THỐNG SUẤT LỄ THÀNH PHỦ QUÂN NGUYỄN HỮU CẢNH
VỚI CÁC SẮC PHONG THẦN TRÊN ĐẤT AN GIANG
Thanh Huỳnh
1.. Đôi nét về Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh
Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh sinh năm 1650 tại xã Gia Miêu, huyện Tống Sơn, tỉnh Thanh Hóa và sau đó gia quyến ông chuyển vào sống ở tỉnh Quảng Bình. Đời binh nghiêp ông từng kinh qua các chức vụ như: Cai cơ, Chưởng cơ, Thống binh kinh lược khâm sai, Chưởng binh,…Nguyễn Hữu Cảnh là một trong những người có công lớn trong việc khai phá và trấn giữ vùng đất Tây Nam Bộ, trong đó có đất An Giang. Với An Giang, dấu chân của ông hầu như in trên khắp nơi, từ Long Xuyên, Châu Đốc, An Thạnh Trung, Kiến Thành, Kiến Long…đến cù lao Cây Sao nay là cù lao Ông Chưởng, huyện Chợ Mới.[i]
Năm Mậu Dần 1698, Nguyễn Hữu Cảnh đến An Giang tiễu trừ quân phiến loạn Chân Lạp. Đến mùa xuân năm Canh Thìn (1700), chúa Nguyễn Phúc Chu phong cho Nguyễn Hữu Cảnh làm Thống Suất đem binh kinh lược vùng đồng bằng sông Cửu Long. Khi đã am hiểu tình hình quân địch, Nguyễn Hữu Cảnh chia quân ra làm hai đạo thẳng tiến Nam Vang đánh tan quân phiến loạn Chân Lạp. Xong việc, ông lui binh về cù lao Cây Sao để binh sĩ được nghỉ ngơi. Ông đến những nơi có dân cư sinh sống để thăm hỏi, khuyên bảo nhân dân lo làm ăn lập nghiệp. Trong thời gian lưu lại ở cù lao Cây Sao chờ mệnh lệnh của chúa Nguyễn, chẳng may ông lâm bệnh nặng, sau đó ông kéo quân về tới Rạch Gầm (Mỹ Tho) thì qua đời.[ii]
Sau khi Nguyễn Hữu Cảnh tạ thế, để tưởng nhớ đến công lao của ông, triều đình Nhà Nguyễn đã đưa ông vào thờ tại nhiều đền miếu của triều đình. Các vị vua triều Nguyễn qua các đời cũng đã nhiều lần ban cấp sắc phong cho Nguyễn Hữu Cảnh làm vị thần thay mặt nhà vua mà chở che bảo vệ nhân dân ở nhiều nơi. Riêng với người dân An Giang, Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh gần như được thờ chính hoặc được phối thờ ở khắp các dinh, đình trong tỉnh. Đó là tấm lòng của người dân An Giang tưởng nhớ vị ân nhân đã mở đường đưa dân lập ấp, kiến tạo nên cuộc sống ban đầu cho người dân ở vùng đất còn đầy sơn lam chướng khí.
2.. Giới thiệu các sắc phong thần cho Nguyễn Hữu Cảnh tại An Giang
Những sắc phong thần của Thống Suất Lễ Thành phủ quân Nguyễn Hữu Cảnh cho các thôn: Châu Phú, Kiến Thạnh, Kiến Long đều vào niên hiệu Tự Đức năm thứ V và năm thứ XII. Cả ba đạo sắc đều phong cho thần danh hiệu là Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần và được gia tặng mỹ hiệu là Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng đẳng thần.
Riêng sắc phong cho thôn Vĩnh Trường, tổng Châu Phú vào niên hiệu Khải Định thứ IX thì có đôi chỗ dị biệt về thứ tự sắp xếp các từ cấu thành nên danh hiệu và mỹ tự của thần: Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thống suất Lễ Thành Phủ Quân Thượng đẳng thần. Ở sắc này thì mỹ tự được đem lên phía trước danh hiệu và phẩm trật của thần.
Tựu trung lại cả bốn đạo sắc phong thần cho Nguyễn Hữu Cảnh trên đất An Giang đều thống nhất trong việc phong cho Thống Suất Lễ Thành phủ quân là Thượng đẳng thần. Việc một nhân thần được phong thượng đẳng thần thật là một điều quý giá và đặc biệt là được phong bởi 2 triều vua cách nhau đến 72 năm (từ triều Tự Đức thứ V (năm 1852) đến triều Khải Định thứ IX (năm 1924).
2.1. Sắc phong cho thôn Châu Phú, huyện Tây Xuyên niên hiệu Tự Đức thứ V (1852)
Nguyên văn
敕 綂 率 禮 成 府 君 尊 神 原 贈 拓 境 威 遠 昭 應 諴 感 顯 靈 上 等 神 護 國 庇 民 稔 著 靈 應 肆 今 丕 膺 耿 命 緬 念 神 庥 可 加 贈 拓 境 威 遠 昭 應 諴 感 顯 靈 卓 偉 上 等 神 仍 準 西 川 縣 周 富 村 依舊 奉 事 神 其 相 佑 保 我 黎 民.
欽 哉.
嗣 德 五 年 拾 壹 月 貳 拾 玖 日
Phiên âm:
Sắc Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần nguyên tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Thượng đẳng thần hộ quốc tí dân, nẫm trứ linh ứng. Tứ kim phi ưng cảnh mạng miễn niệm thần hưu, khả gia tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng đẳng thần. Nhưng chuẩn Tây Xuyên huyện, Châu Phú thôn y cựu phụng sự. Thần kỳ tương hựu, bảo ngã lê dân.
Khâm tai!
Tự Đức ngũ niên thập nhất nguyệt, nhị thập cửu nhật.
Tạm dịch:
Sắc phong cho: Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần, vốn được phong tặng là “Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh thượng đẳng thần”, thần đã giúp nước che dân, linh ứng từ lâu.
Nay trẫm kế nối cơ nghiệp lớn, luôn nhớ đến công lao của thần nên gia tặng mỹ hiệu là “Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ thượng đẳng thần”. Chuẩn cho thôn Châu Phú, huyện Tây Xuyên được thờ phượng thần y như cũ. Thần hãy cùng giúp đỡ, bảo vệ đám dân đen của ta.
Hãy kính vâng theo!
Ngày 29 tháng 11 năm Tự Đức thứ năm.
Đạo sắc phong cho thôn Châu Phú, huyện Tây Xuyên hiện được thờ tại Lễ Công Phủ Từ ở thành phố Châu Đốc, đây là niềm tự hào đối với người dân thôn Châu Phú xưa và người dân thành phố Châu Đốc nay. Vì theo như chúng ta được biết niên hiệu Tự Đức thứ 5 (1852) nhà vua đã ban hàng loạt sắc phong “Thành Hoàng Bổn Cảnh” cho hầu hết các thôn trên khắp đất nước. Tuy nhiên việc phong sắc với mỹ hiệu cụ thể là Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng Đẳng Thần thì thật là hiếm có ở thời điểm hiện tại.
2.2. Sắc phong cho thôn Kiến Thạnh, huyện Đông Xuyên niên hiệu Tự Đức thứ V (1852)
Nguyên văn
敕 綂 率 禮 成 府 君 尊 神 原 贈 拓 境 威 遠 昭 應 諴 感 顯 靈 上 等 神 護 國 庇 民 稔 著 靈 應 肆 今 丕 膺 耿 命 緬 念 神 庥 可 加 贈 拓 境 威 遠 昭 應 諴 感 顯 靈 卓 偉 上 等 神 仍 準 東 川 縣 建 盛 村 依 舊 奉 事 神 其 相 佑 保 我 黎 民.
欽哉.
嗣 德 五 年 拾 壹 月 貳 拾 玖 日
Phiên âm:
Sắc Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần nguyên tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Thượng đẳng thần hộ quốc tí dân, nẫm trứ linh ứng. Tứ kim phi ưng, cảnh mạng miễn niệm thần hưu, khả gia tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng đẳng thần. Nhưng chuẩn Đông Xuyên huyện, Kiến Thạnh thôn y cựu phụng sự. Thần kỳ tương hựu, bảo ngã lê dân.
Khâm tai!
Tự Đức ngũ niên thập nhất nguyệt, nhị thập cửu nhật.
Tạm dịch
Sắc phong cho: Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần, vốn được phong tặng là “Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Thượng đẳng thần”, thần đã giúp nước che dân, linh ứng từ lâu.
Nay trẫm kế nối cơ nghiệp lớn, luôn nhớ đến công lao của thần nên gia tặng mỹ hiệu là “Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng đẳng thần”. Chuẩn cho thôn Kiến Thạnh, huyện Đông Xuyên được thờ phượng thần y như cũ. Thần hãy cùng giúp đỡ, bảo vệ đám dân đen của ta.
Hãy kính vâng theo!
Ngày 29 tháng 11 năm Tự Đức thứ 5
Sắc này hiện được thờ tại đình thần Long Kiến, xã Long Kiến, huyện Chợ Mới. Trước đây, ở đầu vàm Chân Đùng, có một dinh thờ Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh. Năm 1985, đất lòng vàm Chân Đùng bị sạt lỡ nên Ban Quản trị đình Long Kiến tổ chức lễ thỉnh bài vị và sắc thần về đình thờ đến ngày nay. Hiện tại đình thần Long Kiến thờ đến hai sắc: Sắc Thành Hoàng Bổn Cảnh và sắc Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh. Với đặc điểm này nên trước đình có hai cổng tam quan. Cổng bên phải gắn bảng chữ “Đình thần Long Kiến”, cổng bên trái gắn bảng chữ “Dinh Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh”. Chính nguyên do đặc biệt như trên nên mỗi năm đình tổ chức hai lễ cúng Kỳ yên. Lễ thần Thành Hoàng Bổn Cảnh ngày 16,17,18/4 âm lịch và lễ cúng Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh ngày 06,07,08/5 âm lịch.
2.3. Sắc phong cho thôn Kiến Long, huyện Đông Xuyên niên hiệu Tự Đức thứ XII (1859)
Nguyên văn
敕 綂 率 禮 成 府 君 尊 神 原 贈 拓 境 威 遠 昭 應 諴 感 顯 靈 上 等 神 護 國 庇 民 稔 著 靈 應 肆 今 丕 膺 耿 緬 念 神 庥 可 加 贈 拓 境 威 遠 昭 應 諴 感 顯 靈 卓 偉 上 等 神 仍 準 東 川 縣 建 隆 村 依 舊 奉 事 神 其 相 佑 保 我 黎 民
欽 哉.
嗣 德 拾 貳 年 肆 月 拾 肆 日
Phiên âm:
Sắc Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần nguyên tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Thượng đẳng thần hộ quốc tí dân, nẫm trứ linh ứng. Tứ kim phi ưng cảnh mạng miễn niệm thần hưu, khả gia tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng đẳng thần. Nhưng chuẩn Đông Xuyên huyện, Kiến Long thôn y cựu phụng sự. Thần kỳ tương hựu, bảo ngã lê dân.
Khâm tai!
Tự Đức thập nhị niên tứ nguyệt thập tứ nhật.
Tạm dịch
Sắc phong cho: Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân tôn thần, vốn được phong tặng là “Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Thượng đẳng thần”, thần đã giúp nước che dân, linh ứng từ lâu.
Nay trẫm kế nối cơ nghiệp lớn, luôn nhớ đến công lao của thần nên gia tặng mỹ hiệu là “Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thượng đẳng thần”. Chuẩn cho thôn Kiến Long, huyện Đông Xuyên được thờ phượng thần y như cũ. Thần hãy cùng giúp đỡ, bảo vệ đám dân đen của ta.
Hãy kính vâng theo!
Ngày 14 tháng 4 năm Tự Đức thứ 12 (1859)
Sắc này hiện được thờ tại dinh Chưởng Binh Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh thuộc ấp thượng 1, xã Kiến An, huyện Chợ Mới. Như tên gọi của di tích thì tôn thần chính được thờ tại dinh là Nguyễn Hữu Cảnh. Sắc phong niên hiệu Tự Đức thứ XII (1859) là một đạo sắc phong khá quý.
Thứ nhất, không nhiều sắc phong được phong tặng vào niên hiệu này vì chúng ta biết rằng từ năm 1858-1860, vua Tự Đức và cả triều đình đang tập trung mọi sức lực cho cuộc đấu tranh chống lại liên quân Pháp – Tây Ban Nha với chiến sự Đà Nẵng. Trong bối cảnh lịch sử không ổn định như thế mà vua Tự Đức vẫn ban cấp sắc phong Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh cho thôn Kiến Long, huyện Đông Xuyên, điều đó minh chứng rằng cả vua và triều đình luôn nhớ đến công lao to lớn của một vị tướng mưu lược, lập được nhiều chiến công.
Thứ hai, sắc phong năm 1859 đến nay đã 159 năm nhưng sắc vẫn còn như mới ban đầu, không nhiều dấu ấn của thời gian trôi qua trên sắc. Điều đó chứng tỏ Ban quản trị dinh Nguyễn Hữu Cảnh ở xã Kiến An cùng nhân dân quanh vùng hằng bao thế hệ đã dày công gìn giữ, tôn thờ nên sắc mới được bảo quản tốt như thế. Màu sắc và chữ trên sắc phong vẫn rõ và đẹp.
2.4. Sắc phong cho thôn Vĩnh Trường, tổng Châu Phú niên hiệu Khải Định thứ IX (1924)
Nguyên văn
勅 朱 篤 省 周 富 總 永 長 村 從 前 奉 事 原 贈 拓 境 威 遠 昭 應 誠 感 顯 靈 卓 偉 統 率 禮 成 府 君 上 等 神 護 國 庇 民 稔 著 靈 應 節 蒙 頒 給 勅 封 準 許 奉 事 肆 今 正 値 朕 四 旬 大 慶 節 經 頒 寳 詔 覃 恩 禮 隆 登 秩 特 準 依 舊 奉 事 用 誌 國 慶 而 申 祀 典.
欽 哉!
啟 定 玖 年 柒 月 貳 拾 五 日
Phiên âm:
Sắc Châu Đốc tỉnh Châu Phú tổng Vĩnh Trường thôn tòng tiền phụng sự nguyên tặng Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thống suất Lễ Thành Phủ Quân Thượng đẳng thần, hộ quốc tý dân nẫm trứ linh ứng.
Tiết mông ban cấp sắc phong chuẩn hứa phụng sự kim chánh trị, trẫm tứ tuần đại khánh tiết kinh ban bảo chiếu đàm ân lễ long đăng trật đặc chuẩn y cựu phụng sự dụng chí quốc khánh nhi thân tự điển.
Khâm tai!
Khải định cửu niên thất nguyệt nhị thập ngũ nhật.
Tạm dịch
Sắc cho thôn Vĩnh Trường, tổng Châu Phú, tỉnh Châu Đốc nguyên trước đến nay thờ phượng vị thần được ban tặng mỹ hiệu là Thác Cảnh Uy Viễn Chiêu Ứng Thành Cảm Hiển Linh Trác Vĩ Thống Suất Lễ Thành Phủ Quân Thượng đẳng thần, thần đã giúp nước che dân linh ứng từ lâu.
Trải qua nhiều thời kỳ thần đã được ban cấp sắc phong cho phép thờ cúng. Nay nhân dịp đại lễ tứ tuần của trẫm nên ban chiếu báo đặc chuẩn cho thôn được thờ phượng thần y như trước để ghi nhớ ngày lễ lớn mà mở mang việc thờ cúng.
Hãy kính vâng theo.
Ngày 25 tháng 7 năm Khải Định thứ 9 (1924)
Sắc hiện được thờ tại đình Vĩnh Thành, thuộc ấp 2, xã Vĩnh Trường, huyện An Phú. Đình thờ chính là Thần Hoàng Bổn Cảnh nhưng có phối thờ Nguyễn Hữu Cảnh. Ở vùng đất biên giới xa xôi vẫn tôn thờ vị Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh, cho thấy nhân dân khắp nơi trong tỉnh An Giang đều ngưỡng vọng và thành kính ghi ơn vị tướng có công mở mang vùng đất.
Thay lời kết
Từ việc khảo sát bốn đạo sắc phong thần của Nguyễn Hữu Cảnh trên đất An Giang cho ta kết quả bước đầu về việc các vua triều Nguyễn trải qua nhiều đời đều ban cấp sắc phong cho Nguyễn Hữu Cảnh. Điều đó cho thấy triều đình luôn nhớ đến vị khai quốc công thần có công với sự nghiệp trung hưng của nhà Nguyễn.
Đối với dân chúng, Thượng đẳng thần Nguyễn Hữu Cảnh là vị thần linh thiêng, tôn kính. Biết bao thế hệ người dân sinh sống trên mảnh đất An Giang ít nhiều đều đã từng biết hoặc nghe nhắc đến tên thần Nguyễn Hữu Cảnh. Nhiều trường học và tên đường ở khắp nơi trong tỉnh mang tên Nguyễn Hữu Cảnh. Đó là sự tri ân sâu sắc của nhân dân đối với bậc danh tướng đã có nhiều đóng góp cho mảnh đất biên thùy xa xôi.
Trên đây là kết quả khảo sát bước đầu của tác giả bài viết về các sắc phong của Nguyễn Hữu Cảnh trên đất An Giang. Rất mong được các nhà nghiên cứu đóng góp thêm thông tin, bởi việc tiếp cận được với các sắc phong thần âu cũng là do những mối duyên lành mà có. Vì lẽ đó tác giả chưa thể có cái nhìn tổng quan về các sắc phong của triều đình nhà Nguyễn ban cấp cho Nguyễn Hữu Cảnh.
T.H.
Tài liệu tham khảo
1. Kỷ yếu hội thảo khoa học Thân thế và sự nghiệp của Chưởng cơ Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, Sở Văn hóa Thông tin An Giang, Hội khoa học lịch sử TP.HCM, 1994.
2. Di tích Lịch sử - Văn hóa An Giang, Bảo tàng An Giang, 2013.
3. Tư liệu khảo sát thực tế của tác giả năm 2015 và năm 2018.
4. Phiên âm, dịch nghĩa các sắc phong do chính tác giả biên soạn.
[i] Kỷ yếu hội thảo khoa học Thân thế và sự nghiệp của Chưởng cơ Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, Sở Văn hóa Thông tin An Giang, Hội khoa học lịch sử TP.HCM, 1994.
[ii] Di tích Lịch sử - Văn hóa An Giang, Bảo tàng An Giang, 2013.