दशक अठरावा
Embedded Files
दशक अठरावा : बहुजिनसी
समास पहिला :
बहुदेवस्थाननाम ॥ श्रीराम ॥
तुज नमूं गजवदना ।
तुझा महिमा कळेना ।
विद्या बुद्धि देसी जना ।
लाहानथोरांसी ॥ १॥
तुज नमूं सरस्वती ।
च्यारी वाचा तुझेन स्फूर्ती ।
तुझें निजरूप जाणती ।
ऐसे थोडे ॥ २॥
धन्य धन्य चतुरानना ।
तां केली सृष्टीरचना ।
वेद शास्त्रें भेद नाना ।
प्रगट केले ॥ ३॥
धन्य विष्णु पाळण करिसी ।
येकांशें सकळ जीवांसी ।
वाढविसी वर्तविसी ।
जाणजाणों ॥ ४॥
धन्य धन्य भूळाशंकर ।
जयाच्या देण्यास नाहीं पार ।
रामनाम निरंतर ।
जपत आहे ॥ ५॥
धन्य धन्य इंद्रदेव ।
सकळ देवांचाहि देव ।
इंद्रलोकींचें वैभव ।
काये म्हणौनि सांगावें ॥ ६॥
धन्य धन्य येमधर्म ।
सकळ जाणती धर्माधर्म ।
प्राणीमात्राचें वर्म ।
ठाईं पाडिती ॥ ७॥
वेंकटेंसीं महिमा किती ।
भले उभ्यां अन्न खाती ।
वडे धिरडीं स्वाद घेती ।
आतळस आपालांचा ॥ ८॥
धन्य तूं वो बनशंकरी ।
उदंड शाखांचिया हारी ।
विवरविवरों भोजन करी ।
ऐसा कैंचा ॥ ९॥
धन्य भीम गोलांगुळा ।
कोरवड्यांच्या उदंड माळा ।
दहि वडे खातां सकळां ।
समाधान होये ॥ १०॥
धन्य तूं खंडेराया ।
भंडारें होये पिंवळी काया ।
कांदेभरीत रोटगे खाया ।
सिद्ध होती ॥ ११॥
धन्य तुळजाभोवानी ।
भक्तां प्रसन्न होते जनीं ।
गुणवैभवास गणी ।
ऐसा कैंचा ॥ १२॥
धन्य धन्य पांडुरंग ।
अखंड कथेचा होतो धिंग ।
तानमानें रागरंग ।
नाना प्रकारीं ॥ १३॥
धन्य तूं गा क्षत्रपाळा ।
उदंड जना लाविला चाळा ।
भावें भक्ति करितां फळा ।
वेळ नाहीं ॥ १४॥
रामकृष्णादिक अवतार ।
त्यांचा महिमा अपार ।
उपासनेस बहुत नर ।
तत्पर जाले ॥ १५॥
सकळ देवांचे मूळ ।
तो हा अंतरात्माचि केवळ ।
भूमंडळीं भोग सकळ ।
त्यासीच घडे ॥ १६॥
नाना देव होऊन बैसला ।
नाना शक्तिरूपें जाला ।
भोक्ता सकळ वैभवाला ।
तोचि येक ॥ १७॥
याचा पाहावा विचार ।
उदंड लांबला जोजार ।
होती जाती देव नर ।
किती म्हणोनि ॥ १८॥
कीर्ति आणि अपकीर्ति ।
उदंड निंदा उदंड स्तुती ।
सर्वत्रांची भोगप्राप्ती ।
अंतरात्म्यासीच घडे ॥ १९॥
कोण देहीं काये करितो ।
कोण देहीं काये भोगितो ।
भोगी त्यागी वीतरागी तो ।
येकचि आत्मा ॥ २०॥
प्राणी साभिमानें भुलले ।
देह्याकडे पाहात गेले ।
मुख्य अंतरात्म्यास चुकलें ।
अंतरीं असोनी ॥ २१॥
आरे या आत्मयाची चळवळ पाहे ।
ऐसा भूमंडळीं कोण आहे ।
अगाध पुण्यें अनुसंधान राहे ।
कांहींयेक ॥ २२॥
त्या अनुसंधानासरिसें ।
जळोनी जाईजे किल्मिषें ।
अंतरनिष्ठ ज्ञानी ऐसे ।
विवरोन पाहाती ॥ २३॥
अंतरनिष्ठ तितुके तरले ।
अंतरभ्रष्ट तितुके बुडाले ।
बाह्यात्कारें भरंगळले ।
लोकाचारें ॥ २४॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
बहुदेवस्थाननिरूपणनाम
समास पहिला ॥
समास दुसरा : सर्वज्ञसंगनिरूपण
नेणपणें जालें तें जालें ।
जालें तें होऊन गेलें ।
जाणतेपणें वर्तलें ।
पाहिजे नेमस्त ॥ १॥
जाणत्याची संगती धरावी ।
जाणत्याची सेवा करावी ।
जाणत्याची सद्बुद्धि घ्यावी ।
हळुहळु ॥ २॥
जाणत्यापासीं लेहों सिकावें ।
जाणत्यापासीं वाचूं सिकावें ।
जाणत्यापासीं पुसावें ।
सकळ कांहीं ॥ ३॥
जाणत्यास करावा उपकार ।
जाणत्यास झिजवावें शरीर ।
जाणत्याचा पाहावा विचार ।
कैसा आहे ॥ ४॥
जाणत्याचे संगतीनें भजावें ।
जाणत्याचे संगतीनें झिजावें ।
जाणत्याचे संगतीनें रिझावें ।
विवरविवरों ॥ ५॥
जाणत्याचे गावें गाणें ।
जाणत्यापासीं वाजवणें ।
नाना आळाप सिकणें ।
जाणत्यापासीं ॥ ६॥
जाणत्याचे कासेसी लागावें ।
जाणत्याचें औषध घ्यावीं ।
जाणतां सांगेल तें करावें ।
पथ्य आधीं ॥ ७॥
जाणत्यापासीं परीक्षा सिकणें ।
जाणत्यापासीं तालिम करणें ।
जाणत्यापासीं पोहणें ।
अभ्यासावें ॥ ८॥
जाणता बोलेले तैसें बोलावें ।
जाणता सांगेल तैसें चालावें ।
जाणत्याचें ध्यान घ्यावें ।
नाना प्रकरीं ॥ ९॥
जाणत्याच्या कथा सिकाव्या ।
जाणत्याच्या युक्ति समजाव्या ।
जाणत्याच्या गोष्टी विवराव्या ।
सकळ कांहीं ॥ १०॥
जाणत्याचे पेंच जाणावे ।
जाणत्याचे पीळ उकलावे ।
जाणता राखेल तैसे राखावे ।
लोक राजी ॥ ११॥
जाणत्याचे जाणावे प्रसंग ।
जाणत्याचे घ्यावे रंग ।
जाणत्याचे स्फूर्तीचे तरंग ।
अभ्यासावे ॥ १२॥
जाणत्याचा साक्षेप घ्यावा ।
जाणत्याचा तर्क जाणावा ।
जाणत्याचा उल्लेख समजावा ।
न बोलतांचि ॥ १३॥
जाणत्याचें धूर्तपण ।
जाणत्याचें राजकारण ।
जाणत्याचें निरूपण ।
ऐकत जावें ॥ १४॥
जाण्त्याची कवित्वें सिकावीं ।
गद्यें पद्यें वोळखावी ।
माधुर्यवचनें समजावीं ।
अंतर्यामीं ॥ १५॥
जाणत्याचें पाहावे प्रबंद ।
जाणत्याचे वचनभेद ।
जाणत्याचे नाना संवाद ।
बरे शोधावे ॥ १६॥
जाणत्याची तीक्षणता ।
जाणत्याची सहिष्णता ।
जाणत्याची उदारत ।
समजोन घ्यावी ॥ १७॥
जाणत्याची नाना कल्पना ।
जाणत्याची दीर्घ सूचना ।
जाणत्याची विवंचना ।
समजोन घ्यावी ॥ १८॥
जाणत्याचा काळ सार्थक ।
जाणत्याचा अध्यात्मविवेक ।
जाणत्याचे गुण अनेक ।
आवघेच घ्यावे ॥ १९॥
जाणत्याचा भक्तिमार्ग ।
जाणत्याचा वैराग्ययोग ।
जाणत्याचा अवघा प्रसंग ।
समजोन घ्यावा ॥ २०॥
जाणत्याचें पाहावें ज्ञान ।
जाणत्याचें सिकावें ध्यान ।
जाणत्याचें सूक्ष्म चिन्ह ।
समजोन घावें ॥ २१॥
जाणत्याचें अलिप्तपण ।
जाणत्याचें विदेहलक्षण ।
जाणत्याचें ब्रह्मविवरण ।
समजोन घ्यावें ॥ २२॥
जाणत येक अंतरात्मा ।
त्याचा काये सांगावा महिमा ।
विद्याकळागुणसीमा ।
कोणें करावी ॥ २३॥
परमेश्वरांचे गुणानुवाद ।
अखंड करावा संवाद ।
तेणेंकरितां आनंद ।
उदंड होतो ॥ २४॥
परमेश्वरें निर्मिलें तें ।
अखंड दृष्टीस पडतें ।
विवरविवरों समजावें तें ।
विवेकी जनीं ॥ २५॥
जितुकें कांहीं निर्माण जालें ।
तितुकें जगदेश्वरें निर्मिलें ।
निर्माण वेगळें केलें ।
पाहिजे आधीं ॥ २६॥
तो निर्माण करतो जना ।
परी पाहों जातां दिसेना ।
विवेकबळें अनुमाना ।
आणीत जावा ॥ २७॥
त्याचें अखंड लागतां ध्यान ।
कृपाळुपणें देतो आशन ।
सर्वकाळ संभाषण ।
तदांशेंचि करावें ॥ २८॥
ध्यान धरीना तो अभक्त ।
ध्यान धरील तो भक्त ।
संसारापासुनी मुक्त ।
भक्तांस करी ॥ २९॥
उपासनेचे सेवटीं ।
देवां भक्तां अखंड भेटी ।
अवुभवी जाणेल गोष्टी ।
प्रत्ययाची ॥ ३०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
सर्वज्ञ्संगनिरूपणनाम
समास दुसरा ॥
समास तिसरा :
निस्पृहशिकवण ॥ श्रीराम ॥
दुल्लभ शरीरीं दुल्लभ आयुष्य ।
याचा करूं नये नास ।
दास म्हणे सावकास ।
विवेक करावा ॥ १॥
न पाहातां उत्तम विवेक ।
अवघा होतो अविवेक ।
अविवेकें प्राणी रंक ।
ऐसा दिसे ॥ २॥
हें आपलें आपण केलें ।
आळसें उदास नागविलें ।
वाईट संगतीनें बुडविलें ।
देखत देखतां ॥ ३॥
मूर्खपणाचा अभ्यास जाला ।
बाष्कळपणें घातला घाला ।
काम चांडाळा उठिला ।
तरुणपणीं ॥ ४॥
मूर्ख आळसी आणि तरुणा ।
सर्वांविषीं दैन्यवाणा ।
कांहीं मिळेना कोणा ।
काये म्हणावें ॥ ५॥
जें जें पाहिजे तें तें नाहीं ।
अन्नवस्त्र तेंहि नाहीं ।
उत्तम गुण कांहींच नाहीं ।
अंतर्यामीं ॥ ६॥
बोलतां येना बैसतां येना ।
प्रसंग कांहींच कळेना ।
शरीर मन हें वळेना ।
अभ्यासाकडे ॥ ७॥
लिहिणें नाहीं वाचणें नाहीं ।
पुसणें नाहीं सांगणें नाहीं ।
नेमस्तपणाचा अभ्यास नाहीं ।
बाष्कळपणें ॥ ८॥
आपणांस कांहींच येना ।
आणी सिकविलेंहि मानेना ।
आपण वेडा आणि सज्जना ।
बोल ठेवी ॥ ९॥
अंतरी येक बाहेरी येक ।
ऐसा जयाचा विवेक ।
परलोकाचें सार्थक ।
कैसें घडे ॥ १०॥
आपला संसार नासला ।
मनामधें प्रस्तावला ।
तरी मग अभ्यास केला ।
पाहिजे विवेकाचा ॥ ११॥
येकाग्र करूंनिया मन ।
बळेंचि धरावें साधन ।
येत्‌नीं आळसाचें दर्शन ।
होऊंच नये ॥ १२॥
अवगुण अवघेचि सांडावे ।
उत्तम गुण अभ्यासावे ।
प्रबंद पाठ करीत जावें ।
जाड अर्थ ॥ १३॥
पदप्रबंद श्लोकप्रबंद ।
नाना धाटी मुद्रा छंद ।
प्रसंगज्ञानेंचि आनंद ।
होत आहे ॥ १४॥
कोणे प्रसंगीं काये म्हणावें ।
ऐसें समजोन जाणावें ।
उगेंचि वाउगें सिणावें ।
कासयासी ॥ १५॥
दुसर्याचें अंतर जाणावें ।
आदर देखोन म्हणावें ।
जें आठवेल तें गावें ।
हें मूर्खपण ॥ १६॥
जयाची जैसी उपासना ।
तेंचि गावें चुकावेना ।
रागज्ञाना ताळज्ञाना ।
अभ्यासावें ॥ १७॥
साहित संगीत प्रसंग मानें ।
करावीं कथेंचीं घमशानें ।
अर्थांतर श्रवणमननें ।
काढीत जावें ॥ १८॥
पाठ उदंडचि असावें ।
सर्वकाळ उजळीत जावें ।
सांगितलें गोष्टीचें असावें ।
स्मरण अंतरीं ॥ १९॥
अखंड येकांत सेवावा ।
ग्रन्थमात्र धांडोळावा ।
प्रचित येईल तो घ्यावा ।
अर्थ मनीं ॥ २०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
निस्पृहशिकवणनिरूपणनाम
समास तिसरा ॥
समास चौथा :
देहदुर्लभनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
देह्याकरितां गणेशपूजन ।
देह्याकरितां शारदावंदन ।
देह्याकरितां गुरु सज्जन ।
संत श्रोते ॥ १॥
देह्याकरितां कवित्वें चालती ।
देह्याकरितां अधेनें करिती ।
देह्याकरितां अभ्यासिती ।
नाना विद्या ॥ २॥
देह्याकरितां ग्रंथलेखन ।
नाना लिपीवोळखण ।
नाना पदार्थशोधन ।
देह्याकरितां ॥ ३॥
देह्याकरितां माहांज्ञानी ।
सिद्ध सधु ऋषी मुनी ।
देह्याकरितां तीर्थाटणीं ।
फिरती प्राणी ॥ ४॥
देह्याकरितां श्रवण घडे ।
देह्याकरितां मननीं पवाडे ।
देह्याकरितां देहीं आतुडे ।
मुख्य परमात्मा ॥ ५॥
देह्याकरितां कर्ममार्ग ।
देह्याकरितां उपासनामार्ग ।
देह्याकरितां ज्ञानमार्ग ।
भूमंडळीं ॥ ६॥
योगी वीतरागी तापसी ।
देह्याकरितां नाना सायासी ॥
देह्याकरितां आत्मयासी ।
प्रगटणें घडे ॥ ७॥
येहलोक आणि परलोक ।
देह्याकरितां सकळ सार्थक ।
देहेंविण निरार्थक ।
सकळ कांहीं ॥ ८॥
पुरश्चरणें अनुष्ठानें ।
गोरांजनें धूम्रपानें ।
सीतोष्ण पंचाग्नी साधणें ।
देह्याकरितां ॥ ९॥
देह्याकरितां पुण्यसीळ ।
देह्याकरितां पापी केवळ ।
देह्याकरितां अनर्गळ ।
सुचिस्मंत ॥ १०॥
देह्याकरितां अवतारी ।
देह्याकरितां वेषधारी ।
नाना बंडें पाषांडें करी ।
देह्याकरितां ॥ ११॥
देह्याकरितां विषयभोग ।
देह्याकरितां सकळ त्याग ।
होती जाती नाना रोग ।
देह्याकरितां ॥ १२॥
देह्याकरितां नवविधा भक्ती ।
देह्याकरितां चतुर्विधा मुक्ती ।
देह्याकरितां नाना युक्ती ।
नाना मतें ॥ १३॥
देह्याकरितां दानधर्म ।
देह्याकरितां नाना वर्म ।
देह्याकरितां पूर्वकर्म ।
म्हणती जनीं ॥ १४॥
देह्याकरितां नाना स्वार्थ ।
देह्याकरितां नाना अर्थ ।
देह्याकरितां होईजे वेर्थ ।
आणी धन्य ॥ १५॥
देह्याकरितां नाना कळा ।
देह्याकरितां उणा आगळा ।
देह्याकरितां जिव्हाळा ।
भक्तिमार्गाचा ॥ १६॥
नाना सन्मार्गसाधनें ।
देह्याकरितां तुटती बंधनें ।
देह्याकरितां निवेदनें ।
मोक्ष लाभे ॥ १७॥
देहे सकळामधें उत्तमु ।
देहीं राहिला आत्मारामु ।
सकळां घटीं पुरुषोत्तमु ।
विवेकी जाणती ॥ १८॥
देह्याकरितां नाना कीर्ती ।
अथवा नाना अपकीर्ती ।
देह्याकरितां होती जाती ।
अवतारमाळिका ॥ १९॥
देह्याकरितां नाना भ्रम ।
देह्याकरितां नाना संभ्रम ।
देह्याचेन उत्तमोत्तम ।
भोगिती पदें ॥ २०॥
देह्याकरितां सकळ कांहीं ।
देह्याविण कांहीं नाहीं ।
आत्मा विरे ठाईं ठाईं ।
नव्हताच जैसा ॥ २१॥
देहे परलोकींचें तारूं ।
नाना गुणांचा गुणागरु ।
नाना रत्नांचा विचारु ।
देह्याचेनी ॥ २२॥
देह्याचेन गायेनकळा ।
देह्याचेन संगीतकळा ।
देह्याचेन अंतर्कळा ।
ठाईं पडे ॥ २३॥
देहे ब्रह्मांडाचें फळ ।
देहे दुल्लभचि केवळ ।
परी या देह्यास निवळ ।
उमजवावें ॥ २४॥
देह्याकरितां लहनथोर ।
करिती आपुलाले व्यापार ।
त्याहिमधें लाहानथोर ।
कितीयेक ॥ २५॥
जे जे देहे धरुनी आले ।
ते ते कांहीं करून गेले ।
हरिभजनें पावन जाले ।
कितीयेक ॥ २६॥
अष्टधा प्रकृतीचें मूळ ।
संकल्परूपचि केवळ ।
नाना संकल्पें देहेफळ ।
घेऊन आलें ॥ २७॥
हरिसंकल्प मुळीं होता ।
तोचि फळीं पाहावा आतां ।
नाना देह्यांतरीं तत्वता ।
शोधितां कळे ॥ २८॥
वेलाचे मुळीं बीज ।
उदकरूप वेली समज ।
पुढें फळामधें बीज ।
मुळींच्या अंशें ॥ २९॥
मुळाकरितां फळ येतें ।
फळाकरितां मूळ होतें ।
येणेंकरितां होत जातें ।
भूमंडळ ॥ ३०॥
असो कांहीं येक करणें ।
कैसें घडे देह्याविणें ।
देहे सर्थकीं लावणें ।
म्हणिजे बरें ॥ ३१॥
आत्म्याकरितां देहे जाला ।
देह्याकरितां आत्मा तगला ।
उभययोगें उदंड चालिला ।
कार्यभाग ॥ ३२॥
चोरून गुप्तरूपें करावें ।
तें आत्मयासी पडे ठावें ।
कर्तुत्व याचेन स्वभावें ।
सकळ कांहीं ॥ ३३॥
देह्यामधें आत्मा असतो ।
देहे पूजितां आत्मा तोषतो ।
देहे पीडितां आत्मा क्षोभतो ।
प्रत्यक्ष आतां ॥ ३४॥
देह्यावेग्ळी पूजा पावेना ।
देह्याविण पूजा फावेना ।
जनीं जनार्दन म्हणोनी जना ।
संतुष्ट करावें ॥ ३५॥
उदंड प्रगटला विचार ।
धर्मस्थापना तदनंतर ।
तेथेंच पूजेस अधिकार ।
पुण्यशरीरीं ॥ ३६॥
सगट भजन करूं येतें ।
तरी मूर्खपण आंगीं लागतें ।
गाढवासी पूजितां कळतें ।
काये त्याला ॥ ३७॥
पूज्य पूजेसी अधिकार ।
उगेचि तोषवावे इतर ।
दुखऊं नये कोणाचें अंतर ।
म्हणिजे बरें ॥ ३८॥
सकळ जगदांतरींचा देव ।
क्षोभता राहाव्या कोठें ठाव ।
जनावेगळा जनास उपाव ।
आणीक नाहीं ॥ ३९॥
परमेश्वराचे अनंत गुण ।
मनुष्यें काये सांगावी खूण ।
परंतु अध्यात्मग्रंथश्रवण ।
होतां उमजे ॥ ४०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
देहदुर्लभनिरूपणनाम समास चौथा ॥
समास पांचवा :
करंटपरीक्षानिरूपण ॥ श्रीराम ॥
धान्य उदंड मोजिलें ।
परी त्या मापें नाहीं भक्षिलें ।
विवरल्यविण तैसें जालें ।
प्राणीमात्रासी ॥ १॥
पाठ म्हणतां आवरेना ।
पुसतां कांहींच कळेना ।
अनुभव पाहातां अनुमाना- ।
मधें पडें ॥ २॥
शब्दरत्नें परीक्षावीं ।
प्रत्ययाचीं पाहोन घ्यावीं ।
येर ते अवघीं सांडावीं ।
येकीकडे ॥ ३॥
नावरूप आवघें सांडावें ।
मग अनुभवास मांडावें ।
सार असार येकचि करावें ।
हें मूर्खपण ॥ ४॥
लेखकें कुळ समजवावें ।
किंवा उगेंच वाचावें ।
येणें दृष्टांतें समजावें ।
कोणींतरी ॥ ५॥
जेथें नाहीं समजावीस ।
तेथें आवघी कुसमुस ।
पुसों जातां वसवस ।
वक्ता करी ॥ ६॥
नान शब्द येकवटिले ।
प्रचीतीवीण उपाव केले ।
परी ते अवघेचि वेर्थ गेले ।
फडप्रसंगीं ॥ ७॥
पसेवरी वैरण घातलें ।
तांतडीनें जातें वोडिलें ।
तेणें पीठ बारीक आलें ।
हें तो घडेना ॥ ८॥
घांसामागें घांस घातला ।
आवकाश नाहीं चावायाला ।
अवघा बोकणा भरिला ।
पुढें कैसें ॥ ९॥
ऐका फडनिसीचें लक्षण ।
विरंग जाऊं नेदी क्षण ।
समस्तांचें अंतःकर्ण ।
सांभाळीत जावें ॥ १०॥
सूक्ष्म नामें सुखें घ्यावीं ।
तितुकीं रूपें वोळखावीं ।
वोळखोन समजवावीं ।
श्रोतयांसी ॥ ११॥
समशा पुरतां सुखी होती ।
श्रोते अवघे आनंदती ।
अवघे क्षणक्षणा वंदिती ।
गोसावियांसी ॥ १२॥
समशा पुरतां वंदिती ।
समशा न पुरतां निंदिती ।
गोसांवी चिणचिण करिती ।
कोण्या हिशेबें ॥ १३॥
शुध सोनें पाहोन घ्यावें ।
कसीं लाउनी तावावें ।
श्रवणमननें जाणावें ।
प्रत्ययासी ॥ १४॥
वैद्याची प्रचित येना ।
वेथा परती होयेना ।
आणी रागेजावें जना ।
कोण्या हिशेबें ॥ १५॥
खोटें कोठेंचि चालेना ।
खोटें कोणास मानेना ।
याकारणें अनुमाना ।
खरें आणावें ॥ १६॥
लिहिणें न येतां व्यापार केला ।
कांहीं येक दिवस चालिला ।
पुसता सुरनीस भेटला ।
तेव्हां खोटें ॥ १७॥
सर्व आवघें हिशेबीं ठावें ।
प्रत्यय साक्षीनें बोलावें ।
मग सुरनीसें काये करावें ।
सांगाना ना ॥ १८॥
स्वये आपणचि गुंते ।
समजावीस कैसे होते ।
नेणतां कोणीयेक ते ।
आपदों लागती ॥ १९॥
बळेंविण युद्धास गेला ।
तो सर्वस्वें नागवला ।
शब्द ठेवावा कोणाला ।
कोण कैसा ॥ २०॥
जे प्रचीतीस आलें खरें ।
तेंचि घ्यावें अत्यादरें ।
अनुभवेंविण जें उत्तरें ।
तें फलकटें जाणावीं ॥ २१॥
सिकऊं जातां राग चढे ।
परंतु पुढें आदळ घडे ।
खोटा निश्चय तात्काळ उडे ।
लोकामधें ॥ २२॥
खरें सांडुनी खोटें घेणें ।
भकाधेस काये उणें ।
त्रिभुवनीं नारायणे ।
न्याय केला ॥ २३॥
तो न्याय सांडितां सेवटीं ।
अवघें जगचि लागे पाठीं ।
जनीं भंडभांडों हिंपुटीं ।
किती व्हावें ॥ २४॥
अन्यायें बहुतांस पुरवलें ।
हें देखिलें ना ऐकिलें ।
वेडें उगेंचि भरीं भरलें ।
असत्याचे ॥ २५॥
असत्य म्हणिजे तेंचि पाप ।
सत्य जाणावें स्वरूप ।
दोहींमधें साक्षप ।
कोणाचा करावा ॥ २६॥
मायेमधें बोलणें चालणें साचें ।
माया नस्तां बोलणें कैंचें ।
याकारणें निशब्दाचें ।
मूळ शोधावें ॥ २७॥
वच्यांश जाणोनि सांडावा ।
लक्ष्यांश विवरोन घ्यावा ।
याकारणें निशब्द मुळाचा गोवा ।
आढळेना ॥ २८॥
अष्टधा प्रकृती पूर्वपक्ष ।
सांडून अलक्षीं लावावें लक्ष ।
मननसीळ परम दक्ष ।
तोचि जाणे ॥ २९॥
नाना भूस आणि कण ।
येकचि म्हणणें अप्रमाण ।
रस चोवडिया कोण ।
शाहाणा सेवी ॥ ३०॥
पिंडीं नित्यानित्य विवेक ।
ब्रह्मांडीं सारासार अनेक ।
सकळ शोधूनियां येक ।
सार घ्यावें ॥ ३१॥
मायेकरितां कोणीयेक ।
अन्वय आणि वीतरेक ।
ते माया नस्तां विवेक ।
कैसा करावा ॥ ३२॥
तत्वें तत्व शोधावें ।
माहांवाकीं प्रवेशावें ।
आत्मनिवेदनें पावावें ।
समाधान ॥ ३३॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
करंटपरीक्षानिरूपणनाम समास पांचवा ॥
समास सहावा :
उत्तमपुरुषनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
नाना वस्त्रें नाना भूषणें ।
येणें शरीर श्रृंघारणें ।
विवेकें विचारें राजकरणें ।
अंतर श्रृंघारिजे ॥ १॥
शरीर सुंदर सतेज ।
वस्त्रें भूषणें केले सज्ज ।
अंतरीं नस्तां च्यातुर्यबीज ।
कदापि शोभा न पवे ॥ २॥
तुंड हेंकाड कठोर वचनी ।
अखंड तोले साभिमानी ।
न्याय नीति अंतःकर्णीं ।
घेणार नाहीं ॥ ३॥
तऱ्हे सीघ्रकोपी सदा ।
कदापि न धरी मर्यादा ।
राजकारण संवादा ।
मिळोंचि नेणें ॥ ४॥
ऐसें लौंद बेइमानी ।
कदापि सत्य नाहीं वचनीं ।
पापी अपस्मार जनीं ।
राक्षेस जाणावें ॥ ५॥
समयासारिखा समयो येना ।
नेम सहसा चलेना ।
नेम धरितां राजकारणा ।
अंतर पडे ॥ ६॥
अति सर्वत्र वर्जावें ।
प्रसंग पाहोन चालावें ।
हटनिग्रहीं न पडावें ।
विवेकीं पुरुषें ॥ ७॥
बहुतचि करितां हट ।
तेथें येऊन पडेल तट ।
कोणीयेकाचा सेवट ।
जाला पाहिजे ॥ ८॥
बरें ईश्वर आहे साभिमानी ।
विशेष तुळजाभोवानी ।
परंतु विचार पाहोनी ।
कार्ये करणें ॥ ९॥
अखंडचि सावधाना ।
बहुत काये करावी सूचना ।
परंतु कांहीं येक अनुमाना ।
आणिलें पाहिजे ॥ १०॥
समर्थापासीं बहुत जन ।
राहिला पाहिजे साभिमान ।
निश्चळ करूनियां मन ।
लोक असती ॥ ११॥
म्लेच दुर्जन उदंड ।
बहुतां दिसाचें माजलें बंड ।
याकार्णें अखंड ।
सावधान असावें ॥ १२॥
सकळकर्ता तो ईश्वरु ।
तेणें केला अंगिकारुं ।
तया पुरुषाचा विचारु ।
विरुअळा जाणे ॥ १३॥
न्याय नीति विवेक विचार ।
नाना प्रसंगप्रकार ।
परीक्षिणें परांतर ।
देणें ईश्वराचें ॥ १४॥
माहायेत्‌न सावधपणें ।
समईं धारिष्ट धरणें ।
अद्भूतचि कार्य करणें ।
देणें ईश्वराचें ॥ १५॥
येश कीर्ति प्रताप महिमा ।
उत्तम गुणासी नाहीं सीमा ।
नाहीं दुसती उपमा ।
देणें ईश्वराचें ॥ १६॥
देव ब्रह्मण आचार विचार ।
कितेक जनासी आधार ।
सदा घडे परोपकार ।
देणें ईश्वराचें ॥ १७॥
येहलोक परलोक पाहाणें ।
अखंड सावधपणें राहाणें ।
बहुत जनाचें साहाणें ।
देणें ईश्वराचें ॥ १८॥
देवाचा कैपक्ष घेणे ।
ब्रह्माणाची चिंता वाहाणें ।
बहु जनासी पाळणें ।
देणें ईश्वराचें ॥ १९॥
धर्मस्थापनेचे नर ।
ते ईश्वराचे अवतार ।
जाले आहेत पुढें होणार ।
देणें ईश्वराचें ॥ २०॥
उत्तम गुणाचा ग्राहिक ।
तर्क तीक्षण विवेक ।
धर्मवासना पुण्यश्लोक ।
देणें ईश्वराचें ॥ २१॥
सकळ गुणांमधें सार ।
तजविजा विवेक विचार ।
जेणें पाविजे पैलपार ।
अरत्रपरत्रींचा ॥ २२॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
उत्तमपुरुषनिरूपणनाम
समास सहावा ॥
समास सातवा :
जनस्वभावनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
जनाचा लालची स्वभाव ।
आरंभीं म्हणती देव ।
म्हनिजे मला कांहीं देव ।
ऐसी वासना ॥ १॥
कांहींच भक्ती केली नस्तां ।
आणी इछिती प्रसन्नता ।
जैसें कांहींच सेवा न करिता।
स्वामीस मागती ॥ २॥
कष्टेंविण फळ नाहीं ।
कष्टेंविण राज्य नाहीं ।
केल्याविण होत नाहीं ।
साध्य जनीं ॥ ३॥
आळसें काम नसतें ।
हें तों प्रत्ययास येतें ।
कष्टाकडे चुकावितें ।
हीन जन ॥ ४॥
आधीं कष्टाचें दुःख सोसिति ।
ते पुढें सुखाचें फळ भोगिती ।
आधीं आळसें सुखावती ।
त्यासी पुढें दुःख ॥ ५॥
येहलोक अथवा परलोक ।
दोहिंकडे सारिखाच विवेक ।
दीर्घ सूचनेचें कौतुक ।
कळलें पाहिजे ॥ ६॥
मेळविती तितुकें भक्षिती ।
ते कठीण काळीं मरोन जाती ।
दीर्घ सूचनेनें वर्तती ।
तेचि भले ॥ ७॥
येहलोकींचा संचितार्थ ।
परलोकींचा परमार्थ ।
संचितेंविण वेर्थ ।
जीत मेलें ॥ ८॥
येकदां मेल्यानें सुटेना ।
पुन्हा जन्मोजन्मीं यातना ।
आपणास मारी वांचविना ।
तो आत्महत्यारा ॥ ९॥
प्रतिजन्मीं आत्मघात ।
कोणें करावें गणीत ।
याकारणें जन्ममृत्य ।
केवी चुके ॥ १०॥
देव सकळ कांहीं करितो ।
ऐसें प्राणीमात्र बोलतो ।
त्याचे भेटीचा लाभ तो ।
अकस्मात जाला ॥ ११॥
विवेकाच लाभ घडे ।
जेणें परमात्मा ठाईं पडे ।
विवेक पाहातां सांपडे ।
विवेकीं जनीं ॥ १२॥
देव पाहातां आहे येक ।
परंतु करितो अनेक ।
त्या अनेकास येक ।
म्हणों नये कीं ॥ १३॥
देवाचें कर्तुत्व आणि देव ।
कळला पाहिजे अभिप्राव ।
कळल्याविण कितेक जीव ।
उगेच बोलती ॥ १४॥
उगेच बोलती मूर्खपणें ।
शाहाणपण वाढायाकारणें ।
त्रुप्तिलागीं उपाव करणें ।
ऐसें जालें ॥ १५॥
जेहीं उदंड कष्ट केले ।
ते भाग्य भोगून ठेले ।
येर ते बोलतचि राहिले ।
करंटे जन ॥ १६॥
करंट्याचें करंट लक्षण ।
समजोन जाती विचक्षण ।
भरल्याचें उत्तम लक्षण ।
करंट्यास कळेना ॥ १७॥
त्याची पैसावली कुबुद्धी ।
तेथें कैंची असेल शुद्धी ।
कुबुद्धी तेचि सुबुद्धी ।
ऐसी वाटे ॥ १८॥
मनुष्य शुद्धीस सांडावें ।
त्याचें काये खरें मानावें ।
जेथें विचाराच्या नावें ।
सुन्याकार ॥ १९॥
विचारें येहलोक परलोक ।
विचारें होतसे सार्थक ।
विचारें नित्यानित्य विवेक ।
पाहिला पाहिजे ॥ २०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
जनस्वभावनिरूपणनाम समास सातवा ॥
समास आठवा :
अंतर्देवनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
ब्रह्म निराकार निश्चळ ।
आत्म्यास विकार चंचळ ।
तयास म्हणती सकळ ।
देव ऐसें ॥ १॥
देवाचा ठावचि लागेना ।
येक देव नेमस्त कळेना ।
बहुत देवीं अनुमानेना ।
येक देव ॥ २॥
म्हणोनी विचार असावा ।
विचारें देव शोधावा ।
बहुत देवांचा गोवा ।
पडोंचि नये ॥ ३॥
देव क्षत्रीं पाहिला ।
त्यासारिखा धातूचा केला ।
पृथ्वीमधें दंडक चालिला ।
येणें रीतीं ॥ ४॥
नाना प्रतिमादेवांचें मूळ ।
तो हा क्षत्रदेवचि केवळ ।
नाना क्षत्रें भूमंडळ ।
शोधून पाहावें ॥ ५॥
क्षत्रदेव पाषाणाचा ।
विचार पाहातां तयाचा ।
तंत लागला मुळाचा ।
अवताराकडे ॥ ६॥
अवतारी देव संपले ।
देहे धरुनी वर्तोन गेले ।
त्याहून थोर अनुमानले ।
ब्रह्मा विष्णु महेश ॥ ७॥
त्या तिही देवांस ज्याची सत्ता ।
तो अंतरात्माचि पाहातां ।
कर्ता भोक्ता तत्वता ।
प्रतक्ष आहे ॥ ८॥
युगानयुगें तिन्ही लोक ।
येकचि चालवी अनेक ।
हा निश्चयाचा विवेक ।
वेदशास्त्रीं पाहावा ॥ ९॥
आत्मा वर्तवितो शरीर ।
तोचि देव उत्तरोत्तर ।
जाणीवरूपें कळिवर ।
विवेकें वर्तवी ॥ १०॥
तो अंतर्देव चुकती ।
धांवा घेऊन तीर्था जाती ।
प्राणी बापुडे कष्टती ।
देवास नेणतां ॥ ११॥
मग विचारिती अंतःकर्णीं ।
जेथें तेथें धोंडा पाणी ।
उगेंचि वणवण हिंडोनि ।
काये होतें ॥ १२॥
ऐसा ज्यासी विचार कळला ।
तेणें सत्संग धरिला ।
सत्संगें देव सांपडला ।
बहुत जनासी ॥ १३॥
ऐसीं हे विवेकाचीं कामें ।
विवेकी जाणतील नेमें ।
अविवेकी भुलले भ्रमें ।
त्यांस हें कळेना ॥ १४॥
अंतरवेधी अंतर जाणे ।
बाहेरमुद्रा कांहींच नेणें ।
म्हणोन विवेकी शाहणे ।
अंतर शोधिती ॥ १५॥
विवेकेंविण जो भाव ।
तो भावचि अभाव ।
मुर्खस्य प्रतिमा देव ।
ऐसें वचन ॥ १६॥
पाहात समजत सेवटा गेला ।
तोचि विवेकी भला ।
तत्वें सांडुनी पावला ।
निरंजनीं ॥ १७॥
आरे जें आकारासी येतें ।
तें अवघेंच नासोन जतें ।
मग गल्बल्यावेगळें तें ।
परब्रह्म जाणावें ॥ १८॥
चंचळ देव निश्चळ ब्रह्म ।
परब्रह्मीं नाहीं भ्रम ।
प्रत्ययज्ञानें निभ्रम ।
होईजेतें ॥ १९॥
प्रचीतीविण जें केलें ।
तें तें अवघें वेर्थ गेलें ।
प्राणी कष्टकष्टोंचि मेलें ।
कर्मकचाटें ॥ २०॥
कर्मावेगळें न व्हावें ।
तरी देवास कासया भजावें ।
विवेकी जाणती स्वभावें ।
मूर्ख नेणे ॥ २१॥
कांहीं अनुमानलें विचारें ।
देव आहे जगदांतरें ।
सगुणाकरितां निर्धारें ।
निर्गुण पाविजे ॥ २२॥
सगुण पाहातां मुळास गेला ।
सहजचि निर्गुण पावला ।
संगत्यागें मोकळा जाला ।
वस्तुरूप ॥ २३॥
परमेश्वरीं अनुसंधान ।
लावितां होईजे पावन ।
मुख्य ज्ञानेंचि विज्ञान ।
पाविजेतें ॥ २४॥
ऐसीं हे विवेकाचीं विवर्णें ।
पाहावीं सुचित अंतःकर्णें ।
नित्यानित्य विवेकश्रवणें ।
जगदोधार ॥ २५॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
अंतर्देवनिरूपणनाम समास आठवा ॥
समास नववा :
निद्रानिरूपण ॥ श्रीराम ॥
वंदूनियां आदिपुरुष ।
बोलों निद्रेचा विळास ।
निद्रा आलियां सावकास ।
जाणार नाहीं ॥ १॥
निद्रेनें व्यापिली काया ।
आळस आंग मोडे जांभया ।
तेणेंकरितां बैसावया ।
धीर नाहीं ॥ २॥
कडकडां जांभया येती ।
चटचटां चटक्या वाजती ।
डकडकां डुकल्या देती ।
सावकास ॥ ३॥
येकाचे डोळे झांकती ।
येकाचे डोळे लागती ।
येक ते वचकोन पाहाती ।
चहुंकडे ॥ ४॥
येक उलथोन पडिले ।
तिहीं ब्रह्मविणे फोडिले ।
हुडकाचे टुकडे जाले ।
सुधी नाहीं ॥ ५॥
येक टेंकोन बैसले ।
तेथेंचि घोरों लागले ।
येक उताणे पसरलें ।
सावकास ॥ ६॥
कोणी मुर्कुंडी घालिती ।
कोणी कानवडें निजती ।
कोणी चक्रीं फिरती ।
चहुंकडे ॥ ७॥
येक हात हालविती ।
येक पाये हालविती ।
येक दांत खाती ।
कर्कराटें ॥ ८॥
येकांचीं वस्त्रें निघोनि गेलीं ।
ते नागवींच लोळों लागलीं ।
येकाचीं मुंडासीं गडबडलीं ।
चहुंकडे ॥ ९॥
येक निजेलीं अव्यावेस्तें ।
येक दिसती जैसीं प्रेते ।
दांत पसरुनी जैसीं भूतें ।
वाईट दिसती ॥ १०॥
येक वोसणतचि उठिले ।
येक अंधारीं फिरों लागले ।
येक जाऊन निजेले ।
उकरड्यावरी ॥ ११॥
येक मडकीं उतरिती ।
येक भोई चांचपती ।
येक उठोन वाटा लागती ।
भलतीकडे ॥ १२॥
येक प्राणी वोसणाती ।
येक फुंदफुंदों रडती ।
येक खदखदां हासती ।
सावकास ॥ १३॥
येक हाका मारूं लागले ।
येक बो।म्बलित उठिले ।
येक वचकोन राहिले ।
आपुले ठाईं ॥ १४॥
येक क्षणक्षणा खुरडती ।
येक डोई खाजविती ।
येक कढों लागती ।
सावकास ॥ १५॥
येकाच्या लाळा गळाल्या ।
येकाच्या पिका सांडल्या ।
येकीं लघुशंका केल्या ।
सावकास ॥ १६॥
येक राउत सोडिती ।
येक कर्पट ढेंकर देती ।
येक खांकरुनी थुंकिती ।
भलतीकडे ॥ १७॥
येक हागती येक वोकिती ।
येक खोंकिती येक सिंकिती ।
येक ते पाणी मागती ।
निदसुर्या स्वरें ॥ १८॥
येक दुस्वप्नें निर्बुजले ।
येक सुस्वप्नें संतोषले ।
येक ते गाढमुढी पडिले ।
सुषुप्तिमधें ॥ १९॥
इकडे उजेडाया जालें ।
कोण्हीं पढणें आरंभिलें ।
कोणीं प्रातस्मरामि मांडिलें ।
हरिकिर्तन ॥ २०॥
कोणीं आठविल्या ध्यानमूर्ति ।
कोणी येकांतीं जप करिती ।
कोणी पाठांतर उजळिती ।
नाना प्रकारें ॥ २१॥
नाना विद्या नाना कळा ।
आपलाल्या सिकती सकळा ।
तानमानें गायेनकळा ।
येक गाती ॥ २२॥
मागें निद्रा संपली ।
पुढें जागृती प्राप्त जाली ।
वेवसाईं बुद्धी आपुली ।
प्रेरिते जाले ॥ २३॥
ज्ञाता तत्वें सांडून पळाला ।
तुर्येपैलिकडे गेला ।
आत्मनिवेदनें जाला ।
ब्रह्मरूप ॥ २४॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
निद्रानिरूपणनाम
समास नववा ॥
समास दहावा :
श्रोताअवलक्षणनिरूपण ॥ श्रीराम ॥
कोणीयेका कार्याचा साक्षप ।
कांहीं तऱ्ही घडे विक्षेप ।
काळ साहे तें आपेंआप ।
होत जातें ॥ १॥
कार्यभाग होत चालिला ।
तेणें प्राणी शोक जाला ।
विचारहि सुचों लागला ।
दिवसेंदेवस ॥ २॥
कोणीयेक प्राणी जन्मासी येतो ।
कांहीं तऱ्ही काळ साहे होतो ।
दुःखाउपरी सुख देतो ।
देव कृपाळुपणें ॥ ३॥
अवघाचि काळ जरी सजे ।
तरी अवघेचि होती राजे ।
कांहीं सजे कांहीं न सजे ।
ऐसें आहे ॥ ४॥
येकलोक अथवा परलोक ।
साधतां कोणीयेक विवेक ।
अद्भूत होये स्वाभाविक ।
देणें ईश्वराचें ॥ ५॥
ऐकल्याविण कळलें ।
शिकल्याविण शहाणपण आलें ।
देखिलें ना ऐकिलें ।
भूमंडळीं ॥ ६॥
सकळ कांहीं ऐकतां कळे ।
कळतां कळतां वृत्ति निवळे ।
नेमस्त मनामधें आकळे ।
सारासार ॥ ७॥
श्रवण म्हणिजे ऐकावें ।
मनन म्हणिजे मनीं धरावें ।
येणें उपायें स्वभावें ।
त्रयलोक्य चाले ॥ ८॥
श्रवणाआड विक्षेप येती ।
नाना जिनस सांगो किती ।
सावध असतां प्रत्यय येती ।
सकळ कांहीं ॥ ९॥
श्रवणीं लोक बैसले ।
बोलतां बोलतां येकाग्र जाले ।
त्याउपरी जे नूतन आले ।
ते येकाग्र नव्हेती ॥ १०॥
मनुष्य बाहेर हिंडोनी आलें ।
नाना प्रकारीचें ऐकिलें ।
उदंड गलबलूं लागलें ।
उगें असेना ॥ ११॥
प्रसंग पाहोन चालती ।
ऐसे लोक थोडे असती ।
श्रवणीं नाना विक्षेप होती ।
ते हे ऐका ॥ १२॥
श्रवणीं बैसले ऐकाया ।
अडों लागलीसें काया ।
येती कडकडां जांभया ।
निद्राभरें ॥ १३॥
बैसले सुचित करूनि मना ।
परी तें मनचि ऐकेना ।
मागें होतें ऐकिलें नाना ।
तेंचि धरुनी बैसलें ॥ १४॥
तत्पर केलें शरीर ।
परी मनामधें आणीक विचार ।
कल्पना कल्पी तो विस्तार ।
किती म्हणौनि सांगावा ॥ १५॥
जें जें कांहीं श्रवणीं पडिलें ।
तितुकें समजोन विवरलें ।
तरीच कांहीं सार्थक जालें ।
निरूपणीं ॥ १६॥
मन दिसतें मां धरावें ।
ज्याचें त्यानें आवरावें ।
आवरून विवेकें धरवें ।
अर्थांतरीं ॥ १७॥
निरूपणीं येऊन बैसला ।
परी तो उदंड जेऊन आला ।
बैसतांच कासाविस जाला ।
त्रुषाकांत ॥ १८॥
आधीं उदक आणविलें ।
घळघळां उदंड घेतलें ।
तेणें मळमळूं लागलें ।
उठोनी गेला ॥ १९॥
कर्पट ढेंकर उचक्या देती ।
वारा सरतां मोठी फजिती ।
क्षणक्षणा उठोनी जाती ।
लघुशंकेसी ॥ २०॥
दिशेनें कासाविस केला ।
आवघेंचि सांडून धांविला ।
निरूपणप्रसंगीं निघोन गेला ।
अखंड ऐसा ॥ २१॥
दृष्टांती कांहीं अपूर्व आलें ।
अंतःकर्ण तेथेंचि राहिलें ।
कोठवरी काये वाचिलें ।
कांहीं कळेना ॥ २२॥
निरूपणीं येऊन बैसला ।
तो विंचुवें फणकाविला ।
कैचें निरूपण जाला ।
कासाविस ॥ २३॥
पोटामधें तिडिक उठिली ।
पाठीमधें करक भरली ।
चालक चिखल्या पुळी जाली ।
बैसवेना ॥ २४॥
पिसोळा चाऊन पळाला ।
तेणें प्राणी दुश्चीत जाला ।
कोणें नेटें गल्बला केला ।
तेथेंचि धावें ॥ २५॥
विषै लोक श्रवणीं येती ।
ते बायेकांकडेच पाहाती ।
चोरटे लोक चोरून जाती ।
पादरक्षा ॥ २६॥
होये नव्हे वादवेवाद ।
तेणें उदंड जाला खेद ।
सिव्या गाळी अप्रमाद ।
होतां चुकला ॥ २७॥
कोणी निरूपणीं बैसती ।
सावकस गोष्टी लाविती ।
हरिदास ते रें रें करिती ।
पोटासाठीं ॥ २८॥
बहुत जाणते मिळाले ।
येकापुढें येक बोले ।
लोकांचे आशये राहिले ।
कोण जाणे ॥ २९॥
माझें होये तुझें नव्हे ।
ऐसी अखंड जयास सवे ।
न्याये नीति सांडून धावे ।
अन्यायाकडे ॥ ३०॥
आपल्य थोरपणासाठीं ।
अच्यावाच्या तोंड पिटी ।
न्याये नाहीं ते सेवटीं ।
परम अन्याई ॥ ३१॥
येकेकडे अभिमान उठे ।
दूसरेकडे उदंड पेटे ।
ऐसे श्रोते खरे खोटे ।
कोण जाणे ॥ ३२॥
म्हणोन जाणते विचक्षण ।
तें आधींच धरिती नेणेपण ।
मूर्ख टोणपा आपण ।
कांहींच नाहीं ॥ ३३॥
आपणाहून देव थोर ।
ऐसा जयास कळला विचार ।
सकळ कांहीं जगदांतर ।
तेहिं राखावें ॥ ३४॥
सभेमधें कळहो जाला ।
शब्द येतो जाणत्याला ।
अंतरें राखों नाहीं सिकला ।
कैसा योगी ।
३५॥
वैर करितां वैरचि वाढे ।
आपणास दुःख भोग्णें घडे ।
म्हणोनि शाहाण्याचे कुकडे ।
कळों आलें ॥ ३६॥
अखंड आपणा सांभळिती ।
क्षुल्लकपण येऊं नेदिती ।
थोर लोकांस क्ष्मा शांति ।
अगत्य करणें ॥ ३७॥
अवगुणापासीं बैसला गुणी ।
आवगुण कळतो ततक्षणीं ।
विवेकी पुरुषाची करणी ।
विवेकें होते ॥ ३८॥
उपाये परियाये दीर्घ प्रेत्‌न ।
विवेकबळें नाना येत्‌न ।
करील तयाचें महिमान ।
तोचि जाणे ॥ ३९॥
दुर्जनीं वेवदरून घेतला ।
बाश्कळ लोकीं घसरिला ।
विवेकापासून चेवला ।
विवेकी कैसा ॥ ४०॥
न्याये परियाये उपाये ।
मूर्खास हें कळे काये ।
मूर्खाकरितां चिवडा होये ।
मज्यालसीचा ॥ ४१॥
मग ते शाहाणे नीट करिती ।
स्वयें साहोन साहविती ।
स्वयें करून करविती ।
लोकांकरवीं ॥ ४२॥
पृथ्वीमधें उदंड जन ।
जनामधें असती सज्जन ।
जयांकरितां समाधान ।
प्राणीमात्रासी ॥ ४३॥
तो मनोगतांचीं आंगें जाणे ।
मान प्रसंग समये जाणे ।
संतप्तालागीं निवऊ जाणे ।
नाना प्रकारें ॥ ४४॥
ऐसा तो जाणता लोक ।
समर्थ तयाचा विवेक ।
त्यचें करणें कांहिं येक ।
जनास कळेना ॥ ४५॥
बहुत जनस चलवी ।
नाना मंडळें हालवी ।
ऐसी हे समर्थपदवी ।
विवेकें होते ॥ ४६॥
विवेक एकांती करावा ।
जगदीश धारणेनें धरावा ।
लोक आपला आणी परावा ।
म्हणोंचि नये ॥ ४७॥
येकांती विवेक ठाईं पडे ।
येकांतीं येत्‌न सांपडे ।
येकांतीं तर्क वावडे ।
ब्रह्मांडगोळीं ॥ ४८॥
येकांती स्मरण करावें ।
चुकलें निधान पडे ठावें ।
अंतरात्म्यासरिसें फिरावें ।
कांहीं तरी ॥ ४९॥
जयास येकांत मानला ।
अवघ्या आधीं कळे त्याला ।
त्यावेगळें वडिलपणाला ।
ठवचि नाहीं ॥ ५०॥
इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे
श्रोताअवलक्षणनिरूपणनाम
समास दहावा ॥
॥ दशक अठरावा समाप्त ॥
Page updated
Google Sites
Report abuse