Themavieringen 2023 - Verlossing
Inleiding
In de Veertigdagentijd is het al jaren gebruik om een aantal gastsprekers uit te nodigen om tijdens de zondagvieringen een voordracht over een bepaald thema te houden. Ook dit jaar willen wij weer een enkele vieringen aan een thema wijden, en wel het thema “Verlossing”.
We willen het thema belichten vanuit een viertal sub thema’s en we doen dat dit jaar niet met gastsprekers, maar met “eigen” voorgangers. Wel zal er na elke viering een nazit zijn, waarin we de viering en de overweging met elkaar kunnen bespreken.
Aanleiding en kader
Het thema verlossing komt regelmatig voor in liturgische liederen. Frank de Haas gebruikte het woord in een lied dat hij 30 jaar geleden voor Meerklank schreef. Het klinkt ook in de advent en kersttijd: “Diep in de nacht heeft Hij verlossing gebracht”. In de vasten en de paastijd staat het thema verlossing centraal in het lectionarium.
Wat betekent verlossing voor mensen in deze tijd, in onze context? Heeft de moderne mens nog verlossing nodig? Waarvan willen we verlost worden? Wat zeggen de Bijbelteksten hierover in de liturgie?
Woorden in de Schrift
In de Bijbel worden verschillende termen gebruikt: verlossen, bevrijden, redden. De termen zijn ontstaan in maatschappelijk situaties en worden verbonden met God of op Zijn handelen toegepast. Verlossing vraagt altijd de medewerking van mensen; denk aan Mozes, Aäron en de Profeten. In Jezus komen die twee lijnen samen.
Het gaat bij redding, verlossing en bevrijding om situaties waarin een mens niet zichzelf kan redden. Hulp is nodig van andere mensen – geïnspireerd door God. In de tijd van Jezus en Paulus waren veel Joodse mensen als slaven verkocht – door faillissement of door oorlogen. Andere Joden zamelden geld in om deze slaven vrij te kopen. Paulus gebruikt deze praktijk als beeld voor Jezus: Hij heeft de hele mensheid vrijgekocht van de slavernij aan afgoden en zonden, niet met geld maar door zijn leven en sterven.
Waar komt het kwaad in de wereld vandaan?
Volgens de ideeën van de verlichting (Voltaire, Rousseau e.a.) is de mens van nature goed. Kinderen zijn onschuldig en lief – en dat zouden ze ook blijven als ze niet werden bedorven door slechte volwassenen en foute maatschappelijke structuren.
Na Hitler en Stalin zijn deze ideeën bekritiseerd als naïef. De Joodse schrijver William Goulding publiceerde zijn roman Lord of the Flies in 1954. Hierin landt een groep kinderen op een paradijselijk eiland in de Stille Oceaan. Zonder volwassenen en oude maatschappelijke structuren zou alles goed moeten gaan. Maar dit is niet het geval. Geleidelijk wordt één kind buiten gesloten en tenslotte vermoord. Het boek is verfilmd in 1990.
De Joodse filosofen en sociologen Horkheimer en Adorno hebben een boek gepubliceerd over de innerlijke tegenstrijdigheid van de Verlichting, getiteld Dialectiek van de verlichting. Ik vertaal liever: Donkere kant van de verlichting. Zij laten zien dat de ideeën en praktijken van Hitler en Stalin niet ondanks de Verlichting zijn gebeurd, maar juist mogelijk gemaakt door de Verlichting. Recent verscheen een Nederlands boek dat de context en ontstaansgeschiedenis van hun studie beschrijft en het moeilijke boek daarmee een stuk toegankelijker maakt.
De gedachte dat de mens van nature goed is, valt hiermee af als onrealistisch. Het kwaad zit in ieder mens als een mogelijkheid. De vraag is hoe wij het hoofd bieden aan het kwaad in de wereld en in onszelf. In het Onze Vader bidden wij “Verlos ons van het kwade”. Het katholieke geloof zegt dat God de mens principieel goed geschapen heeft – “Hij zag dat het zeer goed was” – maar het kwaad is toch in de wereld gekomen. Het gevolg is dat de fundamentele verhoudingen tussen mensen verstoord zijn geraakt. Tussen man en vrouw (Gen. 3) en tussen broeders (Gen. 4). Ook de band tussen God en mens is verstoord, maar niet geheel verbroken.
De mensen moet erkennen dat zij grenzen en beperkingen hebben. En dat zij wijsheid van anderen / van De Ander nodig hebben om hun gedrag in goede banen te leiden. Dit wordt gesymboliseerd in het gebod om van één boom niet te eten. De verleiding is om deze grens te negeren. Dit wordt gesymboliseerd in de slang (Gen. 3.1). Zelfoverschatting van de mens brengt het kwaad en de dood in de wereld volgens dit verhaal.
Open vraag is waarom de slang de mensen aanzet tot de vereerde keuze. Hierover gaat een mooi buitenbijbels verhaal, dat door de Amsterdamse katholieke dichter Joost van den Vondel tot een toneelstuk is bewerkt, genaamd Lucifer (ca 1650), opgevoerd door Publiekstheater in 1994).
De themavieringen vinden plaats op de achtereenvolgende zondagen 26 februari, 5, 12 en 19 maart 2023.
De indeling van de vieringen is als volgt:
26 februari Pastor Marianus en Jaap v.d. Meij Jubilemus hebzucht, consumentisme overweging
5 maart Jaap v.d.Meij Meerklank Ego versus openheid, vertrouwen overweging
12 maart Pastor Yan Asa en J. de Bruin Jubilemus Oorlog, onderdrukking, mensenhandel overweging
19 maart Jaap v.d. Meij LWM Emancipatie overweging