्रैलोक्यतारका । अगा जनार्दना जगव्यापका । अगा पाळका भक्तांचिया ॥१॥

अगा ये वसुदेवदेवकीनंदना । अगा ये गोपिकारमणा । अगा बळिबंध वामना । अगा निधाना गुणनिधी ॥ध्रु.॥

अगा ये द्रौपदीबांधवा । अगा ये सखया पांडवा । अगा जीवाचिये जीवा । अगा माधवा मधुसूदना ॥२॥

अगा महेश्वरा महाराजा । अगा श्रीहरी गरुडध्वजा । अगा सुंदरा सहस्रभुजा । पार मी तुझा काय वणूप ॥३॥

अगा अंबॠषिपरंपरा । निलारंभ निर्विकारा । अगा गोवर्धन धरणीधरा । अगा माहेरा दीनाचिया ॥४॥

अगा धर्मराया धर्मशीळा । कृपासिंधु कृपाळा । अगा प्रेमाचिया कल्लोळा । सकळकळाप्रवीणा ॥५॥

अगा चतुरा सुजाणा । मधुरागिरा सुलक्षणा । अगा उदारा असुरमर्दना । राखें शरणा तुकयाबंधु ॥६॥

६६६

उभा देखिला भीमातीरीं । कर मिरवले कटावरी । पाउलें तरी सम चि साजिरीं । नाम तरी अनंत अतिगोड ॥१॥

शंखचक्रांकित भूषणें । जडितमेखळा चिद्रत्नें । पितांबर उटी शोभे गोरेपणें । लोपलीं तेणें रवितेजें ॥२॥

श्रवणीं कुंडलें देती ढाळ । दशांगुळीं मुद्रिका माळ । दंतओळी हिरे झळाळ । मुख निर्मळ सुखरासी ॥३॥

कडीं कडदोरा वांकी वेळा । बाहीं बाहुवटे पदक गळां । मृगनाभी रेखिला टिळा । लवती डोळां विद्युल्लता ॥४॥

सुंदरपणाची साम्यता । काय वणूप ते पावे आतां । तुकयाबंधु म्हणे रे अच्युता । धन्य ते मातापिता प्रसवली ॥५॥

६६७

एक मागणें हृषीकेशी । चत्ति द्यावें सांगतों वचनासी । मज अंतर तुझ्या चरणासी । न पडे ऐसी कृपा करीं ॥१॥

नको दुजी बुद्धी आणीक । रिद्धीसिद्धी परलोक । तूं स्वामी मी सेवक । खंडणा नको करूं ऐसी ॥ध्रु.॥

मना येईल तो जन्म देई । भलते कुळीं भलते ठायीं । तें मी सांकडें घालीत नाहीं । हृदयींहुनीं तूं न वजें ॥२॥

इतुलें करीं भलत्या परी । भलत्या भावें तुझें द्वारीं । राहेन दास होऊनि कामारी । वदो वैखरी नित्य नाम ॥३॥

नको विचारूं दुसरें आतां । शरण आलों जी पंढरीनाथा । तुकयाबंधु म्हणे रे अच्युता । आहेसि तूं दाता दानशूर ॥४॥

६६८

कई देखतां होईन डोळीं । सकळां भूतीं मूर्ति सांवळी । जीवा नांव भूमंडळीं । जळीं स्थळीं काष्ठीं पाषाणीं ॥१॥

ऐसा कृपा करील नारायण । जीव जगाचा होईन । प्रेमसागरीं बुडईन । होईल स्नान अनुतापीं ॥ध्रु.॥

ऐसा कई येईन दैवास । दृश्य नासोनि जाईल आस । सदा संतचरणीं देहाचा वास । सेवीन शेष धणीवरी ॥२॥

कई नवसा येतील अंकुर । सुखा नाहींसा होईल पार । अमृत तें पृथ्वीजळ सागर । वाहाती पूर आनंदाचे ॥३॥

प्रसन्न दया क्षमा शांति । कई नवविधा होईल भक्ति । भोगीन वैराग्यसंपत्ति । मनोरथ कळती तई पुरले ॥४॥

तुकयाबंधु म्हणे सांग । नव्हे तुजविण निरसेना पांग । म्हणोनि घातलें साष्टांग । पांडुरंगा वरी चरणा ॥५॥

६६९

तूं बळिया शिरोमणी । आहेसि माजी ये त्रिभुवनीं । रिघालों पाठी तुझी म्हणउनी । आतां करीन मी असेल तें ॥१॥

तूं देवा प्रतापदिनकर । सुरा असुरांचा सुर । महावीरां वीर धनुर्धर । मी तों पामर काय तेथें ॥ध्रु.॥

कृपासिंधु दीनवत्सल । फोडिली देवाची बंदशाळ । संहारूनि राक्षसदळ । शरणागत राजीं स्थापिला ॥२॥

उपकर्म करावा बहुत । तरी तूं जाणसी धर्मनीत । उचित काय तें अनुचित । राखें शरणागत आलों आतां ॥३॥

किती म्यां काय विनवावें । शरण आलों जीवें भावें । तुकयाबंधु म्हणे करावें । क्षेम अवघें येणें काळें ॥४॥

६७०

देवा मी चांडाळ चांडाळ । म्हणतां लागताहे वेळ । नसे पाहातां भूमंडळ । ऐसा अमंगळ खळ दुसरा ॥१॥

जन्मा उपजलियापासुनी । असत्य कर्म तें अझुनी । सत्य आचरण नेणें स्वप्नीं । निखळ खाणी अवगुणांची ॥२॥

भक्ति दया अथवा कथा । कानीं न साहवे वार्ता । अखंड विषयांची वेथा । अधम पुरता अधमाहुनी ॥३॥

काम क्रोध दंभ अहंकार । गर्व ताठा मद मत्सर । यांचें तरी माहेरघर । परउपकार वैरी तैसा ॥४॥

निंदा द्वेष घात विश्वास । करितां नाहीं केला आळस । करूं नये ते केले संतउपहास । अभक्ष तें ही भिक्षलें ॥५॥

पाळिलें नाहीं पितृवचन । सदा परद्वारीं परधनीं ध्यान । बोलों नये घडलें ऐसें अनोविन । दासीगमन आदिकरूनी ॥६॥

कायामनें वाचाइंद्रियांशीं । सकळ पापांची च राशी । तुकयाबंधु म्हणे ऐसियासी । आलों हृषीकेशी तुज शरण ॥७॥

६७१

काय काय करितों या मना । परी नाइके नारायणा । करूं नये त्याची करी विवंचना । पतना नेऊं आदरिलें ॥१॥

भलतिये सवें धांवे सैराट । वाट आडवाट दरे दरकुट । न विचारी कुडें कांहीं कपट । घात बळकट मांडियेला ॥२॥

न पुरती भ्रमणा दाही दिशा । सप्त ही पाताळ आकाशा । घाली उडी बळें चि देखोनि फांसा । केलों या देशा पाहुणा ॥३॥

चेतवूनि इंद्रियें सकळ । आशा तृष्णा कल्पना काम क्रोध काळ । दुराविली शुद्ध बुद्धी केली राळ । ऐसें चांडाळ अनिवार हें ॥४॥

आतां काय ऐसें करावें यासी । बहु जाचिलों केलों कासाविसी । तुकयाबंधु म्हणे हृषीकेशी । धांव मज ऐसी परी जाली ॥५॥

नाटाचे अभंग समाप्त ६३

६७२

काय खावें आतां कोणीकडे जावें । गांवांत राहावें कोण्या बळें ॥१॥

कोपला पाटील गांवचे हे लोक । आतां घाली भीक कोण मज ॥ध्रु.॥

आतां येणें चवी सांडिली म्हणती । निवाडा करिती दिवाणांत ॥२॥

भल्या लोकीं यास सांगितली मात । केला माझा घात दुर्बळाचा ॥३॥

तुका म्हणे याचा संग नव्हे भला । शोधीत विठ्ठला जाऊं आतां ॥४॥

६७३

संत मागे पाणी नेदी एक चूळ । दासीस आंघोळ ठेवी पाणी ॥१॥

संतासी देखोनी होय पाठमोरा । दासीचिया पोरा चुंबन देतो ॥ध्रु.॥

संतासी देखोनि करितो ढवाळ्या । भावें धुतो चोळ्या दासीचिया ॥२॥

तुका म्हणे त्याच्या तोंडावरी थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥३॥

६७४

एक प्रेमगुज ऐकें जगजेठी । आठवली गोष्टी सांगतसें ॥१॥

एक मृग दोन्ही पाडसांसहित । आनंदें चरत होती वनी ॥ध्रु.॥

अवचिता तेथें पारधी पावला । घेऊनियां आला श्वानें दोन्ही ॥२॥

एकीकडे त्याणें चिरिल्या वाघुरा । ठेविलें श्वानपुत्रा एकीकडे ॥३॥

एकीकडे तेणें वोणवा लाविला । आपण राहिला एकीकडे ॥४॥

चहूंकडोनियां मृगें वेढियेलीं । स्मरों तें लागलीं नाम तुझें ॥५॥

रामा कृष्णा हरी गोविंदा केशवा । देवाचिया देवा पावें आतां ॥६॥

कोण रक्षी आतां ऐसिये संकटीं । बापा जगजेठी तुजविण ॥७॥

आइकोनि तुम्ही तयांचीं वचनें । कृपाअंतःकरणें कळवळिलां ॥८॥

आज्ञा तये काळीं केली पर्जन्यासी । वेगीं पावकासी विझवावें ॥९॥

ससें एक तेथें उठवुनी पळविलें । तया पाठीं गेली श्वानें दोन्ही ॥१०॥

मृगें चमकोनी सत्वर चाललीं । गोविंदें रिक्षलीं म्हणोनियां ॥११॥

ऐसा तूं कृपाळु दयाळु आहेसी । आपुल्या भक्तांसी जीवलग ॥१२॥

ऐसी तुझी कीर्ती जीवीं आवडती । रखुमाईच्या पती तुका म्हणे ॥१३॥

६७५

आशाबद्ध वक्ता । धाक श्रोतयाच्या चित्ता ॥१॥

वांयां गेलें तें भजन । उभयतां लोभी मन ॥ध्रु.॥

बहिर्मुख एके ठायीं । तैसें जालें तया दोहीं ॥२॥

माप तैसी गोणी । तुका म्हणे रितीं दोन्ही ॥३॥

६७६

विठ्ठला रे तूं उदाराचा राव । विठ्ठला तूं जीव या जगाचा ॥१॥

विठ्ठला रे तूं उदाराची रासी । विठ्ठला तुजपाशीं सकळसिद्धी ॥ध्रु.॥

विठ्ठला रे तुझें नाम बहु गोड । विठ्ठला रे कोड पुरविसी ॥२॥

विठ्ठला रे तुझें श्रीमुख चांगलें । विठ्ठला लागलें ध्यान मनीं ॥३॥

विठ्ठला रे वाचे बोला बहुरस । विठ्ठला रे सास घेतला जीवें ॥४॥

विठ्ठला रे शोक करीतसे तुका । विठ्ठला तूं ये कां झडकरी ॥५॥

६७७

बाहिर पडिलों आपुल्या कर्तव्यें । संसारासि जीवें वेटाळिलों ॥१॥

एकामध्यें एक नाहीं मिळो येत । ताक नवनीत निवडीलें ॥ध्रु.॥

जालीं दोनी नामें एका चि मथनीं । दुसरिया गुणीं वेगळालीं ॥२॥

तुका म्हणे दाखविल्या मुक्ताफळीं । शिंपले चि स्वस्थळीं खुंटलिया ॥३॥

६७८

बरवा बरवा बरवा रे देवा तूं । जीवाहूनी आवडसी जीवा रे देवा तूं ॥१॥

पाहातां वदन संतुष्ट लोचन । जाले आइकतां गुण श्रवण रे देवा ॥ध्रु.॥

अष्टै अंगें तनु त्रिविध ताप गेला सीण । वर्णितां लक्षण रे देवा ॥२॥

मन जालें उन्मन अनुपम ग्रहण । तुकयाबंधु म्हणे महिमा नेणें रे ॥३॥

६७९

सोलीव जें सुख अतिसुखाहुनि । उभें हें अंगणीं वैष्णवांच्या ॥१॥

वृंदावन सडे चौक रंग माळा । नाचे तो सोहोळा देखोनियां ॥ध्रु.॥

भूषणमंडित सदा सर्वकाळ । मुद्रा आणि माळ तुळसी कंठीं ॥२॥

नामओघ मुखीं अमृताचें सार । मस्तक पवित्र सहित रजें ॥३॥

तुका म्हणे मोक्ष भक्तचिया मना । नये हा वासना त्याची करी ॥४॥

६८०

तीर्थेचकेलीं कोटीवरी । नाहीं देखिली पंढरी ॥१॥

जळो त्याचें ज्यालेंपण । न देखे चि समचरण ॥ध्रु.॥

योग याग अनंत केले । नाहीं समचरण देखिले ॥२॥

तुका म्हणे विठ्ठलपायीं । अनंत तीर्थे घडिलीं पाहीं ॥३॥

६८१

कोणतें कारण राहिलें यामुळें । जें म्यां तुज बळें कष्टवावें ॥१॥

नाहीं जात जीव नाहीं होत हानी । सहज तें मनीं आठवलें ॥ध्रु.॥

नाहीं कांहीं चिंता मरतों उपवासी । अथवा त्या म्हैसी गाई व्हाव्या ॥२॥

हें तों तुज कळों येतसे अंतरीं । लाखणीक वरी साच भाव ॥३॥

तुका म्हणे देवा नासिवंतासाठीं । पायांसवें तुटी करिती तुझ्या ॥४॥

६८२

रामा अयोध्येच्या राया । दिनानाथा रे सखया ॥१॥

पाप ताप विघ्न हरीं । दिनानाथा सुख करीं ॥ध्रु.॥

भिलटीचिया रे उच्छिष्टा । स्वीकारिसी रे तूं भ्रष्टा ॥२॥

मी तों सलगीचें मूल । तुका म्हणे तू सखोल ॥३॥

६८३

तुजवरी ज्याचें मन । दरुषण दे त्याचें ॥१॥

कैसा जाती शुद्ध भाव । हात पाव ना वृत्ती ॥ध्रु.॥

अवघियांचा करूनि मेळा । तुज डोळां रोखिलें ॥२॥

तुका म्हणे तुज आड । लपोनि कोड दावीं देवा ॥३॥

६८४

विश्वव्यापी माया । तिणें झाकुळिलें छाया ॥१॥

सत्य गेलें भोळ्यावारी । अविद्येची चाली थोरी ॥ध्रु.॥

आपुलें चि मन । करवी आपणां बंधन ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुम्ही कोडीं हीं उगवा ॥३॥

६८५

पोटीं जन्मती रोग । तरि कां म्हणावे आप्तवर्ग ॥१॥

रानीं वसती औषधी । तरि कां म्हणाव्या निपराधी ॥२॥

तैसें शरीराचें नातें । तुका म्हणे सर्व आप्तें ॥३॥

६८६

नव्हे शब्द एक देशी । सांडी गवशी कोणाला ॥१॥

जाली माझी वैखरी । विश्वंभरी व्यापक ॥ध्रु.॥

मोकलिलें जावें बाणें । भाता जेणे वाइलें ॥२॥

आतां येथें कैचा तुका । बोले सिका स्वामीचा ॥३॥

६८७

गायनाचे रंगीं । शक्ति अद्भुत हे अंगीं ॥१॥

हें तों देणें तुमचें देवा । घ्यावी अखंडित सेवा ॥ध्रु.॥

अंगीं प्रेमाचें भरतें । नाहीं उतार चढतें ॥२॥

तुका म्हणे वाणी । नाम अमृताची खाणी ॥३॥

६८८

माप म्हणे मी मवितें । भरी धणी ठेवी रितें ॥१॥

देवा अभिमान नको । माझेठायीं देऊं सकों ॥ध्रु.॥

देशी चाले सिका । रितें कोण लेखी रंका ॥२॥

हातीं सूत्रदोरी । तुका म्हणे त्याची थोरी ॥३॥

६८९

कोण सांगायास । गेलें होतें देशोदेश ॥१॥

नेलें वार्‍यां हातीं माप । समर्थ तो माझा बाप ॥ध्रु.॥

कोणाची हे सत्ता । जाली वाचा वदविता ॥२॥

तुका म्हणे या निश्चयें । माझें निरसलें भय ॥३॥

६९०

सकळिकांच्या पायां माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

अहो श्रोते वक्ते सकळ ही जन । बरें पारखुन बांधा गांठी ॥ध्रु.॥

फोडिलें भांडार धन्याचा हा माल । मी तंव हामाल भारवाही ॥२॥

तुका म्हणे चाली जाली चहूं देशी । उतरला कसीं खरा माल ॥३॥

६९१

कोण त्याचा पार पावला धुंडितां । पुढें विचारितां विश्वंभरा ॥१॥

अणुरेणु सूक्ष्मस्थूळा पार नाहीं । श्रुती नेती त्या ही खुंटलिया ॥ध्रु.॥

फळांत कीटक येवढें आकाश । ऐसीं तरुवरास अनेक किती ॥२॥

दाविलें अनंतें अर्जुनासि पोटीं । आणीक त्या सृष्टी कृष्णलोक ॥३॥

तुका म्हणे लागा संतांचिये कासे । ठाव घेतां कैसे वांचा जीवें ॥४॥

६९२

जें जें कांही करितों देवा । तें तें सेवा समर्पें ॥१॥

भेद नाहीं सर्वात्मना । नारायणा तुज मज ॥ध्रु.॥

आम्ही दुजें नेणों कोणा । हें चि मना मन साक्ष ॥२॥

तुका म्हणे जगन्नाथा । हें अन्यथा नव्हे कीं ॥३॥

६९३

स्तुति करूं तरी नव्हे चि या वेदा । तेथें माझा धंदा कोणीकडे ॥१॥

परी हे वैखरी गोडावली सुखें । रसना रस मुखें इच्छीतसे ॥ध्रु.॥

रूप वर्णावया कोठें पुरे मती । रोमीं होती जाती ब्रम्हांडें हीं ॥२॥

तुका म्हणे तूं ऐसा एक साचा । ऐसी तंव वाचा जाली नाहीं ॥३॥

६९४

तुज वर्णी ऐसा तुज विण नाहीं । दुजा कोणी तीहीं त्रिभुवनीं ॥१॥

सहस्रमुखें शेष सिणला बापुडा । चिरलिया धडा जिव्हा त्याच्या ॥ध्रु.॥

अव्यक्त अलक्षा अपारा अनंता । निर्गुणा सचिद नारायणा ॥२॥

रूप नाम घेसी आपुल्या स्वइच्छा । होसी भाव तैसा त्याकारणें ॥३॥

तुका म्हणे जरी दाविसी आपणा । तरि च नारायणा कळों येसी ॥४॥

६९५

पूर आला आनंदाचा । लाटा उसळती प्रेमाच्या ॥१॥

बांधूं विठ्ठलसांगडी । पोहुनि जाऊं पैल थडी । अवघे जन गडी । घाला उडी भाई नो ॥ध्रु.॥

हें तों नाहीं सर्वकाळ । अमुप अमृतांचें जळ ॥२॥

तुका म्हणे थोरा पुण्यें । ओघ आला पंथें येणें ॥३॥

६९६

आणीक दुसरें मज नाहीं आतां । नेमिलें या चित्तीपासुनियां ॥१॥

पांडुरंग मनीं पांडुरंग ध्यानीं । जाग्रतीं स्वप्नीं पांडुरंग ॥ध्रु.॥

पडिलें वळण इंद्रियां सकळां । भाव तो निराळा नाहीं दुजा ॥२॥

तुका म्हणे नेत्रीं केलें ओळखण । साजिरें तें ध्यान विटेवरी ॥३॥

६९७

मी तों सर्वभावें अनधिकारी । होइल कैसी परी नेणों देवा ॥१॥

पुराणींचे अर्थ आणितां मनास । होय कासावीस जीव माझा ॥ध्रु.॥

इंद्रियांचीं आम्ही पांगिलों अंकितें । त्यांचे रंगीं चत्ति रंगलेंसे ॥२॥

एकाचें ही मज न घडे दमन । अवघीं नेमून कैसीं राखों ॥३॥

तुका म्हणे मज तारीं पंढरीराया । नाहीं तरी वांयां गेलों दास ॥४॥

६९८

लक्षूनियां योगी पाहाती आभास । तें दिसे आम्हांस दृष्टीपुढें ॥१॥

कर दोनी कटी राहिलासे उभा । सांवळी हे प्रभा अंगकांती ॥ध्रु.॥

व्यापूनि वेगळें राहिलेंसे दुरी । सकळां अंतरीं निर्विकार ॥२॥

रूप नाहीं रेखा नाम ही जयासी । आपुला मानसीं शिव ध्याय ॥३॥

अंत नाहीं पार वर्णा नाहीं थार । कुळ याति शिर हस्त पाद ॥४॥

अचेत चेतलें भक्ताचिया सुखें । आपुल्या कौतुकें तुका म्हणे ॥५॥

६९९

कैसें करूं ध्यान कैसा पाहों तुज । वर्म दावीं मज याचकासी ॥१॥

कैसी भक्ति करूं सांग तुझी सेवा । कोण्या भावें देवा आतुडसी ॥ध्रु.॥

कैसी कीर्ती वाणूं कैसा लक्षा आणूं । जाणूं हा कवण कैसा तुज ॥२॥

कैसा गाऊं गीतीं कैसा ध्याऊं चित्ती । कैसी स्थिती मती दावीं मज ॥३॥

तुका म्हणे जैसें दास केलें देवा । तैसें हें अनुभवा आणीं मज ॥४॥

७००

निगमाचें वन । नका शोधूं करूं सीण ॥१॥

या रे गौळियांचे घरीं । बांधलें तें दावें वरी ॥ध्रु.॥

पीडलेती भ्रमें । वाट न कळतां वर्में ॥२॥

तुका म्हणे भार । माथा टाका अहंकार ॥३॥

    ७०१

मन वोळी मना । बुद्धी बुद्धी क्षण क्षणां ॥१॥

मी च मज राखण जालों । ज्याणें तेथें चि धरिलों ॥ध्रु.॥

जें जें जेथें उठी । तें तें तया हातें कुंटी ॥२॥

भांजिली खांजनी । तुका साक्ष उरला दोन्ही ॥३॥

७०२

ब्रम्ह न लिंपे त्या मेळें । कर्माअकर्मा वेगळें ॥१॥

तो चि एक तया जाणे । पावे अनुभविलें खुणें ॥ध्रु.॥

शोच अशौचाचे संधी । तन आळा तना चि मधीं ॥२॥

पापपुण्यां नाहीं ठाव । तुका म्हणे सहज भाव ॥३॥

७०३

काय दरा करील वन । समाधान नाहीं जंव ॥१॥

तरी काय तेथें असती थोडीं । काय जोडी तयांसी ॥ध्रु.॥

रिगतां धांवा पेंवामध्यें । जोडे सिद्धी ते ठायीं ॥२॥

काय भस्म करील राख । अंतर पाख नाहीं तों ॥३॥

वर्णाआश्रमाचे धर्म । जाती श्रम जालिया ॥४॥

तुका म्हणे सोंग पाश । निरसे आस तें हित ॥५॥

७०४

तें हीं नव्हे जें करितां कांहीं । ध्यातां ध्यायीं तें ही नव्हे ॥१॥

तें ही नव्हे जें जाणवी जना । वाटे मना तें नव्हे ॥ध्रु.॥

त्रास मानिजे कांटाळा । अशुभ वाचाळा तें ही नव्हे ॥२॥

तें ही नव्हे जें भोंवतें भोंवे । नागवें धांवे तें ही नव्हे ॥३॥

तुका म्हणे एक चि आहे । सहजिं पाहें सहज ॥४॥

७०५

बोल बोलतां वाटे सोपें । करणी करितां टीर कांपे ॥१॥

नव्हे वैराग्य सोपारें । मज बोलतां न वटे खरें ॥ध्रु.॥

विष खावें ग्रासोग्रासीं । धन्य तो चि एक सोसी ॥२॥

तुका म्हणे करूनि दावी । त्याचे पाय माझे जीवीं ॥३॥

७०६

होईन भिकारी । पंढरीचा वारकरी ॥१॥

हा चि माझा नेम धर्म । अवघें विठोबाचें नाम ॥ध्रु.॥

हे चि माझी उपासना । लागन संतांच्या चरणा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । करीन ते भोळी सेवा ॥३॥

७०७

सांटविला हरी । जींहीं हृदयमंदिरीं ॥१॥

त्यांची सरली वेरझार । जाला सफळ व्यापार ॥ध्रु.॥

हरी आला हाता । मग कैंची भय चिंता । तुका म्हणे हरी । कांहीं उरों नेदी उरी ॥३॥

७०८

मोक्ष तुमचा देवा । तुम्ही दुर्लभ तो ठेवा ॥१॥

मज भक्तीची आवडी । नाहीं अंतरीं ते गोडी ॥ध्रु.॥

आपल्या प्रकारा । करा जतन दातारा ॥२॥

तुका म्हणे भेटी । पुरे एक चि शेवटीं ॥३॥

७०९

नामपाठ मुक्ताफळांच्या ओवणी । हें सुख सगुणीं अभिनव ॥१॥

तरी आम्ही जालों उदास निर्गुणा । भक्तांचिया मना मोक्ष नये ॥ध्रु.॥

द्यावें घ्यावें ऐसें येथें उरे भाव । काय ठाया ठाव पुसोनियां ॥२॥

तुका म्हणे आतां अभयदान करा । म्हणा विश्वंभरा दिलें ऐसें ॥३॥

७१०

भवसिंधूचें काय कोडें । दावी वाट चाले पुढें ॥१॥

तारूं भला पांडुरंग । पाय भिजों नेदी अंग ॥ध्रु.॥

मागें उतरिलें बहुत । पैल तिरीं साधुसंत ॥२॥

तुका म्हणे लाग वेगें । जाऊं तयाचिया मागें ॥३॥

७११

नाहीं साजत हो मोठा । मज अळंकार खोटा ॥१॥

असें तुमचा रजरेण । संतां पायींची वाहाण ॥ध्रु.॥

नाहीं स्वरूपीं ओळखी । भक्तिभाव करीं देखीं ॥२॥

नाहीं शून्याकारीं । क्षर ओळखी अक्षरीं ॥३॥

नाहीं विवेक या ठायीं । आत्मा अनात्मा काई ॥४॥

कांहीं नव्हें तुका । पांयां पडने हें ऐका ॥५॥

७१२

सत्य साच खरें । नाम विठोबाचें बरें ॥१॥

जेणें तुटती बंधनें । उभयलोकीं कीर्ति जेणें ॥ध्रु.॥

भाव ज्याचे गांठी । त्यासी लाभ उठाउठी ॥२॥

तुका म्हणे भोळा । जिंकुं जाणे कळिकाळा ॥३॥

७१३

सत्य तो आवडे । विकल्पानें भाव उडे ॥१॥

आम्ही तुमच्या कृपादानें । जाणों शुद्ध मंद सोनें ॥ध्रु.॥

आला भोग अंगा । न लवूं उसीर त्या त्यागा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । अंजन ते तुझी सेवा ॥३॥

७१४

करावें चिंतन । तें चि बरें न भेटून ॥१॥

बरवा अंगीं राहे भाव । तो गे तो चि जाणा देव ॥ध्रु.॥

दर्शणाची उरी । अवस्था चि अंग धरी ॥२॥

तुका म्हणे मन । तेथें सकळ कारण ॥३॥

७१५

जें जें जेथें पावे । तें तें समर्पावें सेवे ॥१॥

सहज पूजा या चि नांवें । गळित अभिमानें व्हावें ॥ध्रु.॥

अवघें भोगितां गोसावी । आदीं आवसानीं जीवी ॥२॥

तुका म्हणे सिण । न धरितां नव्हे भिन्न ॥३॥

७१६

नसे तरी मनो नसो । परी वाचे तरी वसो ॥१॥

देह पडो या चिंतनें । विठ्ठलनामसंकीर्तनें ॥ध्रु.॥

दंभस्थिती भलत्या भावें । मज हरिजन म्हणावें ॥२॥

तुका म्हणे काळें तरी । मज सांभाळील हरी ॥३॥

७१७

नये जरी कांहीं । तरी भलतें चि वाहीं ॥१॥

म्हणविल्या ढास । कोण न धरी वेठीस ॥ध्रु.॥

समर्थाच्या नांवें । भलतैसें विकावें ॥२॥

तुका म्हणे सत्ता । वरी असते बहुतां ॥३॥

७१८

न संडवे अन्न । मज न सेववे वन ॥१॥

म्हणउनी नारायणा । कींव भाकितों करुणा ॥ध्रु.॥

नाहीं अधिकार । कांहीं घोकाया अक्षर ॥२॥

तुका म्हणे थोडें । आयुष्य अवघें चि कोडें ॥३॥

७१९

एकांचीं उत्तरें । गोड अमृत मधुरें ॥१॥

ऐशा देवाच्या विभुती । भिन्न प्रारब्धाची गती ॥ध्रु.॥

एकांचीं वचनें । कडु अत्यंत तीक्षणें ॥२॥

प्रकाराचें तीन । तुका म्हणे केलें जन ॥३॥

७२०

वचनें ही नाड । न बोले तें मुकें खोड ॥१॥

दोहीं वेगळें तें हित । बोली अबोलणी नीत ॥ध्रु.॥

अंधार प्रकाशी । जाय दिवस पावे निशी ॥२॥

बीज पृथिवीच्या पोटीं । तुका म्हणे दावी दृष्टी ॥३॥

७२१

विचारा वांचून । न पवीजे समाधान ॥१॥

देह त्रिगुणांचा बांधा । माजी नाहीं गुण सुदा ॥ध्रु.॥

देवाचिये चाडे । देवा द्यावें जें जें घडे ॥२॥

तुका म्हणे होतें । बहु गोमटें उचितें ॥३॥

७२२

तुटे भवरोग । संचितक्रियमाणभोग ॥१॥

ऐसें विठोबाचें नाम । उच्चारितां खंडे जन्म ॥ध्रु.॥

वसों न सके पाप । पळे त्रिविध तो ताप ॥२॥

तुका म्हणे माया । होय दासी लागे पायां ॥३॥

७२३

मुसावलें अंग । रंगीं मेळविला रंग ॥१॥

एकीं एक दृढ जालें । मुळा आपुलिया आलें ॥ध्रु.॥

सागरीं थेंबुडा । पडिल्या निवडे कोण्या वाटा ॥२॥

तुका म्हणे नवें । नव्हे जाणावें हें देवें ॥३॥

७२४

अनुतापें दोष । जाय न लगतां निमिष ॥१॥

परि तो राहे विसावला । आदीं अवसानीं भला ॥ध्रु.॥

हें चि प्रायिश्चत । अनुतापीं न्हाय चित्त ॥२॥

तुका म्हणे पापा । शिवों नये अनुतापा ॥३॥

७२५

चहूं आश्रमांचे धर्म । न राखतां जोडे कर्म ॥१॥

तैसी नव्हे भोळी सेवा । एक भाव चि कारण देवा ॥ध्रु.॥

तपें इंद्रियां आघात । क्षणें एका वाताहात ॥२॥

मंत्र चळे थोडा । तरि धड चि होय वेडा ॥३॥

व्रतें करितां सांग । तरी एक चुकतां भंग ॥४॥

धर्म सत्व चि कारण । नाहीं तरी केला सिण ॥५॥

भूतदयेसि आघात । उंचनिच वाताहात ॥६॥

तुका म्हणे दुजें । विधिनिषेधाचें ओझें ॥७॥

७२६

सोडिला संसार । माया तयावरि फार ॥१॥

धांवत चाले मागें मागें । सुखदुःख साहे अंगे ॥ध्रु.॥

यानें घ्यावें नाम । तीसीकरणें त्याचें काम ॥२॥

तुका म्हणे भोळी । विठ्ठलकृपेची कोंवळी ॥३॥

७२७

बैसों खेळूं जेवूं । तेथें नाम तुझें गाऊं ॥१॥

रामकृष्णनाममाळा । घालूं ओवुनियां गळा ॥ध्रु.॥

विश्वास हा धरूं । नाम बळकट करूं ॥२॥

तुका म्हणे आतां । आम्हां जीवन शरणागतां ॥३॥

७२८

पाटीं पोटीं देव । कैचा हरिदासां भेव ॥१॥

करा आनंदें कीर्तन । नका आशंकितमन ॥ध्रु.॥

एथें कोठें काळ । करील देवापाशीं बळ ॥२॥

तुका म्हणे धनी । सपुरता काय वाणी ॥३॥

७२९

मनोमय पूजा । हे चि पढीयें केशीराजा ॥१॥

घेतो कल्पनेचा भोग । न मानेती बाह्य रंग ॥ध्रु.॥

अंतरींचें जाणे । आदिवर्तमान खुणे ॥२॥

तुका म्हणे कुडें । कोठें सरे त्याच्या पुढें ॥३॥

७३०

जाणे भक्तीचा जिव्हाळा । तो चि देवीचा पुतळा ॥१॥

आणीक नये माझ्या मना । हो का पंडित शाहाणा ॥ध्रु.॥

नामरूपीं जडलें चत्ति । त्याचा दास मी अंकित ॥२॥

तुका म्हणे नवविध । भक्ति जाणे तो चि शुद्ध ॥३॥

७३१

याजसाठीं वनांतरा । जातों सांडुनियां घरा ॥१॥

माझें दिठावेल प्रेम । बुद्धी होईल निष्काम ॥ध्रु.॥

अद्वैताची वाणी । नाहीं ऐकत मी कानीं ॥२॥

तुका म्हणे अहंब्रम्ह । आड येऊं नेदीं भ्रम ॥३॥

७३२

बुडतां आवरीं । मज भवाचे सागरीं ॥१॥

नको मानूं भार । पाहों दोषांचे डोंगर ॥ध्रु.॥

आहे तें सांभाळीं । तुझी कैसी ब्रीदावळी ॥२॥

तुका म्हणे दोषी । मी तों पातकांची राशी ॥३॥

७३३

अक्षई तें झालें । आतां न मोडे रचिलें ॥१॥

पाया पडिला खोले ठायीं । तेथें पुढें चाली नाहीं ॥ध्रु.॥

होतें विखुरलें । ताळा जमे झडती आलें ॥२॥

तुका म्हणे बोली । पुढें कुंटित चि जाली ॥३॥

७३४

तुझे थोर थोर । भक्त करिती विचार ॥१॥

जपतपादि साधनें । मज चिंतवेना मनें ॥ध्रु.॥

करुणावचनें । म्यां भाकावीं तुम्हां दीनें ॥२॥

तुका म्हणे घेई । माझें थोडें फार ठायीं ॥३॥

७३५

लावुनि काहाळा । सुखें करितों सोहोळा ॥१॥

सादवीत गेलों जना । भय नाहीं सत्य जाणां ॥ध्रु.॥

गात नाचत विनोदें । टाळघागर्‍यांच्या छंदें ॥२॥

तुका म्हणे भेव । नाहीं पुढें येतो देव ॥३॥

७३६

मुक्त कासया म्हणावें । बंधन तें नाहीं ठावें ॥१॥

सुखें करितों कीर्तन । भय विसरलें मन ॥ध्रु.॥

देखिजेना नास । घालूं कोणावरी कास ॥२॥

तुका म्हणे साहे । देव आहे तैसा आहे ॥३॥

७३७

ओनाम्याच्या काळें । खडें मांडविलें बाळें ॥१॥

तें चि पुढें पुढें काई । मग लागलिया सोई ॥ध्रु.॥

रज्जु सर्प होता । तोंवरी चि न कळतां ॥२॥

तुका म्हणे साचें । भय नाहीं बागुलाचें ॥३॥

७३८

आतां पुढें धरीं । माझे आठव वैखरी ॥१॥

नको बडबडूं भांडे । कांहीं वाउगें तें रांडें ॥ध्रु.॥

विठ्ठल विठ्ठल । ऐसे सांडुनियां बोल ॥२॥

तुका म्हणे आण । तुज स्वामीची हे जाण ॥३॥

७३९

काय नव्हे करितां तुज । आतां राखें माझी लाज ॥१॥

मी तों अपराधाची राशी । शिखा अंगुष्ट तोंपाशीं ॥ध्रु.॥

त्राहें त्राहें त्राहें । मज कृपादृष्टी पाहें ॥२॥

तुका म्हणे देवा । सत्या घ्यावी आतां सेवा ॥३॥

७४०

वंदीन मी भूतें । आतां अवघीं चि समस्तें ॥१॥

तुमची करीन भावना । पदोपदीं नारायणा ॥ध्रु.॥

गाळुनियां भेद । प्रमाण तो ऐसा वेद ॥२॥

तुका म्हणे मग । नव्हे दुजयाचा संग ॥३॥

७४१

पूजा पुज्यमान । कथे उभे हरिजन ॥१॥

ज्याची कीर्ती वाखाणिती । तेथें ओतली ते मुर्ती ॥ध्रु.॥

देहाचा विसर । केला आनंदें संचार ॥२॥

गेला अभिमान । लाज बोळविला मान ॥३॥

शोक मोह चिंता । याची नेणती ते वार्ता ॥४॥

तुका म्हणे सखे । विठोबा च ते सारिखे ॥५॥

७४२

भाव तैसें फळ । न चले देवापाशीं बळ ॥१॥

धांवे जातीपाशीं जाती । खुण येरयेरां चित्तीं ॥ध्रु.॥

हिरा हिरकणी । काढी आंतुनि आहिरणी ॥२॥

तुका म्हणे केलें । मन शुद्ध हें चांगलें ॥३॥

७४३

वरि बोला रस । कथी ज्ञान माजी फोस ॥१॥

ऐसे लटिके जे ठक । तयां येहे ना पर लोक ॥ध्रु.॥

परिस एक सांगे । अंगा धुळी हे न लगे ॥२॥

तुका म्हणे हाडें । कुतर्‍यां लाविलें झगडें ॥३॥

७४४

हे चि तुझी पूजा । आतां करीन केशीराजा ॥१॥

अवघीं तुझींच हें पदें । नमस्कारीन अभेदें ॥ध्रु.॥

न वर्जितदिशा । जाय तेथें चि सरिसा ॥२॥

नव्हे एकदेशी । तुका म्हणे गुणदोषीं ॥३॥

७४५

आपलें तों कांहीं । येथें सांगिजेसें नाहीं ॥१॥

परि हे वाणी वायचळ । छंद करविते बरळ ॥ध्रु.॥

पंचभूतांचा हा मेळा । देह सत्यत्वें निराळा ॥२॥

तुका म्हणे भुली । इच्या उफराट्या चाली ॥३॥

७४६

विठ्ठल नावाडा फुकाचा । आळविल्या साटीं वाचा ॥१॥

कटीं कर जैसे तैसे । उभा राहिला न बैसे ॥ध्रु.॥

न पाहे सिदोरी । जाती कुळ न विचारी ॥२॥

तुका म्हणे भेटी । हाका देतां उठाउठीं ॥३॥

७४७

कृपावंत किती । दीनें बहु आवडती ॥१॥

त्यांचा भार वाहे माथां । करी योगक्षेमचिंता ॥ध्रु.॥

भुलें नेदी वाट । करीं धरूनि दावी नीट ॥२॥

तुका म्हणे जीवें । अनुसरतां एका भावें ॥३॥

७४८

नेणती वेद श्रुति कोणी । आम्हां भाविकां वांचुनी ॥१॥

रूप आवडे आम्हांशी । तैसी जोडी हृषीकेशी ॥ध्रु.॥

आम्हीं भावें बळिवंत । तुज घालूं हृदयांत ॥२॥

तुका म्हणे तुज धाक । देतां पावसील हाक ॥३॥

७४९

मन गुंतलें लुलयां । जाय धांवोनि त्या ठाया ॥१॥

मागें परती तो बळी । शूर एक भूमंडळीं ॥ध्रु.॥

येऊनियां घाली घाला । नेणों काय होई तुला ॥२॥

तुका म्हणें येणें । बहु नाडिले शाहाणे ॥३॥

७५०

घेई माझे वाचे । गोड नाम विठोबाचें ॥१॥

तुम्ही घ्या रे डोळे सुख । पाहा विठोबाचें मुख ॥ध्रु.॥

तुम्ही ऐका रे कान । माझ्या विठोबाचे गुण ॥२॥

मना तेथें धांव घेई । राहें विठोबाचे पायीं ॥३॥

तुका म्हणे जीवा । नको सोडूं या केशवा ॥४॥

७५१

धणी न पुरे गुण गातां । रूप दृष्टी न्याहाळितां ॥१॥

बरवा बरवा पांडुरंग । कांति सांवळी सुरंग ॥ध्रु.॥

सर्वमंगळाचें सार । मुख सिद्धीचें भांडार ॥२॥

तुका म्हणे सुखा । अंतपार नाहीं लेखा ॥३॥

७५२

जरी मी नव्हतों पतित । तरि तूं पावन कैंचा येथ ॥१॥

म्हणोनि माझें नाम आधीं । मग तूं पावन कृपानिधी ॥ध्रु.॥

लोहो महिमान परिसा । नाहीं तरीं दगड जैसा ॥२॥

तुका म्हणे याचकभावें । कल्पतरु मान पावे ॥३॥

७५३

एक भाव चित्तीं । तरीं न लगे कांहीं युक्ती ॥१॥

कळों आलें जीवें । मज माझियाचि भावें ॥ध्रु.॥

आठव चि पुरे । सुख अवघें मोहो रे ॥२॥

तुका म्हणे मन । पूजा इच्छी नारायण ॥३॥

७५४

मज संतांचा आधार । तूं एकलें निर्विकार ॥१॥

पाहा विचारूनि देवा । नको आम्हांसवें दावा ॥ध्रु.॥

तुज बोल न बोलवे । आम्हां भांडायाची सवे ॥२॥

तुका म्हणे तरी । ऐक्यभाव उरे उरी ॥३॥

७५५

तुज मागणें तें देवा । आम्हां तुझी चरणसेवा ॥१॥

आन नेघों देसी तरी । रिद्धी सिद्धी मुक्ति चारी ॥ध्रु.॥

संतसंगति सर्वकाळ । थोर प्रेमाचा सुकाळ ॥२॥

तुका म्हणे नाम । तेणें पुरे माझें काम ॥३॥

७५६

तुझा शरणागत । जन्मोजन्मींचा अंकित ॥१॥

आणीक नेणें कांहीं हेवा । तुजवांचूनि केशवा ॥ध्रु.॥

हें चि माझें गाणें । तुझें नामसंकीर्तन ॥२॥

तुझ्या नामाचीं भूषणें । तुका म्हणे ल्यालों लेणें ॥३॥

७५७

उतरलों पार । सत्य झाला हा निर्धार ॥१॥

तुझें नाम धरिलें कंठीं । केली संसारासी तुटी ॥ध्रु.॥

आतां नव्हे बाधा । कोणेविशीं कांहीं कदा ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । आतां उरलें ऐसें नाहीं ॥३॥

७५८

क्रियामतिहीन । एक मी गा तुझें दीन ॥१॥

देवा करावा सांभाळ । वारीं माझी तळमळ ॥ध्रु.॥

नको माझे ठायीं । गुणदोष घालूं कांहीं ॥२॥

अपराधाच्या कोटी । तुका म्हणे घालीं पोटीं ॥३॥

७५९

नाहीं निर्मळ जीवन । काय करील साबण ॥१॥

तैसी चत्तिशुद्धी नाहीं । तेथें बोध करील काई ॥ध्रु.॥

वृक्ष न धरी पुष्पफळ । काय करील वसंतकाळ ॥२॥

वांजे न होती लेकरें । काय करावें भ्रतारें ॥३॥

नपुंसका पुरुषासी । काय करील बाइल त्यासी ॥४॥

प्राण गेलिया शरीर । काय करील वेव्हार ॥५॥

तुका म्हणे जीवनेंविण । पीक नव्हे नव्हे जाण ॥६॥

७६०

नवां नवसांचीं । जालों तुम्हासी वाणीचीं ॥१॥

कोण तुझें नाम घेतें । देवा पिंडदान देतें ॥ध्रु.॥

कोण होतें मागें पुढें । दुजें बोलाया रोकडें ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । कोणा घेतासि वो संगा ॥३॥

७६१

एका बीजा केला नास । मग भोगेल कणीस ॥१॥

कळे सकळां हा भाव । लाहानथोरांवरी जीव ॥ध्रु.॥

लाभ नाहीं फुकासाठीं । केल्यावीण जीवासाठीं ॥२॥

तुका म्हणे रणीं । जीव देतां लाभ दुणी ॥३॥

७६२

आयुष्य गेलें वांयांविण । थोर झाली नागवण ॥१॥

आतां धांवें धांवें तरी । काय पाहातोसि हरी ॥ध्रु.॥

माझे तुझे या चि गती । दिवस गेले तोंडीं माती ॥२॥

मन वाव घेऊं नेदी । बुडवूं पाहे भवनदी ॥३॥

पडिला विषयाचा घाला । तेणें नागविलें मला ॥४॥

शरण आलों आतां धांवें । तुका म्हणे मज पावें ॥५॥

७६३

सोसोनि विपत्ती । जोडी दिली तुझे हातीं ॥१॥

त्याचा हा चि उपकार । अंतीं आम्हाशीं वेव्हार ॥ध्रु.॥

नामरूपा केला ठाव । तुज कोण म्हणतें देव ॥२॥

तुका म्हणे हरी । तुज ठाव दिला घरीं ॥३॥

७६४

आपुलें मागतां । काय नाहीं आम्हां सत्ता ॥१॥

परि या लौकिकाकारणें । उरीं ठेविली बोलणें ॥ध्रु.॥

ये चि आतां घडी । करूं बैसों ते ची फडी ॥२॥

तुका म्हणे करितों तुला । ठाव नाहींसें विठ्ठला ॥३॥

७६५

असो आतां किती । तुज यावें काकुलती ॥१॥

माझें प्रारब्ध हें गाढें । तूं बापुडें तयापुढें ॥ध्रु.॥

सोडवीन आतां । ब्रीदें तुझीं पंढरीनाथा ॥२॥

तुका म्हणे बळी । तो गांढ्याचे कान पिळी ॥३॥

७६६

काय नव्हे केलें । एका चिंतितां विठ्ठलें ॥१॥

सर्व साधनांचें सार । भवसिंधु उतरी पार ॥ध्रु.॥

योगायागतपें । केलीं तयानें अमुपें ॥२॥

तुका म्हणे जपा । मंत्र तीं अक्षरी सोपा ॥३॥

७६७

हो कां दुराचारी । वाचे नाम जो उच्चारी ॥१॥

त्याचा दास मी अंकित । कायावाचामनेंसहित ॥ध्रु.॥

नसो भाव चित्तीं । हरिचे गुण गातां गीतीं ॥२॥

करी अनाचार । वाचे हरिनामउच्चार ॥३॥

हो कां भलतें कुळ । शुचि अथवा चांडाळ ॥४॥

म्हणवी हरिचा दास । तुका म्हणे धन्य त्यास ॥५॥

७६८

हाकेसरिसी उडी । घालूनियां स्तंभ फोडी ॥१॥

ऐसी कृपावंत कोण । माझे विठाईवांचून ॥ध्रु.॥

करितां आठव । धांवोनियां घाली कव ॥२॥

तुका म्हणे गीती गातां । नामें द्यावी सायुज्यता ॥३॥

७६९

लोह चुंबकाच्या बळें । उभें राहिलें निराळें ॥१॥

तैसा तूं चि आम्हांठायीं । खेळतोसी अंतर्बाहीं ॥ध्रु.॥

भक्ष अग्नीचा तो दोरा । त्यासि वांचवी मोहरा ॥२॥

तुका म्हणे अधीलपणें । नेली लांकडें चंदनें ॥३॥

७७०

डोई वाढवूनि केश । भूतें आणिती अंगास ॥१॥

तरी ते नव्हति संतजन । तेथें नाहीं आत्मखुण ॥ध्रु.॥

मेळवूनि नरनारी । शकुन सांगती नानापरी ॥२॥

तुका म्हणे मैंद । नाहीं त्यापासीं गोविंद ॥३॥

७७१

गाढवाचे घोडे । आम्ही करूं दृष्टीपुढें ॥१॥

चघळी वाहाणा । माघारिया बांडा सुना ॥ध्रु.॥

सोंगसंपादनी । तरि करूं शुद्ध वाणी ॥२॥

तुका म्हणे खळ । करूं समयीं निर्मळ ॥३॥

७७२

बाईल मेली मुक्त जाली । देवें माया सोडविली ॥१॥

विठो तुझें माझें राज्य । नाहीं दुसर्‍यांचें काज ॥ध्रु.॥

पोर मेलें बरें जालें । देवें मायाविरहित केलें ॥२॥

माता मेली मज देखतां । तुका म्हणे हरली चिंता ॥३॥

७७३

योग तप या चि नांवें । गळित व्हावें अभिमानें ॥१॥

करणें तें हें चि करा । सत्यें बरा व्यापार ॥ध्रु.॥

तरि खंडे येरझार । निघे भार देहाचा ॥२॥

तुका म्हणे मानामान । हें बंधन नसावें ॥३॥

७७४

करी संध्यास्नान । वारी खाउनियां अन्न ॥१॥

तया नाहीं लाभहानी । आदा वेंचाचिये मानीं ॥ध्रु.॥

मजुराचें धन । विळा दोर चि जतन ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । अधीरासी देव कांहीं ॥३॥

७७५

वाखर घेउनि आलें । त्यासी तरवारेणें हालें ॥१॥

नव्हे आपुलें उचित । करुनि टाकावें फजित ॥ध्रु.॥

अंगुळिया मोडी । त्यासी काय सिलें घोडीं ॥२॥

नपुंसकासाठीं । तुका म्हणे न लगे जेठी ॥३॥

७७६

वर्णाश्रम करिसी चोख । तरि तूं पावसी उत्तम लोक ॥१॥

तुजला तें नाहीं ठावें । जेणें अंगें चि ब्रम्ह व्हावें ॥ध्रु.॥

जरि तूं जालासी पंडित । करिसी शब्दाचें पांडित्य ॥२॥

गासी तान मान बंध । हाव भाव गीत छंद ॥३॥

जाणसील तूं स्वतंत्र । आगमोक्त पूजायंत्र ॥४॥

साधनाच्या ओढी । डोळियांच्या मोडामोडी ॥५॥

तुका म्हणे देहीं । संत जाहाले विदेही ॥६॥

७७७

प्रेमसूत्र दोरी । नेतो तिकडे जातों हरी ॥१॥

मनेंसहित वाचा काया । अवघें दिलें पंढरीराया ॥ध्रु.॥

सत्ता सकळ तया हातीं । माझी कींव काकुलती ॥२॥

तुका म्हणे ठेवी तैसें । आम्ही राहों त्याचे इच्छे ॥३॥

७७८

पाववील ठाया । पांडुरंग चिंतिलिया ॥१॥

त्यासी चिंतिलिया मनीं । चित्ता करी गंवसणी ॥ध्रु.॥

पावावया फळ । अंगीं असावें हें बळ ॥२॥

तुका म्हणे तई । सिद्धी वोळगती पायीं ॥३॥

७७९

धन्य भावशीळ । ज्याचें हृदय निर्मळ ॥१॥

पूजी प्रतिमेचे देव । संत म्हणती तेथें भाव ॥ध्रु.॥

विधिनिषेध नेणती । एक निष्ठा धरुनी चित्तीं ॥२॥

तुका म्हणे तैसें देवा । होणें लागे त्यांच्या भावा ॥३॥

७८०

आधीं च आळशी । वरी गुरूचा उपदेशी ॥१॥

मग त्या कैंची आडकाठी । विधिनिषेधाची भेटी ॥ध्रु.॥

नाचरवे धर्म । न करवे विधिकर्म ॥२॥

तुका म्हणे ते गाढव । घेती मनासवें धांव ॥३॥

७८१

नाचे टाळी पिटी । प्रेमें अंग धरणीं लोटी ॥१॥

माझे सखे ते सज्जन । भोळे भाविक हरिजन ॥ध्रु.॥

न धरिती लाज । नाहीं जनासवें काज ॥२॥

तुका म्हणे दाटे । कंठ नेत्रीं जळ लोटे ॥३॥

७८२

टिळा टोपी माळा देवाचें गवाळें । वागवी वोंगळ पोटासाटीं ॥१॥

तुळसी खोवी कानीं दर्भ खोवी शेंडी । लटिकी धरी बोंडी नासिकाची ॥ध्रु.॥

कीर्तनाचे वेळे रडे पडे लोळे । प्रेमेंविण डोळे गळताती ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥३॥

७८३

धन्य देहूं गांव पुण्य भूमि ठाव । तेथें नांदे देव पांडुरंग ॥१॥

धन्य क्षेत्रवासी लोक दइवाचे । उच्चारिती वाचे नामघोष ॥ध्रु.॥

कर कटी उभा विश्वाचा जनिता । वामांगीं ते माता रखुमादेवी ॥२॥

गरुड पारीं उभा जोडुनियां कर । अश्वत्थ समोर उत्तरामुख ॥३॥

दिक्षणे शंकर लिंग हरेश्वर । शोभे गंगातीर इंद्रायणी ॥४॥

लक्ष्मीनारायण बल्लाळाचें वन । तेथें अधिष्ठान सिद्धेश्वर ॥५॥

विघ्नराज द्वारीं बहिरव बाहेरी । हनुमंत शेजारीं सहित दोघे ॥६॥

तेथें दास तुका करितो कीर्तन । हृदयीं चरण विठोबाचे ॥७॥

शाक्तावर - अभंग १३

७८४

टंवकारूनि दृष्टी लावुनियां रंग । दावी झगमग डोळ्यांपुढें ॥१॥

म्हणती शिष्यासी लागली समाधी । लटकी चि उपाधी झकविती ॥ध्रु.॥

दीपाचिया ज्योती कोंडियेलें तेज । उपदेश सांजरात्रीमाजी ॥२॥

रांगोळिया चौक शृंगारुनी वोजा । आवरण पूजा यंत्र करी ॥३॥

पडदा लावोनियां दीप चहूं कोनीं । बैसोनि आसनीं मुद्रा दावी ॥४॥

नैवेद्यासी म्हणे करावें पक्वान्न । पात्रासी दिव्यान्न परवडी ॥५॥

जाला उपदेश कवळ घ्या रे मुखीं । आपोशन शेखीं बुडविलें ॥६॥

पाषांड करोनि मांडिली जीविका । बुडवी भाविकां लोकांप्रती ॥७॥

कायावाचामनें सोडवी संकल्प । गुरु गुरु जप प्रतिपादी ॥८॥

शुद्ध परमार्थ बुडविला तेणें । गुरुत्वभूषणें भोग भोगी ॥९॥

विधीचा ही लोप बुडविला वेद । शास्त्रांचा ही बोध हरविला ॥१०॥

योगाची धारणा नाहीं प्राणायाम । सांडी यम नेम नित्यादिक ॥११॥

वैराग्याचा लोप हरिभजनीं विक्षेप । वाढविलें पाप मतिलंडें ॥१२॥

तुका म्हणे गेलें गुरुत्व गुखाडी । पूर्वजांसी धाडी नर्कवासा ॥१३॥

७८५

शाक्त गधडा जये देशीं । तेथें राशी पापाच्या ॥१॥

सुकृताचा उदो केला । गोंधळ घाला इंद्रियें ॥ध्रु.॥

क्रोधरूपें वसे काम । तीचें नाम जपतसे ॥२॥

मद्यभक्षण मांगिण जाती । विटाळ चित्तीं सांटविला ॥३॥

स्तवुनियां पूजी रांड । न लजे भांड दाढीसी ॥४॥

तुका म्हणे भगवती । नेइल अंतीं आपणापें ॥५॥

७८६

राजा प्रजा द्वाड देश । शाक्त वास करिती तो ॥१॥

अधर्माचें उबड पीक । धर्म रंक त्या गांवीं ॥ध्रु.॥

न पिके भूमि कांपे भारें । मेघ वारें पीतील ॥२॥

तुका म्हणे अवघीं दुःखें । येती सुखें वस्तीसी ॥३॥

७८७

ऐसें कलियुगाच्या मुळें । जालें धर्माचें वाटोळें ॥१॥

सांडुनियां रामराम । ब्राम्हण म्हणती दोमदोष ॥ध्रु.॥

शिवों नये तीं निळी । वस्त्रें पांघरती काळीं ॥२॥

तुका म्हणे वृत्ति । सांडुनि गदा मागत जाती ॥३॥

७८८

अवघ्या पापें घडला एक । उपासक शक्तीचा ॥१॥

त्याचा विटाळ नको अंगा । पांडुरंगा माझिया ॥ध्रु.॥

काम क्रोध मद्य अंगीं । रंगला रंगीं अवगुणी ॥२॥

करितां पाप न धरी शंका । म्हणे तुका कोणी ही ॥३॥

७८९

वारितां बळें धरितां हातीं । जुलुमें जाती नरकामधीं ॥१॥

रंडीदासाप्रति कांहीं । उपदेश तो ही चालेना ॥ध्रु.॥

जन्म केला वाताहात । थोर घात येठायीं ॥२॥

तुका म्हणे पंढरीनाथा । तुझी कथा दूषीती ॥३॥

७९०

शाक्तांची शूकरी माय । विष्ठा खाय बिदीची ॥१॥

तिची त्या पडली सवे । मागें धांवें म्हणोनि ॥ध्रु.॥

शाक्तांची गाढवी माय । भुंकत जाय वेसदारा ॥२॥

तुका म्हणे शिंदळीचे । बोलतां वाचे निंद्य ते ॥३॥

७९१

हरिहर सांडूनि देव । धरिती भाव क्षुल्लकीं ॥१॥

ऐका त्यांची विटंबणा । देवपणा भक्तांची ॥ध्रु.॥

अंगीं कवडे घाली गळां । परडी कळाहीन हातीं ॥२॥

गळां गांठा हिंडें दारीं । मनुष्य परी कुतरीं तीं ॥३॥

माथां सेंदुर दांत खाती । जेंगट हातीं सटवीचें ॥४॥

पूजिती विकट दौंद । पशु सोंड गजाची ॥५॥

ऐशा छंदें चुकलीं वाटा । भाव खोटा भजन ॥६॥

तुका म्हणे विष्णुशिवा । वांचुनि देवा भजती ती ॥७॥

७९२

कांद्यासाठी जालें ज्ञान । तेणें जन नाडिलें ॥१॥

ऐकाकाम क्रोध बुचबुची । भुंके पुची व्यालीची ॥ध्रु.॥

पूजेलागीं द्रव्य मागे । काय सांगे शिष्यातें ॥२॥

तुका म्हणे कैंचें ब्रम्ह । अवघा भ्रम विषयांचा ॥३॥

७९३

सांडुनियां पंढरीराव । कवणातें म्हणों देव ॥१॥

बहु लाज वाटे चित्ता । आणिकांतें देव म्हणतां ॥ध्रु.॥

सांडुनियां हिरा । कोणें वेचाव्या त्या गारा ॥२॥

तुका म्हणे हरिहर । ऐसी सांडुनियां धुर ॥३॥

७९४

बहुतें गेलीं वांयां । न भजतां पंढरीराया ॥१॥

करिती कामिकांची सेवा । लागोन मागोन खात्या देवा ॥ध्रु.॥

अवघियांचा धनी । त्यासी गेलीं विसरोनि ॥२॥

तुका म्हणे अंतीं । पडती यमाचिया हातीं ॥३॥

७९५

असो आतां ऐसा धंदा । तुज गोविंदा आठवूं ॥१॥

रक्षिता तूं होसी जरी । तरि काय येरीं करावें ॥ध्रु.॥

काया वाचा मन पायीं । राहे ठायीं करूं तें ॥२॥

तुका म्हणे गाइन गीतीं । रूप चित्तीं धरूनियां ॥३॥

७९६

नाहीं आम्ही विष्णुदास । करीत आस कोणांची ॥१॥

कां हे नष्ट करिती निंदा । नेणों सदा आमुची ॥ध्रु.॥

असों भलते ठायीं मनें । समाधानें आपुलिया ॥२॥

तुका म्हणे करूं देवा । तुझी सेवा धंदा तो ॥३॥

॥१३॥

७९७

पाखांड्यांनीं पाठी पुरविला दुमाला । तेथें मी विठ्ठला काय बोलों ॥१॥

कांद्याचा खाणार चोजवी कस्तुरी । आपुलें भिकारी अर्थ नेणे ॥ध्रु.॥

न कळे तें मज पुसती छळूनी । लागतां चरणीं न सोडिती ॥२॥

तुझ्या पांयांविण दुजें नेणें कांहीं । तूं चि सर्वांठायीं एक मज ॥३॥

तुका म्हणे खीळ पडो त्यांच्या तोंडा । किती बोलों भांडां वादकांशीं ॥४॥

७९८

कलियुगीं कवित्व करिती पाषांड । कुशळ हे भांड बहु जाले ॥१॥

द्रव्य दारा चित्तीं प्रजांची आवडी । मुखें बडबडी कोरडा चि ॥ध्रु.॥

डंव करी सोंग मानावया जग । मुखें बोले त्याग मनीं नाहीं ॥२॥

वेदाज्ञे करोनि न करिती स्वहित । नव्हती अलिप्त देहाहुनी ॥३॥

तुका म्हणे दंड साहील यमाचे । न करी जो वाचे बोले तैसें ॥४॥

७९९

विषयाचें सुख एथें वाटे गोड । पुढें अवघड यमदंड ॥१॥

मारिती तोडिती झोडिती निष्ठ‍ । यमाचे किंकर बहुसाल ॥ध्रु.॥

असिपत्रीं तरुवरखैराचे विंगळ । निघतील ज्वाळ तेलपाकीं ॥२॥

तप्तभूमीवरि लोळविती पाहीं । अग्निस्तंभ बाहीं कवळविती ॥३॥

म्हणऊनि तुका येतो काकुलती । पुरे आतां योनी गर्भवास ॥४॥

८००

अल्प माझी मती । म्हणोनि येतों काकुलती ॥१॥

आतां दाखवा दाखवा । मज पाउलें केशवा ॥ध्रु.॥

धीर माझ्या मना । नाहीं नाहीं नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे दया । मज करा अभागिया ॥३॥

८०१

वाटुली पाहातां सिणले डोळुले । दाविसी पाउलें कइं वो डोळां ॥१॥

तूं माय माउली कृपेची साउली । विठ्ठले पाहिली वास तुझी ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या असांवल्या बाह्या । तुज क्षेम द्याया पांडुरंगा ॥३॥

८०२

देह हा सादर पाहावा निश्चित । सर्व सुख एथें नाम आहे ॥१॥

ब्रम्ह जें देखणें द्वैत जेव्हां गेलें । शरीर तें जालें ब्रम्हरूप ॥ध्रु.॥

यजन याजन तप व्रतें करिती । विकल्पें नागवती शुद्ध पुण्या ॥२॥

तुका म्हणे सर्व सुख एथें आहे । भ्रांति दूर पाहें टाकुनियां ॥३॥

॥१३॥

८०३

तुझे वणूप गुण ऐसी नाहीं मती । राहिल्या त्या श्रुती मौन्यपणें ॥१॥

मौन्यपणें वाचा थोंटावल्या चारी । ऐसें तुझें हरी रूप आहे ॥ध्रु.॥

रूप तुझें ऐसें डोळां न देखवे । जेथें हें झकवे ब्रम्हादिक ॥२॥

ब्रम्हादिक देवा कर्माची कचाटी । म्हणोनि आटाटी फार त्यांसी ॥३॥

तुका म्हणे तुझें गुण नाम रूप । आहेसी अमुप वाणूं काई ॥४॥

८०४

मनवाचातीत तुझें हें स्वरूप । म्हणोनियां माप भक्ति केलें ॥१॥

भक्तीचिया मापें मोजितों अनंता । इतरानें तत्वता न मोजवे ॥ध्रु.॥

योग याग तपें देहाचिया योगें । ज्ञानाचिया लागें न सांपडेसी ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही भोळ्या भावें सेवा । घ्यावी जी केशवा करितों ऐसी ॥३॥

८०५

देवा ऐसा शिष्य देई । ब्रम्हज्ञानी निपुण पाहीं ॥१॥

जो कां भावाचा आगळा । भक्तिप्रेमाचा पुतळा ॥ध्रु.॥

ऐशा युक्ति ज्याला बाणे । तेथें वैराग्याचें ठाणें ॥२॥

ऐसा जाला हो शरीरीं । तुका लिंबलोण करी ॥३॥

८०६

जंव नाहीं देखिली पंढरी । तोंवरी वर्णिसी थोर वैकुंठींची ॥१॥

मोक्षसिद्धी तेथें हिंडे दारोदारीं । होऊनि कामारी दीनरूप ॥ध्रु.॥

वृंदावन सडे चौक रंग माळा । अभिन्नव सोहोळा घरोघरीं ॥२॥

नामघोष कथापुराणकीर्तनीं । ओविया कांडणीं पांडुरंग ॥३॥

सर्व सुख तेथें असे सर्वकाळ । ब्रम्ह तें केवळ नांदतसे ॥४॥

तुका म्हणे जें न साधे सायासें । तें हें प्रत्यक्ष दिसे विटेवरि ॥५॥

८०७

दुःख वाटे ऐसी ऐकोनियें गोष्टी । जेणें घडे तुटी तुझ्या पायीं ॥१॥

येतो कळवळा देखोनियां घात । करितों फजित नाइकती ॥ध्रु.॥

काय करूं देवा ऐसी नाहीं शक्ति । दंडुनि पुढती वाटे लावूं ॥२॥

तुका म्हणे मज दावूं नको ऐसे । दृष्टीपुढें पिसे पांडुरंगा ॥३॥

८०८

शूकरासी विष्ठा माने सावकास । मिष्टान्नाची त्यास काय गोडी ॥१॥

तेवीं अभक्तांसी आवडे पाखांड । न लगे त्यां गोड परमार्थ ॥ध्रु.॥

श्वानासी भोजन दिलें पंचामृत । तरी त्याचें चित्त हाडावरि ॥२॥

तुका म्हणे सर्पा पाजिलिया क्षीर । वमितां विखार विष जालें ॥३॥

८०९

रासभ धुतला महा तीर्थांमाजी । नव्हे जैसा तेजी शामकर्ण ॥१॥

तेवीं खळा काय केला उपदेश । नव्हे चि मानस शुद्ध त्याचें ॥ध्रु.॥

सर्पासी पाजिलें शर्करापीयूष । अंतरींचें विष जाऊं नेणे ॥२॥

तुका म्हणे श्वाना क्षिरीचें भोजन । सवें चि वमन जेवी तया ॥३॥

८१०

जेवीं नवज्वरें तापलें शरीर । लागे तया क्षीर विषातुल्य ॥१॥

तेवीं परमार्थ जीहीं दुराविला । तयालागीं झाला सन्निपात ॥ध्रु.॥

कामिनी जयाच्या जाहाली नेत्रासी । देखी तो चंद्रासी पीतवर्ण ॥२॥

तुका म्हणे मद्यपानाची आवडी । न रुचे त्या गोडी नवनीताची ॥३॥

८११

आतां असों मना अभक्तांची कथा । न होई दुश्चिता हरिनामीं ॥१॥

नये त्याची कदा गोष्टी करूं मात । जिव्हे प्रायश्चित्त त्याच्या नांवें ॥ध्रु.॥

प्रभातें न घ्यावें नांव माकडाचें । तैसें अभक्ताचें सर्वकाळ ॥२॥

तुका म्हणे आतां आठवूं मंगळ । जेणें सर्व काळ सुखरूप ॥३॥

८१२

नाम आठवितां सद्गदित कंठीं । प्रेम वाढे पोटीं ऐसें करीं ॥१॥

रोमांच जीवन आनंदाश्रु नेत्रीं । अष्टांग ही गात्रीं प्रेम तुझें ॥ध्रु.॥

सर्व ही शरीर वेचो या कीर्तनीं । गाऊं निशिदिनीं नाम तुझें ॥२॥

तुका म्हणे दुजें न करीं कल्पांतीं । सर्वदा विश्रांति संतां पाई ॥३॥

८१३

जननी हे जाणे बाळकाचें वर्म । सुख दुःख धर्म जें जें कांहीं ॥१॥

अंधापुढें जेणें दिधला आधार । त्याचा हा विचार तो चि जाणे ॥ध्रु.॥

शरणागता जेणें घातलें पाठीशीं । तो जाणे तेविशीं राखों तया ॥२॥

कासे लागे तया न लगती सायास । पोहोणारा त्यास पार पावी ॥३॥

तुका म्हणे जीव विठ्ठलाचे हातीं । दिला त्याची गति तो चि जाणे ॥४॥

८१४

नका वांटूं मन विधिनिषेधांसी । स्मरावा मानसीं पांडुरंग ॥१॥

खादलिया अन्ना मासी बोलों नये । अवघें चि जाये एका घांसें ॥ध्रु.॥

जोडी होते परी ते बहु कठिण । करितां जतन सांभाळावें ॥२॥

तुका म्हणें येथें न मना विषाद । निंबेंविण व्याध तुटों नये ॥३॥

८१५

नको होऊं देऊं भावीं अभावना । या चि नांवें जाणा बहु दोष ॥१॥

मेघवृष्टी येथें होते अनिवार । जिव्हाळ्या उखर लाभ नाड ॥ध्रु.॥

उत्तमा विभागें कनिष्ठाची इच्छा । कल्पतरु तैसा फळे त्यासी ॥२॥

तुका म्हणे जिणें बहु थोडें आहे । आपुलिया पाहें पुढें बरें ॥३॥

८१६

त्याग तंव मज न वजतां केला । कांहीं च विठ्ठला मनांतूनि ॥१॥

भागलिया आला उबग सहज । न धरितां काज जालें मनीं ॥ध्रु.॥

देह जड जालें ॠणाच्या आभारें । केलें संवसारें कासावीस ॥२॥

तुका म्हणे गेला आळसकळिस । अकर्तव्य दोष निवारिले ॥३॥

८१७

मढें झांकुनियां करिती पेरणी । कुणबियाचे वाणी लवलाहें ॥१॥

तयापरी करीं स्वहित आपुलें । जयासी फावलें नरदेह ॥ध्रु.॥

ओटीच्या परिस मुठीचें तें वाढे । यापरि कैवाडें स्वहिताचें ॥२॥

नाहीं काळसत्ता आपुलिये हातीं । जाणते हे गुंती उगविती ॥३॥

तुका म्हणे पाहें आपुली सूचना । करितो शाहाणा मृत्युलोकीं ॥४॥

८१८

राजा चाले तेथें वैभव सांगातें । हें काय लागतें सांगावें त्या ॥१॥

कोणी कोणा एथें न मनी जी फुका । कृपेविण एका देवाचिया ॥ध्रु.॥

शृंगारिलें नाहीं तगोंयेत वरि । उमटे लौकरि जैसे तैतें ॥२॥

तुका म्हणे घरीं वसे नारायण । कृपेची ते खुण साम्या येते ॥३॥

८१९

वत्स पळे धेनु धांवे पाठीलागीं । प्रीतीचा तो अंगीं आयुर्भाव ॥१॥

शिकविलें काय येईल कारणा । सूत्र ओढी मना आणिकांच्या ॥ध्रु.॥

सांडिलें तें नाहीं घेत मेळवितां । म्हणऊनि लाता मागें सारी ॥२॥

तुका म्हणे आग्रह करावा न लगे । सांगतसे अंगें अनुभव ॥३॥

८२०

देवाच्या संबंधें विश्व चि सोयरें । सूत्र ओढे दोरें एका एक ॥१॥

आहाच हें नव्हे विटायासारिखें । जीव जीवनीं देखें सामावलें ॥ध्रु.॥

आणिकांचें सुख दुःख उमटे अंतरीं । एथील इतरीं तेणें न्यायें ॥२॥

तुका म्हणे ठसावलें शुद्ध जाती । शोभा चि पुढती विशेषता ॥३॥

८२१

अवघा वेंचलों इंद्रियांचे ओढी । जालें तें तें घडी निरोपिलें ॥१॥

असावा जी ठावा सेवेसी विचार । आपुला म्यां भार उतरिला ॥ध्रु.॥

कायावाचामनें तो चि निजध्यास । एथें जालों ओस भक्तिभावें ॥२॥

तुका म्हणे करूं येईल धावणें । तरि नारायणें सांभाळावें ॥३॥

८२२

राहो आतां हें चि ध्यान । डोळा मन लंपटो ॥१॥

कोंडकोंडुनि धरीन जीवें । देहभावें ओंवाळीन ॥ध्रु.॥

होईल येणें कळसा आलें । स्थिरावलें अंतरीं ॥२॥

तुका म्हणे गोजिरिया । विठोबा पायां पडों द्या ॥३॥

८२३

आदि मध्य अंत दाखविला दीपें । हा तों आपणापें यत्न बरा ॥१॥

दाशत्वे दाविलें धन्याचें भांडार । तोंतों नव्हे सार एथुनियां ॥ध्रु.॥

उपायानें सोस नासला सकळ । सत्ते सत्ताबळ अंगा आलें ॥२॥

तुका म्हणे दृष्टी सकळांचे शिरीं । वचन चि करी बैसोनियां ॥३॥

८२४

सांटविले वाण । पैस घातला दुकान ॥१॥

जें ज्या पाहिजे जे काळीं । आहे सद्धी चि जवळी ॥ध्रु.॥

निवडिलें साचें । उत्तममध्यमकनिष्ठाचें ॥२॥

तुका बैसला दुकानीं । दावी मोला ऐसी वाणी ॥३॥

८२५

लागलिया मुख स्तनां । घाली पान्हा माउली ॥१॥

उभयतां आवडी लाडें । कोडें कोड पुरतसे ॥ध्रु.॥

मेळवितां अंगें अंग । प्रेमें रंग वाढतो ॥२॥

तुका म्हणे जड भारी । अवघें शिरीं जननीचे ॥३॥

८२६

अवगुण तों कोणीं नाहीं प्रतिष्ठिले । मागें होत आले शिष्टाचार ॥१॥

दुर्बळाच्या नांवें पिटावा डांगोरा । हा तों नव्हे बरा सत्यवाद ॥ध्रु.॥

मद्य आणि मधु एकरासी नांवें । तरि कां तें खावें आधारें त्या ॥२॥

तुका म्हणे माझा उच्छिष्ट प्रसाद । निवडी भेदाभेद वृष्टीन्यायें ॥३॥

८२७

भूतीं भगवंत । हा तों जाणतों संकेत ॥१॥

भारी मोकलितों वाण । ज्याचा त्यासी कळे गुण ॥ध्रु.॥

करावा उपदेश । निवडोनि तरि दोष ॥२॥

तुका म्हणे वाटे । चुकतां आडरानें कांटे ॥३॥

८२८

आम्हां हें कवतुक जगा द्यावी नीत । करावे फजित चुकती ते ॥१॥

कासयाचा बाध एकाच्या निरोपें । काय व्हावें कोपें जगाचिया ॥ध्रु.॥

अविद्येचा येथें कोठें परिश्रम । रामकृष्णनाम ऐसे बाण ॥२॥

तुका म्हणे येथें खर्‍यांचा विकरा । न सरती येरा खोट्या परी ॥३॥

८२९

दर्पणासी नखटें लाजे । शुद्ध खिजे देखोनि ॥१॥

ऐसें अवगुणांच्या बाधें । दिसे सुदें विपरीत ॥ध्रु.॥

अंधळ्यास काय हिरा । गारां चि तो सारिखा ॥२॥

तुका म्हणे भुंके सुनें । ठाया नेणे ठाव तो ॥३॥

८३०

नावडे तरि कां येतील हे भांड । घेउनियां तोंड काळें येथें ॥१॥

नासोनियां जाय रस यासंगती । खळाचे पंगती नारायणा ॥ध्रु.॥

तोंडावाटा नर्क काढी अमंगळ । मिष्टान्ना विटाळ करी सुनें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं संतांची मर्यादा । निंदे तो चि निंदा मायझवा ॥३॥

८३१

लेकरा आईतें पित्याची जतन । दावी निजधन सर्व जोडी ॥१॥

त्यापरि आमचा जालासे सांभाळ । देखिला चि काळ नाहीं आड ॥ध्रु.॥

भुकेचे संनिध वसे स्तनपान । उपायाची भिन्न चिंता नाहीं ॥२॥

आळवूनि तुका उभा पैलथडी । घातली या उडी पांडुरंगें ॥३॥

८३२

शुद्ध चर्या हें चि संताचें पूजन । लागत चि धन नाहीं वत्ति ॥१॥

सगुणाचे सोई सगुण विश्रांती । आपण चि येती चोजवीत ॥ध्रु.॥

कीर्तनीं चि वोळे कृपेचा वोरस । दुरीपणें वास संनिधता ॥२॥

तुका म्हणे वर्म सांगतों सवंगें । मन लावा लागें स्वहिताच्या ॥३॥

८३३

जीवींचें जाणावें या नांवें आवडी । हेंकड तें ओढी अमंगळ ॥१॥

चित्तीच्या संकोचें कांहीं च न घडे । अतिशयें वेडे चार तो चि ॥ध्रु.॥

काळाविण कांहीं नाहीं रुचों येत । करूनि संकेत ठेवियेला ॥२॥

तुका म्हणे कळे वचनें चांचणी । काय बोलवूनि वेळोवेळां ॥३॥

८३४

कामातुर चवी सांडी । बरळ तोंडीं बरळे ॥१॥

रंगलें तें अंगीं दावी । विष देववी आसडे ॥ध्रु.॥

धनसोसें लागे वेड । ते बडबड शमेना ॥२॥

तुका म्हणे वेसनें दोन्ही । नर्कखाणी भोगावया ॥३॥

८३५

कृष्णांजनें जाले सोज्वळ लोचन । तेणें दिले वान निवडुनी ॥१॥

निरोपाच्या मापें करीं लडबड । त्याचें त्यानें गोड नारायणें ॥ध्रु.॥

भाग्यवंतांघरीं करितां विश्वासें । कार्य त्यासरिसें होईजेतें ॥२॥

तुका म्हणे पोट भरे बरे वोजा । निज ठाव निजा निजस्थानीं ॥३॥

८३६

मैंद आला पंढरीस । हातीं घेउनि प्रेमपाश ॥१॥

पुढें नाडियलें जग । नेतो लागों नेदी माग ॥ध्रु.॥

उभारोनि बाहे । दृष्टादृष्टी वेधीताहे ॥२॥

वैकंठीहुनि पेणें । केलें पंढरीकारणें ॥३॥

पुंडलिकें यारा । देउनि आणिलें चोरा ॥४॥

तुका म्हणे चला । तुम्ही आम्ही धरूं त्याला ॥५॥

८३७

भांडवी माउली कवतुकें बाळा । आपणा सकळां साक्षित्वेसीं ॥१॥

माझी माझी म्हणे एकएकां मारी । हें तों नाहीं दुरी उभयतां ॥ध्रु.॥

तुझें थोडें भातें माझें बहु फार । छंद करकर वाद मिथ्या ॥२॥

तुका म्हणे एके ठायीं आहे वर्म । हें चि होय श्रम निवारितें ॥३॥

८३८

लटिकियाच्या आशा । होतों पडिलों वळसा । होउनियां दोषा । पात्र मिथ्या अभिमानें ॥१॥

बरवी उघडली दृष्टी । नाहीं तरी होतों कष्टी । आक्रंदते सृष्टी । मात्र या चेष्टांनीं ॥ध्रु.॥

मरणाची नाहीं शुद्धी । लोभीं प्रवर्तली बुद्धी । परती तों कधीं । घडे चि ना माघारीं ॥२॥

सांचूनि मरे धन । लावी पोरांसी भांडण । नाहीं नारायण । तुका म्हणे स्मरीला ॥३॥

८३९

जवळी मुखापाशीं । असतां नेघे अहर्निशीं ॥१॥

भवनिर्दाळण नाम । विठ्ठल विठ्ठल नासी काम ॥ध्रु.॥

सुखाचें शेजार । करूं कां नावडें घर ॥२॥

तुका म्हणे ठेवा । कां हा न करी चि बरवा ॥३॥

८४०

बरवें देशाउर जालें । काय बोलें बोलावें ॥१॥

लाभें लाभ दुणावला । जीव धाला दरुषणें ॥ध्रु.॥

भाग्यें जाली संतभेटी । आवडी पोटीं होती ते ॥२॥

तुका म्हणे श्रम केला । अवघा आला फळासी ॥३॥

८४१

सांगतां हें नये सुख । कीर्ती मुख न पुरे ॥१॥

आवडीनें सेवन करू । जीवींचें धरूं जीवीं च ॥ध्रु.॥

उपमा या देतां लाभा । काशा शोभा सारिखी ॥२॥

तुका म्हणे नुचलीं डोई । ठेविली पायीं संतांचे ॥३॥

८४२

आपुलाला लाहो करूं । केणें भरूं हा विठ्ठल ॥१॥

भाग्य पावलों या ठाया । आतां काया कुरवंडी ॥ध्रु.॥

पुढती कोठें घडे ऐसें । बहुतां दिसें फावलें ॥२॥

तुका म्हणे जाली जोडी । चरण घडी न विसंभें ॥३॥

८४३

उजळलें भाग्य आतां । अवघी चिंता वारली ॥१॥

संतदर्शनें हा लाभ । पद्मनाभ जोडला ॥ध्रु.॥

संपुष्ट हा हृदयपेटी । करूनि पोटीं सांटवूं ॥२॥

तुका म्हणे होता ठेवा । तो या भावा सांपडला ॥३॥

८४४

आम्हां आपुलें नावडे संचित । चरफडी चत्ति कळवळ्यानें ॥१॥

न कळतां जाला खोळंब मारगा । जगीं जालों जगा बहुरूपी ॥ध्रु.॥

कळों आलें बरें उघडले डोळे । कर्णधार मिळे तरि बरें ॥२॥

तुका म्हणे व्हाल ऐकत करुणा । तरि नारायणा उडी घाला ॥३॥

८४५

बरगासाटीं खादलें शेण । मळितां अन्न न संडी ॥१॥

फजित तो केला आहे । ताडण साहे गौरव ॥ध्रु.॥

ओढाळाची ओंगळ ओढी । उगी खोडी नवजाय ॥२॥

तुका फजीत करी बुच्या । विसरे कुच्या खोडी तेणें ॥३॥

८४६

धांव घालीं आई । आतां पाहातेसी काई ॥१॥

धीर नाहीं माझे पोटीं । जालें वियोगें हिंपुटीं ॥ध्रु.॥

करावें सीतळ । बहु जाली हळहळ ॥२॥

तुका म्हणे डोई । कधीं ठेवीन हे पायीं ॥३॥

८४७

तुम्हां ठावा होता देवा । माझें अंतरींचा हेवा ॥१॥

होती काशानें सुटका । तरि हे वैकुंठनायका ॥ध्रु.॥

नसतें सांभाळिलें । जरि तुम्हीं आश्वासिलें ॥२॥

तुका म्हणे कृपाळुवा । बरवा केला सावाधावा ॥३॥

८४८

देऊं ते उपमा । आवडीनें पुरुषोत्तमा ॥१॥

पाहातां काशा तूं सारिखा । तिंहीं लोकांच्या जनका ॥ध्रु.॥

आरुष हे वाणी । गोड वरूनि घेतां कानीं ॥२॥

आवडीनें खेळे । तुका पुरवावे सोहाळे ॥३॥

८४९

दर्शनाची आस । आतां ना साहे उदास ॥१॥

जीव आला पायांपाशीं । येथें असें कलिवरेंसीं ॥ध्रु.॥

कांहीं च नाठवे । ठायीं बैसलें नुठवे ॥२॥

जीव असतां पाहीं । तुका ठकावला ठायीं ॥३॥

८५०

भोगावरि आम्हीं घातला पाषाण । मरणा मरण आणियेलें ॥१॥

विश्व तूं व्यापक काय मी निराळा । काशासाठीं बळा येऊं आतां ॥ध्रु.॥

काय सारूनियां काढावें बाहेरी । आणूनि भीतरी काय ठेवूं ॥२॥

केला तरी उरे वाद चि कोरडा । बळें घ्यावी पीडा स्वपनींची ॥३॥

आवघे चि वाण आले तुम्हां घरा । मजुरी मजुरा रोज कीदव ॥४॥

तुका म्हणे कांहीं नेणें लाभ हानी । असेल तो धनी राखो वाडा ॥५॥

८५१

कां हो एथें काळ आला आम्हां आड । तुम्हांपाशीं नाड करावया ॥१॥

कां हो विचाराचें पडिलें सांकडें । काय ऐसें कोडें उपजलें ॥ध्रु.॥

कां हो उपजेना द्यावी ऐशी भेटी । काय द्वैत पोटीं धरिलें देवा ॥२॥

पाप फार किंवा जालासी दुर्बळ । मागिल तें बळ नाहीं आतां ॥३॥

काय जालें देणें निघालें दिवाळें । कीं बांधलासि बळें ॠणेंपायीं ॥४॥

तुका म्हणे कां रे ऐसी केली गोवी । तुझी माझी ठेवी निवडुनियां ॥५॥

८५२

काय देह घालूं करवती करमरी । टाकुं या भितरी अग्नीमाजी ॥१॥

काय सेवूं वन शीत उष्ण तान । साहों कीं मोहन धरुनी बैसों ॥ध्रु.॥

काय लावूं अंगीं भस्म उधळण । हिंडूं देश कोण खुंट चारी ॥२॥

काय तजूं अन्न करूनि उपास । काय करूं नास जीवित्वाचा ॥३॥

तुका म्हणे काय करावा उपाव । ऐसा देई भाव पांडुरंगा ॥४॥

८५३

दंभें कीर्ति पोट भरे मानी जन । स्वहित कारण नव्हे कांहीं ॥१॥

अंतरती तुझे पाय मज दुरी । धरितां हे थोरी जाणिवेची ॥ध्रु.॥

पिंडाच्या पाळणें धांवती विकार । मज दावेदार मजमाजी ॥२॥

कैसा करूं घात आपुला आपण । धरूनि गुमान लोकलाज ॥३॥

तुका म्हणे मज दावी तो सोहोळा । देखें पाय डोळां तुझे देवा ॥४॥

८५४

धिग जिणें त्याचा स्वामी हीन वर । मरण तें बर भलें मग ॥१॥

ऐका जी देवा ऐसी आहे नीत । काय तें उचित सांभाळावें ॥ध्रु.॥

देशोदेशीं धाक जयाच्या उत्तरें । तयाचें कुतरें परि भलें ॥२॥

तुका म्हणे हें कां सुचलें उत्तर । जाणोनि अंतर ओळखावें ॥३॥

८५५

आतां गाऊं तुज ओविया मंगळीं । करूं गदारोळी हरिकथा ॥१॥

होसि निवारिता आमुचें सकळ । भय तळमळ पापपुण्य ॥ध्रु.॥

भोगिले ते भोग लावूं तुझे अंगीं । अलिप्त या जगीं होउनि राहों ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही लाडिकीं लेंकरें । न राहों अंतरे पायांविण ॥३॥

८५६

सर्व सुखें आजी एथें चि वोळलीं । संतांचीं देखिलीं चरणांबुजें ॥१॥

सर्वकाळ होतों आठवीत मनीं । फिटली ते धणी येणें काळें ॥२॥

तुका म्हणे वाचा राहिली कुंटित । पुढें जालें चत्ति समाधान ॥३॥

८५७

विठ्ठल सोयरा सज्जन सांगाती । विठ्ठल या चित्तीं बैसलासे ॥१॥

विठ्ठलें हें अंग व्यापिली ते काया । विठ्ठल हे छाया माझी मज ॥ध्रु.॥

बैसला विठ्ठल जिव्हेचिया माथां । न वदे अन्यथा आन दुजें ॥२॥

सकळां इंद्रियां मन एक प्रधान । तें ही करी ध्यान विठोबाचें ॥३॥

तुका म्हणे या विठ्ठलासी आतां । नये विसंबतां माझें मज ॥४॥

८५८

होयें वारकरी । पांहे पांहे रे पंढरी ॥१॥

काय करावीं साधनें । फळ अवघें चि तेणें ॥ध्रु.॥

अभिमान नुरे । कोड अवघें चि पुरे ॥२॥

तुका म्हणे डोळां । विठो बैसला सांवळा ॥३॥

८५९

पंढरीसी जाय । तो विसरे बापमाय ॥१॥

अवघा होय पांडुरंग । राहे धरूनियां अंग ॥ध्रु.॥

न लगे धन मान । देहभावें उदासीन ॥२॥

तुका म्हणे मळ । नासी तात्काळ तें स्थळ ॥३॥

८६०

बळें बाह्यात्कारें संपादिलें सोंग । नाहीं जाला त्याग अंतरींचा ॥१॥

ऐसें येतें नित्य माझ्या अनुभवा । मनासी हा ठावा समाचार ॥ध्रु.॥

जागृतीचा नाहीं अनुभव स्वप्नीं । जातों विसरुनि सकळ हें ॥२॥

प्रपंचाबाहेरि नाहीं आलें चत्ति । केले करी नित्य वेवसाय ॥३॥

तुका म्हणे मज भोरप्या चि परी । जालें सोंग वरी आंत तैसें ॥४॥

८६१

म्हणवितों दास ते नाहीं करणी । आंत वरी दोन्ही भिन्न भाव ॥१॥

गातों नाचतों तें दाखवितों जना । प्रेम नारायणा नाहीं अंगीं ॥ध्रु.॥

पाविजे तें वर्म न कळे चि कांहीं । बुडालों या डोहीं दंभाचिया ॥२॥

भांडवल काळें हातोहातीं नेलें । माप या लागलें आयुष्यासी ॥३॥

तुका म्हणे वांयां गेलों ऐसा दिसें । होईल या हांसें लौकिकाचें ॥४॥

८६२

न कळतां काय करावा उपाय । जेणें राहे भाव तुझ्या पायीं ॥१॥

येऊनियां वास करिसी हृदयीं । ऐसें घडे कई कासयानें ॥ध्रु.॥

साच भावें तुझें चिंतन मानसीं । राहे हें करिसी कैं गा देवा ॥२॥

लटिकें हें माझें करूनियां दुरी । साच तूं अंतरीं येउनि राहें ॥३॥

तुका म्हणे मज राखावें पतिता । आपुलिया सत्ता पांडुरंगा ॥४॥

८६३

चिंतिलें तें मनिंचें जाणें । पुरवी खुणे अंतरींचें ॥१॥

रात्री न कळे दिवस न कळे । अंगीं खेळे दैवत हें ॥ध्रु.॥

नवसियाचे नव रस । भोगी त्यास भिन्न नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे सम चि देणें । समचरण उभा असे ॥३॥

८६४

उधाराचा संदेह नाहीं । याचा कांहीं सेवकां ॥१॥

पांडुरंग अभिमानी । जीवदानी कोंवसा ॥ध्रु.॥

बुडतां जळीं जळतां अंगीं । ते प्रसंगीं राखावें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हांसाटीं । कृपा पोटीं वागवी ॥३॥

८६५

काय विरक्ति कळे आम्हां । जाणों एका नामा विठोबाच्या ॥१॥

नाचों सुखें वैष्णवमेळीं । टाळघोळीं आनंदें ॥ध्रु.॥

शांति क्षमा दया मी काय जाणें । गोविंद कीर्तनेंवांचूनियां ॥२॥

कासया उदास असों देहावरी । अमृतसागरीं बुडोनियां ॥३॥

कासया एकांत सेवूं तया वना । आनंद तो जनामाजी असे ॥४॥

तुका म्हणे आम्हां ऐसा भरवसा । विठ्ठल सरसा चालतसे ॥५॥

८६६

जेथें वैष्णवांचा वास । धन्य भूमी पुण्य देश ॥१॥

दोष नाहीं ओखदासी । दूत सांगे यमापाशीं ॥ध्रु.॥

गरुडटकयांच्या भारें । भूमि गर्जे जेजेकारें ॥२॥

सहज तयां जनां छंद । वाचे गोविंद गोविंद ॥३॥

तुळसीवनें रंगमाळा । अवघा वैकुंठसोहळा ॥४॥

तुका म्हणे भेणें । काळ नये तेणें राणें ॥५॥

८६७

माझ्या विठोबाचा कैसा प्रेमभाव । आपण चि देव होय गुरू ॥१॥

पढियें देहभावें पुरवितो वासना । अतीं तें आपणापाशीं न्यावें ॥ध्रु.॥

मागें पुढें उभा राहे सांभाळीत । आलिया आघात निवारावे ॥२॥

योगक्षेम जाणे जडभारी । वाट दावी करीं धरूनियां ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं विश्वास ज्या मनीं । पाहावें पुराणीं विचारूनी ॥४॥

८६८

सकळ धर्म मज विठोबाचें नाम । आणीक त्यां वर्म नेणें कांहीं ॥१॥

काय जाणों संतां निरविलें देवें । करिती या भावें कृपा मज ॥२॥

तुका म्हणे माझा कोण अधिकार । तो मज विचार कळों यावा ॥३॥

८६९

उदंड शाहाणे होत तर्कवंत । परि या नेणवे अंत विठोबाचा ॥१॥

उदंडा अक्षरां करोत भरोवरी । परि ते नेणवे थोरी विठोबाची ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं भोळेपणाविण । जाणीव ते सिण रितें माप ॥३॥

८७०

आधारावांचुनी । काय सांगसी काहाणी ॥१॥

ठावा नाहीं पंढरीराव । तोंवरी अवघें चि वाव ॥ध्रु.॥

मानिताहे कोण । तुझें कोरडें ब्रम्हज्ञान ॥२॥

तुका म्हणे ठेवा । जाणपण एक सवा ॥३॥

८७१

अनाथांची तुम्हां दया । पंढरीराया येतसे ॥१॥

ऐसी ऐकोनियां कीर्ति । बहु विश्रांति पावलों ॥ध्रु.॥

अनाथांच्या धांवा घरा । नामें करा कुडावा ॥२॥

तुका म्हणे सवघड हित । ठेवूं चित्त पायांपें ॥३॥

८७२

येथें नाहीं उरों आले अवतार । येर ते पामर जीव किती ॥१॥

विषयांचे झणी व्हाल लोलिंगत । चेवलिया अंत न लगे मज ॥ध्रु.॥

वाहोनियां भार कुंथसील ओंझे । नव्हे तें चि माझें थीता त्याग ॥२॥

तुका म्हणे कैसी नाहीं त्याची लाज । संतीं केशीराज साधियेला ॥३॥

८७३

हीं च त्यांचीं पंचभूतें । जीवन भातें प्रेमाचें ॥१॥

कळवळा धरिला संतीं । ते निगुती कैवाड ॥ध्रु.॥

हा च काळ वर्तमान । साधन ही संपत्ती ॥२॥

तुका म्हणे दिवसरातीं । हें चि खाती अन्न ते ॥३॥

८७४

दीप न देखे अंधारा । आतां हें चि करा जतन ॥१॥

नारायण नारायण । गांठी धन बळकट ॥ध्रु.॥

चिंतामणीपाशीं चिंता । तत्वता ही नयेल ॥२॥

तुका म्हणे उभयलोकीं । हे चि निकी सामोग्री ॥३॥

८७५

धन्य काळ संतभेटी । पायीं मिठी पडिली तो ॥१॥

संदेहाची सुटली गांठी । जालें पोटीं शीतळ ॥ध्रु.॥

भवनदीचा जाला तारा । या उत्तरा प्रसादें ॥२॥

तुका म्हणे मंगळ आतां । कोण दाता याहूनि ॥३॥

८७६

दिनरजनीं हा चि धंदा । गोविंदाचे पवाडे ॥१॥

संकिल्पला देह देवा । सकळ हेवा तये ठायीं ॥ध्रु.॥

नाहीं अवसान घडी । सकळ जोडी इंद्रियां ॥२॥

कीतिऩ मुखें गर्जे तुका । करी लोकां सावध ॥३॥

८७७

खरें नानवट निक्षेपीचें जुनें । काढिलें ठेवणें समर्थाचें ॥१॥

मजुराच्या हातें मापाचा उकल । मी तों येथें फोल सत्ता त्याची ॥ध्रु.॥

कुलाळाच्या हातें घटाच्या उत्पत्ति । पाठवी त्या जाती पाकस्थळा ॥२॥

तुका म्हणे जीवन तें नारायणीं । प्रभा जाते कीर्णीं प्रकाशाची ॥३॥

८७८

गंगेचिया अंताविण काय चाड । आपुलें तें कोड तृषेपाशीं ॥१॥

विठ्ठल हे मूर्ति साजिरी सुंदर । घालीं निरंतर हृदयपुटीं ॥ध्रु.॥

कारण तें असे नवनीतापाशीं । गबाळ तें सोसी इतर कोण ॥२॥

बाळाचे सोईतें घांस घाली माता । आटाहास चिंता नाहीं तया ॥३॥

गाऊं नाचों करूं आनंदसोहळा । भाव चि आगळा नाहीं हातां ॥४॥

तुका म्हणे अवघें जालें एकमय । परलोकींची काय चाड आतां ॥५॥

८७९

स्त्रीपुत्रादिकीं राहिला आदर । विषयीं पडिभर अतिशय ॥१॥

आतां हाता धांवा नारायणा । मज हे वासना अनावर ॥ध्रु.॥

येउनियां आड ठाके लोकलाज । तें हें दिसे काज अंतरलें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां जेथें जेथें गोवा । तेथें तुम्हीं देवा सांभाळावें ॥३॥

८८०

पडिलों भोवणीं । होतों बहु चिंतवणी ॥१॥

होतों चुकलों मारग । लाहो केला लाग वेगें ॥ध्रु.॥

इंद्रियांचे संदी । होतों सांपडलों बंदीं ॥२॥

तुका म्हणे बरें जालें । विठ्ठलसें वाचे आलें ॥३॥

८८१

बरें जालें आलीं ज्याचीं त्याच्या घरा । चुकला पार्‍हेरा ओढाळांचा ॥१॥

बहु केलें दुखी त्यांचिया सांभाळें । आतां तोंड काळें तेणें लोभें ॥ध्रु.॥

त्यांचिया अन्यायें भोगा माझें अंग । सकळ ही लाग द्यावा लागे ॥२॥

नाहीं कोठें स्थिर राहों दिलें क्षण । आजिवरी सिण पावलों तो ॥३॥

वेगळाल्या खोडी केली तडातडी। सांगावया घडी नाहीं सुख ॥४॥

निरवूनि तुका चालिला गोवारें । देवापाशीं भार सांडवूनि ॥५॥

८८२

न करावी आतां पोटासाटीं चिंता । आहे त्या संचिता माप लावूं ॥१॥

दृष्टी ते घालावी परमार्थाठायीं । क्षुल्लका उपायीं सिण जाला ॥ध्रु.॥

येथें तंव नाहीं घेइजेसें सवें । कांहीं नये जीवें वेचों मिथ्या ॥२॥

खंडणें चि नव्हे उद्वेग वेरझारीं । बापुडे संसारीं सदा असों ॥३॥

शेवटा पाववी नावेचें बैसनें । भुजाबळें कोणें कष्टी व्हावें ॥४॥

तुका म्हणे आतां सकळांचें सार । करावा व्यापार तरी ऐसा ॥५॥

८८३

आमच्या हें आलें भागा । जीव्हार या जगाचें ॥१॥

धरूनियां ठेलों जीवें । बळकट भावें एकविध ॥ध्रु.॥

आणूनियां केला रूपा । उभा सोपा जवळी ॥२॥

तुका म्हणे अंकित केला । खालीं आला वचनें ॥३॥

८८४

खरें भांडवल सांपडलें गांठी । जेणें नये तुटी उदमासी ॥१॥

संवगाचें केणें सांपडलें घरीं । भरूनि वैखरी सांटविलें ॥ध्रु.॥

घेतां देतां लाभ होतसे सकळां । सदेवां दुर्बळा भाव तैसा ॥२॥

फडा आलिया तो न वजे निरासे । जरि कांहीं त्यास न कळतां ॥३॥

तुका म्हणे आतां जालीसे निश्चिंती । आणीक तें चित्तीं न धरूं दुजें ॥४॥

८८५

पदोपदीं दिलें अंग । जालें सांग कारण ॥१॥

रुधवूनि ठेलों ठाव । जगा वाव सकळ ॥ध्रु.॥

पुढती चाली मनालाहो । वाढे देहो संतोष ॥२॥

तुका म्हणे क्षरभागीं । जालों जगीं व्यापक ॥३॥

८८६

निवडुनि दिलें नवनीत । संचित ते भोगीत ॥१॥

आतां पुढें भावसार । जीवना थार पाहावया ॥ध्रु.॥

पारखियाचे पडिलें हातीं । चांचपती आंधळीं ॥२॥

तुका म्हणे सेवन घडे । त्यासी जोडे लाभ हा ॥३॥

८८७

उचित न कळे इंद्रियाचे ओढी । मुखें बडबडी शिकलें तें ॥१॥

आपण जाऊन न्यावीं नरकास । बळें बेताळीस कुळें जग ॥ध्रु.॥

अबोलणें बोले डोळे झांकुनियां । बडबडी वांयां दंभासाटीं ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही तेथील पारखी । नाचे देखोवेखीं जाणों खरें ॥३॥

८८८

एक मन तुझ्या अवघ्या भांडवला । वांटितां तें तुला येई कैसें ॥१॥

म्हणउनि दृढ धरीं पांडुरंग । देहा लावीं संग प्रारब्धाचा ॥ध्रु.॥

आणिका संकल्पा नको गोऊं मन । तरी च कारण साध्य होय ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें जाणावें उचित । तरी सहज स्थित येईल कळों ॥३॥

८८९

गावे म्हणउनि गीत । धरुनि राहे तैसें चत्ति ॥१॥

हें चि थोर अवघड आहे । अन्न देखोनि भूक राहे ॥ध्रु.॥

ऐकावी म्हूण कथा । राहे तैसें धरुनि चित्ता ॥२॥

तुका म्हणे धणी । नव्हे जेविल्यावांचुनि ॥३॥

८९०

कळल हे खुण । तरि दावी नारायण ॥१॥

सत्य संतांपाशीं राहे । येरां भय आड आहे ॥ध्रु.॥

अनुचिया ऐसें । असे भरलें प्रकाशें ॥२॥

इंद्रियांचें धनी । ते हे जाती समजूनि ॥३॥

तर्क कुतर्क वाटा । नागवण घटापटा ॥४॥

तुका म्हणे ल्यावें । डोळां अंजन बरवें ॥५॥

८९१

जातो न येतिया वाटा । काय निरवितो करंटा ॥१॥

कैसा जालासे बेश्रम । लाज नाहीं न म्हणे राम ॥ध्रु.॥

पाहे वैरियाकडे । डोळे वासुनियां रडे ॥२॥

बांधुनियां यमा हातीं । दिला नाहीं त्याची खंती ॥३॥

नाहीं यांपें काम । ऐसें जाणे तो अधम ॥४॥

अझुन तरि मुका । कां रे जालासि म्हणे तुका ॥५॥

८९२

वांटा घेई लवकरि । मागें अंतरसी दुरी । केली भरोवरी । सार नेती आणीक ॥१॥

ऐसीं भांमावलीं किती । काय जाणों नेणों किती । समय नेणती । माथां भार वाहोनि ॥ध्रु.॥

नाहीं सारिलें तोंवरी । धांव घेई वेग करीं । घेतलें पदरीं । फावलें तें आपुलें ॥२॥

फट लंडी म्हणे तुका । एक न साहावे धका । तरि च या सुखा । मग कैसा पावसी ॥३॥

८९३

चालावा पंथ तो पाविजे त्या ठाया । ऐकिल्या वांयां वारता त्या ॥१॥

ऐका जी वोजे पडतसें पायां । भावाचि तें जायावाट नव्हे ॥ध्रु.॥

व्याली कुमारीचा अनुभवें अनुभव । सांगतां तो भाव येत नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें पाहिजे आरालें । बिंबीं निवळलें तरि भासे ॥३॥

८९४

काय नाहीं लवत झाडें । विसरे वेडें देहभाव ॥१॥

जया न फळे उपदेश । धस ऐसा त्या नांवें ॥ध्रु.॥

काय नाहीं असत जड । दगड तो अबोलणा ॥२॥

तुका म्हणे कुचर दाणा । तैसा म्हणा डेंग हा ॥३॥

८९५

देखीचा दिमाख शिकोनियां दावी । हिर्‍यां ऐसी केवीं गारगोटी ॥१॥

मर्यादा ते जाण अरे अभागिया । देवाच्या ऐसिया सकळ मूर्ति ॥ध्रु.॥

काय पडिलेंसी लटिक्याचे भरी । वोंवाळुनि थोरी परती सांडीं ॥२॥

तुका म्हणे पुढें दिसतसे घात । करितों फजित म्हणउनी ॥३॥

८९६

संसाराचा माथां भार । कांहीं पर न ठेवीं ॥१॥

भक्तीची ते जाती ऐसी । सर्वस्वासी मुकावें ॥ध्रु.॥

भिक्षाणी वेवसाव । काला करितो गाढव ॥२॥

करुनि वस्ती बाजारीं । म्हणवी कासया निस्पृही ॥३॥

प्रसादा आडुनि कवी । केलें तुप पाणी तेवीं ॥४॥

तुका म्हणे होंई सुर । किंवा निसुर मजुर ॥५॥

८९७

तेज्या इशारती । तटा फोक वरी घेती ॥१॥

काय सांगावें त्याहूनी । ऐका रे धरा मनीं ॥ध्रु.॥

नव्हे भांडखोर । ओढूनि धरूं पदर ॥२॥

तुका म्हणे तोंड । काळें करा खालीं मुंड ॥३॥

८९८

मागें संतीं होतें जें जें सांगितलें । तें येऊं लागलें अनुभवा ॥१॥

आचारभ्रष्ट होती लोक कळी । पुण्य क्षीण बळी जालें पाप ॥ध्रु.॥

वर्णधर्म कोण न धरी विटाळ । घालिती गोंधळ एके ठायीं ॥२॥

वेदाचे पाठक सेवितील मद्य । न देखती भेद विषयीं भांड ॥३॥

तुका म्हणे किती करावे फजित । ते चि छंद नित्य बहु होती ॥४॥

८९९

अक्षरांचा श्रम केला । फळा आला तेणें तो ॥१॥

अवघियाचा तळ धरी । जीवा उरी नुरउनी ॥ध्रु.॥

फळलें तें लवे भारें । पीक खरें आलें तई ॥२॥

तुका म्हणे देवा । पुढें भाव सारावा ॥३॥

९००

उचित जाणावें मुख्य धर्म आधीं । चित्तशुद्ध बुद्धी ठायीं स्थिर ॥१॥

न घलावी धांव मनाचिये ओढी । वचन आवडी संताचिये ॥२॥

अंतरीं या राहे वचनाचा विश्वास । न उगे उपदेश तुका म्हणे ॥३॥