Na de gebeurtenissen van 18 juli 1961 (*) en de daaropvolgende repressie, brak voor ETA een periode aan van geringe activiteit. De organisatie moest de mokerslagen van de repressie verwerken, en voorzag de mogelijkheid om een congres te organiseren. De bedoeling was de positie te bepalen en een formeel karakter te omschrijven van het gedachtegoed en de actie.
(*) Op 18 juli 1961, op de 25ste verjaardag van de Alzamiento, werden in Donostia twee Spaanse vlaggen in brand gestoken en werd geprobeerd een special ingelegde trein te laten ontsporen met falangisten die de verjaardag van de staatsgreep van 1936 wilden vieren in Donostia. De poging mislukte.
Het Franquisme liet niets onverlet om angst en repressie te zaaien. Een leraar werd in de cel gestopt omdat hij het portret van Franco uit zijn klas verwijderde, en de activiteiten van een groep bergwandelaars uit Araba werd verboden, omdat “alle bergbewoners separatisten waren”. Maar het was vooral op het terrein van de arbeidsomstandigheden dat de acties de boevenhand haalden. Op 7 april 1962 brak een algemene staking uit, opgevolgd door meer dan 40.000 arbeiders. De staat van beleg (uitzonderingstoestand) werd afgekondigd en meer dan 300 personen werden gearresteerd, waarvan er 80 in de cel belandden en 30 het land werden uitgewezen. In die omstandigheden hield ETA een 1ste Asamblea (congres).
In mei 1962 werd de "1ste Assemblee" van ETA gehouden in het Benedictijnenklooster van Belloc te Urt (Lapurdi-Labourd, Frankrijk). Veertien afgevaardigden (waaronder geen enkele vrouw) van de organisatie kwamen samen om te debatteren over 3 paragrafen.
1) Op strategisch vlak werden de grote objectieven vastgelegd:
De Liberación Nacional (nationale bevrijding): de onafhankelijkheid van een verenigd en euskaldun Baskenland (euskaldun betekent Baskischsprekend).
De Liberacion Social (sociale bevrijding): er werd voor sociaaldemocratie geopteerd en niet voor kortweg socialisme.
2) Op organisatorisch vlak werd de “Asamblea” of “Biltzar Nagusia” als hoogste orgaan binnenin de organisatie erkend. Tijdens de periodes tussen de congressen, de Asambleas, zal de directie toevertrouwd worden aan het “Aginte Batzordea” of uitvoerende comité. De militanten moeten een kleine bijdrage afstaan aan de organisatie. Als officiële publicatie wordt “Zutik” (voor extern gebruik) en “Kemen” (voor intern gebruik) vooropgesteld. “Zutik” betekent “rechtop, sta recht”. “Kemen” betekent “kracht, sterkte”.
3) Op ideologisch vlak publiceerde ETA een document, genaamd “Principios”, dat nauwelijks een paar pagina’s bevatte. Het document had als doel de organisatie aan de buitenwereld voor te stellen. Hoewel de organisatie als bijna 4 jaar bestond, was ze nog altijd relatief onbekend in de meer gepolitiseerde milieus.
Dit document is van groot belang om ETA van die jaren te begrijpen. Zie hieronder in schemavorm de beleidsverklaring en de nieuwe structuren, sectoren, met wat uitleg:
Bij de lezing van deze principes is het opgevallen dat bepaalde punten in de verf moeten gezet worden:
1. ETA stelde zich niet voor als socialistische organisatie
2. ETA plaatste het communistische regime op de zelfde hoogte als het fascistische
3. ETA verklaarde zich aconfessioneel, in tegenstelling met de PNV
4. ETA verwierp het economische liberalisme
5. ETA pleitte voor de afschaffing van alle militaire krachten
6. ETA refereerde naar algemene democratische principes, zonder de politieke of ideologische implicaties te preciseren
ETA beëindigde het document met er op te wijzen dat het beschikbaar was om met andere organisaties samen te werken, die bereid waren de vrijheid van het Baskische volk te verdedigen, in zoverre de samenwerking geen afbreuk deed aan de eigen autonomie van de organisatie. Het document werd in heel Euskal Herria verspreid door middel van meer dan 30.000 kopieën, die dan van hand tot hand konden doorgegeven worden.
Als gevolg van het in het document uitgewerkte exposé, werd afgeleid dat ETA de verwijdering van het traditionele nationalisme nog versterkte, maar dat ETA een heel grote afstand bleef bewaren ten overstaan van socialisme (in mindere mate) en het communisme (in grote mate), communisme dat vergeleken werd met de fascistische dictatuur van Franco. Ondanks de uitdrukkelijke en niet mis te verstane verwerping van het communisme, giet de PNV nog wat leugenachtige olie op het vuur door ETA de geallieerden van het communisme te noemen, een benaming die taboe is voor de PNV (ogen gericht op USA) en zeker voor het Franquisme.
Deze 1ste Assemblee heeft bijgedragen tot het ordenen van ideeën, tot het helder en duidelijk vastleggen van principes en tot het definiëren van structuren. Tijdens deze Assemblee werd een collegiale directie gekozen met volgende directieleden: Iulen Madariaga, Txillardegi, Patxi Iturrioz, Benito del Valle, López Dorronsoro, Irigarai en Aguirre.
De principes, waarvan sommige in nogal algemene zin werden voorgesteld, gaven aanleiding tot veelvuldige debatten. Als we er de eerste nummers van “Zutik”, de externe brochure van ETA, op nalezen, merken wij al vlug een paar contrasten op. Meningsverschillen en interpretaties die we in het dagelijkse leven ervaren, kregen ook binnen ETA hun beslag. Er waren discussies tussen geweldlozen en de voorstanders van de gewapende strijd, en er waren meningsverschillen over het aspect klassenstrijd en sociale strijd. Er was dus nu al stof genoeg om een 2de Assemblee bijeen te roepen.
Tussen twee assemblees in was een ambitieus plan opgesteld dat moest verwezenlijkt worden in een tijdspanne van 8 jaar: 2 jaar propaganda, 2 jaar voorbereiding van militanten, 2 jaar om wapens en fondsen te verzamelen en 2 jaar om tot de actie over te gaan.
Het eerste halfjaar van 1962 was gekenmerkt door sociale onlusten en stakingen, en ETA begon de noodzaak in te zien van een inbreng in het hernieuwde arbeidersfront. In augustus 1962 publiceerde ETA in “Zutik” een artikel onder de titel: “Los obreros hemos conmenzado la lucha’ (Wij, arbeiders, zijn de strijd begonnen) en ze lanceerden een slagzin: “Euskadi libre con obreros libres” (Baskenland vrij, met vrije arbeiders). Gelijktijdig met de debatten over klassenstrijd of sociale strijd, bleef de aanhoudende repressie een gebeurtenis van eerste orde. In augustus 1962 lieten zij een bom ontploffen in de zomerresidentie van Franco, het Palacio de Aiete in Donostia-San Sebastian. Het antwoord van het regime was fulminant, met tientallen arrestaties en nieuwe aanklachten van foltering. De brutaliteit van de politie veroorzaakte een stijgend ongenoegen in nationalistische kringen, en de stemmen die opgingen voor een gewapend antwoord werden steeds harder. Maar wegens gebrek aan voorbereiding en omwille van ideologische redenen, werd geoordeeld dat het nog niet het geschikte moment was. Het zal nog 2 jaar duren alvorens ETA een theoretische benadering zal opstellen van wat de organisatie als karakteristieken van een gewapende strijd zal voorstellen. Die voorstellen zullen geformuleerd worden in een folder: “Insurrección en Euskadi” (Opstand in Euskadi). Meer hierover in het artikel over de 3de Assemblee.