De oorsprong van het Baskische Nationalisme
Er zijn twee primordiale oorzaken die aanleiding hebben gegeven tot het ontstaan van een Baskisch Nationalisme: de afschaffing van de Fueros en de ingrijpende industriële veranderingen, hoofdzakelijk in Bizkaia. De leidraad van dit nationalisme is van de hand van Sabino Arana y Goiri.
Santiago Arana Ansotegi, fervent aanhanger van het Carlisme en eigenaar van een goedlopende scheepswerf in de Ría del Nerviόn, besluit in 1875 een familiehuis te bouwen op het voormalig nummer 10 van de Calle Ibáñez te Bilbao. Niemand kon toen weten dat dit huis één van symbolen van het Baskisch Nationalisme zou worden: de Sabin Etxea. Sabin Etxea (Het huis van Sabino Arana), bevindt zich in de wijk Abando te Bilbao, en de zetel van de PNV en de Fundación Sabino Arana zijn er gevestigd.
Zijn zonen, waaronder Sabino Arana, geboren op 26 januari 1865, werden in toenmalige Carlistisch traditie streng religieus opgevoed en mede door zijn zwakke gezondheid had dit op bepaalde ogenblikken iets weg van het mystieke. Zijn broer Luis had een zeer grote invloed op hem. Op Paaszondag 1882, tijdens een uitvoerige conversatie, vertelde Luis dat het Carlisme een verkeerd credo was, omdat de Basken niet moeten strijden voor een politiek ideaal, maar voor de traditionele, nationale en raciale belangen. De Basken waren een afzonderlijk volk en hadden niets te zien met de rest van Spanje. Jaren later, op Paaszondag 27 maart 1932, werd de eerste "Aberri Eguna" gevierd als aandenken aan die eerste definitie van het Baskische Nationalisme.
Op 17 jarige leeftijd verhuisde de familie naar Barcelona opdat Sabino zijn universitaire studies in een mediterraan klimaat zou kunnen aanvatten. Hier kwam hij in contact met Catalaanse groepen die hem nog meer sterkten in zijn nationalistische overtuiging. In 1885 begon Arana het Euskara aan te leren. Midden de jaren 1893 verspreidde hij een tweewekelijks tijdschrift Bizkaitarra (de inwoners van Bizkaia) waarin hij zijn visie en zijn ideeën neerschreef, zowel nationalistisch, als filologisch, als historisch, als moreel. De eerste shock die de autoriteiten te verwerken kregen, greep plaats in augustus 1894. Voor de "Arbol de Gernika" (de heilige eik) werd een Spaanse vlag in brand gestoken. In dat zelfde jaar had hij ook al een nationalistische vereniging opgericht "Euskaldun Batzokija" met zo'n 200 leden. In 1895 werd dan de PNV opgericht onder het devies "Faungoikna eta lagizarra" (God en de oude wetten). De aanhang bleef hoofdzakelijk beperkt tot Bizkaia. In een moeite gaf hij ook een nieuwe naam aan Baskenland, Euskadi, en ontwierp een een vlag met rode achtergrond (symbool van het Baskische volk en afkomstig van het wapenschild van Bizkaia), een groen Sint-Andreaskruis (symbool voor de heilige eik en de Fueros) en daarbovenop een wit kruis (symbool voor het christelijk geloof): de Ikurriña.
Zijn ideeën doen wat bombastisch aan, maar moeten uiteraard in de tijdgeest gezien worden. Het is een mengeling van nationalisme, klerikalisme en "racisme" (Hij spreekt zelf van het Baskische ras. Eigenaardig, want de Basken zijn geen ras en de Spanjaarden evenmin). Hij verwierp een huwelijk tussen Basken en "maketos" (españolistas). Hij beschouwde het Spaanse "ras" als het meest gemene en verwerpelijke van heel Europa. De religieuze beleving van de latifundistas (grootgrondbezitters) en soortgenoten was hypocriet. Het voornaamst objectief van de Basken moest de verdediging van het eigen "ras" zijn, omdat hiervan de waarden en de vorm van het samenleven afhangen. De politieke activiteit moet ondergeschikt zijn aan het religieuze en de verdediging van de traditionele katholieke waarden is één van de voornaamste objectieven..
Wegens zijn fragiele gezondheid (ziekte van Addison) sterft Arana in Pedernales op 25 november 1903. Hij is 38 jaar oud geworden. In ieder geval laat hij de basis na voor wat later de machtige PNV-Partido Nacionalista Vasco zou worden.
1895-1995
Een overzicht
