Gat in de zak

12-05-25 Mijn broer herinnert zich een bijbelse uitdrukking “gat in de zak” (geld verdwijnt), die ook als titel zou zijn gebruikt voor een politiek onderzoeksrapport. We gaan op zoek. We komen uiteindelijk uit bij het rapport van de parlementaire enquêtecommissie RSV (Rijn Schelde Verolme) onder voorzitterschap van Kees van Dijk (CDA v/h CHU). Dat rapport draagt echter niet de betreffende titel en er blijkt geen rapport te vinden te zijn met deze of een aanverwante titel. We vermoeden wel dat de uitdrukking, misschien door Kees van Dijk in een toespraak, bijvoorbeeld bij de presentatie van het rapport, gebruikt.

Dit is wat Gemini vindt over de uitdrukking “gat in de zak”:

De uitdrukking "doorboorde buidel" of het daarvan afgeleide "gat in de zak" komt oorspronkelijk uit de Bijbel, specifiek in het boek Haggaï 1:6.

In dit vers staat, afhankelijk van de Bijbelvertaling, iets als:

• Statenvertaling: "Gij zaait veel, en gij brengt weinig in; gij eet, maar niet tot verzadiging; gij drinkt, maar niet tot dronken worden toe; gij kleedt u, maar niet tot uw verwarming, en wie loon ontvangt, die ontvangt dat loon in een doorgeboorden buidel."

• Herziene Statenvertaling: "U zaait veel maar brengt weinig binnen. U eet maar niet tot verzadiging. U drinkt maar wordt niet dronken. U kleedt u, maar wordt niet warm. De dagloner ontvangt zijn loon in een doorboorde buidel."

• Het Boek: "u zaait veel, maar oogst weinig. U eet en drinkt wel, maar u heeft nooit genoeg. U hebt wel kleren, maar onvoldoende om u warm te houden. Uw loon is in een mum van tijd verdwenen: het lijkt wel of er gaten in uw zakken zitten!" (Hier wordt de modernere uitdrukking "gaten in uw zakken" gebruikt om hetzelfde idee over te brengen.)

Bijbelse context:

De profeet Haggaï spreekt hier het volk Israël aan na hun terugkeer uit ballingschap. Ze waren druk bezig met het bouwen en verfraaien van hun eigen huizen, maar verwaarloosden de herbouw van de tempel van God. Als gevolg daarvan zegende God hun inspanningen niet volledig. Het harde werken leverde weinig op, en wat ze verdienden leek meteen weer te verdwijnen, alsof hun geldbuidels doorboord waren. De uitdrukking symboliseert hier het uitblijven van zegen en voorspoed als gevolg van verkeerde prioriteiten en het negeren van Gods geboden.

Gebruik in moderne (politieke) geschiedenis: 

De uitdrukking "gat in de zak" of de gedachte van geld dat snel verdwijnt, wordt in de moderne (politieke) geschiedenis regelmatig gebruikt, vooral in Nederland, om financiële problemen, tegenvallende resultaten van beleid, of het gevoel dat ondanks inspanningen de welvaart achterblijft, te beschrijven.

Hoewel er niet één specifiek, beroemd politiek citaat is waarbij de exacte woorden "doorboorde buidel" keer op keer worden aangehaald, wordt de metafoor van een "gat in de zak" vaak gebruikt in debatten over economie, koopkracht en overheidsfinanciën. Politici en commentatoren gebruiken deze beeldspraak om aan te geven dat geld snel uitgegeven wordt, dat besparingen teniet worden gedaan, of dat burgers of de overheid moeite hebben om financieel rond te komen. Het verwijst naar een situatie waarin inkomsten weglekken of onvoldoende zijn om de uitgaven te dekken, een directe parallel met de betekenis in Haggaï. Het concept van "geld dat door je vingers glipt" of een "bodemloze put" zijn vergelijkbare moderne uitdrukkingen die dezelfde frustratie over financieel verlies of inefficiëntie uitdrukken.

[NB. Ik vermoed dat Gemini over het daadwerkelijke gebruik van de uitdrukking "gat in de zak" op grond van zijn taalmodel  aan het speculeren is geslagen - YL]

Wat is de precieze titel van het rapport van Kees van Dijk (enquêtecommissie RSV)?

Rapport RSV-enquête Kees van Dijk heet officieel 'Verslag van de Enquêtecommissie Rijn-Schelde-Verolme (RSV)'

Het officiële rapport van de parlementaire enquêtecommissie onder voorzitterschap van Kees van Dijk (CDA) naar het debacle rond scheepsbouwconcern Rijn-Schelde-Verolme (RSV) draagt de titel 'Verslag van de Enquêtecommissie Rijn-Schelde-Verolme (RSV)'.

Hoewel in de publieke beeldvorming en het politieke debat de term "gat in de zak" mogelijk frequent is gebruikt om de enorme financiële verliezen te duiden die met de RSV-affaire gepaard gingen, is dit geen onderdeel van de formele titel van het omvangrijke verslag. Kees van Dijk speelde een cruciale rol in deze parlementaire enquête, die diepgaand onderzoek deed naar de oorzaken en overheidsbemoeienis bij het faillissement van RSV. Het eindrapport, dat in meerdere delen verscheen, documenteerde gedetailleerd de gang van zaken en de ontstane verliezen, wat ongetwijfeld aanleiding gaf tot de associatie met een "gat in de zak".

Het rapport van de commissie Van Dijk wordt beschouwd als een belangrijk document in de Nederlandse parlementaire geschiedenis vanwege de grondigheid van het onderzoek en de impact ervan op het inzicht in de verhouding tussen overheid en bedrijfsleven bij grote industriële projecten. De informele, beeldende uitdrukking "gat in de zak" vatte treffend de financiële consequenties samen, maar behoort dus niet tot de officiële naamgeving van het verslag zelf.