Van Spaanse Bloedraad tot Europees Aanhoudingsmandaat

Rakel García en Luis Moreno

Het Spaanse rechtssysteem maakt nauwelijks een onderscheid tussen daderschap van aanslagen, medeplichtigheid, sympathie of zelfs maar het onderschrijven van de doelstelling van een onafhankelijk Baskenland. Deze verwarring is niet alleen van toepassing op het geval van Luis Moreno en Rakel García, zij heeft in Baskenland geleid tot steeds verontrustender vormen van schending van burgerrechten en politieke vrijheden. In de afgelopen jaren werden twee dagbladen, Egin (oplage 60.000) en Egunkaria (oplage 40.000, het enige volledige Baskischtalige dagblad) verboden. Martxelo Otamendi Egiguren, de directeur van dit blad, dat zeker niet als een spreekbuis van ETA kan worden beschouwd, werd eveneens gefolterd. Toen hij daarover klacht neerlegde werd die door de Spaanse regering beantwoord met een klacht tegen hém. Otamendi en drie andere journalisten worden ervan beschuldigd "samen te werken met een gewapende bende (ETA) en valse verklaringen over foltering af te leggen als deel van een ETA strategie om de democratische instellingen te ondermijnen". Mensenrechtenorganisaties in Baskenland die foltering van gevangen laken werden eveneens onder verdenking geplaatst wegens het 'ondermijnen van de democratische instellingen'.

De Belgische Senaat stelt voor

Het Europees aanhoudingsmandaat mag geen late opvolger worden

van de Spaanse Bloedraad

8 april 2004 - Opinietekst "De Tijd"

Kort na de goedkeuring door de Belgische Kamer (op 12 december 2003) van het 'Europees aanhoudingsmandaat' probeerde de Spaanse justitie (op basis van inbeschuldigingstelling) opnieuw de uitlevering te verkrijgen (alhoewel er voldoende argumenten tegen zijn) van het Baskisch echtpaar Moreno-García, dat al twaalf jaar in ons land verblijft. De onderzoeksrechter en het Hof van Beroep wezen het Spaans verzoek af, omdat het eigenlijk om een 'oud' dossier gaat. Toch tekende het Openbaar Ministerie Cassatieberoep aan. Het gaat hier nochtans om een zeer zwak dossier: de aantijgingen tegen Moreno-García zijn gebaseerd op verklaringen die door foltering zijn verkregen. De Spaanse autoriteiten moesten in 1996 al toegeven dat ze de Bijzondere Verslaggever van de Verenigde Naties, de heer Kooijmans, daarover hadden voorgelogen. Bekentenissen afgelegd na foltering zijn volgens internationale rechtsnormen van nul en generlei waarde. Ook los van de beslissing inzake het lot van Moreno-García zijn ondergetekenden van mening dat het Europees aanhoudingsbevel een onwenselijke maatregel is waardoor totalitaire praktijken uit landen die het niet te nauw nemen met de mensenrechten bij ons geïmporteerd worden. Ook Belgische staatsburgers kunnen hiervan het slachtoffer worden. Het is nodig om de situatie in Spanje onder de loep te nemen. Het Baskenlandbeleid van Madrid roept herinneringen op aan de praktijken van Inquisitie en bloedraad, die ons ook hier te lande zijn vertrouwd geweest.

In de zestiende eeuw kenden de Lage Landen een bewogen geschiedenis. Door de economische crisis en door onrechtvaardige misstanden in de kerk, die onder meer in Erasmus' Lof der Zotheid aangeklaagd werden, groeide een klimaat waarin nieuwe opvattingen over religieuze kwesties en politieke verhoudingen ontstonden. Mede door de opkomende boekdrukkunst vond het protestantisme een breed publiek. Plaatselijke vorsten (zoals de graven van Egmont en Hoorn) bleven de katholieke leer getrouw, maar toonden zich tolerant ten opzichte van de andersdenkenden. Zij drongen aan op matiging van de Inquisitie die Karel V in 1529 nog had verscherpt (In de Zuidelijke Nederlanden zouden bijna 3.000 mensen voor godsdienstzaken ter dood gebracht worden). Het brak hen hen zuur op want de Spaanse koning Filips II liet hen ter dood brengen wegens 'hoogverraad'. Daarvoor werd een speciale rechtbank opgericht, de 'Raad van Beroerten', in de volksmond de 'Bloedraad' geheten (Hij zou 18.000 mensen ter dood brengen). Op 5 juni 1568 werden Egmont en Hoorn op de Brusselse Grote Markt onthoofd.

Ongelofelijk maar waar: in het hedendaagse Spanje zijn foltering, ideologische en politieke vervolging, eens het waarmerk van de Spaanse Inquisitie en de Bloedraad van Filips II, nog steeds aan de orde. Dat blijkt nog uit het zeer recente rapport (6 februari) van de Bijzondere Verslaggever van de Verenigde Naties, Theo van Boven. De Spaanse autoriteiten legitimeren hun beleid door te verwijzen naar de 'strijd tegen het terrorisme'. Nochtans stelt Van Boven dat het verbod op foltering "absoluut en dwingend is, en onder geen enkele omstandigheid mag wijken of ondergeschikt gemaakt worden aan andere belangen, beleidsdoelen of praktijken, met inbegrip van de legitieme nood om terroristische aanslagen te voorkomen en zij die dergelijke aanslagen financierden, planden, steunden of pleegden voor het gerecht te brengen."

Geconfronteerd met veelvuldige getuigenissen van "geloofwaardige gesprekspartners uit de gere100telijke en academische wereld en uit het middenveld" in Baskenland noteert de Bijzondere Verslaggever de mening dat "veiligheidsmensen en politieagenten, in het bijzonder bij hun antiterrorismeactiviteiten, meer dan sporadisch folterpraktijken en andere onmenselijke of vernederende behandeling aanwenden. Deze mening werd gedeeld door een aanzienlijke aantal niet-gouvernementele organisaties en werd bevestigd door getuigenissen van personen die gearresteerd werden en ondervraagd door de staatsveiligheid en politiemacht. Deze verklaringen gingen over behandeling als slagen, gedwongen uitputtende fysieke arbeid, verstikking met een plasticzak, en vernederende seksuele intimidatie. Gezien de interne consistentie van de informatie en de nauwgezetheid van de feitelijke details, is het de overtuiging van de Bijzondere Verslaggever dat het niet kan gaan om valse verklaringen", aldus het rapport.

België kiest partij voor Spanje in het Baskisch conflict

In tegenstelling tot wat redelijkerwijze mocht worden verwacht, is het dossier Moreno-García niet van de baan. Het lot van dit sympathieke Baskische koppel lijkt thans te zullen worden beschoren door ontwikkelingen in de hogere Europese politiek, waar de Belgische regering zich naar schikt: in Dublin werd immers recent een nieuw Europees verdrag ondertekend dat voortaan het uitleveringsbeleid van de lidstaten moet regelen, en in feite de soevereiniteit van de staten ter zake sterk aan banden legt.

Dat het er wel degelijk om te doen is ook - en misschien zelfs in de eerste plaats - het echtpaar Moreno García zo spoedig mogelijk aan Spanje uit te leveren - werd overduidelijk aangetoond door het feit dat minister van Justitie Stefaan De Clerck, in volle Dutroux-crisis, en totaal onaangekondigd, in Spanje een aparte overeenkomst ging tekenen, die het Europees verdrag voor Belgisch-Spaanse dossiers eerder in werking zou doen treden.

Ook de uitleg van de Spaanse justitieminister is ondubbelzinnig en stelde dat Spanje voornemens is op basis van de overeenkomst een nieuwe uitleveringsaanvraag te doen voor het echtpaar Moreno-García. Het feit dat De Clerck het bestaande uitleveringsbesluit, dat door de uitspraak van de Raad van State begin dit jaar werd opgeschort, op eigen initiatief introk, werd in de Spaanse pers uitgelegd als een onderdeel van de afspraak die werd gemaakt: een uitspraak ten gronde van de Raad van State werd op die manier vermeden, en het pad geëffend voor een nieuwe procedure, na het in voege treden van de nieuwe wet.

In het parlement werd De Clerck alvast zwaar aan de tand gevoeld door VU-kamerlid Geert Bourgeois. De Clerck ontkende wel met klem dat er een afspraak bestaat om de Basken uit te leveren, maar de specifiek Belgische inbreng in het Europees verdrag lijkt wel op maat gesneden om het geval Moreno-García te regelen: "Een Lidstaat maakt uitlevering mogelijk bij gedrag van een persoon die deelneemt aan het plegen door een groep van personen met een gemeenschappelijk oogmerk van een of meer strafbare feiten op het terrein van terrorisme (...), ook indien de persoon niet deelneemt aan de feitelijke uitvoering van het betrokken feit of de betrokken feiten. De bijdrage van de persoon dient opzettelijk te gebeuren met kennis ofwel van het oogmerk en van de algemene misdadige activiteiten van de groep of van het voornemen van de groep om het betrokken feit of de betrokken feiten te plegen." Zoals bekend worden Luis Moreno en Rakel García er enkel van beschuldigd ETA-leden in een niet nader gespecificeerde periode onderdak te hebben verleend, en op die manier "als infrastructuur te hebben gediend".

Behalve de concrete gevolgen voor het Baskische echtpaar, brengt het Europees verdrag belangrijke wijzigingen aan in concepten als asielrecht. Professor internationaal rafrecht Chris Van den Wijngaert gewaagde zelfs van een aardverschuiving. Zo schaft men de notie "politiek misdrijf" af voor zover het gaat om lidstaten van de Europese Unie. Deze maatregel heeft op zichzelf een politieke betekenis. Het is nogal duidelijk dat er geen vergelijking gemaakt kan worden tussen de politieke strijd van ETA, als antwoord op het staatsterrorisme van Spanje en bijvoorbeeld de grenscriminaliteit tussen het Rijselse en het Kortrijkse. België kiest nu in het Baskisch conflict partij voor de Spaanse staat en daarmee voor het hele Spaanse repressiesysteem.

De Spaanse methoden van "terrorismebestrijding" zijn maar al te bekend. Jaarlijks worden in Spanje Baskische militanten opgepakt, gefolterd en zonder inbeschuldigingstelling weer losgelaten. Bekentenissen, afgedwongen onder foltering worden - flagrant in strijd met algemene mensenrechtenprincipes - als rechtsgeldige documenten beschouwd. Veroordeelde Baskische politieke gevangenen worden ver van hun geboortestreek gevangen gehouden (tot op de Canarische eilanden en de Spaanse kolonies op de Marrokaanse kust toe) om hen van hun familie te isoleren en blijven verstoken van medische zorg : reeds zeven Basken stierven hierdoor in de Spaanse gevangenissen. De huidige Spaanse regering dwarsboomt ook het onderzoek naar de moordaanslagen van de GAL, waarbij 27 mensen werden gedood, waaronder er minstens 9 niets met de ETA te maken hadden, in opdracht van hooggeplaatste officieren van de Guardia Civil en met medeweten van leden van de regering-González.

Ook de uitleveringsaanvraag van Rakel García en Luis Moreno is gebaseerd op verklaringen die zijn afgelegd na foltering, zoals aangetoond door de UNO-commissie voor de mensenrechten, Amnesty International en ... het Spaanse gerecht zelf. De vervolging van folteraars door het Spaanse gerecht is haast onbestaande. Waar het dan toch tot veroordelingen komt van politiemensen worden deze systematisch via bijzondere gratiemaatregelen vrijgelaten, zoals in mei '95 nog gebeurde met de leden van de Guardia Civil Manuel Barroso Caballero en José Domínguez Tuda. Daarbij werd als voorwaarde gesteld dat ze "tijdens de tijd dat hun straf normaal had moeten doorlopen, niet opnieuw dezelfde misdrijven begaan". Nochtans had laatstgenoemde zich al eerder schuldig gemaakt aan soortgelijke misdaden en was toen al eens begenadigd. De straffen van beide kwamen neer op zes maanden gevangenis en zes jaren inhabilitatie voor het politieambt dat ze aanvankelijk bekleedden.

Een tweede - hoogst betwistbare - vernieuwing van het Europees verdrag is de afschaffing van de regel van de "dubbele strafbaarheid", die bepaalt dat uitlevering tussen twee landen pas kan als de feiten waarop de beschuldigingen slaan in beide landen strafbaar zijn. Het afschaffen van de regel van de dubbele straf-baarheid heeft als gevolg dat de strengste normen van kracht worden in België. Zo bijvoorbeeld zullen feiten die in België - in het raam van de vrijheid van meningsuiting - niet strafbaar zijn zoals het uiterst vage "apologie van het terrorisme" dan ook op Belgisch grondgebied strafbaar worden. Op grond van "apologie van het terrorisme" is het in Spanje bijvoorbeeld verboden interviews af te nemen met of communiqués te publiceren van ETA.

Ten slotte wordt afgestapt van de regel dat eigen onderdanen in principe niet worden uitgeleverd. Dit kan ertoe leiden dat eender wie die in België een journalistieke activiteit aan de dag legt waarbij men zich naar Spaanse normen zou bezondigen aan "apologie van het terrorisme" voortaan uitgeleverd kan worden.

Volksvertegenwoordiger Bourgeois kloeg dan ook terecht aan dat minister De Clerck het parlement niet voorafgaandelijk had gekend in deze, aangezien het Europees verdrag belangrijke wijzigingen impliceert in de Belgische rechtsnormen, en misschien zelfs van de grondwet. Nu kan het parlement dit verdrag enkel nog goed- of afkeuren, terwijl het bij de totstandkoming ervan, op het geheime Europese topberaad niets in de pap te brokken heeft. Zelfs de mogelijkheden om een voorbehoud te formuleren bij deze of gene bepaling van het verdrag zijn reeds op ingenieuze wijze ondervangen door een soort juridische "lussen" in de verdragtekst in te bouwen.

Bron: Bernard Daelemans

Zaak Moreno-Garcia eindelijk beslecht

Ion López en Diego Ugarte worden wél uitgeleverd

Op donderdag 4 december 2003 werd in de Belgische Kamer het 'Europees aanhoudingsbevel' goedgekeurd. Daardoor worden de Belgische rechtbanken verplicht om voor een twintigtal misdrijven onmiddellijk gevolg te geven aan aanhoudingsbevelen die uitgaan van de gerechtelijke systemen van de hele Europese Unie. Prompt werd een aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen het Baskisch echtpaar Moreno-García dat al ruim tien jaar in België verblijft. Na een maandenlang volgehouden juridisch steekspel werd de uitlevering van het koppel dan toch verijdeld. Twee andere Basken die in ons land werden aangehouden waren minder fortuinlijk.

Vanuit de Liga van de mensenrechten was er meteen tegenkanting tegen het Europees Aanhoudingsbevel. De Belgische wet is een eenvoudige uitvoering van een besluit van de Raad van Ministers van Justitie van de Europese Unie. Volgens de Liga heeft het echter geen zin tot een dergelijke verregaande samenwerking te komen zonder een voorafgaandelijke harmonisering van het Europees strafrecht. Er is inderdaad geen eenvormige definitie voor de misdrijven die nu onder het 'Europees aanhoudingsbevel' vallen. Voorts geeft de nieuwe wet blijk van onbeperkt vertrouwen in de rechtssystemen van alle landen van de Europese Unie, met inbegrip van de 'jonge democratieën' uit Zuid- en Oost-Europa. Deze argumenten werden ook tijdens de parlementaire bespreking aangehaald. Uiteindelijk was Geert Bourgeois het enige kamerlid dat een tegenstem uitbracht.

Moreno-Garcia

Bourgeois had tijdens zijn interventie nog verwezen naar het Baskisch echtpaar Moreno-García, dat indertijd, op grond van de Belgische wetgeving niet kon worden uitgeleverd aan Spanje omdat zij duidelijk vervolgd werden vanwege een politiek misdrijf.

Volgens de regering liep het echtpaar geen gevaar, aangezien de wet uitdrukkelijk stelt dat alleen 'toekomstige' uitleveringsverzoeken onder de nieuwe wet vallen.

De inkt van het Staatsblad waarin de nieuwe wettekst gedrukt staat was echter nog niet droog of er lag al een aanhoudingsbevel tegen Luis Moreno en Rakel García klaar. Begin februari werd het aan de Belgische autoriteiten overhandigd. Op elf maart vonden in Madrid de gruwelijke moslimterreuraanslagen plaats die door de Spaanse regering ter kwader trouw werden toegeschreven aan ETA. Drie dagen later, op veertien maart, verklaarde de Belgische eerste minister Guy Verhofstadt op de televisie dat hij "zich niet zou verzetten tegen een gerechtelijke beslissing tot uitlevering van het echtpaar Moreno-García". Zo vernamen de Basken ook voor het eerst dat er hun wat boven het hoofd hing. En inderdaad, nog twee dagen later, op 16 maart, werden zij, in ware gangsterstijl overmeesterd en gearresteerd. De onderzoeksrechter beval nog dezelfde dag hun invrijheidsstelling. De onderzoeksrechter was van mening dat de Belgische rechtbanken bevoegd waren om de Basken te oordelen, aangezien zij inmiddels de Belgische nationaliteit hadden aangenomen. De feiten waarvan ze beticht worden (bendevorming) zijn echter verjaard.

Lijdensweg

Daarop begon een lijdensweg voor het Baskisch echtpaar. Zij moesten immers vervolgens nog een keer voor de Raadkamer verschijnen, en niet minder dan vier keer voor een Kamer van Inbeschuldigingstelling van verschillende Hoven van Beroep, alsook drie keer voor het Hof van Cassatie. Uiteindelijk bevestigde het Hof van Beroep van Antwerpen het oordeel van de onderzoeksrechter. Het federaal parket moest dan wel besluiten dat er geen speld meer tussen de redenering te krijgen was, zodat een ultieme poging bij het Hof van Cassatie om nogmaals een verbreking van het arrest te verkrijgen als zinloos moest worden beschouwd.

Positief aan deze zaak is dat hier een precedent wordt geschapen, in die zin dat Belgische staatsburgers niet zomaar, op grond van een Europees aanhoudingsbevel kunnen worden uitgeleverd.

Bergen

Deze bescherming bestond er echter niet voor twee andere Basken, Ion López Gómez en Diego Ugarte López de Arcaute die in Henegouwen werden aangehouden met een gestolen auto en valse documenten en waarvan Spanje eveneens de uitlevering vroeg door middel van het 'Europees aanhoudingsbevel'. Beide jongemannen waren op de vlucht voor de Spaanse justitie. Eén van beide was in Spanje bij verstek veroordeeld tot 17 jaar cel wegens... vandalisme (het inslaan van een raam van een autobus). De andere werd gezocht wegens betrokkenheid bij een moordaanslag. Beiden ontkennen de feiten, waarvoor ook geen bewijsmateriaal werd voorgelegd. Het Hof van Beroep van Bergen besloot dat het Europees Aanhoudingsbevel inderdaad op hen van toepassing is en dat ze moeten worden uitgeleverd. De twee vroegen inmiddels echter politiek asiel aan. Normaal gezien zou dat hun uitlevering moeten opschorten. Bovendien zullen ze wellicht eerst nog berecht worden wegens de overtredingen (valse documenten) die ze in België begingen.

Interessant was de uitspraak van de Raadkamer van Bergen: die meende dat de twee niet konden worden uitgeleverd omwille van de mensenrechtensituatie. De Raadkamer van Bergen baseerde zich daarvoor op het rapport van de Bijzondere Verslaggever van de Verenigde Naties, Theo Van Boven, dat erg bezwarend is voor Spanje. Het Hof van Beroep veegde deze argumentatie van tafel: dit rapport is voor het Hof van Bergen van nul en generlei waarde, aangezien het niet officieel is bekrachtigd door de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties.

Afluisterapparatuur

In Bergen zijn er wel bijzonder krasse technieken gebruikt tegen de twee Basken: in de cel van het gerechtsgebouw waar de twee voor het eerst samen werden ondergebracht in afwachting van hun verschijning voor de magistraat werd afluisterapparatuur geplaatst. De tekst van hun gesprekken (in het Baskisch) werd vertaald en bij het dossier gevoegd. Het feit dat één van hen zich heeft laten ontvallen dat "de advocaat zal zeggen dat het verhaal van de folteringen goed moet worden voorbereid", wordt door het Hof beschouwd als een bekentenis dat het hier om een fake argument gaat.

Het Hof van Bergen neemt ook de redenering over van de Spaanse autoriteiten dat het feit zelf van klachten over foltering in te dienen heb bewijs levert van deelachtig te zijn aan de ETA-strategie. Het Hof citeert in zijn arrest een nota afkomstig van de Spaanse gerechtelijke autoriteiten die via het federaal parket werd overgemaakt.

Inmiddels heeft de vereniging 'Advocaten voor de Wereld' een verzoekschrift neergelegd bij het Arbitragehof om het Europees aanhoudingsbevel ongrondwettig te laten verklaren. Wordt vervolgd...

Bron: Bernard Daelemans

"Meervoud", Nummer 98, juni - juli 2004

Uitlevering door België van opgepakte ETA-leden

Vrijdag 14 mei 2004 | Bron: Belga

BERGEN - De kamer van inbeschuldigingstelling (KI) in Bergen heeft gisteravond beslist gevolg te geven aan het Europese aanhoudingsmandaat tegen de vermeende ETA-leden Jon Lopez Gomez en Diego Ugarte Lopez de Arkaute. De twee werden in Boussu (Henegouwen) opgepakt in de nacht van 30 op 31 maart 2004. De beslissing betekent dat ze mogelijk kunnen worden uitgeleverd aan Spanje. Het parket meldt echter dat ze eerst in België zullen worden berecht.

Twee Spanjaarden die in eigen land gezocht worden omdat zij banden zouden hebben met de ETA mogen aan Spanje uitgeleverd worden nadat zij in België zijn berecht en hun eventuele straf hebben uitgezeten. Dat heeft het Belgische openbare ministerie maandag gezegd.

Jon Lopez Gomez en Diego Ugarte Lopez de Arkaute werden op 31 maart 2004 aangehouden toen bij een routinecontrole valse nummerplaten werden aangetroffen. Ze zijn aangeklaagd wegens vervalsing. Een eerdere uitspraak die de uitlevering verbood, werd vrijdagavond in beroep ongedaan gemaakt. Beide zullen op 6 juli 2005 uitgeleverd worden aan Spanje.

Spanje en België ruziën al jaren over de uitlevering van verdachten. Zo stelde het hooggerechtshof in België onlangs opnieuw een uitspraak uit in de zaak rond het Spaanse verzoek om uitlevering van een Baskisch echtpaar, Luis Moreno en Rakel García, dat al meer dan tien jaar in België verblijft.