पञ्चम अध्याय 

अथ पञ्चमोऽध्यायः ।   संन्यासयोगः

        अर्जुन उवाच ।      

संन्यासं कर्मणां कृष्ण,

पुनर्योगं च शंससि ।

यच्छ्रेय एतयोरेकं, 

तन्मे ब्रूहि सुनिश्चितम् ॥ ५-१॥

        श्रीभगवानुवाच ।    

संन्यासः कर्मयोगश्च, 

निःश्रेयसकरावुभौ ।

तयोस्तु कर्मसंन्यासात्, 

कर्मयोगो विशिष्यते ॥ ५-२॥

ज्ञेयः स नित्यसंन्यासी, 

यो न द्वेष्टि न काङ्क्षति ।

निर्द्वन्द्वो हि महाबाहो, 

सुखं बन्धात्प्रमुच्यते ॥ ५-३॥

साङ्ख्ययोगौ पृथग्बालाः, 

प्रवदन्ति न पण्डिताः ।

एकमप्यास्थितः सम्यग्, 

उभयोर्विन्दते फलम् ॥ ५-४॥

यत्साङ्ख्यैः प्राप्यते स्थानं, 

तद्योगैरपि गम्यते ।

एकं साङ्ख्यं च योगं च, 

यः पश्यति स पश्यति ॥ ५-५॥

संन्यासस्तु महाबाहो, 

दुःखमाप्तुमयोगतः ।

योगयुक्तो मुनिर्ब्रह्म, 

नचिरेणाधिगच्छति ॥ ५-६॥

योगयुक्तो विशुद्धात्मा, 

विजितात्मा जितेन्द्रियः ।

सर्वभूतात्मभूतात्मा, 

कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥ ५-७॥

नैव किञ्चित्करोमीति, 

युक्तो मन्येत तत्त्ववित् ।

पश्यञ्शृण्वन्स्पृशञ्जिघ्रन्, 

अश्नन्गच्छन्स्वपञ्श्वसन् ॥ ५-८॥

प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्, 

उन्मिषन्निमिषन्नपि ।

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु, 

वर्तन्त इति धारयन् ॥ ५-९॥

ब्रह्मण्याधाय कर्माणि, 

सङ्गं त्यक्त्वा करोति यः ।

लिप्यते न स पापेन, 

पद्मपत्रमिवाम्भसा ॥ ५-१०॥

कायेन मनसा बुद्ध्या, 

केवलैरिन्द्रियैरपि ।

योगिनः कर्म कुर्वन्ति, 

सङ्गं त्यक्त्वात्मशुद्धये ॥ ५-११॥

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा, 

शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम् ।

अयुक्तः कामकारेण, 

फले सक्तो निबध्यते ॥ ५-१२॥

सर्वकर्माणि मनसा, 

संन्यस्यास्ते सुखं वशी ।

नवद्वारे पुरे देही, 

नैव कुर्वन्न कारयन् ॥ ५-१३॥

न कर्तृत्वं न कर्माणि, 

लोकस्य सृजति प्रभुः ।

न कर्मफलसंयोगं, 

स्वभावस्तु प्रवर्तते ॥ ५-१४॥

नादत्ते कस्यचित्पापं, 

न चैव सुकृतं विभुः ।

अज्ञानेनावृतं ज्ञानं, 

तेन मुह्यन्ति जन्तवः ॥ ५-१५॥

ज्ञानेन तु तदज्ञानं, 

येषां नाशितमात्मनः ।

तेषामादित्यवज्ज्ञानं, 

प्रकाशयति तत्परम् ॥ ५-१६॥

तद्बुद्धयस्तदात्मानस्, 

तन्निष्ठास्तत्परायणाः ।

गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं, 

ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः ॥ ५-१७॥

विद्याविनयसम्पन्ने, 

ब्राह्मणे गवि हस्तिनि ।

शुनि चैव श्वपाके च, 

पण्डिताः समदर्शिनः ॥ ५-१८॥

इहैव तैर्जितः सर्गो, 

येषां साम्ये स्थितं मनः ।

निर्दोषं हि समं ब्रह्म, 

तस्माद् ब्रह्मणि ते स्थिताः ॥ ५-१९॥

न प्रहृष्येत्प्रियं प्राप्य, 

नोद्विजेत्प्राप्य चाप्रियम् ।

स्थिरबुद्धिरसम्मूढो, 

ब्रह्मविद् ब्रह्मणि स्थितः ॥ ५-२०॥

बाह्यस्पर्शेष्वसक्तात्मा, 

विन्दत्यात्मनि यत्सुखम् ।

स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा, 

सुखमक्षयमश्नुते ॥ ५-२१॥

ये हि संस्पर्शजा भोगा, 

दुःखयोनय एव ते ।

आद्यन्तवन्तः कौन्तेय, 

न तेषु रमते बुधः ॥ ५-२२॥

शक्नोतीहैव यः सोढुं, 

प्राक्शरीरविमोक्षणात् ।

कामक्रोधोद्भवं वेगं, 

स युक्तः स सुखी नरः ॥ ५-२३॥

योऽन्तःसुखोऽन्तरारामस्, 

तथान्तर्ज्योतिरेव यः ।

स योगी ब्रह्मनिर्वाणं, 

ब्रह्मभूतोऽधिगच्छति ॥ ५-२४॥

लभन्ते ब्रह्मनिर्वाणम्, 

ऋषयः क्षीणकल्मषाः ।

छिन्नद्वैधा यतात्मानः, 

सर्वभूतहिते रताः ॥ ५-२५॥

कामक्रोधवियुक्तानां, 

यतीनां यतचेतसाम् ।

अभितो ब्रह्मनिर्वाणं, 

वर्तते विदितात्मनाम् ॥ ५-२६॥

स्पर्शान्कृत्वा बहिर्बाह्यांश्, 

चक्षुश्चैवान्तरे भ्रुवोः ।

प्राणापानौ समौ कृत्वा, 

नासाभ्यन्तरचारिणौ ॥ ५-२७॥

यतेन्द्रियमनोबुद्धिर्, 

मुनिर्मोक्षपरायणः ।

विगतेच्छाभयक्रोधो, 

यः सदा मुक्त एव सः ॥ ५-२८॥

भोक्तारं यज्ञतपसां, 

सर्वलोकमहेश्वरम् ।

सुहृदं सर्वभूतानां, 

ज्ञात्वा मां शान्तिमृच्छति ॥ ५-२९॥

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु

ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे

संन्यासयोगो नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५॥