३००१-३३००

३००१

कांहीं विपत्ति अपत्यां । आतां अमुचिया होतां । काय होईंल अनंता । पाहा बोलों कासया ॥१॥

बरें अनायासें जालें । सायासेंविण बोले चाले । काबाड चुकलें । केलें कष्टावेगळें ॥ध्रु.॥

बरा सांपडलासी वोजा । वर्मावरी केशीराजा । बोलायासी तुझा । उजुरचि नाहींसा ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे दगा । बरा दिला होता बागा । झडकरी चलागा । चांग दैवें पावलों ॥३॥

३००२

देवा तुजपें माझ्या पूर्वजांचें ॠण । आहे तें कां नेदिसी अझून ।

अवगलासीं झोंडपणें । परी मी जाण जीवें जिरों नेदीं ॥१॥

कळों येईंल रोकडें । उभा करिन संतांपुढें ।

तुझें काय एवढें । भय आपुलें मागतां ॥ध्रु.॥

आजिवरी होतों नेणता । तों तुज फावलें रे अनंता ।

कवडीचा तो आतां । पडों नेदीन फेर ॥२॥

ठेविला ये जीवनीं जीव । म्हणे तुकयाचा बंधव ।

माझा गळा तुझा पाव । एके ठायीं बांधेन ॥३॥

३००३

मागें असताशी कळला । उमस घेऊं नसता दिला।

तेणें चि काळें केला । असता अवघा निवाडा ॥१॥

इतका न लगता उशीर । न धरितों भीडभार ।

सद्धिासी वेव्हार । कासयासी लागला ॥ध्रु.॥

असोनियां माल खरा । किती केल्या येरझारा ।

धरणें ही दिवस तेरा । माझ्या भावें घेतलें ॥२॥

अझुन तरी इतक्यावरी । चुकवीं जनाचार हरी ।

तुकयाबंधु म्हणे उरी । नाहीं तरी नुरे कांहीं ॥३॥

३००४

आतां न राहें क्षण एक । तुझा कळला रे लौकिक । नेदीं हालों एक । कांहीं केल्यावांचूनि ॥१॥

संबंध पडिला कोणाशीं । काय डोळे झांकितोसी । नेईंन पांचांपाशीं । दे नाहींतरी वोढूनि ॥ध्रु.॥

सुखें नेदीस जाणवलें । नास केल्याविण उगलें । तरि तें ही विचारिलें । आम्ही आहे तुज आधीं ॥२॥

असें च करूनि किती । नागविलीं नाहीं नीती । तुकयाबंधु म्हणे अंतीं । न सोडिसी ते खोडी ॥३॥

३००५

तुज ते सवे आहे ठावें । घ्यावें त्याचें बुडवावें । परि ते आम्हांसवें । आतां न फावे कांहीं ॥१॥

नव्हों सोडायाचे धणी । कष्टें मेळविलें करोनि । पाहा विचारोनी । आढी धरोनि काम नाहीं ॥ध्रु.॥

अवघे राहिले प्रकार । जालों जीवासी उदार । असा हा निर्धार । कळला असावा असेल ॥२॥

आतां निदसुर नसावें । गाठ पडली कुणब्यासवें । तुकयाबंधु म्हणे राखावें । देवा महत्व आपुलें ॥३॥

३००६

बहु बोलणें नये कामा । वाउगें तें पुरुषोत्तमा । एकाचि वचनें आम्हां । काय सांगणें तें सांग ॥१॥

देणें आहे कीं भांडाईं । करणें आहे सांग भाईं । आतां भीड कांहीं । कोणी न धरी सर्वथा ॥ध्रु.॥

मागें गेलें जें होउनी । असो तें धरित नाहीं मनीं । आतां पुढें येथूनि । कैसा काय विचार ॥२॥

सारखी नाहीं अवघी वेळ । हें तों कळतें सकळ । तुकयाबंधु म्हणे खळखळ । करावी ते उरेल ॥३॥

३००७

आतां हें न सुटे न चुके । बोल कां दवडिसी फिके ।

जन लोक पारिखें । अवघें केलें म्यां यासाटीं ॥१॥

नये सरतां नव्हे भलें । तुझें लक्षण कळलें ।

बैसलासी काढिलें । देहाचें मुळीं दिवाळें ॥ध्रु.॥

दिसतोसी बरा बोल कोंवळे । गुण मैंदाचे चाळे ।

दिसताती ये वेळे । काय करूं विसंबोनि ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे देखतां । अंध बहिर ऐकतां ।

कैसें व्हावें आतां । इतकियाउपरी ॥३॥

३००८

तिहीं ताळीं हेचि हाक । म्हणती पांढरा स्फटिक ।

अवघा बुडविला लौकिक । सुखें चि भीके लाविलीं ॥१॥

थोंटा नांव शिरोमणी । नाहीं जोडा त्रिभुवनीं ।

म्हणोनि शाहाणे ते कोणी । तुझे दारीं बैसतिना ॥ध्रु.॥

निर्गुण निलाजिरा निनांवा । लंड झोंड कुडा देवा ।

नागवणा या नांवा । वांचूनि दुजा नाइकों ॥२॥

सर्वगुणें संपन्न । कळों आलासी संपूर्ण ।

तुकयाबंधु म्हणे चरण । आतां जीवें न सोडीं ॥३॥

३००९

तो चि प्रसंग आला सहज । गुज धरितां नव्हे काज । न संडितां लाज । पुढें वोज न दिसे ॥१॥

तूं तर न होसी शाहाणा । नये सांगतों तें ही मना । आपण आपणा । आतां प्रयत्न देखावा ॥ध्रु.॥

न पुरवी पाहातां वाट । द्यावें प्रमाण चोखट । कास घालूनियां नीट । चौघाचार करावा ॥२॥

आतां श्रमाचें कारण । नव्हे व्हावें उदासीन । न पडे तयाविण । गांठी तुकयाबंधु म्हणे ॥३॥

३०१०

हळूहळू जाड । होत चालिलें लिगाड । जाणवेल निवाड । न करिसी परी पुढें ॥१॥

मी तों सांगून उतराईं । जालों आतां तुज काईं । कळों येईंल भाईं । तैसा करीं विचार ॥ध्रु.॥

मागें युगें अठ्ठाविस । जालीं दिवसाचा दिवस । मुदल व्याज कासावीस । होसी देवा ये कामें ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे राखें । आतां टाकीं तुझीं तीं सुखें । जगजाहिर ठाउकें । जालें नाहीं खंडलेंसें ॥३॥

३०११

पत्र उचटिलें प्रेत्नें । ग्वाही कराया कारणें । नाहींतरी पुण्यें । तुझ्या काय उणें आम्हां ॥१॥

नांव तुझें चि करोनि । आहों सुखें पोट भरोनि । केली जाणवणी । म्हणउनि नाहीं म्हणसील ॥ध्रु.॥

आतां इतकियाउपरी । दे नको भलतें करीं । म्हणती ॠणकरी । आमुचा इतकें उदंड ॥२॥

तुकयाबंधु जागा । अळवावया पांडुरंगा । केला कांहीं मागायाची । नव्हती गरज ॥३॥

३०१२

माझ्या भावें केली जोडी । न सरेसी कल्पकोडी । आणियेलें धाडी । घालुनि अवघें वैकुंठ ॥१॥

आतां न लगे यावें जावें । कोठें कांहीं च करावें । जन्मोजन्मीं खावें । सुखें बैसोनसें जालें ॥ध्रु.॥

असंख्य संख्या नाहीं पार । आनंदें दाटलें अंबर । न माये अपार । त्रिभुवनीं सांटवितां ॥२॥

अवघें भरलें सदोदित । जाले सुखाचे पर्वत । तुकयाबंधु म्हणे परमार्थ । धन अद्भुत सांपडलें ॥३॥

३०१३

आतां चुकलें देशावर । करणें अकरणें सर्वत्र । घरासी आगर । आला सकळसद्धिींचा ॥१॥

जालों निधाईं निधानें। लागलें अनंतगुणरत्न । जन्माचें विच्छिन्न । दुःख जालें दारिद्र ॥ध्रु.॥

तारूं सागरिंचें अवचितें । हेंदोवलें आलें येथें । ओढिलें संचितें । पूर्वदत्तें लाधलें ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे सीमा । नाहीं आमुचिया दैवा । आतां पुरुषोत्तमा । ऐसा सवदागर सांपडला ॥३॥

३०१४

सांपडलें जुनें । आमुच्या वडिलांचें ठेवणें । केली नारायणें । कृपा पुण्यें पूर्वाचिया ॥१॥

सुखें आनंदरूप आतां । आम्ही आहों याकरितां । निवारली चिंता । देणें घेणें चुकलें ॥ध्रु.॥

जालें भांडवल घरिंचें । अमुप नाम विठ्ठलाचें । सुकृत भावाचें । हें तयानें दाविलें ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे फिटला । पांग नाहीं बोलायाला । चाड दुसरी विठ्ठ्ला । वांचूनियां आणीक ॥३॥ ॥३७॥

३०१५

काम क्रोध अहंकार नको देहीं । आशा तृष्णा माया लज्जा चिंता कांहीं ।

वास पंढरीचा जन्म सदा देई । आणीक दुजें मागणें तुज नाहीं ॥१॥

कृपा देई दान हरि मज कृपा देई दान । नासीं त्रिमिर दाखवीं चरण ।

आर्त पुरवावें भेटी देऊन । नको उपेक्षूं आलिया शरण ॥ध्रु.॥

नाम अखंड हृदयीं राहो वाणी । न पडो विसर क्षण ज्यागृतिं स्वप्नीं ।

संतसमागम ऐसा दे लावुनि । आणीक दुजें कांहीं नेणें तुजवांचूनि ॥२॥

पंथपुरिंचा रविसुत पुरे आतां । आड करावा भवसिंधु ऐसा नव्हता ।

नाहीं आडताळा त्रैलाक्यामाजी सरता । विनवी तुकयाबंधु चरणीं ठेवूनि माथा ॥३॥

३०१६

तटाचे जातीला नाहीं भीड भार । लाता मारी थोर लाहान नेणे ॥१॥

परी तो त्या विशेष मानुष होऊन । करी खंड मान वडिलांचा ॥ध्रु.॥

बेरसा गाढव माया ना बहीण । भुंके चवीविण भलतें चि ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे बोकड मातलें । न विचारी आपुले तोंडीं मुते ॥३॥

३०१७

मायझवा खर गाढवाचें बीज । तें ऐसें सहज कळों येतें ॥१॥

आपमानिलें जेणें श्रेष्ठाचें वचन । ते चि त्याची खुण ओळखावी ॥ध्रु.॥

मद्यपीर पुरा अधम यातीचा । तया उपदेशाचा राग वांयां ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे पिसाळलें सुनें । आप पर तेणें न विचारावें ॥३॥

३०१८

मत्स्यकूर्मशेषा कोणाचा आधार । पृथिवीचा भार वाहावया ॥१॥

काय धाक आम्हां कासयाची चिंता । ऐसा तो असतां साहाकारी ॥ध्रु.॥

शंखचक्रगदा आयुधें अपार । वागवितो भार भक्तांसाटीं ॥२॥

पांडवां जोहरी राखिलें कुसरी । तो हा बंधुचा कैवारी तुकयाच्या ॥३॥

३०१९

राम म्हणतां कामक्रोधांचें दहन । होय अभिमान देशधडी ॥१॥

राम म्हणतां कर्म तुटेल भवबंधन । नये श्रम सीण स्वप्नास ही ॥ध्रु.॥

राम म्हणे जन्म नाहीं गर्भवास । नव्हे दारिद्रास पात्र कधीं ॥२॥

राम म्हणतां यम शरणागत बापुडें । आढळ पद पुढें काय तेथें ॥३॥

राम म्हणतां धर्म घडतील सकळ । त्रिमिर पडळ नासे हेळा ॥४॥

राम म्हणतां म्हणे तुकयाचा बंधु । तरिजेल भवसिंधु संदेह नाहीं ॥५॥

३०२०

मरोनि जाईंन गुणनामावरूनि । तुझ्या चक्रपाणी मायबापा ॥१॥

चुकविलीं दुःखें मायेचा वोळसा । तोडोनियां आशापाश तेणें ॥ध्रु.॥

केली काया तनु हिंवसी शीतळ । चिंतातळमळ नाहीं ऐसी ॥२॥

काळें तोंड काळ करूनि राहिलें । भूतमात्र जालें सज्जनसखें ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणें अवघ्या देशदिशा । मुक्त रे परेशा तुझ्या पुण्यें ॥४॥

३०२१

आतां मागतों तें ऐक नारायणा । भावपूर्वक मनापासूनियां ॥१॥

असों दे मोकळी जिव्हा जरि गाइल गुण । नाहीं तरी खिळुन टाकीं परती ॥ध्रु.॥

मातेचिया परी देखती परनारी । ठेवीं नेत्र तरी नाहीं तरि नको ॥२॥

तरी बरें कांटाळा करिती निंदास्तुतीचा । नाहीं तरि कानांचा ही देख प्रेत्न ॥३॥

सकळ इंद्रियांचा निग्रह करूनि एक । राखवीं पृथक तोडोनि भ्रम ॥४॥

तुकयाबंधु म्हणे ते चि वाट प्राणां । पडता नारायणा विसर तुझा ॥५॥

३०२२

नमस्कारी भूतें विसरोनि याती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥१॥

परउपकारीं वेचियेल्या शक्ती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥ध्रु.॥

द्वयें द्वैतभाव नाहीं जया चत्तिीं । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥२॥

जयाचिये वाचे नये निंदास्तुती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥३॥

उचित अनुचित जाणे धर्मनीती । दृढ भाव भक्ति मानव तो ॥४॥

तुकयाबंधु म्हणे वरकड ते येर । संसाराचे खर भारवाही ॥५॥

३०२३

चवदा भुवनें लोक तिन्हीं दाढे जो कवळी । संपुष्ट तो संबळीमध्यें देखा ॥१॥

उत्पत्तिसंहारकरिता जो पाळण । तो नंदा नंदन म्हणवीतसे ॥ध्रु.॥

असुर तोडरी दैत्यांचा काळ । जाला द्वारपाळ बळीचा तो ॥२॥

लक्षुमीचा स्वामी क्षीराच्या सागरा । उच्छिष्टकवळा पसरी मुख ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे चतुरांचा रावो । भावें तो पाहा हो केला वेडा ॥४॥

३०२४

कोण या पुरुषार्थाची गति । आणियेला हातोहातीं ।

जाहाज पृथ्वीपति । केली ख्याती अद्भुत ॥१॥

भला रे पुंडलिका भला । महिमा नव जाये वर्णिला ।

दगा देउनि अवघियांला । सांटविलें अविनाश ॥ध्रु.॥

केलें एके घरीं केणें । भरलीं सदोदित दुकानें ।

दुमदुमिलीं सुखानें । हे भाग्याची पंढरी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे किल्ल्या । संताचे हातीं दिल्या ।

आंगावेगळें आपुल्या । टाकुनि जाला मेहेमान ॥३॥

३०२५

पाहा हो कलिचें महिमान । असत्यासी रिझलें जन ।

पापा देती अनुमोदन । करिती हेळण संतांचे ॥१॥

ऐसें अधर्माचें बळ । लोक झकविले सकळ ।

केलें धर्माचें निर्मूळ । प्रळयकाळ आरंभला ॥ध्रु.॥

थोर या युगाचें आश्चर्य । ब्रम्हकर्म उत्तम सार ।

सांडूनियां द्विजवर । दावलपीर स्मरताती ॥२॥

ऐसे यथार्थाचे अनर्थ । जाला बुडाला परमार्थ ।

नाहीं जाली ऐसी नीत । हा हा भूत पातलें ॥३॥

शांति क्षमा दया । भावभक्ति सित्क्रया ।

ठाव नाहीं सांगावया । सत्वधैर्य भंगिलें ॥४॥

राहिले वर्णावर्णधर्म । अन्योन्य विचरती कर्म ।

म्हणवितां रामराम । श्रम महा मानिती ॥५॥

थेर भोरपाचे विशीं । धांवती भूतें आविसा तैसीं ।

कथा पुराण म्हणतां सिसी । तिडीक उठी नकर्‍याचे ॥६॥

विषयलोभासाटीं । सर्वार्थेसीं प्राण साटी ।

परमार्थी पीठ मुठी । मागतां उठती सुनींसीं ॥७॥

धनाढए देखोनि अनामिक । तयातें मनिती आवश्यक ।

अपमानिले वेदपाठक । सात्विक शास्त्रज्ञ संपन्न ॥८॥

पुत्र ते पितियापाशीं । सेवा घेती सेवका ऐसी ।

सुनांचिया दासी । सासा जाल्या आंदण्या ॥९॥

खोटें जालें आली विंवसी । केली मर्यादा नाहींसी ।

भ्रतारें तीं भार्यासी । रंक तैसीं मानिती ॥१०॥

नमस्कारावया हरिदासां । लाजती धरिती कांहीं गर्वसा ।

पोटासाटीं खौसा । वंदिती मलिंछाच्या ॥११॥

बहुत पाप जालें उचंबळ । उत्तम न म्हणती चांडाळ।

अभक्ष भिक्षती विटाळ । कोणी न धरी कोणाचा ॥१२॥

कैसें जालें नष्ट वर्तमान । एकादशीस खाती अन्न ।

विडे घेऊनि ब्राम्हण । अविंदवाणी वदताती ॥१३॥

कामिनी विटंबिल्या कुळवंती । वदनें दासीचीं चुंबिती ।

सोवळ्याच्या स्फीती । जगीं मिरविती पवित्रता ॥१४॥

मद्यपानाची सुराणी । नवनीता न पुसे कोणी ।

केळवती व्यभिचारिणी । दैन्यवाणी पतिव्रता ॥१५॥

केवढी दोषाची सबळता । जाली पाहा हो भगवंता ।

पुण्य धुडावोनी संता । तीर्थां हरी आणिली ॥१६॥

भेणें मंद जाल्या मेघवृष्टि । आकांतली कांपे सृष्टि ।

देव रिगाले कपाटीं । आटाआटी प्रवर्तली ॥१७॥

अपीक धान्यें दिवसें दिवसें । गाईं म्हैसी चेवल्या गोरसें ।

नगरें दिसती उध्वंसें । पिकलीं बहुवसें पाखांडें ॥१८॥

होम हरपलीं हवनें । यज्ञयाग अनुष्ठानें ।

जपतपादिसाधनें । आचरणें भ्रष्टलीं ॥१९॥

अठरा यातींचे व्यापार। करिती तस्कराईं विप्र ।

सांडोनियां शुद्ध शुभ्र । वस्त्रें निळी पांघरती ॥२०॥

गीता लोपली गायत्री । भरले चमत्कार मंत्रीं ।

अश्वाचियापरी । कुमारी विकिती वेदवक्ते ॥२१॥

वेदाध्ययनसंहितारुचि । भकाद्या करिती तयांची ।

आवडी पंडितांची । मुसाफावरी बैसली ॥२२॥

मुख्य सर्वोत्तम साधनें । तीं उच्छेदुनि केलीं दीनें ।

कुडीं कापटें महा मोहनें । मिरविताती दुर्जन ॥२३॥

कळाकुशळता चतुराईं । तर्कवादी भेद निंदेठायीं ।

विधिनिषेधाचा वाही । एक ही ऐसीं नाडलीं ॥२४॥

जे संन्यासी तापसी ब्रम्हचारी । होतां वैरागी दिगांबर निस्पृही वैराग्यकारी ।

कामक्रोधें व्यापिले भारी । इच्छाकरीं न सुटती ॥२५॥

कैसें विनाशकाळाचें कौतुक । राजे जाले प्रजांचे अंतक ।

पिते पुत्र सहोदर । एकाएक शत्रुघातें वर्त्तती ॥२६॥

केवढी ये रांडेची अंगवण । भ्रमविलें अवघें जन ।

याती अठरा चार्‍ही वर्ण । कर्दम करूनि विटाळले ॥२७॥

पूवाअहोतें भविष्य केलें । संतीं ते यथार्थ जालें ।

ऐकत होतों ते देखिलें ।प्रत्यक्ष लोचनीं ॥२८॥

आतां असो हें आघवें । गति नव्हे कळीमध्येंवागवरावें ।

देवासी भाकोनि करुणावें । वेगें स्मरावें अंतरीं ॥२९॥

अगा ये वैकुंठानायका । काय पाहातोसि या कौतुका ।

धांव कलीनें गांजिलें लोकां । देतो हाका सेवक तुकयाचा ॥३०॥

३०२६

केली हार्णाळां अंघोळी । येऊनि बैसलों राउळीं॥१॥

अजिचें जाले भोजन । राम कृष्ण नारायण ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे नास । नाहीं कल्पांती जयास ॥३॥

॥१२॥

३०२७

तुजलागीं माझा जीव जाला पिसा । अवलोकितों दिशा पांडुरंगा ॥१॥

सांडिला वेव्हार माया लोकाचार । छंद निरंतर हा चि मनीं ॥ध्रु.॥

आइकिलें कानीं तें रूप लोचन । देखावया सीण करिताति ॥२॥

प्राण हा विकळ होय कासावीस । जीवनाविण मत्स्य तयापरी ॥३॥

तुका म्हणे आतां कोण तो उपाव । करूं तुझे पाव आतुडे तो ॥४॥

३०२८

कोणे गांवीं आहे सांगा हा विठ्ठल । जरी ठावा असेल तुम्हां कोणा ॥१॥

लागतसें पायां येतों लोटांगणीं । मात तरी कोणी सांगा याची ॥ध्रु.॥

गुण रूप याचे वाणिती या संतां । मज क्षेम देतां सुख वाटे ॥२॥

सर्वस्वें हा जीव ठेवीन चरणीं । पांडुरंग कोणी दावी तया ॥३॥

तुका म्हणे गाईंवत्सा तडातोडी । तैसी जाते घडी एकी मज ॥४॥

३०२९

एकाचिये सोईं कवित्वाचे बांधे । बांधिलिया साध्य काय तेथें ॥१॥

काय हातीं लागे भुसाचे कांडणीं । सत्यासी दाटणी करुनि काय ॥ध्रु.॥

कवित्वाचे रूढी पायां पाडी जग । सुखावोनि मग नरका जाय ॥२॥

तुका म्हणे देव केल्याविण साहे । फजिती आहे लटिक्या अंगीं ॥३॥

३०३०

भल्याचें दरुषण । तेथें शुभ चि वचन ॥१॥

बोलावी हे धर्मनीत । क्षोभें होत नाहीं हित ॥ध्रु.॥

मर्यादा ते बरी । वेळ जाणावी चतुरीं ॥२॥

तुका म्हणे बहु । लागे ऐसें बरें मऊ ॥३॥

३०३१

आवडीनें धरिलीं नांवें । प्रियभावें चिंतन ॥१॥

वेडा जाला वेडा जाला । लांचावला भक्तीसी ॥ध्रु.॥

निचाड्या चाड धरी । तुळसी करीं दळ मागे ॥२॥

धरिला मग न करी बळ । तुका म्हणे कळ पायीं ॥३॥

३०३२

कंठीं राहो नाम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥१॥

ऐसें द्यावें कांहीं दान । आलों पतित शरण ॥ध्रु.॥

संतांचिये पायीं । वेळोवेळां ठेवीं डोईं ॥२॥

तुका म्हणे तरें । भवसिंधु एका सरें ॥३॥

३०३३

विठ्ठल विठ्ठल येणें छंदें । ब्रम्हानंदें गर्जावें ॥१॥

वाये टाळ टाळ्याटाळी । होइल होळी विघ्नांची ॥ध्रु.॥

विठ्ठल आद्ये अवसानीं । विठ्ठल मनीं स्मरावा ॥२॥

तुका म्हणे विठ्ठलवाणी । वदा कानीं आईंका ॥३॥

३०३४

पंढरीचे वारकरी । ते अधिकारी मोक्षाचे ॥१॥

पुंडलिका दिला वर । करुणाकरें विठ्ठलें ॥ध्रु.॥

मूढ पापी जैसे तैसे । उतरी कासे लावूनि ॥२॥

तुका म्हणे खरें जालें । एका बोलें संतांच्या ॥३॥

३०३५

अमृताचीं फळें अमृताची वेली । ते चि पुढें चाली बीजाची ही ॥१॥

ऐसियांचा संग देई नारायणा । बोलावा वचना जयांचिया ॥ध्रु.॥

उत्तम सेवन सितळ कंठासी । पुष्टी कांती तैसी दिसे वरी ॥२॥

तुका म्हणे तैसें होइजेत संगें । वास लागे अंगें चंदनाच्या ॥३॥

३०३६

पंढरीसी जा रे आलेनो संसारा । दीनाचा सोयरा पांडुरंग ॥१॥

वाट पाहे उभा भेटीची आवडी । कृपाळूं तांतडी उतावीळ ॥ध्रु.॥

मागील परिहार पुढें नेहे सीण । जालिया दर्षणें एकवेळा ॥२॥

तुका म्हणे नेदी आणिकांचे हातीं । बैसला तो चत्तिीं निवडेना ॥३॥

३०३७

न कळे तें कळों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥१॥

न दिसे तें दिसों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥ध्रु.॥

न बोलों तें बोलों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥२॥

न भेटे तें भेटों येईंल आपण । करितां चिंतन विठोबाचें ॥३॥

अलभ्य तो लाभ होईंल अपार । नाम निरंतर म्हणतां वाचे ॥४॥

तुका म्हणे आसक्त जीव सर्वभावें । तरतील नांवें विठोबाच्या ॥५॥

३०३८

बहुजन्में केला लाग । तो हा भाग लाधलों ॥१॥

जीव देइन हा बळी । करीन होळी संसारा ॥ध्रु.॥

गेलें मग नये हाता । पुढती चिंता वाटतसे ॥२॥

तुका म्हणे तांतड करूं । पाय धरूं बळकट ॥३॥

३०३९

भक्तिप्रेमसुख नेणवे आणिकां । पंडित वाचकां ज्ञानियांसी ॥१॥

आत्मनिष्ठ जरी जाले जीवन्मुक्त । तरी भक्ति सुख दुर्लभ त्यां ॥२॥

तुका म्हणे कृपा करिल नारायण । तरि च हें वर्म पडे ठायीं ॥३॥

३०४०

दुधाळ गाढवी जरी जाली पाहे । पावेल ते काय धेनुसरी ॥१॥

कागाचिया गळा पुष्पाचिया माळा । हंसाची तो कळा काय जाणे ॥ध्रु.॥

मर्कटें अंघोळी लावियेले टिळे । ब्राम्हणाचे लीळे वर्तूं नेणे ॥२॥

जरी तो ब्राम्हण जाला कर्मभ्रष्ट । तुका म्हणे श्रेष्ठ तिहीं लोकीं ॥३॥

३०४१

देव भक्तालागीं करूं नेदी संसार । अंगें वारावार करोनि ठेवी ॥१॥

भाग्य द्यावें तरी अंगीं भरे ताठा । म्हणोनि करंटा करोनि ठेवी ॥ध्रु.॥

स्त्री द्यावी गुणवंती नसती गुंते आशा । यालागीं कर्कशा पाठी लावी ॥२॥

तुका म्हणे मज प्रचित आली देखा । आणीक या लोकां काय सांगों ॥३॥

३०४२

वाघें उपदेशिला कोल्हा । सुखें खाऊं द्यावें मला ॥१॥

अंतीं मरसी तें न चुके । मज ही मारितोसी भुके ॥ध्रु.॥

येरू म्हणे भला भला । निवाड तुझ्या तोंडें जाला ॥२॥

देह तंव जाणार । घडेल हा उपकार ॥३॥

येरू म्हणे मनीं । ऐसें जावें समजोनि ॥४॥

गांठी पडली ठका ठका । त्याचा धर्म बोले तुका ॥५॥

३०४३

जेथें आठवती स्वामीचे ते पाय । उत्तम ते ठाय रम्य स्थळ ॥१॥

रान अथवा घर एकांत लोकांत । समाधान चत्ति तें ते घडी ॥ध्रु.॥

धन्य तो हा काळ सरे आनंदरूप । वाहातां संकल्प गोविंदाचे ॥२॥

तुका म्हणे लाभकाळ ते चि जीणें । भाग्य नारायण उत्तम तें ॥३॥

३०४४

तुज न भें मी कळिकाळा । मज नामाचा जिव्हाळा ॥१॥

माझा बळिया नेणसी कोण । संतां साहे नारायण ॥ध्रु.॥

शंख वधिला सागरीं । वेद घेउनि आला चारी ॥२॥

कूर्में दैत्य वधिला जेठी । हात पाय लपवी पोटीं ॥३॥

वाराहरूप धरिलें गाढें । धरा प्रतापें धरिली दाढे ॥४॥

हिरण्यकश्यप विदारिला । भक्त प्रल्हाद रक्षिला ॥५॥

वामन जाला दिनानाथ । बळी पाताळीं घातला दैत्य ॥६॥

छेदुनियां सहस्र भुजा । कामधेनु आणिली वोजा ॥७॥

शिळा प्रतापें सागरीं तारी । स्थापी बिभीषण रावण मारी ॥८॥

मारोनियां कंसराव । पिता सोडविला वसुदेव ॥९॥

पांचाळीसी गांजितां वैरी । वस्त्रें आपण जाला हरी ॥१०॥

गजेंद्र स्मरे राम राम । त्यासी पाववी वैकुंठधाम ॥११॥

तुका म्हणे हरिरूप जाले । पुन्हा जन्मा नाहीं आले ॥१२॥

३०४५

सर्वा भूतीं द्यावें अन्न । द्रव्य पात्र विचारोन । उपतिष्ठे कारण । तेथें बीज पेरीजे ॥१॥

पुण्य करितां होय पाप । दुग्ध पाजोनि पोशिला साप । करोनि अघोर जप । दुःख विकत घेतलें ॥ध्रु.॥

भूमी पाहातां नाहीं वेगळी । माळ बरड एक काळी । उत्तम निराळी । मध्यम कनिष्ठ ॥२॥

म्हणोनि विवेकें । कांहीं करणें निकें । तुका म्हणे फिकें । रुची नेदी मिष्टान्न ॥३॥

३०४६

देवावरी भार । वृत्ति अयाचित सार ॥१॥

देह देवाचे सांभाळी । सार योजे यथाकाळीं ॥ध्रु.॥

विश्वासीं निर्धार । विस्तारील विश्वंभर ॥२॥

तुका म्हणे व्हावें । बळ एक चि जाणावें ॥३॥

३०४७

वर्त्ततां बासर । काय करावें शरीर ॥१॥

ठेवा नेमून नेमून । माझें तुमचे पायीं मन ॥ध्रु.॥

नेदाविया वृत्ती । कोठें फांकों चि श्रीपती ॥२॥

तुका म्हणे भले । जन्मा येऊनियां जाले ॥३॥

३०४८

केली प्रज्ञा मनाशीं । तई मी दास सत्यत्वेशीं । नेईंन पायांपाशीं । स्वामी मूळ पंढरिये ॥१॥

तोंवरी हें भरीं पोट । केला तो मिथ्या बोभाट । नाहीं सांपडली वाट । सइराट फिरतसें ॥ध्रु.॥

ज्यावें आदराचें जिणें । स्वामी कृपा करी तेणें । पाळिल्या वचनें । सख्यत्वाचा अनुभव ॥२॥

घडे तैसें घडो आतां । मायबापाची सत्ता । तुका म्हणे चिंता । काय पाहें मारगा ॥३॥

३०४९

नेत्र झाकोनियां काय जपतोसी । जंव नाहीं मानसीं भावप्रेम ॥१॥

उघडा मंत्र जाणा राम कृष्ण म्हणा । तुटती यातना गर्भवास ॥ध्रु.॥

मंत्र यंत्र कांहीं करिसी जडी बुटी । तेणें भूतसृष्टी पावशील ॥२॥

सार तुका जपे बीजमंत्र एक । भवसिंधुतारक रामकृष्ण ॥३॥

३०५०

संत मारगीं चालती । त्यांची लागो मज माती ॥१॥

काय करावीं साधनें । काय नव्हे एक तेणें ॥ध्रु.॥

शेष घेईंन उच्छिष्ट । धाय धणीवरी पोट ॥२॥

तुका म्हणे संतां पायीं । जीव ठेविला निश्चयीं ॥३॥

३०५१

जैसें तैसें बाळ मातेसी आवडे । बोलतां बोबडे शब्द गोड ॥१॥

आपुले आवडी लेववी खाववी । पाहोनियां जीवीं सुख वाटे ॥२॥

तुका म्हणे काय देऊं परिहार । काय ते साचार जाणतसें ॥३॥

३०५२

देवाचिया वस्त्रा स्वप्नीं ही नाठवी । स्त्रियेसी पाठवी उंच साडी ॥१॥

गाईंचें पाळण नये चि विचारा । अश्वासी खरारा करी अंगें ॥ध्रु.॥

लेकराची रास स्वयें धांवें क्षाळूं । न म्हणे प्रक्षाळूं द्विजपायां ॥२॥

तुका म्हणे त्याच्या तोंडावरि थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥३॥

३०५३

उरा लावी उर आळंगितां कांता । संतासी भेटतां अंग चोरी ॥१॥

अतीत देखोनि होय पाठमोरा । व्याह्यासी सामोरा जाय वेगीं ॥ध्रु.॥

द्विजा नमस्कारा मनीं भाव कैचा । तुकाऩचे दासीचा लेंक होय ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥३॥

३०५४

ब्रम्हज्ञान जरी कळें उठाउठी । तरि कां हिंपुटी वेदशास्त्रें ॥१॥

शास्त्रांचे भांडण जप तीर्थाटणें । उर्वीचें भ्रमण या च साटीं ॥ध्रु.॥

याचसाटीं जप याचसाटीं तप । व्यासें ही अमुप ग्रंथ केले ॥२॥

या च साटीं संतपाय हे सेवावे । तरि च तरावें तुका म्हणे ॥३॥

३०५५

गायत्री विकोन पोट जे जाळिती । तया होय गति यमलोकीं ॥१॥

कन्येचा जे नर करिती विकरा । ते जाती अघोरा नरकपाता ॥ध्रु.॥

नाम गाऊनियां द्रव्य जे मागती । नेणों तयां गति कैसी होय ॥२॥

आमुचा सांगाती आहे तो श्रीहरि । न लगे दुराचारी तुका म्हणे ॥३॥

३०५६

साधूच्या दर्शना लाजसी गव्हारा । वेश्येचिया घरा पुष्पें नेसी ॥१॥

वेश्या दासी मुरळी जगाची वोंवळी । ते तुज सोंवळी वाटे कैशी ॥२॥

तुका म्हणे आतां लाज धरीं बुच्या । टांचराच्या कुच्या मारा वेगीं ॥३॥

३०५७

राउळासी जातां त्रास मानी मोठा । बैसतो चोहोटां आदरेशीं ॥१॥

न करी स्नान संध्या म्हणे रामराम । गुरुगुडीचे प्रेम अहर्निशी ॥ध्रु.॥

देवाब्राम्हणासी जाईंना शरण । दासीचे चरण वंदी भावें ॥२॥

सुगंध चंदन सांडोनियां माशी । बसे दुगपधीशीं अतिआदरें ॥३॥

तुका म्हणे अरे ऐक भाग्यहीना । कां रे रामराणा विसरसी ॥४॥

३०५८

दुर्बुद्धि ते मना । कदा नुपजो नारायणा ॥१॥

आतां ऐसें करीं । तुझे पाय चत्तिीं धरीं ॥ध्रु.॥

उपजला भाव । तुमचे कृपे सद्धिी जावो ॥२॥

तुका म्हणे आतां । लाभ नाहीं या परता ॥३॥

३०५९

तरुवर बीजा पोटीं । बीज तरुवरा सेवटीं ॥१॥

तैसें तुम्हां आम्हां जालें । एकीं एक सामावलें ॥ध्रु.॥

उदकावरील तरंग । तरंग उदकाचें अंग ॥२॥

तुका म्हणे बिंबच्छाया । ठायीं पावली विलया ॥३॥

३०६०

साकरेच्या गोण्या बैलाचिये पाठी । तयासी सेवटीं करबाडें ॥१॥

मालाचे पैं पेटे वाहाताती उंटें । तयालागीं कांटे भक्षावया ॥ध्रु.॥

वाउगा हा धंदा आशा वाढविती । बांधोनियां देती यमा हातीं ॥२॥

ज्यासी असे लाभ तो चि जाणे गोडी । येर तीं बापुडीं सिणलीं वांयां ॥३॥

तुका म्हणे शहाणा होई रे गव्हारा । चोर्‍यासीचा फेरा फिरों नको ॥४॥

३०६१

चिरगुटें घालूनि वाढविलें पोट । गर्‍हवार बोभाट जनामध्यें ॥१॥

लटिके चि डोहळे दाखवी प्रकार । दुध स्तनीं पोर पोटीं नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे अंतीं वांज चि ते खरी । फजिती दुसरी जनामध्यें ॥३॥

३०६२

माझी सर्व चिंता आहे विठोबासी । मी त्याच्या पायांसी न विसंभें ॥१॥

विसरतां रूप क्षण एक चत्तिीं । जिवलग मूर्ती सांवळी ते ॥ध्रु.॥

विसरतां हरी क्षण एक घडी । अंतरली जोडी लक्षलाभ ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या विठोबाचे पाये । संजीवनी आहे हृदयामाजी ॥३॥

३०६३

काय तीं करावीं मोलाचीं माकडें । नाचत ती पुढें संसाराच्या ॥१॥

झाडा देतेवेळे विचकिती दांत । घेती यमदूत दंडवरी ॥ध्रु.॥

हात दांत कान हलविती मान । दाखविती जन मानावया ॥२॥

तुका म्हणे किती जालीं हीं फजित । मागें नाहीं नीत भारवाही ॥३॥

३०६४

थोर ती गळाली पाहिजे अहंता । उपदेश घेतां सुख वाटे ॥१॥

व्यर्थ भराभर केलें पाठांतर । जोंवरी अंतर शुद्ध नाहीं ॥ध्रु.॥

घोडें काय थोडें वागवितें ओझें । भावेंविण तैसें पाठांतर ॥२॥

तुका म्हणे धरा निष्ठावंत भाव । जरी पंढरीराव पाहिजे तो॥३॥

३०६५

जाय जाय तूं पंढरी । होय होय वारकरी ॥१॥

सांडोनियां वाळवंट । काय इच्छिसी वैकुंठ ॥ध्रु.॥

खांद्या पताकांचे भार । तुळसीमाळा आणि अबीर ॥२॥

साधुसंतांच्या दाटणी । तुका जाय लोटांगणीं ॥३॥

३०६६

जगीं ऐसा बाप व्हावा । ज्याचा वंश मुक्तिस जावा ॥१॥

पोटा येतां हरलें पापा । ज्ञानदेवा मायबापा ॥ध्रु.॥

मुळीं बाप होता ज्ञानी । तरी आम्ही लागलों ध्यानीं ॥२॥

तुका म्हणे मी पोटींचें बाळ । माझी पुरवा ब्रम्हींची आळ ॥३॥

३०६७

संतांच्या हेळणे बाटलें जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड चर्मकाचें ॥१॥

भेसळीचें वीर्य ऐशा अनुभवें । आपुलें परावें नाहीं खळा ॥ध्रु.॥

संतांचा जो शोध करितो चांडाळ । धरावा विठाळ बहु त्याचा ॥२॥

तुका म्हणे केली प्रज्ञा या च साटीं । कांहीं माझे पोटीं शंका नाहीं ॥३॥

३०६८

बहु टाळाटाळी । होतां भोवताहे कळी ॥१॥

बरें नव्हेल सेवटीं । भय असों द्यावें पोटीं ॥ध्रु.॥

मुरगाळी कान । घुसमाडील सावधान ॥२॥

अबोलणा तुका । ऐसें कोणी लेखूं नका ॥३॥

३०६९

जिव्हे जाला चळ । नेये अवसान ते पळ ॥१॥

हें चि वोसनावोनी उठी । देव सांटविला पोटीं ॥ध्रु.॥

नाहीं ओढा वारा । पडिला प्रसंग तो बरा ॥२॥

तुका म्हणे जाली । मज हे अनावर बोली ॥३॥

३०७०

गोहो यावा गांवा । ऐसे नवस करी आवा ॥१॥

कैचें पुण्य तया गांठी । व्रतें वेची लोभासाटीं ॥ध्रु.॥

वाढावें संतान । गृहीं व्हावें धनधान्य ॥२॥

मागे गारगोटी । परिसाचीये साटोवाटी ॥३॥

तुका म्हणे मोल । देउन घेतला सोमवल ॥४॥

३०७१

बाळपणें ऐसीं वरुषें गेलीं बारा । खेळतां या पोरा नानामतें ॥१॥

विटू दांडू चेंडू लगोरया वाघोडीं । चंपे पेंड खडी एकीबेकी ॥ध्रु.॥

हमामा हुंबरी पकव्याच्या बारे । खेळे जंगीभोंवरे चुंबाचुंबी ॥२॥

सेलडेरा आणि निसरभोंवडी । उचली बाले धोंडी अंगबळें ॥३॥

तुका म्हणे ऐसें बाळपण गेलें । मग तारुण्य आलें गर्वमूळ ॥४॥

३०७२

तारुण्याच्या मदें न मनी कोणासी । सदा मुसमुसी खूळ जैसा ॥१॥

अंठोनी वेंठोनीं बांधला मुंडासा । फिरतसे म्हैसा जनामधीं ॥ध्रु.॥

हातीं दीडपान वरती च मान । नाहीं तो सन्मान भलियांसी ॥२॥

श्वानाचिया परी हिंडे दारोदारीं । पाहे परनारी पापदृष्टी ॥३॥

तुका म्हणे ऐसा थोर हा गयाळी । करितां टवाळी जन्म गेला ॥४॥

३०७३

म्हातारपणीं थेटे पडसें खोकला । हात कपाळाला लावुनि बैसे ॥१॥

खोबरियाची वाटी जालें असे मुख । गळतसे नाक श्लेष्मपुरी ॥ध्रु.॥

बोलों जातां शब्द नये चि हा नीट । गडगडी कंठ कफ भारी ॥२॥

सेजारी म्हणती मरेना कां मेला । आणिला कांटाळा येणें आम्हां ॥३॥

तुका म्हणे आतां सांडुनी सर्वकाम । स्मरा राम राम क्षणक्षणा ॥४॥

३०७४

जेथें कीर्तन करावें । तेथें अन्न न सेवावें ॥१॥

बुका लावूं नये भाळा । माळ घालूं नये गळां ॥ध्रु.॥

तटावृषभासी दाणा । तृण मागों नये जाणा ॥२॥

तुका म्हणे द्रव्य घेती । देती ते ही नरका जाती ॥३॥

३०७५

लंकेमाजी घरें किती तीं आइका । सांगतसें संख्या जैसीतैसी ॥१॥

पांच लक्ष घरें पाषाणांचीं जेथें । सात लक्ष तेथें विटेबंदी ॥ध्रु.॥

कोटि घरें जेथें कांशा आणि तांब्याचीं । शुद्ध कांचनाचीं सप्त कोटी ॥२॥

तुका म्हणे ज्याची संपदा एवढी । सांगातें कवडी गेली नाहीं ॥३॥

३०७६

व्यभिचारिणी गणिका कुंटणी । विश्वास चि मनीं राघोबाचा ॥१॥

ऐसी ही पापिणी वाइली विमानी । अचळ भुवनीं टेवियेली ॥ध्रु.॥

पतितपावन तिहीं लोकीं ठसा । कृपाळू कोंवसा अनाथांचा ॥२॥

तुका म्हणे विठोबाची धरा सोय । आणिक उपाय नेणों किती ॥३॥

३०७७

गजेंद्र तो हस्ती सहस्र वरुषें । जळामाजी नक्रें पीडिलासे ॥१॥

सुहुदव सांडिलें कोणी नाहीं साहे । अंतीं वाट पाहे विठो तुझी ॥ध्रु.॥

कृपेच्या सागरा माझ्या नारायणा । तया दोघांजणा तारियेलें ॥२॥

तुका म्हणे नेले वाऊनि विमानी । मी ही आईंकोनी विश्वासलों ॥३॥

३०७८

ब्रम्हयाचे वेद शंखासुरें नेले । त्यासाटीं धरिलें मत्स्यरूप ॥१॥

तेणें आत्मा नव्हता नेला ब्रम्हांडासी । काय ब्रम्हयासी नव्हतें ज्ञान ॥ध्रु.॥

परि तेणें धावा केला आवडीनें । जाले नारायण कृपासिंधु ॥२॥

तुका म्हणे विठोबा मी नामधारक । पोसनें सेवक भेटी देई ॥३॥

३०७९

देवीं आणि दैतीं सिंधू गुसळिला । भार पृथ्वीस जाला साहावेना ॥१॥

जालासी कासव धरिली पाठीवरी । चिंता तुज हरी सकळांची ॥ध्रु.॥

तये काळीं देव करिताती स्तुती । कृपाळु श्रीपती म्हणोनियां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे उदंड पवाडे । ज्यासी सहस्र तोंडें सिणला तो ही ॥३॥

३०८०

हिरण्याक्ष दैत्य मातला जे काळीं । वरदानें बळी शंकराच्या ॥१॥

इंद्रपदराज्य घेतलें हिरोनी । देवा चक्रपाणी म्हणती धांव ॥ध्रु.॥

तइं पांडुरंगा शूकर जालेती । तया दैत्यपती मारविले ॥२॥

तुका म्हणे ज्यांचीं राज्यें त्यांसी दिलीं । ऐसी तूं माउली पांडुरंगा ॥३॥

३०८१

प्रल्हादाकारणें नरसिंहीं जालासी । त्याचिया बोलासी सत्य केलें ॥१॥

राम कृष्ण गोविंदा नारायणा हरि । गर्जे राजद्वारीं भक्तराज ॥ध्रु.॥

विठ्ठल माधव मुकुंद केशव । तेणें दैत्यराव दचकला ॥२॥

तुका म्हणे तयां कारणें सगुण । भक्तांचें वचन सत्य केलें ॥३॥

३०८२

नामाचें सामर्थ्य कां रे दवडीसी । कां रे विसरसी पवाडे हे ॥१॥

खणखणां हाणती खर्ग प्रल्हादासी । न रुपे आंगासी किंचित ही ॥ध्रु.॥

राम कृष्ण हरी ऐसी मारी हाक । तेणें पडे धाक बळियासी ॥२॥

असों द्यावीं सामर्थ्या ऐसिया कीर्तीचीं । आवडी तुक्याची भेटी देई ॥३॥

३०८३

वाटीभर विष दिलें प्रल्हादासी । निर्भय मानसीं तुझ्याबळें ॥१॥

भोक्ता नारायण केलें तें प्राशन । प्रतापें जीवन जालें तुझ्या ॥ध्रु.॥

नामाच्या चिंतनें विषाचें तें आप । जाहालें देखत नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे तुझे बडिवार । सिणला फणीवर वर्णवेना ॥३॥

३०८४

अग्निकुंडामध्यें घातला प्रल्हाद । तरी तो गोविंद विसरेना ॥१॥

पितियासी म्हणे व्यापक श्रीहरि । नांदतो मुरारी सर्वां ठायीं ॥ध्रु.॥

अग्निरूपें माझा सखा नारायण । प्रल्हाद गर्जून हाक मारी ॥२॥

तुका म्हणे अग्नि जाहाला शीतळ । प्रताप सबळ विठो तुझा ॥३॥

३०८५

कोपोनियां पिता बोले प्रल्हादासी । सांग हृषीकेशी कोठें आहे ॥१॥

येरू म्हणे काष्ठीं पाषाणीं सकळीं । आहे वनमाळी जेथें तेथें ॥ध्रु.॥

खांबावरी लात मारिली दुर्जनें । खांबीं नारायण म्हणतां चि ॥२॥

तुका म्हणे कैसा खांब कडाडिला । ब्रम्हा दचकला सत्यलोकीं ॥३॥

३०८६

डळमळिला मेरु आणि तो मांदार । पाताळीं फणिवर डोईं झाडी ॥१॥

लोपे तेजें सूर्य आणीक हा चंद्र । कांपतसे इंद्र थरथरां ॥ध्रु.॥

ऐसें रूप उग्र हरीनें धरिलें । दैत्या मारियेलें मांडीवरी॥२॥

तुका म्हणे भक्तांकारणें श्रीहरि । बहु दुराचारी निर्दाळिले ॥३॥

३०८७

बहुत कृपाळु दीनाचा दयाळु । जगीं भक्तवत्सळु नाम तुझें ॥१॥

मानियेला चत्तिीं बळीचा उपकार । अझूनि त्याचें द्वार राखसील ॥ध्रु.॥

काय त्याच्या भेणें बैसलासी द्वारीं । नाहीं तुज हरि कृपा बहु ॥२॥

तुका म्हणे भक्तजनाची ममता । तुम्हांसी अनंता अलोलिक ॥३॥

३०८८

पांडुरंगा तुझे काय वाणूं गुण । पवाडे हे धन्य जगीं तुझे ॥१॥

दंडिलें दुर्वासा सुरा असुरानें । तो आला गार्‍हाणें सांगावया ॥ध्रु.॥

बळिचिये द्वारीं तुम्ही बैसलेती । दुर्वास विनंती करी भावें ॥२॥

तुका म्हणे कृपासागरा श्रीहरी । तुझी भक्तावरी प्रेमच्छाया ॥३॥

३०८९

दुर्वासया स्वामी गुंतलों भाकेसी । पुसा जा बळीसी निरोप द्यावा ॥१॥

त्याचे आज्ञेविण आम्हां येतां नये । द्वारपाळ राहें होऊनियां ॥ध्रु.॥

पुसे दुर्वासया बळीसी जाऊनि । येरू म्हणे झणी बोलों नका ॥२॥

तुका म्हणे केला अन्यत्राचा त्याग । तेव्हां पांडुरंग सखा जाला ॥३॥

३०९०

बळी म्हणे आजि दुर्वासया स्वामी । मागों नका तुम्ही नारायणा ॥१॥

बहुतां प्रयासीं जोडला श्रीहरी । बैसविला द्वारीं राखावया ॥ध्रु.॥

परतला दुर्वास मग हो तेथूनि । चिंतातुर मनीं उद्वेगला ॥२॥

काय तूं एकाचा आहेसी अंकित । होई कृपावंत तुका म्हणे ॥३॥

३०९१

त्रैलोकींचा नाथ सकळांचा आधार । बळिचें तुवां घर धरियेलें ॥१॥

आम्हां मोकलिलें कोणां निरविलें । कोणा हातीं दिले तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥

अनाथांचा बंधु दासांचा कैवारी । ब्रिदें तुझीं हरी जाती वांयां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें बोलिला दुर्वास । वाटला संतोष पांडुरंगा ॥३॥

३०९२

बोलिलेती ते देवॠषी दुर्वासया । जाय पुसावया मागत्यानें ॥१॥

मागुता दुर्वास पुसे बळिराया । निरोप जावया देई देवा ॥ध्रु.॥

बळी म्हणे त्यासी जाय मी न म्हणें । जाईंल नारायण लागला ची ॥२॥

मजपाशीं राहें कोठें तरीं जाय । तुका म्हणे पाय न सोडीं मी ॥३॥

३०९३

दुर्वासें निरोप आणिला ये रिती । मग वाढलेती नारायणा ॥१॥

ठेविलें चरण बळिचिये द्वारीं । शीर अंगावरी लांबविलें ॥ध्रु.॥

पाडियेलें द्वार द्वारावतियेसी । वरि हृषीकेशी निघालेती ॥२॥

तेथूनियां नाम पडिलें द्वारका । वैकुंठनायका तुका म्हणे ॥३॥

३०९४

मुरुकुश दोन्ही मारिले आसुर । दुर्वास ॠषीश्वर सुखी केला ॥१॥

मारियेला मुरु म्हणोनी मुरारी । नाम तुझें हरी पडियेलें ॥ध्रु.॥

पूवाअहुनी ऐसा भक्तिप्रतिपाळ । केला त्वां सांभाळ नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे ये चि वेळे काय जालें । कां सोंग धरिलें मोहनाचें ॥३॥

३०९५

गुरुपादाग्रींचें जळ । त्यास मानी जो विटाळ ॥१॥

संतीं वाळिला जो खळ । नरकीं पचे चिरकाळ ॥ध्रु.॥

गुरुतीर्थी अनमान । यथासांग मद्यपान ॥२॥

गुरुअंगुष्टा न चोखी । मुख घाली वेश्येमुखीं ॥३॥

तुका म्हणे सांगों किती । मुखीं पडो त्याचे माती ॥४॥

३०९६

वाढविलें कां गा । तुम्ही एवढें पांडुरंगा ॥१॥

काय होती मज चाड । एवढी करावया बडबड ॥ध्रु.॥

ब्रम्हसंतर्पण । लोकीं करावें कीर्तन ॥२॥

निमित्याचा धणी । तुका म्हणे नेणे कोणी ॥३॥

३०९७

साही शास्त्रां अतिदुरी तो परमात्मा श्रीहरि । तो दशरथाचे घरीं क्रीडतो राम ॥१॥

शिवाचें निजदेह वाल्मीकाचें निजगुहे । तो भिल्लटीचीं फळें खाय श्रीराम तो ॥ध्रु.॥

योगियांचे मनीं नातुडे चिंतनीं । वानरांचे कानीं गोष्टी सांगे ॥२॥

चरणीं शिळा उद्धरी नामें गणिका तारी । तो कोळिया घरीं पाहुणा राम ॥३॥

क्षण एक सुरवरा नातुडे नमस्कारा । तो रिसा आणि वानरा क्षम दे राम ॥४॥

राम सांवळा सगुण राम योगियाचें ध्यान । राम राजीवलोचन तुका चरण वंदितो ॥५॥

३०९८

विठ्ठल माझा जीव विठ्ठल माझा भाव । कुळधर्म देव विठ्ठल माझा ॥१॥

विठ्ठल माझा गुरु विठ्ठल माझा तारूं । उतरील पारु भवनदीचा ॥ध्रु.॥

विठ्ठल माझी माता विठ्ठल माझा पिता । विठ्ठल चुलता बहिणी बंधु ॥२॥

विठ्ठल हे जन विठ्ठल माझें मन । सोयरा सज्जन विठ्ठल माझा ॥३॥

तुका म्हणे माझा विठ्ठल विसावा । नश्वरित गांवा जाइन त्याच्या ॥४॥

३०९९

न मनावी चिंता । कांहीं माझेविशीं आतां ॥१॥

ज्याणें लौकिक हा केला । तो हें निवारिता भला ॥ध्रु.॥

माझे इच्छे काय । होणार ते एक ठाय ॥२॥

सुखा आणि दुःखा । म्हणे वेगळा मी तुका ॥३॥

३१००

माझा पाहा अनुभव । केला देव आपुला ॥१॥

बोलविलें तें चि द्यावें । उत्तर व्हावें ते काळीं ॥ध्रु.॥

सोडिलिया जग निंद्य । मग गोविंद म्हणियारा ॥२॥

तुका म्हणे धीर केला । तेणें याला गोविलें ॥३॥

३१०१

जिंकावा संसार । येणें नांवें तरी शूर ॥१॥

येरें काय तीं बापुडीं । कीर अहंकाराचीं घोडीं ॥ध्रु.॥

पण ऐशा नांवें । देवा धरिजेतो भावें ॥२॥

तुका म्हणे ज्यावें । सत्य कीर्तीनें बरवें ॥३॥

३१०२

सरे ऐसें ज्याचें दान । त्याचे कोण उपकार ॥१॥

नको वाढूं ऐसें काचें । दे वो साच विठ्ठला ॥ध्रु.॥

रडत मागें सांडी पोर । ते काय थोर माउली ॥२॥

तुका म्हणे कीर्ति वाढे । धर्म गाढे ते ऐसे ॥३॥

३१०३

तुटे मायाजाळ विघडे भवसिंधू । जरि लागे छंदु हरिनामें ॥१॥

येर कर्म धर्म करितां ये कळी । माजी तरला बळी कोण सांगा ॥ध्रु.॥

न पढवे वेद नव्हे शास्त्रबोध । नामाचे प्रबंध पाठ करा ॥२॥

न साधवे योग न करवे वैराग्य । साधा भक्तिभाग्य संतसंगें ॥३॥

नव्हे अनुष्ठान न कळे ब्रम्हज्ञान । करावी सोपान कृष्णकथा ॥४॥

तुका म्हणे वर्म दावियेलें संतीं । यापरती विश्रांति आणिक नाहीं ॥५॥

३१०४

लोभावरी ठेवुनि हेत । करी असत्य न्याय नीत ॥१॥

त्याच्या पूर्वजां पतन । नरकीं किडे होती जाण ॥ध्रु.॥

कोटिगोहत्यापातक । त्यासी घडेल निष्टंक ॥२॥

मासां श्रवे जे सुंदरा । पाजी विटाळ पितरां ॥३॥

तुका म्हणे ऐसियासी । यम गांजील सायासी ॥४॥

३१०५

देह जाईंल जाईंल । यासी काळ बा खाईंल ॥१॥

कां रे नुमजसी दगडा । कैचे हत्ती घोडे वाडा ॥ध्रु.॥

लोडें बालिस्तें सुपती । जरा आलिया फजिती ॥२॥

शरीरसंबंधाचें नातें । भोरड्या बुडविती सेतातें ॥३॥

अझुनि तरी होई जागा । तुका म्हणे पुढें दगा ॥४॥

३१०६

मागें बहुतां जनां राखिलें आडणी । धांवसी निर्वाणी नाम घेतां ॥१॥

ऐसें ठावें जालें मज बरव्या परी । म्हणऊनि करीं धांवा तुझा ॥ध्रु.॥

माझेविशीं तुज पडिला विसरु । आतां काय करूं पांडुरंगा ॥२॥

अझुनि कां नये तुम्हासी करुणा । दुरि नारायणा धरिलें मज ॥३॥

तुका म्हणे जीव जाऊं पाहे माझा । आतां केशीराजा घालीं उडी ॥४॥

३१०७

कळलें माझा तुज नव्हे रे आठव । काय काज जीव ठेवूं आतां ॥१॥

तूं काय करिसी माझिया संचिता । धिग हे अनंता जालें जिणें ॥ध्रु.॥

पतितपावन राहिलों या आशा । आइकोनि ठसा कीर्ती तुझी ॥२॥

आतां कोण करी माझा अंगीकार । कळलें निष्ठ‍ जालासी तूं ॥३॥

तुका म्हणे माझी मांडिली निरास । करितों जीवा नास तुजसाटीं ॥४॥

३१०८

तरि कां मागें वांयां कीर्ती वाढविली । जनांत आपुली ब्रिदावळी ॥१॥

साच करितां आतां फिरसी माघारा । ठायींचें दातारा नेणवेचि ॥ध्रु.॥

संतांसी श्रीमुख कैसें दाखविसी । पुढें मात त्यांसी सांगईंन ॥२॥

घेईंन डांगोरा तुझिया नामाचा । नव्हे अनाथांचा नाथ ऐसा ॥३॥

तुका म्हणे आधीं राहिलों मरोनि । तूं कां होसी धनी निमित्याचा ॥४॥

३१०९

आम्ही तुझ्या दासीं । जरि जावें पतनासी ॥१॥

तरि हें दिसे विपरीत । कोठें बोलिली हे नीत ॥ध्रु.॥

तुझें नाम कंठीं । आम्हां संसार आटी ॥२॥

तुका म्हणे काळ । करी आम्हांसी विटाळ ॥३॥

३११०

लाजती पुराणें । वेदां येऊं पाहे उणें ॥१॥

आम्ही नामाचे धारक । किविलवाणीं दिसों रंक ॥ध्रु.॥

बोलिले ते संतीं । बोल वायांविण जाती ॥२॥

तुका म्हणे देवा । रोकडी हे मोडे सेवा ॥३॥

३१११

आहारनिद्रे न लगे आदर । आपण सादर ते चि होय ॥१॥

परमितेविण बोलणें ते वांयां । फार थोडें काया पिंड पीडी ॥ध्रु.॥

समाधान त्याचें तो चि एक जाणे । आपुलिये खुणे पावोनियां ॥२॥

तुका म्हणे होय पीडा ते न करीं । मग राहें परी भलतिये ॥३॥

३११२

भूमि अवघी शुद्ध जाणा । अमंगळ हे वासना ॥१॥

तैसे वोसपले जीव । सांडी नसतां अंगीं घाव ॥ध्रु.॥

जीव अवघे देव । खोटा नागवी संदेह ॥२॥

तुका म्हणे शुद्ध । मग तुटलिया भेद ॥३॥

३११३

सरतें माझें तुझें । तरि हें उतरतें ओझें ॥१॥

न लगे सांडावें मांडावें । आहे शुद्ध चि स्वभावें ॥ध्रु.॥

घातला तो आशा । मोहोजाळें गळां फासा ॥२॥

सुखदुःखाचा तो मान । नाहीं दुःखाचा तो शीण ॥३॥

करितां नारायण । एवढें वेचितां वचन ॥४॥

लाभ हानि हे समान । तैसा मान अपमान ॥५॥

तुका म्हणे याचें । नांव सोंवळें साचें ॥६॥

३११४

तुज करितां होती ऐसे । मूढ चतुर पंडित पिसे॥१॥

परि वर्म नेणे तें कोणी । पीडाखाणी भोगितील ॥ध्रु.॥

उलंघितें पांगुळ गिरी । मुकें करी अनुवाद ॥२॥

पापी होय पुण्यवंत । न करी घात दुर्जन ॥३॥

अवघें हेळामात्रें हरि । मुक्त करी ब्रम्हांड ॥४॥

तुका म्हणे खेळे लीळा । पाहे वेगळा व्यापूनि ॥५॥

३११५

पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥१॥

पुरोनि उरे खातां देतां । नव्हे खंडन मवितां ॥ध्रु.॥

खोलीं पडे ओली बीज । तरीं च हाता लागे निज ॥२॥

तुका म्हणे धणी । विठ्ठल अक्षरें या तिन्ही ॥३॥

३११६

करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥

अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥

येथें भुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥

तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥

३११७

घालिती पव्हया । वाटे अनाथाच्या दया ॥१॥

तैसें कां हें नये करूं । पांडुरंगा आम्हां तारूं ॥ध्रु.॥

रोगियासी काढा । देउनि वारितील पीडा ॥२॥

बुडत्यासाटीं उडी । घालितील कां हे जोडी ॥३॥

सारितील कांटे । पुढें मागिलांचे वाटे ॥४॥

तुका म्हणे भार । घेती भागल्यांचा फार ॥५॥

३११८

नका दंतकथा येथें सांगों कोणी । कोरडे ते मानी बोल कोण ॥१॥

अनुभव येथें व्हावा शिष्टाचार । न चलती चार आम्हांपुढें ॥ध्रु.॥

निवडी वेगळें क्षीर आणि पाणी । राजहंस दोन्ही वेगळालीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें पाहिजे जातीचें । येरा गाबाळाचें काय काम ॥३॥

३११९

न करि त्याचें गांढेपण । नारायण सद्धि उभा ॥१॥

भवसिंधूचा थडवा केला । बोलाविला पाहिजे ॥ध्रु.॥

याचे सोईं पाउल वेचे । मग कैचे आडथळे ॥२॥

तुका म्हणे खरें खोटें । न म्हणे मोटें लहान ॥३॥

३१२०

रिकामें तूं नको मना । राहों क्षणक्षणा ही ॥१॥

वेळोवेळां पारायण । नारायण हें करीं ॥ध्रु.॥

भ्रमणांच्या मोडीं वाटा । न भरें फाटा आडरानें ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या जीवें । हें चि घ्यावें धणीवरी ॥३॥

३१२१

पंचभूतांचिये सांपडलों संदीं । घातलोंसे बंदीं अहंकारें ॥१॥

आपल्या आपण बांधविला गळा । नेणें चि निराळा असतां हो ॥ध्रु.॥

कासया हा सत्य लेखिला संसार । कां हे केले चार माझें माझें ॥२॥

कां नाहीं शरण गेलों नारायणा । कां नाहीं वासना आवरिली ॥३॥

किंचित सुखाचा धरिला अभिळास । तेणें बहु नास केला पुढें ॥४॥

तुका म्हणे आतां देह देऊं बळी । करुनि सांडूं होळी संचिताची ॥५॥

३१२२

देव जाले अवघे जन । माझे गुण दोष हारपले ॥१॥

बरवें जालें बरवें जालें । चत्ति धालें महालाभें ॥ध्रु.॥

दर्पणीचें दुसरें भासे । परि तें असे एक तें ॥२॥

तुका म्हणे सिंधुभेटी । उदका तुटी वाहाळासी ॥३॥

३१२३

बहुत प्रकार परि ते गव्हाचे । जिव्हा नाचे आवडी ॥१॥

सरलें परि आवडी नवी । सिंधु दावी तरंग ॥ध्रु.॥

घेतलें घ्यावें वेळोवेळां । माय बाळा न विसंबे ॥२॥

तुका म्हणे रस राहिला वचनीं । तो चि पडताळूनि सेवीतसें ॥३॥

३१२४

आम्हां सोइरे हरिजन । जनीं भाग्य निकंचन ॥१॥

ज्याच्या धैर्या नाहीं भंग । भाव एकविध रंग ॥ध्रु.॥

भुके तान्हे चत्तिीं । सदा देव आठविती ॥२॥

तुका म्हणे धन । ज्याचें वत्ति नारायण ॥३॥

३१२५

म्हणवितों दास न करितां सेवा । लंडपणें देवा पोट भरीं ॥१॥

खोटें कोठें सरे तुझे पायांपाशीं । अंतर जाणसी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

आचरण खोटें आपणासी ठावें । लटिकें बोलावें दुसरें तें ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा आहें अपराधी । असो कृपानिधी तुम्हां ठावा ॥३॥

३१२६

जळालें तें बाहए सोंग । अंतर व्यंग पडिलिया ॥१॥

कारण तें अंतरलें । वाइट भलें म्हणवितां ॥ध्रु.॥

तांतडीनें नासी । तांतडीनें च संतोषी ॥२॥

तुका म्हणे धीर । नाहीं बुद्धि एक स्थिर ॥३॥

३१२७

चत्तिाचें बांधलें जवळी तें वसे । प्रकाशीं प्रकाशे सर्वकाळ ॥१॥

अंतरीं वसावी उत्तम ते भेटी । होऊं कांहीं तुटी न सके चि ॥ध्रु.॥

ब्रम्हांड कवळे आठवणेसाटीं । धरावा तो पोटीं वाव बरा ॥२॥

तुका म्हणे लाभ घरिचिया घरीं । प्रेमतंतु दोरी न सुटतां॥३॥

३१२८

दुखवलें चत्ति आजिच्या प्रसंगें । बहु पीडा जगें केली देवा ॥१॥

कधीं हा संबंध तोडिसी तें नेणें । आठवूनि मनें पाय असें ॥ध्रु.॥

आणिकांची येती अंतरा अंतरें । सुखदुःख बरेंवाइट तीं ॥२॥

तुका म्हणे घडे एकांताचा वास । तरिच या नास संबंधाचा ॥३॥

३१२९

धनवंत एक बहिर अंधळे । शुभ्र कुष्ठ काळे भोग अंगीं ॥१॥

परारब्धगति न कळे विचित्र । आहे हातीं सूत्र विठोबाचे ॥ध्रु.॥

आणीक रोगांचीं नांवें घेऊं किती । अखंड असती जडोनियां ॥२॥

तुका म्हणे नष्ट संचिताचें दान । पावे खातां पण सुख नेदी ॥३॥

३१३०

भेदाभेदताळा न घडे घालितां । आठवा रे आतां नारायण ॥१॥

येणें एक केलें अवघें होय सांग । अच्युताच्या योगें नामें छंदें ॥ध्रु.॥

भोंवरे खळाळ चोर वाटा घेती । पावल मारिती सिवेपाशीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें भावेंविण पार । न पविजे सार हें चि आहे ॥३॥

३१३१

जे गाती अखंड विठ्ठलाचे गीत । त्यांचे पायीं चत्ति ठेवीन मी ॥१॥

जयांसी आवडे विठ्ठलाचें नाम । ते माझे परम प्राणसखे ॥ध्रु.॥

जयांसी विठ्ठल आवडे लोचनीं । त्यांचें पायवणी स्वीकारीन ॥२॥

विठ्ठलासी जिहीं दिला सर्व भाव । त्यांच्या पायीं ठाव मागईंन ॥३॥

तुका म्हणे रज होईंन चरणींचा । म्हणविती त्यांचा हरिचे दास ॥४॥

३१३२

काय तो विवाद असो भेदाभेद । साधा परमानंद एका भावें ॥१॥

निघोनि आयुष्य जातें हातोहात । विचारीं पां हित लवलाहीं ॥२॥

तुका म्हणे भावभक्ति हे कारण । नागवी भूषण दंभ तो चि ॥३॥

३१३३

देवकीनंदनें । केलें आपुल्या चिंतनें ॥१॥

मज आपुलिया ऐसें । मना लावूनियां पिसें ॥ध्रु.॥

गोवळे गोपाळां । केलें लावूनियां चाळा ॥२॥

तुका म्हणे संग । केला दुरि नव्हे मग॥३॥

३१३४

माझिया जीवासी हे चि पैं विश्रांति । तुझे पाय चत्तिीं पांडुरंगा ॥१॥

भांडवल गांठी आलें सपुरतें । समाधान चत्तिें मानियेलें ॥ध्रु.॥

उदंड उच्चारें घातला पसरु । रूपावरी भरु आवडीचा ॥२॥

तुका म्हणे मज भक्तीची आवडी । अभेदीं तांतडी नाहीं म्हुण ॥३॥

३१३५

एकविध आम्ही न धरूं पालट । न संडूं ते वाट सांपडली ॥१॥

म्हणवूनि केला पाहिजे सांभाळ । माझें बुद्धीबळ पाय तुझे ॥ध्रु.॥

बहुत न कळे बोलतां प्रकार । अंतरा अंतर साक्ष असे ॥२॥

तुका म्हणे आगा जीवांच्या जीवना । तूं चि नारायणा साक्षी माझा ॥३॥

३१३६

राहो ये चि ठायीं । माझा भाव तुझे पायीं ॥१॥

करीन नामाचें चिंतन । जाऊं नेदीं कोठें मन ॥ध्रु.॥

देईंन ये रसीं । आतां बुडी सर्वविशीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । साटी करोनियां जीवा ॥३॥

३१३७

तैसे नहों आम्ही विठ्ठलाचे दास । यावें आणिकांस काकुलती ॥१॥

स्वामिचिया सत्ता ठेंगणें सकळ । आला कळिकाळ हाताखालीं ॥ध्रु.॥

अंकिताचा असे अभिमान देवा । समर्पूनि हेवा असों पायीं ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां इच्छेचें खेळणें । कोड नारायणें पुरवावें ॥३॥

३१३८

मोक्ष देवापाशीं नाहीं । लटिक्या घाई वळिवतें ॥१॥

काय खरें न धरी शुद्धी । गेली बुद्धी भ्रमलें ॥ध्रु.॥

अहंकारास उरलें काईं । पांचांठायीं हें वांटे ॥२॥

तुका म्हणे कुंथे भारें । लटिकें खरें मानुनियां ॥३॥

३१३९

आपला तो एक देव करुनि घ्यावा । तेणेंविण जीवा सुख नव्हे ॥१॥

तें तीं माइकें दुःखाचीं जनितीं । नाहीं आदिअंतीं अवसान ॥ध्रु.॥

अविनाश करी आपुलिया ऐसें । लावीं मना पिसें गोविंदाच्या ॥२॥

तुका म्हणे एका मरणें चि सरें । उत्तम चि उरे कीर्ति मागें ॥३॥

३१४०

आजिचें हें मज तुम्हीं कृपादान । दिलें संतजन मायबापीं ॥१॥

आलीं मुखावाटा अमृतवचनें । उत्तीर्ण तीं येणें नव्हे जन्में ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हीं उदार कृपाळ । शृंगारिलें बाळ कवतुकें ॥३॥

३१४१

स्तुती अथवा निंदा करावी देवाची । अधम तो वेची व्यर्थ वाणी ॥१॥

आइकोनि होती बहिर हे बोल । वेचूनि ते मोल नरका जाती ॥ध्रु.॥

इह लोकीं थुंका उडे तोंडावरी । करणें अघोरी वास लागे ॥२॥

तुका म्हणे माप वाचेऐसें निकें । भरलें नरकें निंदेसाटीं ॥३॥

३१४२

लोह कफ गारा सद्धि हे सामुग्री । अग्नि टणत्कारी दिसों येतो ॥१॥

सांगावें तें काईं सांगावें तें काईं । चत्तिा होय ठायीं अनुभव तो ॥ध्रु.॥

अन्नें सांगों येतो तृप्तीचा अनुभव । करूनि उपाव घेऊं हेवा ॥२॥

तुका म्हणे मिळे जीवनीं जीवन । तेथें कोणा कोण नांव ठेवी ॥३॥

३१४३

बाळाचें जीवन । माता जाणें भूक तान ॥१॥

काय करूं विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥

ठेविलिये ठायीं । चत्ति ठेवुनि असें पायीं ॥२॥

करितों हे सेवा । चिंतन सर्वां ठायीं देवा ॥३॥

न्यून तें चि पुरें । घ्यावें करोनि दातारें ॥४॥

तुका म्हणे बुद्धि । अल्प असे अपराधी ॥५॥

३१४४

जाणतों समये । परि मत कामा नये ॥१॥

तुम्ही सांगावें तें बरें । देवा सकळ विचारें ॥ध्रु.॥

फुकाचिये पुसी । चिंता नाहीं होते ऐसी ॥२॥

तुका म्हणे आहे । धर पाय मज साहे ॥३॥

३१४५

द्वारपाळ विनंती करी । उभे द्वारीं राउळा ॥१॥

आपुलिया शरणागता । वाहों चिंता नेदावी ॥ध्रु.॥

वचना या चत्ति द्यावें । असो ठावें पायांसी ॥२॥

तुका म्हणे कृपासिंधू । दीनबंधू केशवा ॥३॥

३१४६

दोहीं बाहीं आम्हां वास । असों कास घालूनि ॥१॥

बोल बोलों उभयतां । स्वामीसत्ता सेवेची ॥ध्रु.॥

एकसरें आज्ञा केली । असों चाली ते नीती ॥२॥

तुका म्हणे जोहारितों । आहें होतों ते ठायीं ॥३॥

३१४७

ऐका जी देवा माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

सन्निध पातलों सांडूनियां शंका । सन्मुख चि एकाएकीं पुढें ॥ध्रु.॥

जाणविलें कोठें पावे पायांपाशीं । केली या जिवासी साटी म्हुण ॥२॥

तुका म्हणे माझे हातीं द्या उद्धार । करीं करकर म्हणवूनि ॥३॥

३१४८

बैसलों तों कडियेवरी । नव्हें दुरी वेगळा ॥१॥

घडलें हें बहुवा दिसां । आतां इच्छा पुरवीन ॥ध्रु.॥

बहु होता जाला सीण । नाहीं क्षण विसांवा ॥२॥

दुःखी केलें मीतूंपणें । जवळी नेणें होतें तें ॥३॥

पाहात जे होतों वास । ते चि आस पुरविली ॥४॥

तुका म्हणे मायबापा । झणी कोपा विठ्ठला ॥५॥

३१४९

तुझें नाम मुखीं तयासी विपत्ति । आश्चर्य हें चत्तिीं वाटतसे ॥१॥

काय जाणों काय होसील निजला । नेणों जी विठ्ठला मायबापा ॥ध्रु.॥

भवबंधनाचे तुटतील फांसे । तें कां येथें असे अव्हेरिलें ॥२॥

तुका म्हणे माझें दचकलें मन । वाटे वांयांविण श्रम केला ॥३॥

३१५०

सेवकें करावें सांगितलें काम । सिक्याचा तो धर्म स्वामी राखे ॥१॥

काय देवा नेणों आलें गांढेपण । तुम्ही शक्तिहीन जाले दिसां ॥ध्रु.॥

विष्णुदास आम्ही निर्भर ज्याबळें । तें दिसे या काळें अव्हेरिलें ॥२॥

तुका म्हणे मूळ पाठवा लौकरी । किंवा करूं हरी काय सांगा ॥३॥

३१५१

खेळतां न भ्यावें समर्थाच्या बाळें । तयाच्या सकळ सत्तेखालीं ॥१॥

तरी लेवविला शोभे अळंकार । नाहीं तरी भार मानाविण ॥ध्रु.॥

अवघी च दिशा असावी मोकळी । मायबाप बळी म्हणऊनि ॥२॥

तुका म्हणे माझें ऐसें आहे देवा । म्हणऊनि सेवा समर्पिली ॥३॥

३१५२

निरांजनीं एकटवाणें । संग नेणें दुसरा ॥१॥

पाहा चाळविलें कैसें । लावुनि पिसें गोवळें ॥ध्रु.॥

लपलें अंगें अंग । दिला संग होता तो ॥२॥

तुका म्हणे नव्हतें ठावें । जालें भावें वाटोळें ॥३॥

३१५३

नव्हती भेटी तों चि बरें । होतां चोरें नाडिलें ॥१॥

अवाघियांचा केला झाडा । रिता वाडा खोंकर ॥ध्रु.॥

चिंतनांचें मूळ चत्ति । नेलें वृत्ति हरूनि ॥२॥

तुका म्हणे मूळा आलें । होतें केलें तैसें चि ॥३॥

३१५४

जये ठायीं आवडी ठेली । मज ते बोली न संडे ॥१॥

पुरवावें जीवींचें कोड । भेटी गोड तुज मज ॥ध्रु.॥

आणिलें तें येथवरी । रूप दुरी न करावें ॥२॥

तुका म्हणे नारायणा । सेवाहीना धिग वृत्ति ॥३॥

३१५५

सरलियाचा सोस मनीं । लाजोनियां राहिलों ॥१॥

आवडीनें बोलावितों । येथें तें तों लपावें ॥ध्रु.॥

माझें तें चि मज द्यावें । होतें भावें जोडिलें ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभरा । आळीकरा बुझावा ॥३॥

३१५६

नाचावेंसें वाटे मना । छंद गुणा अधीन ॥१॥

चेष्टविलीं माझीं गात्रें । सत्तासूत्रें हालती ॥ध्रु.॥

नामरूपें रंगा आलीं । ते चि चाली स्वभावें ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगे । अंग संगें कवळिलें ॥३॥

३१५७

खेळतों ते खेळ पायांच्या प्रसादें । नव्हती हीं छंदें नासिवंतें ॥१॥

माझा मायबाप उभा विटेवरी । कवतुकें करी कृपादान ॥ध्रु.॥

प्रसादाची वाणी वदें ती उत्तरें । नाहीं मतांतरें जोडियेलीं ॥२॥

तुका म्हणे रस वाढितिया अंगें । छाया पांडुरंगें केली वरी ॥३॥

३१५८

अखंड मुडतर । सासुरवास करकर ॥१॥

याची जाली बोळवण । आतां न देखों तो शीण ॥ध्रु.॥

बहुतांची दासी । तये घरीं सासुरवासी ॥२॥

तुका म्हणे मुळें । खंड जाला एका वेळें ॥३॥

३१५९

अवघा भार वाटे देवा । संतसेवा न घडतां ॥१॥

कसोटी हे असे हातीं । सत्य भूतीं भगवंत ॥ध्रु.॥

चुकलोंसा दिसें पंथ । गेले संत तो ऐसा ॥२॥

तुका म्हणे सोंग वांयां । कारण या अनुभवें ॥३॥

३१६०

आतां तुम्ही कृपावंत । साधु संत जिवलग ॥१॥

गोमटें तें करा माझें । भार ओझें तुम्हांसी ॥ध्रु.॥

वंचिलें तें पायांपाशीं । नाहीं यासी वेगळें ॥२॥

तुका म्हणे सोडिल्या गांठी । दिली मिठी पायांसी ॥३॥

३१६१

सुख वाटे परी वर्म । धर्माधर्म न कळे ॥१॥

गायें नाचें एवढें जाणें । विठ्ठल म्हणे निर्लज्ज ॥ध्रु.॥

अवघें माझें एवढें धन । साधन ही सकळ ॥२॥

तुका म्हणे, पायां पडें । तुमच्या कोडें संतांच्या ॥३॥

३१६२

धरिलीं जीं होतीं चित्तीं । डोळां तीं च दिसती ॥१॥

आलें आवडीस फळ । जालें कारण सकळ ॥ध्रु.॥

घेईंन भातुकें । मागोनियां कवतुकें ॥२॥

तुका म्हणे लाड । विठोबा पुरवील कोड ॥३॥

३१६३

बहुतां दिसांची आजि जाली भेटी । जाली होती तुटी काळगती ॥१॥

येथें सावकासें घेईंन ते धणी । गेली अडचणी उगवोनि ॥ध्रु.॥

बहु दुःख दिलें होतें घरीं कामें । वाढला हा श्रमश्रमें होता ॥२॥

बहु दिस होता पाहिला मारग । क्लेशाचा त्या त्याग आजि जाला ॥३॥

बहु होती केली सोंगसंपादणी । लौकिकापासूनि निर्गमलें ॥४॥

तुका म्हणे येथें जालें अवसान । परमानंदीं मन विसावलें ॥५॥

३१६४

पुत्र जाला चोर । मायबापा हर्ष थोर ॥१॥

आतां काशासाटीं जोडी । हाट धाटे गुंडगे घडी ॥ध्रु.॥

ऐते अपाहार । आणूनियां भरी घर ॥२॥

मानिली निश्चिंती । नरका जावया उभयतीं ॥३॥

झोडाझोडगीचे पोटीं । फळें बीजें तीं करंटीं ॥४॥

तुका म्हणे बेट्या । भांडवल न लगे खट्या ॥५॥

३१६५

एवढी अपकीर्ती । ऐकोनियां फजीती ॥१॥

जरि दाविल वदन । थुंका थुंका तो देखोन ॥ध्रु.॥

काळिमेचें जिणें । जीऊनियां राहे सुनें ॥२॥

तुका म्हणे गुण । दरुषणें अपशकुन ॥३॥

३१६६

पुंडलीक भक्तराज । तेणें साधियेलें काज । वैकुंठींचें निज । परब्रम्ह आणिलें ॥१॥

पांडुरंग बाळमूर्ति । गाईंगोपाळां संगती । येऊनियां प्रीति । उभें सम चि राहिलें ॥ध्रु.॥

एका आगळें अक्षर । वैकुंठ चि दुसरें । म्हणविती येरें । परि ती ऐसीं नव्हेती॥२॥

पाप पंचक्रोशीमधीं । येऊ न सकेचिना आधीं । कैंची तेथें विधि । निषेधाची वसति ॥३॥

पुराणें वदती ऐसें । चतुर्भुज तीं मानसें । सुदर्शनावरी वसे । रीग न घडे कल्पांतीं ॥४॥

महाक्षेत्र हें पंढरी । अनुपम्य इयेची थोरी । धन्य धन्य वारकरी । तुका म्हणे तेथींचे ॥५॥

३१६७

देह मृत्याचें भातुकें । कळों आलें कवतुकें ॥१॥

काय मानियेलें सार । हें चि वाटतें आश्चर्य ॥ध्रु.॥

नानाभोगांची संचितें । करूनि ठेविलें आइतें ॥२॥

तुका म्हणे कोडीं । उगवून न सकती बापुडीं ॥३॥

३१६८

त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा । मग मी दातारा काय करूं ॥१॥

आतां असो तुझे पायीं हें मोटळें । इंद्रियें सकळें काया मन ॥ध्रु.॥

सांडीमांडी विधिनिषेधाचा ठाव । न कळतां भाव जाइल वांयां ॥२॥

तुका म्हणे आतां नको उजगरा । लपवीं दातारा अंगीं मज ॥३॥

३१६९

दावूनियां बंड । पुरे न करी तें भांड ॥१॥

जळो जळो तैसें जिणें । फटमरे लाजिरवाणें ॥ध्रु.॥

घेतलें तें सोंग । बरवें संपादावें सांग ॥२॥

तुका म्हणे धीरें । देवें नुपेक्षिलें खरें ॥३॥

३१७०

न पालटे जाती जीवाचिये साटीं । बाहे तें चि पोटीं दावी वरी ॥१॥

अंतरीं सबाहीं सारिखा चि रंग । वीट आणि भंग नाहीं रसा ॥ध्रु.॥

घणाचिया घायें पोटीं शिरे हिरा । सांडूं नेणे धीरा आपुलिया ॥२॥

तुका म्हणे कढे करावी शीतळ । ऐसें जातिबळ चंदनाचें ॥३॥

३१७१

दिली मान तरी नेघावी शत्रूची । शरण आलें त्यासी जतन जीवें ॥१॥

समर्थासी असे विचाराची आण । भलीं पापपुण्य विचारावें ॥ध्रु.॥

काकुळतीसाटीं सत्याचा विसर । पडिलें अंतर न पाहिजे ॥२॥

तुका म्हणे यश कीर्ति आणि मान । करितां जतन देव जोडे ॥३॥

३१७२

विचारिलें आधीं आपुल्या मानसीं । वांचों येथें कैसीं कोण्या द्वारें ॥१॥

तंव जाला साहए हृदयनिवासी । बुद्धि दिली ऐसी नास नाहीं ॥ध्रु.॥

उद्वेगाचे होतों पडिलों समुद्रीं । कोण रीती तरी पाविजेल ॥२॥

तुका म्हणे दुःखें आला आयुर्भाव । जाला बहु जीव कासावीस ॥३॥

३१७३

आपुलें वेचूनि खोडा घाली पाव । ऐसे जया भाव हीनबुद्धि तो ॥१॥

विषयांच्या संगें आयुष्याचा नास । पडियेलें ओस स्वहितांचे ॥ध्रु.॥

भुलल्यांचें अंग आपण्या पारिखें । छंदा च सारिखें वर्ततसे ॥२॥

तुका म्हणे दुःख उमटे परिणामीं । लंपटासी कामीं रतलिया ॥३॥

३१७४

केलें शकुनें प्रयाण । आतां मागें फिरे कोण ॥१॥

होय तैसें होय आतां । देह बळी काय चिंता ॥ध्रु.॥

पडिलें पालवीं । त्याचा धाक वाहे जीवीं ॥२॥

तुका म्हणे जीणें । देवा काय हीनपणें ॥३॥

३१७५

आळणी ऐसें कळों आलें । त्यासी भलें मौन्य चि ॥१॥

नये कांहीं वेचूं वाणी । वेडे घाणीसांगातें ॥ध्रु.॥

वेगळें तें देहभावा । भ्रम जीवा माजिरा ॥२॥

तुका म्हणे कवतुक केलें । किंवा भलें दवडितां ॥३॥

३१७६

चत्तिाचा चाळक । त्याचें उभय सूत्र एक ॥१॥

नाचवितें नानाछंदें । सुखें आपुल्या विनोदें ॥ध्रु.॥

चंद्र कमळणी । नाहीं धाडीत सांगोनि ॥२॥

तुका म्हणे उठी । लोह चुंबकाचे दृष्टी ॥३॥

३१७७

करितां तडातोडी । वत्सा माते सोईं ओढी ॥१॥

करित्याचा आग्रह उरे । एक एकासाटीं झुरे ॥ध्रु.॥

भुके इच्छी अन्न । तें ही त्यासाटीं निर्माण ॥२॥

तुका म्हणे जाती । एक एकाचिये चित्तीं ॥३॥

३१७८

निघालें दिवाळें । जालें देवाचें वाटोळें ॥१॥

आतां वेचूं नये वाणी । विचारावें मनिच्या मनीं ॥ध्रु.॥

गुंडाळिलीं पोतीं । भीतरी लावियेली वाती ॥२॥

तुका म्हणे करा । ऐसा राहे माजी घरा ॥३॥

३१७९

तीर्थाचिये आस पंथ तो निट देव । पाविजेतो ठाव अंतराय ॥१॥

म्हणऊनि भलें निश्चळ चि स्थळीं । मनाचिये मुळीं बैसोनियां ॥ध्रु.॥

संकल्पारूढ तें प्रारब्धें चि जिणें । कार्य चि कारणें वाढतसे ॥२॥

तुका म्हणे कामा नाहीं एक मुख । जिरवितां सुख होतें पोटीं ॥३॥

३१८०

क्षणक्षणा हा चि करावा विचार । तरावया पार भवसिंधु ॥१॥

नाशिवंत देह जाणार सकळ । आयुष्य खातो काळ सावधान ॥ध्रु.॥

संतासमागमीं धरूनि आवडी । करावी तांतडी परमार्था ॥२॥

तुका म्हणे येह लोकीच्या वेव्हारें । नये डोळे धुरें भरूनि राहों ॥३॥

३१८१

कोणाशीं विचार करावा सेवटीं । एवढ्या लाभें तुटी जाल्या तरे ॥१॥

सांभाळितो शूर आला घावडाव । पुढें दिला पाव न करी मागें ॥ध्रु.॥

घात तो या नांवें येथें अंतराय । अंतरल्या पाय गोविंदाचे ॥२॥

तुका म्हणे गडसंदीचा हा ठाव । केला तो उपाव कार्या येतो ॥३॥

३१८२

असा जी सोंवळें । आहां तैसे चि निराळे ॥१॥

आम्हीं नयों तुमच्या वाटा । काय लटिका चि ताठा ॥ध्रु.॥

चिंतन चि पुरे । काय सलगी सवें धुरे ॥२॥

तुका म्हणे देवा । नका नावडे ते सेवा ॥३॥

३१८३

अहंकार तो नासा भेद । जगीं निंदे ओंवळा ॥१॥

नातळे तो धन्य यासी । जाला वंषीं दीपक ॥ध्रु.॥

करवितो आत्महत्या । नेदी सत्या आतळों ॥२॥

तुका म्हणे गुरुगुरी । माथां थोरी धरोनि ॥३॥

३१८४

इच्छिलें ते शकुनवंती । होय देती तात्काळ ॥१॥

क्षीरा नीरा निवाड करी । वरावरी विठ्ठल ॥ध्रु.॥

भाग्याविण कैचें फळ । अंतर मळमूत्राचें ॥२॥

तुका म्हणे संचित कुडें । तें बापुडें करीतसे ॥३॥

३१८५

काशासाठीं आम्ही जाळिला संसार । न करा विचार ऐसा देवा ॥१॥

कैसें नेणों तुम्हां करवतें उदास । माझा प्रेमरस भंगावया ॥ध्रु.॥

समर्पूनि ठेलों देह हा सकळ । धरितां विटाळ न लजा माझा ॥२॥

तुका म्हणे अवघी मोकलूनि आस । फिरतों उदास कोणासाटीं ॥३॥

३१८६

नाहीं तुम्हां कांहीं लाविलें मागणें । कांटाळ्याच्या भेणें त्रासलेती ॥१॥

एखादिये परी टाळावीं करकर । हा नका विचार देखों कांहीं ॥ध्रु.॥

पायांच्या वियोगें प्राणासवें साटी । ने घवेसी तुटी जाली आतां ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हां मागेन तें आतां । हें चि कृपावंता चरणीं वास ॥३॥

३१८७

जग अमंगळ । लागे देखतां विटाळ ॥१॥

धर्म भूतांची ते दया । सत्य कारण ऐसीया ॥ध्रु.॥

नव्हे माझें मत । साक्षी करूनि सांगें संत ॥२॥

तुका म्हणे जीवें । दावी उमटूनि अनुभवें ॥३॥

३१८८

दंड अन्यायाच्या माथां । देखोनि करावा सर्वथा ॥१॥

नये उगे बहुतां घाटूं । सिसें सोनियांत आटूं ॥ध्रु.॥

पापुण्यासाठीं । नीत केली सत्ता खोटी ॥२॥

तुका म्हणे देवा । दोष कोणाचा तो दावा ॥३॥

३१८९

आम्ही पापी तूं पावन । हें तों पूर्वापार जाण ॥१॥

नवें करूं नये जुनें । सांभाळावें ज्याचें तेणें ॥ध्रु.॥

राखावा तो ठाव । मिरासी करोनि उपाव ॥२॥

वादें मारी हाका । देवा आइकवी तुका ॥३॥

३१९०

पाडावी ते बरी । गांठी धुरेसवें खरी ॥१॥

नये मरों लंडीपणें । काय बापुडें तें जिणें ॥ध्रु.॥

लुटावें भांडार । तरी जया नाहीं पार ॥२॥

तुका म्हणे नांवें । कीर्ती आगळीनें ज्यावें ॥३॥

३१९१

भजनें चि जालें । मग जीवाचें काय आलें ॥१॥

येऊं नेदावी पुढती । आड भयाची ते जाती ॥ध्रु.॥

करितां सरोबरी । कांहीं न ठेवावी उरी ॥२॥

तुका म्हणे शूर । व्हावे धुरेसीं च धुरे॥३॥

३१९२

जन्मांतरीं शुद्ध नाहीं आचरण । यालागीं चरण अंतरले ॥१॥

वोडवलें संचित येणें जन्में पाहतां । आतां पंढरिनाथा कृपा करीं ॥ध्रु.॥

पतितपावन ब्रिद साच करीं देवा । यालागी कुढावा करीं माझा ॥२॥

अपराधी पातकी दृष्ट दुराचारी । अहाळलों भारी संवसारें ॥३॥

कामक्रोध आदि कल्पनेच्या त्रासें । तुज न पवें ऐसें जालें देवा ॥४॥

हा ना तोसा ठाव जाला पांडुरंगा । नये चि उपेगा काय करूं ॥५॥

आपुलिया नांवा धांवणिया धांवें । लवकरी यावें तुका म्हणे ॥६॥

३१९३

प्रेमभेटी आळिंगण । मग चरण वंदावे ॥१॥

ऐसामाझा भोळा बाप । हरी ताप कवळोनि ॥ध्रु.॥

न संगतां सीण भाग । पांडुरंग जाणतसे ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंतें । द्यावें, भातें न मागतां ॥३॥

३१९४

वचनाचा अनुभव हातीं । बोलविती देव मज ॥१॥

परि हें न कळे अभाविकां । जडलोकां जिवांसी ॥ध्रु.॥

अश्रुत हे प्रसादिक । कृपा भीक स्वामीची ॥२॥

तुका म्हणे वरावरी । जातों तरी सांगत ॥३॥

३१९५

कां रे तुम्हीं ठेवा बहुतां निमित्ती । माझिया संचितें वोडवलें ॥१॥

भक्तिप्रेमगोडी बैसली जिव्हारीं । आनंद अंतरीं अंतरीं येणें झाला ॥ध्रु.॥

पुसिलें पडळ त्रिमिर विठ्ठलें । जग चि भरलें ब्रम्हानंदें ॥२॥

तुका म्हणे केलों कामनेवेगळा । आवडी गोपाळावरी वसे ॥३॥

३१९६

आसन शयन भोजन गोविंदें । भरलें आनंदें त्रिभुवन॥१॥

अवघियां केली काळें तडातोडी । अवश्वरु घडी पुरों नये ॥ध्रु.॥

वांटणी घातले शरीराचे भाग । दुजियाचा लाग खंडियेला ॥२॥

आवडीच्या आलें आहारासी रूप । पृथक संकल्प मावळले ॥३॥

काम तरी क्रोध बुद्धि मन नासे । भ्रमाचे वोळसे गिळिले शांती ॥४॥

तुका म्हणे मना श्रीरंगाचा रंग । बैसला अभंग एकविध ॥५॥

३१९७

ज्वरल्यासी काढा औषध पाचन । मूढां नारायण स्मरवितो ॥१॥

भवव्याधि येणें तुटेल रोकडी । करूनियां झाडी निश्चयेसी ॥ध्रु.॥

आणिकां उपायां अनुपान कठिण । भाग्यें बरें सीण शीघ्रवत ॥२॥

तुका म्हणे केला उघडा पसारा । भाग्य आलें घरा दारावरी ॥३॥

३१९८

जपाचें निमत्ति झोपेचा पसरु । देहाचा विसरू पाडूनियां ॥१॥

ऐसीं तीं भजनें अमंगळवाणी । सोंगसंपादणी बहुरूप्याची ॥ध्रु.॥

सेवेविशीं केलें लोभाचिये आसे । तया कोठें असे उरला देव ॥२॥

तुका म्हणे मानदंभ जया चित्तीं । तयाची फजीती करूं आम्ही ॥३॥

३१९९

परद्रव्य परकांता । नातळे जयाचिया चित्त । आणि कर्मी तो तत्वता । बांधला न वजाय ॥१॥

ऐसा अनुभव रोकडा । विश्वासीतो जीवा जोडा । एकांत त्या पुढां । अवघा करी उकल ॥ध्रु.॥

सकट आंबलें तें अन्न । शोधीं तें चि मद्यपान । विषमानें भिन्न । केलें शुद्धाशुद्ध ॥२॥

तुका म्हणे नित । बरवें अनुभवें उचित । तरी काय हित । मोलें घ्यावें लागतें ॥३॥

३२००

भूक पोटापुरती । तृष्णा भरवी वाखती । करवी फजीती । हांवें भार वाढला ॥१॥

कुळिकेसी लांस फांस । डोईं दाढी बोडवी दोष । अविहितनाश । करवी वजन चुकतां ॥ध्रु.॥

विधिसेवनें विहितें । कार्यकारणापुरतें । न वाटे तो चित्तें । अधमांच्या तो त्यागी ॥२॥

आज्ञापालणें ते सेवा । भय धरोनियां जीवा । तुका म्हणे ठेवा । ठेविला तो जतन ॥३॥

३२०१

कळे न कळे त्या धर्म । ऐका सांगतों रे वर्म । माझ्या विठोबाचें नाम । अटाहासें उच्चारा ॥१॥

तो या दाखवील वाटा । तया पाहिजे त्या नीटा । कृपावंत मोटा । पाहिजे तो कळवळा ॥ध्रु.॥

पुसतां चुका होतो वाटा । सवें बोळावा गोमटा । मोडों नेदी कांटा । घेऊं सांटा चोरासी ॥२॥

तुका म्हणे मोल । न लगें द्यावें वेचावे बोल । विठ्ठल विठ्ठल । ऐसा छंद मनासी ॥३॥

३२०२

तरी कां वोळगणे । राजद्वारीं होती सुने ॥१॥

अंगीं दावुनि निष्कामता । पोकळ पोकळी ते वृथा ॥ध्रु.॥

कासया मोकळ । भोंवतें शिष्यांचे गाबाळ ॥२॥

तुका म्हणे ढाळे । बाहेर गुदे तें निराळें ॥३॥

३२०३

हरिच्या दासां सोपें वर्म । सर्व धर्म पाउलें ॥१॥

कडिये देव बाहेर खांदी । वैष्णव मांदी क्रीडेसी ॥ध्रु.॥

सरती येणें आटाआटी । नाहीं तुटी लाभाची ॥२॥

तुका म्हणे समाधान । सदा मन आमुचें ॥३॥

३२०४

भूतांचिये नांदे जीवीं । गोसावी च सकळां ॥१॥

क्षणक्षणां जागा ठायीं । दृढ पायीं विश्वास ॥ध्रु.॥

दावूनियां सोंग दुजें । अंतर बीजें वसतसे ॥२॥

तुका म्हणे जाणे धने । धरी तें वर्म चिंतन ॥३॥

३२०५

संत आले घरा । तों मी अभागी दातारा ॥१॥

कासयानें पूजा करूं । चरण हृदयीं च धरूं ॥ध्रु.॥

काया कुरवंडी । करुन ओंवाळून सांडी ॥२॥

तुका म्हणे भावें । हात जोडीं असो ठावें ॥३॥

३२०६

भेद तुटलियावरी । आम्ही तुमचीं च हो हरी ॥१॥

आतां पाळावे पाळावे । आम्हां लडिवाळांचे लळे ॥ध्रु.॥

आणिकांची देवा । नाहीं जाणत चि सेवा ॥२॥

तुका म्हणे हेवा । माझा हेत पायीं देवा ॥३॥

३२०७

आमुची विश्रांति । तुमचे चरण कमळापती ॥१॥

पुढती पुढती नमन । घालूंनियां लोटांगण ॥ध्रु.॥

हें चि एक जाणें । काया वाचा आणि मनें ॥२॥

नीच जनालोकां । तळिले पायेरीस तुका ॥३॥

३२०८

विनवितों सेवटीं । आहे तैसें माझे पोटीं ॥१॥

कंठीं राहावें राहावें । हें चि मागतसें भावें ॥ध्रु.॥

पुरली वासना । येणें होईंल नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे जो देहाडा । तो चि वर्णी पवाडा ॥३॥

३२०९

आवडीची सलगी पूजा । विषम दुजा भाव तो ॥१॥

ऐसीं उफराटीं वर्में । कळों भ्रमें न येती ॥ध्रु.॥

न लगे समाधान मोल । रुचती बोल प्रीतीचे ॥२॥

तुका म्हणे एका जीवें । सूत्र व्होवें गुंतलें ॥३॥

३२१०

बाळ माते लाते वरी । मारी तेणें संतोषे ॥१॥

सुख वसे चित्ती अंगीं । तें हें रंगीं मिळालें ॥ध्रु.॥

भक्षी त्याचा जीवमाग । आले भाग तो बरा ॥२॥

तुका म्हणे ॠणानुबंधें । सांगें सुदें सकळां ॥३॥

३२११

शिजल्यावरी जाळ । वांयां जायाचें तें मूळ ॥१॥

ऐसा वारावा तो श्रम । अतिशयीं नाहीं काम ॥ध्रु.॥

सांभाळावें वर्म । उचिताच्या काळें धर्म ॥२॥

तुका म्हणे कळे । ऐसें कारणाचे वेळे ॥३॥

३२१२

उभा ऐल थडी । तेणें घालूं नये उडी ॥१॥

पुढें गेल्याचे उपाय । करावे ते केले काय ॥ध्रु.॥

दिसतें आहारीं । नये जाऊं ऐशावरी ॥२॥

अळसाची धाडी । तुका म्हणे बहु नाडी ॥३॥

३२१३

शक्ती द्याव्या देवा । नाहीं पदार्थी सेवा ॥१॥

मुख्य आहे ऐसा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥ध्रु.॥

मना पोटीं देव । जाणे जैसा तैसा भाव ॥२॥

तुका म्हणे सोसें । लागे लाविल्याचें पिसें ॥३॥

३२१४

कार्य चि कारण । तृष्णा पावविते सीण ॥१॥

काय करुनि ऐसा संग । सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ध्रु.॥

रूपीं नाहीं गोडी । हांवें हांवें ऊर फोडी ॥२॥

तुका म्हणे पडे भारी । ऐशा वरदळाचे थोरी ॥३॥

३२१५

संसाराच्या नांवें घालूनियां शून्य । वाढता हा पुण्य केला धर्म ॥१॥

हरिभजनें हें धवळिलें जग । चुकविला लाग कळिकाळाचा ॥ध्रु.॥

कोणां ही नलगे साधनांचा पांग । करणें केला त्याग देहबुद्धी ॥२॥

तुका म्हणे सुख समाधि हरिकथा । नेणें भववेथा गाईंल तो ॥३॥

३२१६

विश्वासिया नाहीं लागत सायास । रंग अनायासें अंगा येतो ॥१॥

लेंकराच्या हातें घास मागे माता । वोरसोनि चित्ता सुख पावे ॥ध्रु.॥

गौरव त्या मानी आरुषा वचनीं । भूषण ते वाणी मिरवावी ॥२॥

तुका म्हणे आहेस सकळ ही साक्षी । माझा कई पक्षी पांडुरंग ॥३॥

३२१७

वैभवाचे धणी सकळां शरणागत । सत्यभावें चत्ति अर्पिलें तें ॥१॥

नेदी उरों देव आपणावेगळें । भावाचिया बळें ठायाठाव ॥ध्रु.॥

जाणोनि नेणोनि अंगा आली दशा । मग होय इच्छा आपणच ॥२॥

तुका म्हणे बरें धाकट्याचें जिणें । माता स्तनपानें वाढवते ॥३॥

३२१८

कई ऐसी दशा येइल माझ्या आंगा । चत्ति पांडुरंगा झुरतसे ॥१॥

नाठवुनि देह पायांचें चिंतन । अवसान तें क्षण नाहीं मधीं ॥ध्रु.॥

काय ऐसा पात्र होईंन लाभासी । नेणों हृषीकेशी तुष्टईंल ॥२॥

तुका म्हणे धन्य मानीन संचित । घेईंन तें नित्य प्रेमसुख ॥३॥

३२१९

नाहीं वागवीत जाणिवेचें ओझें । स्वामिसेवेकाजे निर्धारु हा ॥१॥

आज्ञा ते प्रमाण हा मनीं निर्धार । येणें फिटे भार निश्चयेसी ॥ध्रु.॥

आळीकरें आम्ही एकविध चित्ते । तैसें होऊं येतें मायबापें ॥२॥

तुका म्हणे माझी ये जातीची सेवा । घातलासे देवावरी भार ॥३॥

३२२०

काय नाहीं माझे अंतरीं वसति । व्यापक हा भूतीं सकळां नांदे ॥१॥

चत्तिासी प्रसाद होईंल चळण । तें चि तें वळण मनासही ॥ध्रु.॥

सर्व शक्ति जीवीं राहिल्या कुंटित । नाहीं केलें होत आपुलें तें ॥२॥

तुका म्हणे दोरी खांब सूत्र्या हातीं । नाचवी नाचती जडें तैसीं ॥३॥

३२२१

देवाचें निर्माल्य कोण शिवे हातीं । संकल्पासी होती विकल्प ते ॥१॥

वाहिलें देह हें देवा एकसरें । होईंल तें बरें तेणें द्वारें ॥ध्रु.॥

होता भार त्याची निवारली खंती । येथें आतां रिती साटवण ॥२॥

तुका म्हणे इच्छे पावविले कष्ट । म्हणऊनि नष्ट दुरावली ॥३॥

३२२२

देव तीर्थ येर दिसे जया ओस । तोचि तया दोष जाणतिया ॥१॥

तया बरें फावे देवा चुकवितां । संचिताची सत्ता अंतराय ॥ध्रु.॥

शुद्धाशुद्धठाव पापुण्यबीज । पाववील दुजे फळभोग ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभराऐसें वर्म । चुकविल्या धर्म अवघे मिथ्या ॥३॥

३२२३

काय करूं सांगतां ही न कळे वर्म । उपस्थित भ्रम उपजवितो ॥१॥

मन आधीं ज्याचें आलें होईंल हातां । तयावरी सत्ता केली चाले ॥ध्रु.॥

अभुकेचे अंगीं चवी ना सवाद । मिथ्या ऐसा वाद दुराग्रह ॥२॥

तुका म्हणे आप राखावें आपणा । संकोचों चि कोणा नये आतां ॥३॥

३२२४

अमृत अव्हेरें उचळलें जातां । विष आर्त्तभूतां आवश्यक ॥१॥

आदरासी मोल नये लावूं केजें । धीर शुद्धबीजें गोमटा तो ॥ध्रु.॥

खर्‍याचिये अंगीं आपणे चाली । लावणी लाविली काय लागे ॥२॥

तुका म्हणे चाडे करा वेवसाव । आम्हांसी तो वाव धीर आहे ॥३॥

३२२५

अनुभवाचे रस देऊं आर्त्तभूतां । सोडूं चोजवितां पुढें पोतीं ॥१॥

देवाचा प्रसाद रत्नाच्या ओवणी । शोभतील गुणीं आपुलिया ॥ध्रु.॥

आधीं भाव सार शुद्ध ते भूमिका । बीज आणि पिका चिंता नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे ज्याचें नाम गुणवंत । तें नाहीं लागत पसरावें ॥३॥

३२२६

काय मज एवढा भार । हे वेव्हार चाळवाया ॥१॥

उकल तो जाणे धणी । मज भोजनीं कारण ॥ध्रु.॥

चिंता ज्याची तया शिरीं । लेंकरीं तें खेळावें ॥२॥

तुका म्हणे सेवट झाल । देव या बोला भोगिता ॥३॥

३२२७

न गमे न गमे न गमे हरिविण । न मगे न मगे न मगे मेळवा शाम कोणी गे ॥१॥

तळमळ करी तैसा जीव जळाविण मासा । दिसती दिशा ओसा वो ॥ध्रु.॥

नाठवे भूक तान विकळ जालें मन । घडी जाय प्रमाण जुगा एकी वो ॥२॥

जरी तुम्ही नोळखा सांगतें ऐका । तुकयाबंधूचा सखा जगजीवन ॥३॥

३२२८

विठ्ठला रे तुझे वर्णितां गुणवाद । विठ्ठला रे दग्ध जालीं पापें ॥१॥

विठ्ठला रे तुझें पाहातां श्रीमुख । विठ्ठला रे सुख जालें नयना ॥ध्रु.॥

विठ्ठला रे तुज देतां आलिंगन । विठ्ठला तनमन निवाल्या बाह्या ॥२॥

विठ्ठला रे तुझी ऐकतां कीर्ति । विठ्ठल हे विश्रांति पावले स्मरणें ॥३॥

विठ्ठला रे तुकयाबंधु म्हणे देहभाव । विठ्ठला जीवीं पाव धरितां गेला ॥४॥

३२२९

एकांतीं लोकांतीं करूं गदारोळ । लेश तो ही मळ नाहीं येथें ॥१॥

घ्यावें द्यावें आम्हीं आपुलिया सत्ता । न देखों पुसता दुजा कोणी ॥ध्रु.॥

भांडाराची किली माझे हातीं आहे । पाहिजे तो पाहें वान येथें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां विश्वासाच्या बळें । ठेविलें मोकळें देवें येथें ॥३॥

३२३०

स्मरणाचे वेळे । व्हावें सावध न कळे ॥१॥

पडिलों विषयांचे ओढीं । कोणी न दिसेसें काढी ॥ध्रु.॥

भांडवल माझें । वेच जालें भूमी ओझें ॥२॥

तुका म्हणे कळे । तूं चि धावें ऐसें वेळे ॥३॥

३२३१

पाहा हो देवा कैसे जन । भिन्न भिन्न संचितें ॥१॥

एक नाहीं एका ऐसें । दावी कैसे शुद्ध हीन ॥ध्रु.॥

पंचभूतें एकी रासी । सूत्रें कैसीं खेळवी ॥२॥

तुका म्हणे जे जे जाती । तैसी स्थिति येतसे ॥३॥

३२३२

कोणाचिया न पडों छंदा । गोविंदासी आळवूं ॥१॥

बहुतांचीं बहु मतें । अवघे रिते पोकळ ॥ध्रु.॥

घटापटा ढवळी मन । होय सीण न करूं तें ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंग । भरूं भाग आला तो ॥३॥

३२३३

एकवेळ करीं या दुःखावेगळें । दुरिताचें जाळें उगवूनि॥१॥

आठवीन पाय हा माझा नवस । रात्री ही दिवस पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

बहु दूरवरी भोगविले भोग । आतां पांडुरंगा सोडवावें ॥२॥

तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओंवाळूनि सांडीं मस्तक हें ॥३॥

३२३४

आणीक म्यां कोणा यावें काकुळती । कोण कामा येती अंतकाळीं ॥१॥

तूं वो माझी सखी होसी पांडुरंगे । लवकरी ये गे वाट पाहें ॥ध्रु.॥

काया वाचा मनें हें चि काम करीं । पाउलें गोजिरीं चिंतीतसें ॥२॥

तुका म्हणे माझी पुरवीं हे आस । घालीं ब्रम्हरस भोजन हें ॥३॥

३२३५

हें आम्हां सकळा । तुझ्या नामाचें चि बळ ॥१॥

करूं अमृताचें पान । दुजें नेणों कांहीं आन ॥ध्रु.॥

जयाचा जो भोग । सुख दुःख पीडी रोग ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुझे पायीं माझा हेवा ॥३॥

३२३६

आर्त माझ्या बहु पोटीं । व्हावीं भेटी पायांशी ॥१॥

यासी तुम्ही कृपावंता । माझी चिंता असों द्या ॥ ।ध्रु.॥

तळमळ करी चित्त । अखंडित वियोगें ॥२॥

तुका म्हणे पंढरिनाथा । जाणें वेथा अंतरिंची ॥३॥

३२३७

बहु जन्मांतरें फेरे । केले येरे सोडवीं ॥१॥

आळवितों करुणाकरे । विश्वंभरे दयाळे ॥ध्रु.॥

वाहवतों मायापुरीं । येथें करीं कुढावा ॥२॥

तुका म्हणे दुजा कोण । ऐसा सीण निवारी ॥३॥

३२३८

कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥१॥

सोडवूनि घ्यावें काळचक्रा हातीं । बहुत विपत्ती भोगविल्या ॥ध्रु.॥

ज्यालें जेऊं नेदी मारिलें चि मरो । प्रारब्धा उरो मागुतालीं ॥२॥

तुका म्हणे दुजा खुंटला उपाय । म्हणऊनि पाय आठविले ॥३॥

३२३९

डौरलों भक्तिसुखें । सेवूं अमृत हें मुखें ॥१॥

संतसंगें सारूं काळ । प्रेमसुखाचा कल्लोळ ॥ध्रु.॥

ब्रम्हादिकांसी सुराणी । तो हा आनंद मेदिनी ॥२॥

नाहीं वैकुंठींचा पांग । धांवे कथे पांडुरंग ॥३॥

मुक्त व्हावें काशासाठीं । कैची येणें रसें भेटी ॥४॥

तुका म्हणे गोड । हें चि पुरे माझें कोड ॥५॥

३२४०

फोडिलें भांडार । माप घेऊनियां खरें ॥१॥

केली हरिनामाची वरो । मागितलें आतां सरो ॥ध्रु.॥

देशांत सुकाळ । जाला हारपला काळ ॥२॥

घ्यावें धणीवरी । तुका म्हणे लाहान थोरीं ॥३॥

३२४१

आनंदाचे डोहीं आनंदतरंग । आनंद चि अंग आनंदाचें ॥१॥

काय सांगों जालें कांहीचियाबाही । पुढें चाली नाहीं आवडीनें ॥ध्रु.॥

गर्भाचे आवडी मातेचा डोहळा । तेथींचा जिव्हाळा तेथें बिंबे ॥२॥

तुका म्हणे तैसा ओतलासे ठसा । अनुभव सरिसा मुखा आला ॥३॥

३२४२

म्हणऊनि धरिले पाय । अवो माय विठ्ठले ॥१॥

आपुलें चि करूनि घ्यावें । आश्वासावें आम्हास ॥ध्रु.॥

वाढली ते तळमळ चिंता । शम आतां करावी ॥२॥

तुका म्हणे जीवीं वसे । मज नसे वेगळी ॥३॥

३२४३

कल्याण या आशीर्वादें । जाती द्वंद्वें नासोनि ॥१॥

आश्वासिलें नारायणें । प्रेमदानें अंतरिंच्या ॥ध्रु.॥

गेली निवारोनि आतां । सकळ चिंता यावरि ॥२॥

तुका म्हणे गातां गीत । आलें हित सामोरें ॥३॥

३२४४

हरिनामवेली पावली विस्तार । फळीं पुष्पीं भार बोल्हावला ॥१॥

तेथें माझ्या मना होई पक्षिराज । साधावया काज तृप्तीचें या ॥ध्रु. ॥

मुळऴिचया बीजें दाखविली गोडी । लवकर चि जोडी जालियाची ॥२॥

तुका म्हणे क्षणक्षणां जातो काळ । गोडी ते रसाळ अंतरेल ॥३॥

३२४५

बरवें ऐसें आलें मना । नारायणा या काळें ॥१॥

देव आम्हा प्राणसखा । जालें दुःखा खंडण ॥ध्रु. ॥

जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । होत्या त्यांसी फळ आलें ॥२॥

तुका म्हणे निजठेवा । होईंल हेवा लाधलों ॥३॥

३२४६

जरि हे आड यती लाज । कैसें काज साधतें ॥१॥

कारण केलें उठाउठी । पायीं मिठी घातली ॥ध्रु.॥

समपिऩला जीव भाव । धरिला भाव अखंड ॥२॥

तुका म्हणे आड कांहीं । काळ नाहीं घातला ॥३॥

३२४७

पात्र शुद्ध चत्ति गोही । न लगे कांहीं सांगणें ॥१॥

शूर तरी सत्य चि व्हावें । साटी जीवें करूनि ॥ध्रु.॥

अमुप च सुखमान । स्वामी जन मानावें ॥२॥

तुका म्हणे जैसी वाणी । तैसे मनीं परिपाक ॥३॥

३२४८

प्रगटलें ज्ञान । नारायण भूतीं तें ॥१॥

अनुभव च घेऊं व्हावा । विनंती देवा करूनियां ॥ध्रु.॥

देखोवेखीं वदे वाणी । पडिल्या कानीं प्रमाणें ॥२॥

तुका म्हणे योगक्षेम । घडे तें वर्म साधावें ॥३॥

३२४९

मुख्य आधीं विषयत्याग । विधिभाग पाळणें ॥१॥

मन पावे समाधान । हें चि दान देवाचें ॥ध्रु.॥

उदासीन वृत्ति देहीं । चाड नाहीं पाळणें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं भय । सम सोय विषमाची ॥३॥

३२५०

आतां हें चि सार हें चि सार । मूळबीज रे आइका ॥१॥

आवडीनें आवडी उरे । जें ज्या झुरे तें त्यासी ॥ध्रु.॥

प्रेमाचिया सूत्रदोरी । नाहीं उरी उरवी ॥२॥

तुका म्हणे चिंतन बरें । आहे खरें ख†यापें ॥३॥

३२५१

केला तैसा अंगीकार । माझा भार चालवीं ॥१॥

होऊं अंतराय बुद्धी । कृपानिधी नेदावी ॥ध्रु.॥

आम्ही तरी जड जीव । कैंचा भाव पुरता ॥२॥

अनन्यभावें घ्यावी सेवा । आम्हां देवा घडेसी ॥३॥

तुम्हीं आम्ही शरणागतें । कृपावंतें रक्षीजे ॥४॥

तुका म्हणे भाकुं कींव । असों जीव जड आम्ही ॥५॥

३२५२

सोसें बहुगर्भवासीं । मेलों असों उपवासीं । नाहीं सखीं ऐसीं । तेथें कोणी भेटलीं ॥१॥

करीं करीं रे स्वहित । देह तंव हे अनित्य । नाहीं दिलें चित्त । सोडवूं मोहापासोनि ॥ध्रु.॥

पाळी तोंडीचिया घांसें । तें चि होय अनारिसें । ज्या नव्हे ऐसें । खेदी परि सोडवीना ॥२॥

तुका म्हणे धनमानें । माझ्या बाटलों मीपणें । नाहीं दिला जनें । देखों लाभें हा लाभ ॥३॥

३२५३

इच्छिती तयांसी व्हावें जी अरूप । आम्हांसी स्वरूपस्थिती चाड ॥१॥

आतां नव्हे माझा भाव अनारिसा । पाउलांनी इच्छा गोवियेली ॥ध्रु.॥

लेंकरासी कोठें जाणत्याची परी । करूं येते दुरी धरावया ॥२॥

लागली न सुटे नामाची आवडी । माझी भावजोडी भंगूं नका ॥३॥

घेसील वेढे मुक्तीच्या अभिळासें । चाळवीं जा पिसे ब्रम्हज्ञानी ॥४॥

तुका म्हणे माझा कोठें भक्तिरस । पाडावया ओस चाळविसी ॥५॥

३२५४

आम्हां भाविकांची जाती । एकविध जी श्रीपती । अळंकारयुक्ति । सरों शके चि ना ॥१॥

जाणें माउली त्या खुणा । क्षोभ उपजों नेदी मना । शांतवूनि स्तना । लावीं अवो कृपाळे ॥ध्रु.॥

तुज अवघे होऊं येते । मज वाटों नये चित्त । उपासने परतें । नये कांहीं आवडों ॥२॥

करूं रूपाची कल्पना । मुखीं नाम उच्चारणा । तुका म्हणे जना । जल स्थल देखतां ॥३॥

३२५५

ज्यावें हीनपणें । कासयाच्या प्रयोजनें ॥१॥

प्रारब्धीं संसार । बरी हिमतीची थार ॥ध्रु.॥

होणार ते कांहीं । येथें अवकळा नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे देवें । कृपा केलिया बरवें ॥३॥

३२५६

किती रांडवडे । घालूनि व्हाल रे बापुडे । संसाराचे भिडे । कासावीस जालेती ॥१॥

माझ्या स्वामी शरण रिघा । कृपाळुवा पांडुरंगा । ठेवी अंगसंगा । विश्वासियां जवळी ॥ध्रु.॥

कांहीं न मागतां भलें । होईंल तें चि काम केलें । नसावें आथिलें । कांहीं एका संकल्पें ॥२॥

तुका म्हणे भाव । पाववील ठायाठाव । एकविध जीव । ठेविलिया सेवेसी ॥३॥

३२५७

बाप करी जोडी लेंकराचे ओढी । आपुली करवंडी वाळवूनी ॥१॥

एकाएकीं केलों मिरासीचा धनी । कडिये वागवूनी भार खांदीं ॥ध्रु.॥

लेवऊनी पाहे डोळा अळंकार । ठेवा दावी थोर करूनियां ॥२॥

तुका म्हणे नेदी गांजूं आणिकांसी । उदार जीवासी आपुलिया ॥३॥

३२५८

या रे हरिदासानो जिंकों कळिकाळा । आमुचिया बळा पुढें किती बापुडें ॥१॥

रंग सुरंग घमंडी नाना छंदें । हास्यविनोदें मनाचिये आवडी ॥ध्रु.॥

येणें तेणें प्रकारें बहुतां सुख जोडे । पूजन तें घडे नारायणा अंतरीं ॥२॥

वांकड्या माना बोल बोलावे आर्ष । येईंल तो त्यांस छंद पढीयें गोविंदा ॥३॥

आपुलालें आवडी एकापुढें एक नटा । नाहीं थोर मोठा लहान या प्रसंगीं ॥४॥

तुका म्हणे येथें प्रेम भंगूं नये कोणीं । देव भक्त दोन्ही निवडितां पातक ॥५॥

३२५९

अवघा च अन्यायी । तेथें एकल्याचें काईं ॥१॥

आतां अवघें एकवेळें । जळोनि सरो तें निराळें ॥ध्रु.॥

काय माझें खरें । एवढें च राखों बरें ॥२॥

तुका म्हणे आतां । परिहार न लगे चित्ता ॥३॥

३२६०

काय वृंदावन मोहियेलें गुळें । काय जिरें काळें उपचारिलें ॥१॥

तैसी अधमाची जाती च अधम । उपदेश श्रम करावा तो ॥ध्रु.॥

न कळे विंचासी कुरवाळिलें अंग । आपले ते रंग दावीतसे ॥२॥

तुका म्हणे नये पाकासी दगड । शूकरासी गोड जैसी विष्ठा ॥३॥

३२६१

स्तवूनियां नरा । केला आयुष्याचा मातेरा ॥१॥

नारायणचिया लोपें । घडलीं अवघीं चि पापें ॥ध्रु.॥

जीव ज्याचें दान । त्याचा खंडूनियां मान ॥२॥

तुका म्हणे वाणी । आइके त्या दोष कानीं ॥३॥

३२६२

संतां नाहीं मान । देव मानी मुसलमान ॥१॥

ऐसे पोटाचे मारिले । देवा आशा विटंबिले ॥ध्रु.॥

घाली लोटांगण । वंदी नीचाचे चरण ॥२॥

तुका म्हणे धर्म । न कळे माजल्याचा भ्रम ॥३॥

३२६३

अवो कृपावंता । होई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥

जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥

वदवीं हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझे अंतर वसवा ॥३॥

३२६४

नाहीं म्या वंचिला मंत्र कोणापाशीं । राहिलों जीवासीं धरूनि तो ॥१॥

विटेवरी भाव ठेवियेलें मन । पाउलें समान चिंतीतसें ॥ध्रु.॥

पावविला पार धरिला विश्वास । घालूनियां कास बळकट ॥२॥

तुका म्हणे मागें पावले उद्धार । तिहीं हा आधार ठेविलासे ॥३॥

३२६५

चंचळीं चंचळ निश्चळीं निश्चळ । वाजवी खळाळ उदकासी ॥१॥

सोपें वर्म परि मन नाहीं हातीं । हा हा भूत चित्ती भ्रम गाढा ॥ध्रु.॥

रविबिंब नाहीं तुटत उदका । छायेची ते नका सरी धरूं ॥२॥

तुका म्हणे भय धरी रज्जूसाटीं । नाहीं साच पोटीं कळलें तों ॥३॥

३२६६

आवडी येते कळों । गुणें चिन्हें उमटती ॥१॥

पोटीचें ओठीं उभें राहे । चत्ति साहे मनासी ॥ध्रु.॥

डाहोळे याची भूक गर्भा । ताटीं प्रभा प्रतिबिंबे ॥२॥

तुका म्हणे मानोन घ्यावें । वाटे खावें वाटतें ॥३॥

३२६७.

काय ऐसी वेळ । वोडवली अमंगळ ॥१॥

आजि दुखवलें मन । कथाकाळीं जाला सीण ॥ध्रु.॥

पापाचिया गुणें । त्यांचिया वेळे दर्षणें ॥२॥

तुका म्हणे कानीं । घालूं आले दुष्टवाणी ॥३॥

३२६८

किती वेळां जन्मा यावें । नित्य व्हावें फजीत ॥१॥

म्हणऊनि जीव भ्याला । शरण गेला विठोबासी ॥ध्रु.॥

प्रारब्ध पाठी गाढें । न सरें पुढें चालत ॥२॥

तुका म्हणे रोकडीं हे । होती पाहें फजीती ॥३॥

३२६९

होतों सांपडलों वेठी । जातां भेटी संसारा ॥१॥

तों या वाटे कृपा केली । भेटी जाली विठोबासी ॥ध्रु.॥

होता भार माथां माझे । बहु ओझें अमुप ॥२॥

तुका म्हणे केली चिंता । कोण दाता भेटेल ॥३॥

३२७०

भुंकुनियां सुनें लागे हस्तीपाठी । होऊनि हिंपुटी दुःख पावे ॥१॥

काय त्या मशकें तयाचें करावें । आपुल्या स्वभावें पीडतसे ॥ध्रु.॥

मातलें बोकड विटवी पंचानना । घेतलें मरणा धरणें तें ॥२॥

तुका म्हणे संतां पीडितील खळ । घेती तोंड काळें करूनियां ॥३॥

३२७१

जा रे तुम्ही पंढरपुरा । तो सोयरा दीनांचा ॥१॥

गुण दोष नाणी मना । करी आपणासारिखें ॥ध्रु.॥

उभारोनि उभा कर । भवपार उतराया ॥२॥

तुका म्हणे तांतड मोठी । जाली भेटी उदंड ॥३॥

३२७२

गर्जत जावें नामावळी । प्रेमें टाळी वाहोनि ॥१॥

येणें सुखें पुढती धांवे । भेटी सवें गोपाळा ॥ध्रु.॥

लोटांगण घाला तळीं । वंदा धुळी संतांची ॥२॥

तुका म्हणे विठ्ठल लाहो । ऐसा बाहो उभारा ॥३॥

३२७३

अनुसरे तो अमर जाला । अंतरला संसारा ॥१॥

न देखती गर्भवास । कधीं दास विष्णूचे ॥ध्रु.॥

विसंभेना माता बाळा । तैसा लळा पाळावा ॥२॥

त्रिभुवनीं ज्याची सत्ता । तुक्या रक्षिता तो जाला ॥३॥

३२७४

आतां केशीराजा हे चि विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

देह असो माझा भलतिये ठायीं । चत्ति तुझ्या पायीं असों द्यावें ॥ध्रु.॥

काळाचें खंडण घडावें चिंतन । धनमानजनविन्मुख तो ॥२॥

कफवातपत्ति देहअवसानीं । ठेवावीं वारूनि दुरितें हीं ॥३॥

सावध तों माझीं इंद्रियें सकळें । दिलीं एका वेळे हाक आधीं ॥४॥

तुका म्हणे तूं या सकळांचा जनिता । येथें ऐकता सकळांसी ॥५॥

३२७५

चत्ति तें चिंतन कल्पनेची धांव । जे जे वाढे हांव इंद्रियांची ॥१॥

हात पाव दिसे शरीर चालतां । नावें भेद सत्ता जीवाची ते ॥ध्रु.॥

रवीचिये अंगीं प्रकाशक कळा । वचनें निराळा भेद दिला ॥२॥

तुका म्हणे माप वचनाच्या अंगीं । मौन्य काय रंगीं निवडावें ॥३॥

३२७६

बोलोनियां काय दावूं । तुम्ही जीऊ जगाचे ॥१॥

हे चि आतां माझी सेवा । चिंतन देवा करितों ॥ध्रु.॥

विरक्तासी देह तुच्छ । नाहीं आस देहाची ॥२॥

तुका म्हणे पायापाशीं । येइन ऐसी वासना ॥३॥

३२७७

निजों नव्हें सकाळवेळीं । रातीकाळी चिंन चिंनी॥१॥

वोंगळानें घेतली पाठी । केली आटी जीवासी ॥ध्रु.॥

मेळऊनि सवें जन । चिंता नेणे देवळीं च ॥२॥

तुका म्हणे आलों घरा । तोंडा घोरा बाइलेच्या ॥३॥

३२७८

मायबाप सवें नये धनवत्ति । करावें संचित भोगावें तें ॥१॥

म्हणऊनि लाभ काय तो विचारीं । नको चालीवरी चत्ति ठेवूं ॥ध्रु.॥

आयुष्य सेवटीं सांडूनि जाणार । नव्हे हें साचार शरीर हें ॥२॥

तुका म्हणे काळें लावियेलें माप । जमे धरी पापपुण्याची ही ॥३॥

३२७९

मोटळें हाटीं सोडिल्या गांठी । विकर्‍या घातलें केण ।

ज्याचे भाग त्यासी देऊनि वारिलें । सारूनि लिगाड दान ।

खरें माप हातीं घेऊनि बैसलों । मानिती ते चौघे जन ।

खरें वत्ति तेथें आले चोजवीत । गिर्‍हाइक संतजन ॥१॥

झाडिला पालव केला हाट वेच । जाली सकाळीं च अराणूक ।

याल तरि तुम्ही करा लगबग । आमचे ते कोणी लोक ॥ध्रु.॥

एक ते उत्तम मध्यम कनिष्ठ । वित्ताचे प्रकार तीन । बहुतां जनाचे बहुत प्रकार । वेगळाले वाण ।

लाभ हाणि कोणा मुदल जालें । कोणासी पडिलें खाण ।

अर्धमर्ध कोणी गुंतोनि राहिले । थोडे तैसे बहु जन ॥२॥

एके सांते आले एक गांवीहून । येकामे चि नव्हे जाणें ।

येतां जातां रुजू नाहीं दिवाणा । काळतोंडीं एकें तेणें ।

लाग भाग एकी एकानीं गोविलें । मागील पुढिलां ॠणें ।

तुका म्हणे आतां पाहूं नये वास । साधावें आपुलें पेणें ॥३॥

३२८०

करा करा लागपाट । धरा पंढरीची वाट । जंव नाहीं चपेट । घात पडिला काळाचा ॥१॥

दुजा ऐसा नाहीं कोणी । जो या काढी भयांतूनि । करा म्हणऊनि । हा विचार ठायींचा ॥ध्रु.॥

होती गात्रें बेंबळीं । दिवस अस्तमाना काळीं । हातपायटाळीं । जें मोकळी आहेती ॥२॥

कां रे घेतलासी सोसें । तुज वाटताहे कैसें । तुका म्हणे ऐसें । पुढें कैं लाहासी ॥३॥

३२८१

यत्न आतां तुम्ही करा । मज दातारा सत्तेनें ॥१॥

विश्वास तो पायांवरि । ठेवुनि हरी राहिलों ॥ध्रु.॥

जाणत चि दुजें नाहीं । आणीक कांहीं प्रकार ॥२॥

तुका म्हणे शरण आलों । नेणें बोलों विनवितां ॥३॥

३२८२

अनाथां जीवन । आम्हां तुमचे चरण । करूनि सांटवण। धरीयेले हृदयीं ॥१॥

पुष्ट जाली अंगकांति । आनंद न समाये चित्तीं । कवतुकें प्रीती । गाऊं नाचों उल्हासें ॥ध्रु.॥

करुणाउत्तरीं । करून आळवण हरी । जाऊं नेदूं दुरी । प्रेमप्रीतिपडिभरें ॥२॥

मोहो माते करी गोवा । ऐसें आहे जी केशवा । तुका म्हणे सेवा । आणीक नाहीं जाणत ॥३॥

३२८३

सुखाची वसति जाली माझे जीवीं । तुमच्या गोसावी कृपादानें ॥१॥

रूप वेळावेळां आठवीं अंतरीं । बैसोनि जिव्हारीं राहिलें तें ॥ध्रु.॥

विसांवलें मन विठ्ठलें प्रपंचा । गोडावली वाचा येणें रसें ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं नाठवेसें केलें । दुसरें विठ्ठलें मज आतां ॥३॥

३२८४

आम्हां कांहीं आम्हां कांहीं । आतां नाहीं या बोलें ॥१॥

मोल सांगा मोल सांगा । घेणें तिंहीं गा पुसावें ॥ध्रु.॥

कैसें घडे कैसें घडे । बडबड तुज मज ॥२॥

मुदलें साटी मुदलें साटी । लाभ पोटीं त्या च मधीं ॥३॥

तुका म्हणे साटवूं घरीं । आडल्या काळें पुसती तरी ॥४॥

३२८५

घ्या रे भाईं प्या रे भाईं । कोणी कांहीं थोडें बहु ॥१॥

ये च हाटीं ये च हाटीं । बांधा गाठी पारखून ॥ध्रु.॥

वेच आहे वेच आहे । सरलें पाहे मग खोटें ॥२॥

उघडें दुकान उघडें दुकान । रात्री जाली कोण सोडी मग ॥३॥

तुका म्हणे अंतकाळीं । जाती टाळीं बैसोनि ॥४॥

३२८६

मार्ग चुकले विदेशीं एकले । तयावरि जाले दिशाभुली ॥१॥

हातीं धरूनियां पावविलें घरा । त्याच्या उपकारा काय द्यावें ॥२॥

तैसा मी कुडकुडा होतों केशीराजा । सेवा न घडे लाजा म्हणऊनि ॥ध्रु.॥

सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥३॥

उष्ण तान भूक एवढिये अकांतीं । वोसंगा लाविती काय म्हणिजे ॥४॥

खांद्यावरी शूळ मरणाचे वाटे । अन्याय हि मोटे साच केले ॥५॥

हातींचें हिरोनि घातला पाठीसी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥६॥

३२८७

जैसी तैसी तरि वाणी । मना आणी माउली ॥१॥

लेकरांच्या स्नेहें गोड । करी कोड त्या गुणें ॥ध्रु.॥

मागें पुढें रिघे पोटीं । साहे खेटी करीतें ॥२॥

तुका विनवी पांडुरंगा । ऐसें पैं गा आहे हें ॥३॥

३२८८

गुणांचे आवडी वाचेचा पसरू । पडिला विसरु इतरांचा ॥१॥

आदिमध्यअंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळोनि गेलें ॥ध्रु.॥

रामकृष्णनाममाळा हे साजिरी । ओविली गोजिरी कंठाजोगी ॥२॥

तुका म्हणे तनु जालीसे शीतळ । अवघी सकळ ब्रम्हानंदें ॥३॥

३२८९

देवाची भांडारी । आदा विनियोग करी ॥१॥

आतां न माखे हातपाय । नेणों होतें ऐसें काय ॥ध्रु.॥

देवें नेली चिंता । जाला सकळ करिता ॥२॥

तुका म्हणे धणी । त्यासी अवघी पुरवणी ॥३॥

३२९०

पेणावलें ढोर मार खाय पाठी । बैसलें तें नुठी तेथूनियां ॥१॥

तैसी माझ्या मना परी जाली देवा । धावें अहंभावा सांडावलों ॥ध्रु.॥

कडां घालीं उडी मागिलांच्या भेणें । मरणामरण न कळे चि ॥२॥

तुका म्हणे जालों त्यापरी दुःखित । असें बोलावीत पांडुरंगा ॥३॥

३२९१

जालिया दर्शन करीन मी सेवा । आणीक ही देवा न लगे दुजें ॥१॥

प्रारब्धा अंगीं अन्न आच्छादन । स्थिर करोनि मन ठेवीं पायीं ॥ध्रु.॥

ये गा ये गा ये गा कृपाळुवा हरी । निववीं अभ्यंतरीं देउनि भेटी ॥२॥

आसावलें मन जीवनाचे ओढी । नामरूपें गोडी लावियेली ॥३॥

काय तुम्हांपाशीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥४॥

काय लोखंडाचे पाहे गुण दोष । सिवोनि परिस सोनें करी ॥५॥

तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥६॥

३२९२

येथें आड कांहीं न साहे आणीक । प्रमाण तें एक हें चि जालें ॥१॥

गाऊं नाचों टाळी गाऊं गाऊं गीत छंदें । डोलवूं विनोदें अंग तेणें ॥ध्रु.॥

मथुनियां सार काढिलें बाहेरी । उपाधि ते येरी निवडिली ॥२॥

तुका म्हणे जगा लाविली शिराणी । सेवितां हे धणी होत नाहीं ॥३॥

३२९३

शरणागत जालों । तेणें मीपणा मुकलों ॥१॥

आतां दिल्याची च वाट । पाहों नाहीं खटपट ॥ध्रु.॥

नलगे उचित । कांहीं पाहावें संचित ॥२॥

तुका म्हणे सेवा । माने तैसी करूं देवा ॥३॥

३२९४

वाचेचिया आळा कवळिलें ब्रम्ह । चुकविला श्रम पृथक तो ॥१॥

सुलभ जालें सुलभ जालें । जवळी आलें पंढरिये ॥ध्रु.॥

नामरूपाचें बांधलें मोटळें । एक एका वेळे सारियेलें ॥२॥

तुका म्हणे वाटे चुकली वसती । उद्धार तो हातीं आणियेला ॥३॥

३२९५

सवंग जालें सवंग जालें । घरा आलें बंदरींचे ॥१॥

आतां हेवा करावा सोस । भक्तिरस बहु गोड ॥ध्रु.॥

पाउल वेचे चिंता नाहीं । आड कांहीं मग नये ॥२॥

तुका म्हणे संचिताचें । नेणें काचें राहों तें ॥३॥

३२९६

तुम्ही संत मायबाप कृपावंत । काय मी पतित कीर्ती वाणूं ॥१॥

अवतार तुम्हां धराया कारणें । उद्धरावें जन जड जीव ॥ध्रु.॥

वाढविलें सुख भक्ति भाव धर्म । कुळाचार नाम विठोबाचें ॥२॥

तुका म्हणे गुण चंदनाचे अंगीं । तैसे तुम्ही जगीं संतजन ॥३॥

३२९७

पाठी लागे तया दवडीं दुरी । घालीं या बाहेरी संवसारा ॥१॥

येउनि दडें तुमच्या पायीं । धांवें तई छो म्हणा ॥ध्रु.॥

पारखियाचा वास पडे । खटबड उठी तें ॥२॥

तुका म्हणे लाविला धाक । नेदी ताक खाऊं कोणी ॥३॥

३२९८

सांखळिलों प्रीती गळां । भुंके वेळा जाणोनियां ॥१॥

तुमचें मी केशीराजा । सुनें या काजा पाळिलों ॥ध्रु.॥

आलें गेलें कळे वाटा । कोण निटा वाकडिया ॥२॥

तुका म्हणे आलें वारी । दुरितें दुरी नातळतां ॥३॥

३२९९

सुनियांचा हा चि भाव । आपला ठाव राखावा ॥१॥

दुजियाचा येऊं वारा । नेदूं घरावरी देऊं ॥ध्रु.॥

केली याची फाडाफाडी। तडामोडी क्षेत्राची ॥२॥

पातेजत नाहीं लोकां । तुका देवावांचूनि ॥३॥

३३००

सुनियांची आवडी देवा । घेत सेवा नाहीं कांहीं ॥१॥

सिकविलें जवळी बैसों । जेथें असों तेथें चि ॥ध्रु.॥

नेदी दुजें बोलों करूं । गुरुगुरु न साहे ॥२॥

तुका म्हणे कृवाळितां । अंग सत्ता संगाची ॥३॥