Nu het volk, nu de vrede

Kort na de dood van Franco werd door een samenwerkingsverband van organisaties binnen de Baskische onafhankelijkheidsbeweging het zogeheten KAS-Alternatief voorgesteld. Dit alternatief stelde een aantal politiek inhoudelijke eisen zoals erkenning van het zelfbeschikkingsrecht, één autonomiestatuut voor alle Zuid-Baskische provincies (dus inclusief Nafarroa), terugtrekking van de Guardia Civil etc. Als aan de voorwaarden van het KAS-Alternatief zou zijn voldaan, zou ETA de wapens neerleggen. In vervolg op het KAS-Alternatief werd de oplossing van zowel het politieke conflict als de gewelddadige gevolgen daarvan gezocht in rechtstreekse onderhandelingen tussen ETA en de Spaanse Staat. Na het mislukken van de vredesbesprekingen tussen ETA en de Spaanse regering eind jaren tachtig in Algerije, raakte het KAS-Alternatief in die vorm definitief op een zijspoor.

In 1995 deed ETA daarom een nieuw voorstel, door haar het Democratisch Alternatief genoemd. In dit voorstel maakte ETA een onderscheid in zaken die door de Baskische bevolking onderling geregeld diende te worden enerzijds, en zaken die in onderhandelingen tussen ETA en de Spaanse staat uitgevochten diende te worden anderzijds. ETA zag het als haar taak om, zonodig met geweld, te waarborgen dat Spanje de wil van de Baskische bevolking zou accepteren, terwijl zij aangaf niet langer een gewapende rol te willen spelen in de democratische totstandkoming van die wil zelf. De nadruk van de gewapende strijd kwam zo te liggen op de erkenning van het zelfbeschikkingsrecht van de Baskische bevolking. ETA meende dat Spanje eerst dit zelfbeschikkingsrecht diende te erkennen, pas dan zou zij haar gewapende strijd staken om plaats te maken voor een proces waarin de inhoud van dit zelfbeschikkingsrecht (onafhankelijkheid, autonomie, centralisme, etc.) op vreedzame en democratische wijze tot stand zou kunnen komen. Spanje reageerde op dit voorstel door het bestuur van de politieke partij Batasuna (toen nog Herri Batasuna geheten) te vervolgen wegens het verspreiden van dit vredesvoorstel (zie rubriek: "Politieke processen 2"). Het voltallige bestuur heeft anderhalf jaar vastgezeten alvorens zij in hoger beroep alsnog werden vrijgesproken.

Met de verklaring van Lizarra, in september 1998, leek een meerderheid van de Baskische partijen een begin te maken met het onderling ,zonder tussenkomst van Spanje of Frankrijk, door dialoog oplossen van het politieke conflict. Hoewel het Democratisch alternatief er nog van uit ging dat de uitkomst van een dergelijke politieke dialoog door Spanje diende te worden geaccepteerd, voordat ETA de wapens neer zou leggen, leken de ontwikkelingen in voldoende mate op datgene wat in het Democratisch Alternatief was voorzien, dat ETA tot een wapenstilstand besloot. ETA beëindigde deze wapenstilstand na veertien maanden omdat zij meende dat de andere Baskische partijen niet serieus deelnamen aan de beoogde dialoog.

Batasuna

14 november 2004

Een scenario voor vrede in Euskal Herria

De verklaring van Anoeta

Batasuna is van mening dat de strijd die zij de afgelopen 25 jaar heeft gevoerd, als resultaat heeft dat nu vrijwel iedereen in Baskenland er van overtuigd is geraakt dat het nodig is de huidige politieke status te wijzigen om tot een definitieve regeling te komen. Daarbij signaleert Batasuna dat een definitieve oplossing alleen bereikt kan worden door het resultaat ter goedkeuring aan de bevolking voor te leggen. Om deze reden stelt Batasuna dat zij vanaf nu het bereiken van de vrede in Baskenland voorop heeft staan. Zij wil het conflict naar eigen zeggen van de straat naar de onderhandelingstafel verplaatsen. Volgens Batasuna is dat enkel mogelijk door middel van een proces van multilaterale dialoog, flexibel en zonder haast. Deze dialoog dient volgens Batasuna vergezeld te gaan van een aantal verplichtingen. Batasuna verbindt zich daarom aan de volgende toezeggingen en vraagt ook de andere hoofdrolspelers in de Baskische politieke arena zich aan deze punten te houden:

1. De toezegging om tot de wortel van het conflict door te dringen met als doel een democratische uitweg te zoeken.

2. De toezegging dat de beslissingen van de Baskische burgers gerespecteerd worden. Alle burgers van Baskenland hebben het recht geconsulteerd te worden. Dit betekent dat zowel de huidige als toekomstige politieke status door de bevolking geratificeerd dient te worden.

3. De toezegging dat een dergelijk consult enkel plaatsvindt onder vreedzame en democratische omstandigheden. Batasuna zegt toe daarvoor al het nodige ondernemen.

4. De toezegging dat een akkoord rekening houdt met zowel de geschiedenis als de actuele realiteit van Baskenland. Een akkoord dient ondersteund en gerespecteerd te worden door de verschillende politieke stromingen in Baskenland.

5. De toezegging dat meningsverschillen gedurende het proces op vreedzame en democratische wijze worden opgelost.

6. De toezegging dat het gebruik van exclusief politieke en democratische methoden het mogelijk maakt dat alle politieke projecten zonder enige begrenzing realiseerbaar zijn.

7. De toezegging dat in het te bereiken akkoord alle rechten zoals deze zijn neergelegd in de mensenrechtenverdragen van 1966 gereguleerd worden.

Batasuna meent dat de dialoog op twee terreinen gevoerd dient te worden:

Enerzijds tussen de verschillende partijen in Baskenland. Er dient een akkoord bereikt te worden over de gewenste politieke status van Baskenland, welk akkoord door de bevolking geratificeerd zal moeten worden, om vervolgens door middel van dialoog en onderhandelingen tot een akkoord met de Spaanse en Franse staten te komen.

Anderzijds dient tussen ETA en de Spaanse en Franse staat een akkoord te worden bereikt over de demilitarisatie, de gevangenen, gedeporteerden en vluchtelingen, en de slachtoffers van het geweld.

Analyse

De verklaring van Anoeta verschilt op een aantal belangrijke punten van eerdere voorstellen en verklaringen en brengt daarmee opvallende veranderingen teweeg in de strategie van de linkse onafhankelijkheidsbeweging.

• Ten eerste valt op dat voorgaande vredesvoorstellen altijd (mede) door ETA zijn gedaan, terwijl het onderhavige voorstel door een politieke partij is gedaan. Voor het eerst neemt niet ETA maar Batasuna binnen de onafhankelijkheidsbeweging het ideologische voortouw.

• Ten tweede is het voorstel niet zozeer gericht op een bepaald resultaat, zoals het KAS-Alternatief, maar ziet het op een procedure om tot een resultaat ,ongeacht welk, te komen.

• Ten derde verbindt Batasuna zich voor het eerst aan een exclusief vreedzaam en democratisch handelen en roept zij anderen, waaronder ETA, op dit ook te doen.

• Ten vierde beperkt het voorstel de onderhandelingsruimte tussen ETA en de Spaanse en Franse staat tot afspraken over demilitarisatie, de gevangenen, gedeporteerden en vluchtelingen, alsmede over de slachtoffers. Aan het beëindigen van de gewapende strijd worden in tegenstelling tot het KAS-Alternatief en het Democratisch Alternatief geen politiek inhoudelijke voorwaarden meer gesteld.

• Ten vijfde wordt de eis van erkenning van het zelfbeschikkingsrecht, ingebed in de eis voor erkenning van alle in de mensenrechtenverdragen van 1966 genoemde rechten.

• Ten zesde maakt de verklaring expliciet melding van het respect voor andere politieke stromingen en verbindt zij aan een eventueel akkoord de voorwaarde dat dit door alle stromingen ondersteund wordt.

• Ten zevende geeft de verklaring aan dat rekening gehouden moet worden met de huidige realiteit van Baskenland, een duidelijke referentie aan de institutionele opdeling van Baskenland in verschillende autonome regio's en Staten. Dit terwijl Batasuna deze realiteit altijd als "opgelegd" heeft beschouwd.

Conclusie

De algehele Spaanse reactie dat dit voorstel niet waardevol is, omdat ETA niet wordt opgeroepen "op te houden met bestaan", doet het voorstel geen recht. Dat het voorstel een dergelijke oproep ontbeert viel te verwachten. De Spaanse eis is niet realistisch. Organisaties als ETA houden nu eenmaal niet zomaar op te bestaan, al was het maar omdat nog ongeveer 700 mensen gevangen zitten op beschuldiging van banden met ETA. Het huidige voorstel legt de drempel voor beëindiging van het gewapende conflict evenwel zo laag dat er wel degelijk van een doorbraak gesproken kan worden. ETA en de Staat worden opgeroepen de beëindiging van het geweld overeen te komen, waarbij enkel op een aantal logistieke punten afspraken gemaakt hoeven te worden. Te denken valt aan afspraken over een al dan niet gedeeltelijke amnestie, strafvermindering, sociale re-integratie of toch minstens de overplaatsing naar gevangenen in Baskenland.

Batasuna geeft in haar verklaring uiting aan de wens om het conflict voortaan met zuiver vreedzame en democratische middelen op te lossen en aan het vertrouwen dat dit mogelijk is. Enkele weken geleden verklaarde ETA nog dat zij bereid is alles te doen wat nodig is om het conflict op vreedzame wijze op te lossen. Het zou ons dan ook niet verbazen als ETA op korte termijn een wapenstilstand aankondigt. Als de Spaanse en Franse staten zelfs dan nog niet bereid zijn om met ETA te praten over een definitieve beëindiging van haar activiteiten kunnen we alleen maar concluderen dat de Staten het geweld kennelijk niet stop willen zetten. Het strafrechtelijk onderzoek dat het Spaanse Openbaar Ministerie inmiddels heeft ingesteld naar de organisatie van de publieke bijeenkomst waar het voorstel is gepresenteerd, kan in dat licht als niets anders worden gezien dan een poging het conflict op oude termen voort te zetten.

Op 14 november 2004 herhaalt Batasuna voor 15.000 sympathisanten in Velodroom Anoeta van Donostia, "met een olijftak in de hand", haar voorstel om "een einde te stellen aan het conflict". Eerst werd vastgesteld dat dankzij de strijd van Batasuna alle rechtgeaarde Basken ervan overtuigd zijn dat de huidige politieke status omgebogen moet worden tot een definitieve regeling en dat dit dient te gebeuren na een referendum dat een uitgebreide dialoog moet afsluiten. Hierbij moeten de mensenrechtenverdragen van 1966 nageleefd worden. Verder wordt toegezegd dat een akkoord rekening zal houden met de actuele realiteit van Baskenland. Dit betekent dat Navarra onder een aparte regering kan blijven en dat de opdeling onder de Franse en Spaanse staat nu wel eens institutioneel zou kunnen worden! (Vergelijk met de "Groot-Nederlandse Gedachte" "Hier en aan de overkant, daar en hier is Nederland"!) Batasuna zal er alles aan doen opdat de bevraging onder vreedzame omstandigheden kan plaatsvinden. Na het referendum dienen ETA en de Spaanse en Franse staat te onderhandelen over de politieke gevangenen en vluchtelingen, de slachtoffers van het geweld en over de terugtrekking van de bezettende troepen. Voor het eerst in de geschiedenis gaat een vredesvoorstel niet uit van de gewapende organisatie, ETA, maar van een politieke partij. Verder wordt het einddoel niet precies omschreven, toch wel een "(berekend) risico". Opvallend is dat Batasuna als het ware "belooft" dat ETA geen roet in het eten zal gooien.