Cần đính chính về tên gọi phà Năng Gù.

Post date: Nov 7, 2012 5:22:25 PM

Vĩnh Thông.

Bài đăng trên Tạp chí Văn hóa Lịch sử An Giang số 79, tháng 10-2011.

Ngày nay, Năng Gù là một cái tên khá quen thuộc của dân vùng Long Xuyên-Châu Đốc và cả vùng Tây Nam Bộ, nhưng nhiều người thắc mắc. Ở bến phà từ Châu Phú (An Giang) qua Phú Tân (An Giang) có tên là bến bắc Năng Gù, ở huyện Châu Thành (An Giang) cũng có nhà thờ Công giáo mang tên Năng Gù, vậy Năng Gù là ở đâu? Ít ai biết cụ thể địa danh Năng Gù là chỉ vùng đất nào, điều đáng buồn hơn, địa danh Năng Gù đã bị dùng sai gần trăm năm qua mà chưa có đính chính lại.

Trước tiên, cần hiểu sơ nét về Năng Gù. Năng Gù là vùng đất thuộc huyện Châu Phú, tỉnh An Giang, cụ thể là một cù lao nằm giữa ranh giới hai huyện Châu Phú và Châu Thành của tỉnh An Giang, ngày nay có tên gọi hành chính là xã Bình Thủy. Cù lao này chia sông Hậu thành hai nhánh, nhánh nhỏ nằm cặp quốc lộ 91 cũng mang tên theo tên cù lao, gọi là sông Năng Gù. Cù lao Năng Gù được ghi lại trong “Đại Nam nhất thống chí” và “Gia Định thành thông chí” đều có những điểm tương đồng: “Ở phía trước hạ khẩu Vàm Nao thuộc Hậu Giang dài 9 dặm, có thôn Bình Lâm ở đấy. Ở đây rừng tre um tùm, đầy dẫy ao cá, dân ở vùng thượng lưu Hậu Giang nhờ khai thác tre và cá tôm làm nghề sinh nhai hàng ngày, ngoài ra còn trồng bông kéo sợi và lúa gạo”.

Địa danh Năng Gù không biết ra đời từ khi nào và nguồn gốc ở đâu, chỉ biết cách đây hàng trăm năm đã có dân sinh sống và truyền nhau tên gọi này cho đến bây giờ. Sử cũ chép Năng Gù bắt nguồn từ “Long Cù” (cù hóa long) sau nói trại ra thành Năng Gù. Nhưng theo Giáo sư Huỳnh Ái Tông thì tên Năng Gù có nguồn gốc từ tiếng Khmer, giống như trường hợp Chắc Cà Đao và Mặc Cần Dưng. Chưa biết giả thiết nào chính xác hơn, tuy nhiên tên gọi Năng Gù đã ra đời từ rất sớm, và cũng là một trong những vùng đất được khai phá đầu tiên ở An Giang ngày nay.

Ngày xưa địa giới “miệt” Năng Gù không rõ ràng, nhưng có một điều chắc chắn là giới hạn vùng đất này rất rộng. Chúng ta có thể khẳng định điều này qua một vài sử liệu:

- Đầu thế kỷ XVIII ông Dương Văn Hóa từ Cần Lố - Vĩnh Long đến khai phá cù lao này, đệ đơn lên xin phép lập làng, thôn Bình Lâm được ra đời trên cù lao Năng Gù, đồng thời quan Tổng trấn Vĩnh (sau này đổi thành trấn Vĩnh Thanh) phong ông chức “Trùm thi thâu” cai quản vùng này, tuy nhiên khu vực mà ông quản lí không chỉ có cù lao Năng Gù mà bao gồm cả vùng “xép” từ Cái Dầu kéo dài xuống giáp ranh Chắc Cà Đao.

- Trong quyển “Tìm hiểu đất Hậu Giang” nhà văn Sơn Nam viết: “Năm 1845, vùng Năng Gù phồn thịnh nhờ sự khai thác của nhóm người Công giáo mới đến”. Tuy nhiên, chúng ta có thể hiểu “vùng Năng Gù” trong đoạn này không chỉ riêng cù lao Năng Gù mà cả vùng Bình Mỹ, Bình Long (Châu Phú) đến An Hòa, Bình Hòa (Châu Thành) ngày nay, vì ở cù lao Năng Gù tín đồ Công giáo rất ít, nhưng ở những vùng lân cận vừa kể trên thì số tín đồ Công giáo khá đông.

Như vậy, ranh giới vùng Năng Gù xưa có thể tạm xác định là kéo dài từ giáp ranh Cái Dầu đến giáp ranh Chắc Cà Đao, càng về sau thì khu vực này càng hẹp dần, đến nay tên Năng Gù chỉ còn xã Bình Thủy.

Từ khi nhà Nguyễn thống nhất đất nước, cù lao Năng Gù có tên hành chính là thôn Bình Lâm, thuộc Vĩnh Trấn (sau đổi là trấn Vĩnh Thanh). Lúc bấy giờ trấn này có một phủ là Định Viễn, cai quản 4 huyện, 66 tổng, 353 thôn, thôn Bình Lâm thuộc huyện Vĩnh Định (vì huyện này thưa dân nên chưa chia ra tổng).

Năm 1832, Minh Mạng đổi đơn vị “trấn” ra “tỉnh”, lúc bấy giờ An Giang có 2 phủ và 4 huyện, gồm phủ Tuy Biên (cai quản 2 huyện Tây Xuyên và Phong Phú) và phủ Tân Thành (cai quản huyện Đông Xuyên và Vĩnh An).

Như đã nói ở phần đầu, cái tên Năng Gù đã bị sử dụng sai (thậm chí là “chiếm dụng”) gần trăm năm nay. Nói về nhà thờ Năng Gù (ở xã An Hòa, Châu Thành) chúng ta có thể chấp nhận được, bởi vì tên nhà thờ đồng thời là tên giáo xứ, mà giáo xứ Năng Gù ngày xưa bao gồm cả cù lao Năng Gù và vùng phụ cận, nên mặc dù không nằm trên cù lao nhưng nhà thờ vẫn mang tên Năng Gù cũng không có gì bàn cãi.

Riêng về bến phà đi từ xã Bình Mỹ (Châu Phú) qua xã Bình Thạnh Đông (Phú Tân) mang tên phà Năng Gù là hoàn toàn không phù hợp. Không phù hợp ở chỗ, đường đi của phà này không hề ghé vào hoặc đi ngang qua địa phận của cù lao Năng Gù, tức là không có dính dấp gì đến cù lao Năng Gù nên nếu gọi là phà Năng Gù là không chính xác, đồng thời cũng là hành vi “chiếm dụng” tên của dãy cù lao hiền hòa ven sông Hậu này.

Từ thời Pháp, chính quyền thuộc địa đã xây dựng bến phà này. Theo Giáo sư Huỳnh Ái Tông giải thích, sở dĩ bến phà bị/được gọi là phà Năng Gù bởi vì những người xe đò từ xứ khác đến, không rành địa danh, thấy vùng đất phía dưới được gọi là Năng Gù nên đã gọi “tạm” bến phà này là bến bắc Năng Gù! Có thể hiểu, phà đã có từ lâu, trước là đò chèo, đò máy đã được gọi là Năng Gù, đến thời Pháp mở rộng, nâng cấp bến phà và cũng giữ nguyên tên phà Năng Gù. Ngày nay, chính quyền vẫn sử dụng Năng Gù làm tên chính thức cho bến phà.

Hàng trăm năm nay, tên gọi Năng Gù bị dùng không rõ ràng và sai lệch khiến nhiều người không hiểu biết về vùng đất này, thậm chí những thế hệ trẻ sống ở cù lao Năng Gù – con cháu của những bậc tiền nhân khai hoang lập làng ngày xưa cũng không biết tên Năng Gù là chỉ nơi chôn nhau rún của mình. Thật đáng buồn thay!

Ngày nay, khi lịch sử đã được khẳng định lại, nhiều phương tiện thông tin đến với quần chúng, chúng ta cần hiểu rõ về sự lầm lẫn này đồng thời cần phải có sự đính chính đúng với lịch sử, phù hợp với tâm tư nguyện vọng của nhân dân. Thiết nghĩ, việc các cơ quan có trách nhiệm cần xem xét đổi tên bến phà từ Châu Phú đi Phú Tân, hủy bỏ cái tên Năng Gù đã bị “chiếm dụng” ngót trăm năm nay, bởi cái tên Năng Gù không chỉ mang đậm dấu ấn về mặt lịch sử của một vùng đất cù lao ven sông Hậu, mà còn là niềm tự hào, là nỗi nhớ niềm thương của gần hai ngàn người con Năng Gù. Hủy bỏ tên gọi Năng Gù ở bến phà để trả về đúng với vùng đất mang tên nó cũng là phù hợp với lòng dân và không hổ thẹn với cha ông đã có công khai phá.