Het ontstaan van ETA
In 1956 verbonden EKIN-TALDEA en EGI zich met elkaar, maar de onenigheid tussen de PNV en de nieuwe beweging nam zodanige scherpere vormen aan, dat het verbond in 1958 afgeblazen werd. De PNV wilde van geen autonome jongerenorganisatie weten. Zij wilden de controle behouden en dat zinde EKIN niet.
Op 31 juli 1959, richtten deze dissidenten een nieuwe organisatie op: ETA-Euskadi Ta Askatasuna of Baskenland en Vrijheid. Die datum, 31 juli 1959, was de officiële oprichting. ETA bestond eigenlijk al, in alle clandestiniteit, van in december 1958, dus na het afblazen door de PNV van het verbond EKIN-TALDEA en EGI.
Om de ontevredenheid symbolisch te onderstrepen kozen de oprichters van ETA als dies natalis de datum 31 juli 1959, de 64ste verjaardag van de oprichting van de PNV. Dit gebeurde allemaal op het hoogtepunt van Franco's macht, en resulteerde in een afscheuring van de PNV-Partido Nationalista Vasco. Deze clandestiene, kleine organisatie (ETA) toonde zich algauw voorstander van een hard en radicaal nationalisme. Omwille van de grote hoeveelheid informatie over ETA, en de enorme publieke weerklank die deze groep genoot, zie ik mij genoodzaakt dit in een afzonderlijk hoofdstuk te behandelen (zie rubriek "ETA").
Op 12 oktober 1967, op de Dag van het Spaanse Ras (Dia de la Hispanidad) klauterden twee jongeren 's nachts langs de buitenkant naar de top van één der torens van de kathedraal van Burgos om er een Ikurriña te planten, en zetten op die manier de volgende dag het Spaanse Ras te kakken. Deze actie zou uitgevoerd zijn door Iñaki Mujika Arregi, "Ezkerra" en Santiago Arrospide, "Santi Potros", die later beiden tot de top van ETA opklommen. ("Ezkerra" leeft nu teruggetrokken in Igeldo, terwijl "Santi Potros" een lange gevangenisstraf uitzit.)
(*) Xabier Etxebarrieta Ortiz "Txabi" werd geboren in Bilbao in 1944. Hij werd licentiaat in de Economische Wetenschappen, gaf lessen in cybernetica en onderzocht de programma's voor IBM-computers. Hij ontplooide een intense politieke activiteit, zowel in geschriften als in daden. Hij werd ook unaniem aangeduid als voorzitter van een paar assemblees van ETA. Hij was een sympathiek leider. Hij had een enorme invloed en daarom werd hij ook gezocht door de Politieke Brigade van Bilbao. Deze sinistere bloedhonden hadden een aanplakbiljet plus foto verspreid met daarop de volgende bewoordingen: "La próxima vez que le veas, le verás lleno de plomo" (de volgende maal dat je hem ziet, zal hij vol lood zitten). Paradoxaal genoeg werd hij door een Guardia Civil tijdens een verkeerscontrole in een vuurgevecht neergeschoten. Hij was 23 jaar toen hij op 7 juni 1968 stierf te Benta Haundi (Tolosa). Het was de eerste dode in de ETA-rangen
Txabi Etxebarrieta Ortiz
+7 juni 1968
Txabi is één van die onvergetelijke figuren uit de geschiedenis van het Baskische volk. Hij werd geboren te Bilbo-Bilbao op 14 oktober 1944, en kende geen gemakkelijke jeugd. Zijn vader, uit Bizkaia, stierf toen hij 10 jaar was en zijn moeder, uit Alava, bleef alleen achter met 4 zonen. Txabi, de derde zoon, en de familie leefden in armoede. Hij had ook te kampen met bronchitis en astma. In 1962 schreef hij zich in aan de faculteit van Economische Wetenschappen te Sarrico, waar hij al vlug een briljant studentenleider werd. Hij promoveerde als nummer 1 van zijn promotie.
Hij combineerde zijn studies met zijn leiderschap in de universitaire studentengemeenschap, met zijn lidmaatschap van ETA en met de studie van systeemprogrammeur in de informatica aan de academie van Bilbo. Hij was ook een fervent aanhanger van de literatuur, in het bijzonder van de poëzie, met voorkeur voor Whitman, Neruda en Shakespeare.
De jaren 1967-1968 waren jaren van een intense activiteit in de ETA. Txabi zat de eerste 5 Assemblees van ETA voor, waarbij hij een fundamentele indruk naliet. Organisatorische noodzakelijkheden dwongen hem er toe in de clandestiniteit te gaan. Op 7 juni 1968 was hij, samen met zijn kompaan Iñaki Sarasketa, met een wagen met valse nummerplaten op weg naar een afspraak in Donostia. Bij een wegcontrole, toen ze ontdekt werden door de Guardia Civil, vuurde Xabi een dodelijk schot af op de agent, Jose Angel Pardines Arcay (het eerste dodelijke slachtoffer door ETA). Beiden vluchtten ze naar Tolosa, waar ze zich schuil hielden in een woning. Na een paar uur dachten zij dat de woning “verbrand” was (ontdekt was) en namen de benen. In Benta Haundi, niet ver van Tolosa, werden zij door het gealarmeerde 551ste Commando van de Guardia Civil tegengehouden. Bij Txabi werden valse identiteitspapieren gevonden en bij zijn kompaan een wapen. Er ontstond een schermutseling waarbij Iñaki Sarasketa kon ontsnappen. Txabi werd door een handvol Guardias op de grond gegooid en moest minutenlang mokerslagen op lichaam en hoofd verbijten. Terwijl Iñaki Sarasketa er in slaagde via de bergen te ontkomen, hoorde hij verscheiden schoten die een einde stelden aan het leven van Txabi Etxebarrieta.
Txabi was het eerste dodelijke slachtoffer in de rangen van ETA. Zijn broer, José Antonio, later advocaat, is een natuurlijke dood gestorven. Jaarlijks is er een herdenking en een meeting op de Plaza Unamuno, gekend als de Plaza de los Hermanos Etxebarrieta (het plein van de broers Etxebarrieta), in Bilbo.
De spiraal van geweld die in 1968 begon, bleef een domper zetten op het politieke werk van de jaren 70. Gelijklopend (1967-1972) deed zich nog een ander fenomeen voor: de klerikale fase genoemd. Een generatie seminaristen maakte zich los uit de wurggreep van de met Franco collaborerende seminaries, en vervoegde ETA die de vloedgolf nauwelijks aankon. De intellectuele en psychische rusteloosheid van de geseculariseerde seminaristen en priesters dreef velen onder hen naar Brussel en Parijs, waar zij Politieke en Sociale Wetenschappen gingen studeren en al vrij vlug onder de invloedsfeer kwamen van de leer van Trostky. Die groep zal een onuitwisbaar spoor nalaten bij ETA. Zij werden de “Sexta’s” genoemd, die aanleunden bij de Revolutionaire Communistische Liga, dit in tegenstelling tot de “Quintos”, die het nationalisme hoog in het vaandel voerden, maar ofwel gevangen zaten, ofwel over Europa verspreid waren
Na de moord op ETA-militant Txabi (*), op 7 juni 1968, besloot de ETA-leiding als vergelding de beruchte folteraar Melitón Manzanas te executeren. Manzanas werd gedurende de burgeroorlog, in augustus 1936, gevangen genomen door de republikeinen en opgesloten in een burcht te Guadalupe. Hij werd er door de troepen van Franco bevrijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij vertrouweling en medewerker van de Gestapo, waar hij de verfijnde technieken over het folteren aanleerde. Hij leverde ook Joden en vluchtelingen, die door mugalaris (zie Muga) over de grens werden geholpen, uit aan de Gestapo. Het vonnis tegen Manzanas werd voltrokken op 2 augustus 1968.
