Semana pro-Amnistia

De Semana Pro-Amnistía van mei 1977 zou doorgaan van 8 tot 15 mei 1977 in de provincies Araba, Gipuzkoa, Bizkaia en Nafarroa met als doel amnestie te eisen voor politieke gevangenen. Dus volop in politieke overgang of Transición. De diverse mobilisaties werden hardhandig en brutaal uiteengeslagen door de FOP-Fuerzas de Orden Público (handhavers van de openbare orde), met als resultaat 7 doden en tientallen gewonden (vooral door kogels).

De Semana Pro-Amnistía van mei 1977

De amnestieweek kleurt rood van het bloed en zwart van de rouw

8 mei - 11 mei 1977

Op 8 mei 1977 stond er in de krant “El País” te lezen: "Euskadi inició ayer una nueva campana pro amnistía total" (Euskadi startte gisterenavond een nieuwe campagne ten voordele van een totale amnestie)

Van 8 mei tot en met 11 mei 1977 was men getuige van ontelbare bezettingen, discussiefora en manifestaties. Het merendeel van die activiteiten werd verboden en met brutale energie onderdrukt. De charges van politie en Guardia Civil, en de daar uit voortvloeiende arrestaties, verliepen in stijgende lijn. Diverse partijen, ook de Partido Socialista de Euskadi, riepen op tot een “dag van de strijd” voor 12 mei 1977.

Donderdag, 12 mei 1977

De werkonderbrekingen namen uitbreiding en de repressie ook. In plaats van zich te beperken tot plastiek kogels en traangas, schakelden de ordetroepen over naar doeltreffende middelen: ze schoten nu met scherp. In de wijk Gros te San Sebastián werd een vrouw in de borst getroffen en dat terwijl ze in haar huis was. In Errenteria schoot de Guardia Civil in het wilde weg op de manifestanten. Er waren ook ontelbare kneuzingen en kleinere letsels, maar ook zeven personen (waaronder één ernstig) die door kogels geraakt werden. Een paar uur later bezweek de 78-jarige Rafael Gómez Jáuregui (de 1^ste dode) aan de gevolgen. Omstreeks 20:30u werd het lijk van Rafael Gómez Jáuregui binnengebracht in het Sanatorio Nuestra Señora de Aránzazu.

Gipuzkoa was, zoals altijd, de voortrekker van het protest en vanaf de vroege uurtjes lag de gehele industriële sector plat. Bijna de totaliteit van de handelszaken en van de dienstencentra hadden de deuren gesloten, met uitzondering van San Sebastián en Irún, die zich later aansloten. Officiële bronnen gaven aan dat 70% de staking had opgevolgd en omstreeks het middaguur was dat opgelopen tot 100%.

In Bizkaia werd de oproep minder opgevolgd, in Vitoria waren er alleen manifestaties van studenten en in Navarra werden in het industriepark symbolische werkonderbrekingen gehouden van een kwartier.

Toen de dood van Rafael Gómez Jáuregui bekend geraakte, was de spanning te snijden, en overal werd de kreet gehoord: “Vosotros. fascistas, sois los terroristas” (Jullie, fascisten, zijn de terroristen) en werd er geroepen om de ordetroepen (voornamelijk Guardia Civil) te ontbinden.

Errenteria was praktisch van de buitenwereld afgesloten. Omstreeks middernacht kwam een volksvergadering samen op de Plaza del Ayuntamiento. Een 6.000 personen was er samengetroept en toen ze via de Calle Viteri wilden indraaien naar de Carretera de Lezo zagen ze 3 jeeps van de Guardia Civil voor zich. Na de eerste verrassing werden de koplichten aangestoken en reden de jeeps met volle snelheid op de menigte in, als schietend met plastiek kogels. De manifestanten begonnen barricades op te richten en de veldslag kon beginnen. Een kwartier later had een groep van 1.000 personen zich herenigd en trokken naar de kazerne van de Guardia Civil, waar alle Guardias hen stonden op te wachten met rubberkogels. De manifestanten maakten geen aanstalten om te stoppen, en toen werd er met scherp geschoten. Josu Ascasíbar San Martín, José María Tolosa, Julio Marqués Sein, Paquita Vila en Alberto Vidaurre werden geraakt in het been, de enkel, de dij of de arm.

Vrijdag, 13 mei 1977

De volgende dag, 13 mei 1977, werden de werkonderbrekingen uitgebreid tot een algemene staking. Overal werden barricaden opgetrokken en opnieuw vielen er slachtoffers door kogels. In Errenteria waren er verscheidene ernstige gewonden onder de manifestanten die de dood van Rafael Gómez Jáuregui wilden herdenken en aanklagen. Het is onbegonnen werk om alle manifestaties te beschrijven, maar een paar vreselijke gebeurtenissen verdienen toch onze aandacht.

In Pamplona raakte bekend dat 11.000 arbeiders het ordewoord van de staking hadden opgevolgd. Ook in andere lokaliteiten van Navarra was de opkomt heel hoog, zoals in Vera de Bidassoa en waar het gemeentebestuur een uitzonderlijke zitting had bijeengeroepen om totale amnestie te eisen.

13-5-77

José Luis Kano hil zuten

José Luis Kano werd vermoord

In Pamplona kwam in later in de avond tot ernstige incidenten. Terwijl een actie Pro-Amnestie verboden werden in het fronton Labrit, kwam het tot schermutselingen in de omgeving. Dicht bij het fronton, aan de samenloop van de Calle Calderería met de Bajada de Javier, in de oude stadswijk, betrapten “los grisis” van de Policía Armada (grises omwille van de grijze uniformen van de oproerpolitie) de 28-jarige José Luis Kano die een steen geworpen had. Hij werd de Bar Manuel (nu Bar Imanol) binnengesleurd, werd geslagen en gestamp dat het geen zicht was, en op hetzelfde moment hoorde men een schot afkomstig uit een pistool van de oproerpolitie. José Luis Kano (de 2^de dode) werd in het hoofd getroffen en overleed ter plekke.

Alfredo García, toenmalig burgemeester van Ansoáin, was getuige van de feiten. Hij kon niet met zekerheid zeggen of het schot opzettelijke of per ongeluk was afgevuurd, maar kon wel stellig bevestigen dat na het schot de slagen en stampen voortduurden.

Later op de avond overleed nog een man van 72 jaar, Gregorio Maritxalar Ayestaran (de 3^de dode), als gevolg van hartinfarct. Hij stond op zijn balkon te kijken hoe de Policía Armada een jongen in de Calle San Nicolás aan het afranselen was. Een kogel sloeg in op het balkon en hij deed een dusdanige schrik op dat hij het niet overleefde.

Nog op het balkon van zijn huis, in de Calle Estafeta werd een jongen van 15 jaar ernstig verwond door de inslag van een gummikogel.

De burgerlijke regering liet via een perscommuniqué weten dat José Luis Kano afkomstig was uit Errenteria (Gipuzkoa), en dat hierdoor aangetoond werd dat agressoren uit andere provincies speciaal naar Navarra gekomen waren om keet te schoppen.

De broer van José Luis Kano ontkende dit ten stelligste en bevestigde dat José Luis al van 4 mei in Pamplona aanwezig was op familiebezoek en omdat zijn moeder begraven ligt op het kerkhof daar.

Nog later op de avond werd een arbeider, Clemente del Cano Ibañez (de 4^de dode), die door de Guardia Civil verplicht werd om barricades op te ruimen, ter hoogte van Erranteria op de autosnelweg Bilbao-Behobia aangereden en overleed ter plaatse.

Zaterdag, 14 mei 1977

In Pamplona was de algemene staking een feit. De stad leek bezet door de ordetroepen. Er waren zelfs speciale eenheden van de “Brigadas especiales” uit andere provincies opgeroepen. Het leek wel oorlog: de radiozenders “Radio Requeté en Radio Popular” zonden alleen klassieke muziek uit en regelmatig communiqués. Vooral één communiqué van het gemeentebestuur van Pamplona viel op:

1. Wij veroordelen met al onze energie en verantwoordelijkheid het optreden van de ordehandhavers die gisteren, 13 mei 1977, een gewelddadige dood veroorzaakten en verscheidene ernstige gewonden. Wij vragen, aan diegene die hiertoe de opdracht gaven, om een ernstige beperking van het gebruik van wapens aan te bevelen. Dit is absoluut noodzakelijk opdat de inwoners van Pamplona de ordehandhavers niet meer als vijanden zouden zien, maar als personen ten dienste van het volk.

2. Wij onderstrepen met felheid de eis dat de regering onmiddellijk alle politieke gevangenen vrijlaat. Alleen totale amnestie is een garantie voor noodzakelijke vrede in ons land op de vooravond van de verkiezingen.

3. Wij betuigen ons welgemeende medeleven met de familie van het slachtoffer, en roepen op om alle vlaggen halfstok te hangen als signaal van rouw.

4. Wij doen een beroep op alle politieke groepen en op de inwoners van Pamplona om de kalmte en de sereniteit te bewaren, emoties compatible met de smart en de verontwaardiging die wij allen samen delen.

5. Wij roepen de waarnemende burgemeester en de raadsleden don Miguel Javier Urmeneta Ajarnaute en don Juan Manuel Pérez Balda op om onmiddellijk naar Madrid te reizen en aan de president van de regering de verschrikkelijke toestand te melden en urgent adequate maatregelen te vragen

Ondanks de inname door de ordehandhavers bleven de bezettingen en de manifestaties doorgaan, zoals in de Avenida de Villava waar 3.000 manifestanten waren samengetroept. Dezelfde taferelen speelden zich af in andere steden en gemeenten van Navarra, zoals in Tudela, Vera de Bidasoa, Alzate, Alsasua, Lecumberri ...

In Ortuella (Bizkaia) viel opnieuw een dodelijk slachtoffer. Toen een groep vrienden terugkeerde van een vrijgezellenfuif en zij zich naar het centrum van de gemeente begaven, werden zij gevolgd door jeeps van de Guardia Civil, die met gedoofde lichten reden. Plots hoorden zij het geluid van de portieren die opsloegen en van de Guardias die uit de jeeps sprongen. Zij zetten het op een lopen, maar de Guardia Civil begon met scherp te schieten. Manuel Fuentes Mesa (de 5^de dode), een lid van de CCOO-Comisiones Obreras, een vakbond, werd met een schot in het hoofd geraakt en overleed ter plaatse.

Ook in Gipuzkoa was de staking algemeen. Niet alleen fabrieken bleven dicht, maar ook banken en handelszaken. Ook de media hadden de drukpersen stilgelegd als antwoord op de moord van José Luis Cano Pérez. Regelmatig waren er opstootjes met veel gewonden, want ook hier waren de vreemde troepen van de “Brigadas especiales” ingeschakeld. San Sebastián leek wel een bezette stad. Vanaf de avond voordien hadden 1.630 personen zich verschanst in gemeentehuizen en kerken van 24 gemeenten in Gipuzkoa.

De gemeenteraad van San Sebastián was in spoedberaad bijeengekomen en eiste totale amnestie, strenge maatregelen tegen het geweld van de ordehandhavers en solliciteerden voor een gesprek met koning Juan Carlos.

De balans in San Sebastián was triest: Francisco Aramburu Lete werd geraakt en zijn toestand was kritiek. Hij was de 15^de gewonde (10 door kogels) van de laatste dagen, en 3 onder hen bleven in kritieke toestand.

4.000 personen op de uitvaartplechtigheid te Errenteria

Ook op 14 mei 1977 werd de uitvaartplechtigheid gehouden voor Rafael Gómez Jáuregui (⁺12 mei 1977), afgeslacht door de Guardia Civil. De plechtigheid vond plaats in de kerk van de parochie Santa Mariá te Errenteria-Renteria. Vierduizend personen brachten een laatste groet.

Na de plechtigheid stapten de aanwezigen ordentelijk naar de Plaza del Ayuntamiento, het gemeenteplein, waar tientallen gewapende politieagenten hen stonden op te wachten. Van de Guardia Civil was na de middag niemand meer te bespeuren. De agenten nodigden de deelnemers uit om vreedzaam uit elkaar te gaan. De houding van de agenten stond lijnrecht t.o.v. wat de voorbije dagen te zien was, door o.a. de Guardia Civil. Ook de toon waarop zij door een megafoon de manifestanten toespraken, was een antithese: “A.u.b. willen jullie zich verspreiden. Wij zijn politie van het volk en voor het volk. Wij zijn gekomen om jullie te verdedigen. School niet samen en loop niet weg. Doe gewoon. Ga wandelen, ga naar een kroeg. Wij staan tot uw dienst.”

De manifestanten verdwenen langs de Calle Viteri en zijstraten langs de Alameda de Gamón. Een groep van 2.000 personen, later aangevuld met nog eens 1.000, begaven zich naar de plaats waar Rafael Gómez Jáuregui was neergeschoten.

Later op de avond begonnen jongeren terug barricades op te werpen in de voornaamste straten van het stadje. Een politieagent kreeg een steen in het gezicht, en omstreeks 19:30u zat het spel weer op de wagen. In de wijk Beraen hoorde men salvo uit machinegeweren. De Guardia Civil was terug. De 72-jarige Luis Santamaría Miquelena (6de dode) overleed aan de deur van zijn huis aan een hartinfarct, toen hij een veldslag tussen manifestanten en Guardia Civil aan het gade slaan was.

Zondag, 15 mei 1977

Gipuzkoa ontwaakte met verlaten straten. Het bericht over het dodenaantal was als een loopje verspreid. Alle activiteiten, ook sportwedstrijden werden geannuleerd. Gipuzkoa was in rouw.

Maar de spanning, die de vorige dagen te snijden was in Pamplona (Navarra), bleef voortduren. José Luis Kano zou vandaag ter aarde besteld worden. Hij had er familie en zijn moeder lag er begraven. Vierduizend personen waren omstreeks het middaguur samengestroomd om een laatste groet te brengen aan de overledene. Maar de oproerpolitie toonde geen enkel respect en chargeerde. Overal weerklonken salvo’s uit machinegeweren, de kogels ketsten af op alles wat in de weg stond: huizen, ramen, auto’s, groepen personen, waarvan een groot aantal al op het kerkhof aanwezig waren. Velen konden over de hekken springen en vluchten naar het nabij gelegen veld. Twee en een half uur later was de rust teruggekeerd, en dat duurde na de plechtigheid, de begrafenismis op Rotxapea. Het lichaam was nog maar net begraven of de oproeppolitie probeerde opnieuw met geweld de menigte uit elkaar te slaan. Een dokter raakte ernstig gewond.

In Bilbao (Bizkaia) duurden de schermutselingen de hele dag, vooral in de wijk Rekalde. Ook in Ortuella en Barakaldo waren er opstootjes met gewonden als gevolg van kogelinslag.

De zondag was met extreem geweld gestart. De lont werd aangestoken in de wijk Deusto omstreeks 11:30u. Barricaden, opgetrokken met autobussen, versperden veel toegangswegen. Rookbommen en stenen kruisten elkaar, en de Guardia Civil schoot met rubberkogels vanuit hun patrouillewagens.

Alsof de machtsontplooiing nog niet voldoende was, werd ook de aanwezigheid van “incontrolados”, ultrarechtse commando’s van ongecontroleerde groepen opgemerkt. Een van die groepen was om 03:00u in de morgen, met totale willekeur, overgegaan tot een strafexpeditie. Aan een “Restop” te Amorebieta, op de autosnelweg, werden een tiental jongeren, dat een ondernemingsfeest hadden bijgewoond, bedreigd met wapens door 6 incontrolados. Zij werden met de kolven van de pistolen geslagen en moesten op de grond gaan liggen waar ze nog eens hardhandig werden aangepakt. De incontrolados vuurden in het wilde weg en dreigden de jongeren om te brengen. Uiteindelijk kon het onfortuinlijke tiental vluchten naar hun wagens.

Bilbao had sinds het einde van de burgeroorlog dergelijk geweld niet meer meegemaakt, en een 7^de dode kon aan de tabellen worden toegevoegd. Francisco Javier Fernández Núñez, uit Bilbao was het voorwerp geworden van een groep “incontrolados”. Hij werd brutaal geslagen door de groep, en toen Francisco Javier Fernández Núñez aanstalten maakte om een klacht in te dienen, werd hij door dezelfde groep volgegoten met cognac en ricinusolie. Hij overleed kort nadien.

Zware incidenten na de begrafenis van José Luis Kano