Bidankoze
BIDANKOZE en IRURITA: De slaven van Franco
Bidankoze
Dit aspect van de repressie en de epuratie door franquisten is lange tijd bedekt gebleven onder de mantel van het absolute stilzwijgen. Het gaat om een minder bekende periode in de geschiedenis van Euskal Herria.
Vanaf 1939, en dit voor 4 jaar lang, werkten 2000 dwangarbeiders, in de streek tussen Igari-Igal en Bidankoze-Vidángoz.
Dit gebeurde in onwaarschijnlijk mensonterende omstandigheden.
Zij moesten er tussen de twee steden een weg van 7,5 kilometer aanleggen. Een getuige vertelde dat de dwangarbeiders, die bijna omkwamen van de honger, vochten om het varkensvoer van de nabijgelegen boerderij. Een paar jaar geleden namen twee profesoren, een socioloog en een antropoloog de taak op zich om de herinnering weer levendig te maken. Het gaat om hier Fernando Mendiola, Edurne Beaumont, Hortensia Serrano en Maite Huarte. Op 19 juni 2004, een zaterdag, greep dan een homenage plaats ter ere van allen die door het Francoregime verplicht werden dwangarbeid uit te voeren. Om 13.00 u werd een beeldhouwwerk van 2.000 kilogram (creatie van Xabier de Zerio) onthuld met een herdenkingstekst in het Euskara, het Castilliaans, het Catalaans en het Gallego.
Irurita
Op 16 mei 2009 werd in de Baztan-vallei (Navarra) langs de bochtige weg NA 1740 tussen Irurita en Eugi aan km13 een monument onthuld ter ere van de dwangarbeiders die deze weg tussen 1939 en 1940 moesten aanleggen.
Het monument, van Mikel Iriarte, werd opgedragen aan de personen die veroordeeld werden omdat ze “de vrijheden verdedigden”.
Het kunstwerk waarin duidelijk de tralies te zien zijn kreeg de toepasselijke naam 'Bidegabeko bidea' (de Weg van de Ongerechtigheid), door “El Diario Vasco” schaamteloos de “Weg van de Gerechtigheid” genoemd!
Het ging om 1.756 gevangenen die ondervoed en slecht gekleed in erbarmelijke weersomstandigheden (kou en hitte, regen en wind) bijna stierven van de honger. Gelukkig kregen ze van de bevolking achter de rug van de bewakers af en toe wat eetbaars toegestopt.
Ook op ander plaatsen werden wegen aangelegd: Igal-Roncal, waar een aantal jaren gelden al een gelijkaardig monument kwam, Egozkue-Iragi, Lesaka-Oiartzun, Oiartzun-Erlaitz en Lezo-Jaizkibel.
In totaal werkten meer dan 150.000 gevangenen aan deze wegen en spoorwegen, maar ook in fabrieken en mijnen. Zo werd er langs de grens tussen Baztan en Noord-Baskenland een verdedigingsgordel aangelegd met kazematten, bunkers en kazernes, (in Erratzu langs de bergweg over de Izpegi, in het landschap “Punpulusta” van Amaiur, in Elizondo langs de huidige Castillo de Amaiurstraat.)
Amper een aantal uur nadat in Irurita het monument werd onthuld voor de dwangarbeiders gedurende de Francdictatuur werd het door vandalen op 17 mei 2009 beschilderd met fascistische leuzen.
De actie werd “ondertekend” door de ‘Falange Baztan’. De Falange was verantwoordelijk voor de verschrikkelijke Burgeroorlog en blijkbaar lopen er in Baztan nog aanhangers rond. Er stond het logo van de Falange, het juk en de pijlen, en er waren ook nog andere leuzen te lezen als “Viva Cristo Rey”. Het bord met informatie over het monument werd bespoten met de Spaanse kleuren.
De slachtoffers van de Burgeroorlog, de “Rooien”, die bij duizenden werden terechtgesteld, kregen op de achterkant van het monument nog wat liefelijkheden mee: “Goede rooie. Dode rooie. Adieu!” In de dorpen Irurita en Arraioz werden leuzen geschilderd tegen bepaalde bewoners, en werden de namen genoemd van gesneuvelde Franco-aanhangers, “gevallen voor God en Vaderland” (die blijkbaar nog gewroken moeten worden). De voorbije maanden werden al dergelijke acties ondernomen in Doneztebe, Amaiur en Bera.
Er zal een onderzoek worden ingesteld door de politie van Navarra en door… de Guardia Civil! Maar wat als de Guardia Civil het zelf gedaan heeft?