Lezen en uitgelezen

Is er een etymologisch en betekenisverband tussen het woord "lezen" in de betekenis van tekst tot zich nemen en het woord "lezen" in de betekenis van kiezen, selecteren (een uitleze, een uitgelezen kans etc.) Of zijn het toevallige homoniemen?

Jazeker, er is een interessant etymologisch en betekenisverband tussen de twee betekenissen van het woord "lezen"! Het zijn dus geen toevallige homoniemen.

De twee betekenissen komen voort uit hetzelfde Proto-Germaanse werkwoord lesanan. Dit werkwoord had oorspronkelijk een bredere betekenis die te maken had met verzamelen, bijeenbrengen, en vervolgens selecteren of interpreteren.

Laten we de ontwikkeling van de betekenissen eens nader bekijken:

1. Lezen (tekst tot zich nemen):

• De betekenis van tekst tot zich nemen is ontstaan doordat men letters als afzonderlijke tekens "verzamelt" of "bijeenbrengt" om er vervolgens betekenis uit te "selecteren" of te "interpreteren"*. Je zou kunnen zeggen dat je de individuele letters "leest" en ze vervolgens combineert om het woord en de zin te begrijpen.

• Denk hierbij aan het oude idee van lezen als het "plukken" van betekenis uit de geschreven tekens.

2. Lezen (kiezen, selecteren):

• De betekenis van kiezen of selecteren is directer afgeleid van de oorspronkelijke betekenis van "verzamelen" en vervolgens "uitkiezen" van de beste of meest geschikte elementen.

• Woorden als "uitlezen" (het beste of mooiste uit een verzameling kiezen), "uitgelezen kans" (een selecte, bijzondere kans), en "oogst lezen" (de rijpe delen van de oogst selecteren en binnenhalen) illustreren deze betekenis duidelijk.

Het verband:

De gemeenschappelijke noemer is het idee van een proces waarbij elementen (letters, objecten, kansen) worden onderscheiden, verzameld en vervolgens geïnterpreteerd of geselecteerd op basis van bepaalde criteria. Bij het lezen van een tekst selecteer je de betekenis uit de tekens, en bij het kiezen selecteer je het meest wenselijke element uit een groep. Je zou kunnen zeggen dat de betekenis van "lezen" in de zin van tekst tot zich nemen een gespecialiseerde vorm is van de algemenere betekenis van "lezen" als selecteren en interpreteren.

Is er via het Latijn misschien ook een etymologisch verband tussen "lezen" (Latijn: legere) en"legering" (legéring, samenstelling van metalen)?

Hoewel het Latijnse woord voor lezen legere is, is er geen direct etymologisch verband tussen dit woord en het Nederlandse woord "legering" (dat een samenstelling van metalen betekent).

De etymologische wortels van "legering" liggen elders:

• Het Nederlandse "legering" is ontleend aan het Duitse "Legierung", wat "metaalmengsel" betekent.

• "Legierung" is afgeleid van het Duitse werkwoord "legieren", dat "een legering maken" betekent.

• "Legieren" is op zijn beurt weer ontleend aan het Italiaanse "legare", dat dezelfde betekenis heeft.

• Het Italiaanse "legare" betekent oorspronkelijk "verbinden, binden" en is afgeleid van het Latijnse werkwoord "ligare", dat eveneens "binden, verbinden" betekent.

De betekenisontwikkeling van "ligare" naar "legering" is als volgt: het idee is dat verschillende metalen "samengebonden" of "verenigd" worden om een nieuwe substantie met andere eigenschappen te vormen.

Hoewel er dus een Latijns woord legere bestaat dat "lezen" betekent, is de oorsprong van het woord "legering" terug te voeren naar het Latijnse ligare ("binden"). Er is dus geen gemeenschappelijke etymologische wortel tussen de twee Nederlandse woorden via het Latijn. Het zijn verschillende Latijnse woorden met verschillende betekenissen en ontwikkelingspaden.