Wtedy wypowiedział Bóg wszystkie te słowa: «Ja jestem JHWH, Bóg twój, który cię wyprowadził z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! (Wj 20, 1-3)

Dekalog jest najobszerniej komentowanym fragmentem Pisma Święto i poświęcimy mu sporo uwagi. Najpierw przetłumaczę wam wprowadzenie francuskiego biblisty księdza Alain Dumont, następnie przedstawię wam komentarz samego Jezusa, dany włoskiej mistyczce Marii Valtorcie, wreszcie zajmiemy się tematem chrześcijańskiej halachy, czyli praktycznego sposobu przestrzegania przykazań.

Dzisiaj zajmiemy się samym prologiem do Dekalogu, ponieważ przedstawia duch całego Dekalogu, nakreśla perspektywę według której należy odczytywać obie tablice Dekalogu: jako konsekwencję wyzwolenia ludu Bożego z Egiptu. Biblijny Egipt jest symbolem duchowego Egiptu, mianowicie pewnej mentalności naznaczonej niewolnictwem i uzależnieniem.

Wyjaśnijmy na początku, że w Dekalogu nie ma dziesięciu przykazań. Po grecku deka oznacza dziesięć, logos oznacza Słowo. Deka-log to dziesięć słów skierowanych bezpośrednio od Boga do człowieka. W tych “dziesięciu słowach” znajdujemy czternaście „imperatywów” - czternaście czasowników w formie rozkazującej. Dekalog składa się więc z 14 przykazań, które różne tradycje pogrupowały w taki sposób, aby uzyskać liczbę dziesięciu przykazań. Ale pojęcie “dziesięciu przykazań” nie jest pojęciem biblijnym, jest ludzkim uproszczeniem sprowadzającym Boże słowa do przykrych obowiązków, których nie ma w Biblii. Stąd kłótnie o numerację przykazań: różne tradycje pogrupowały 14 przykazań na różne sposoby, aby uzyskać 10 przykazań. My nie posłużymy się numeracją przykazań, skupimy się na dziesięciu Bożych słowach.

Pierwsze zdanie Dekalogu brzmi: „Ja jestem JHWH, Bóg twój, który cię wyprowadził z ucisku i wywiódł na wolność” (por. Ps 118, 5). JHWH wyzwolił swój lud od faraona, ale nie ogranicza się do wyzwolenia zewnętrznego. Bóg celuje przede wszystkim w wolność wewnętrzną. Dekalog służy wewnętrznemu wyzwoleniu i jest nastawiony na osobistą relację człowieka z Bogiem - jest kontynuacją dzieła rozpoczętego z wyprowadzeniem ludu z Egiptu.

Pobieżne czytanie Dekalogu wydaje się zaprzeczyć temu poglądowi: z tradycyjnych „dziesięciu przykazań” osiem jest sformułowanych negatywnie a tylko dwa pozytywnie (przykazania o szabacie i o czci należnej rodzicom). Pozytywne przykazania zajmują centralne miejsce w dekalogu, dlatego poświęcimy im więcej uwagi. Ale dlaczego aż osiem przykazań jest sformułowanych negatywnie? My odbieramy zakazy jako ograniczania naszej wolności: zapomnieliśmy o dobroczynnej roli zakazów. Psychoanalityk Moussa Nabati twierdzi, że zakazy nas uwalniają. Aby móc żyć w wolności, musimy najpierw zrezygnować z przywłaszczania sobie tego, co do nas nie należy. Grzech jest ukazany w Dekalogu jako przywłaszczenie sobie tego, co do nas nie należy. Ten aspekt był obecny już w opowiadaniu o pierwszym grzechu: wolność Adama i Ewy w ogrodzie Eden nie była absolutna. Bóg narysował kreskę definiującą zakres ich wolności: sformułował jeden zakaz jedzenia owoców jednego drzewa. Czy ten zakaz odbierał wolność Adamowi i Ewie? Mieli cały ogród do dyspozycji! Zakaz nie jest przeszkodą ku wolności, zakaz pokazuje już istniejącą granicę. Dzięki poznaniu granic człowiek może skierować swoje działanie na polu, który się jemu należy. Dlatego zakaz jest wyzwalający: pokazuje gdzie leży kierunek nieograniczonego rozwoju naszej wolności. „Zakazy nadają strukturę naszemu postrzeganiu, dają nam poczucie bezpieczeństwa i są podstawą celowości działania, a tym samym sensowności istnienia” (o. Pelanowski, Przebudzenie małych Samuelów, s. 185).

Nakaz jest zmuszający. Na przykład nakaz jazdy daną ulicą zawęża naszą wolność do jednej ulicy, ale zakaz jeżdżenia tą ulicą daje nam wolność korzystania ze wszystkich pozostałych dróg, zgodnie z zasadą, że “dozwolone jest wszystko to, co nie jest zabronione”. Zakaz otwiera nam nieskończoną liczbę dostępnych dróg. Nakaz zamyka nas na jedną opcję.

Prawo miłowania rodziców jest ograniczające, bo nie możemy sobie wybierać rodziców, powinniśmy kochać tych, których mamy. Prawo szabatowe jest ograniczające, bo nie możemy zamienić dzień szabatu na dogodny dzień tygodnia. Pozostałe przykazania są sformułowane negatywnie, a więc zostawiają nam ogromną przestrzeń wolności.

„Odstąp od złego, czyń dobro” (Ps 37, 27) - takie streszczenie Prawa Bożego znajdujemy w Psalmie. Prawo Boże mówi o unikaniu zła, ale również nakazuje czynienie dobra. Prawo Boże nie ogranicza się do Dekalogu. Dekalog bardziej skupia się na tym, czego należy unikać, a więc bardziej skupia naszą uwagę na pierwszą połowę Prawa Bożego (“odstąp od złego”). Dekalog jest wychowawcą. Ma nas doprowadzić do wolności, abyśmy mogli zająć się drugą połową Prawa Bożego, czyli “czynieniem dobra” - miłując Boga i bliźniego.

Dekalog jest prawem wolności, służy życiu. Chroni nas przed naszymi ciągotami do powrotu do Egiptu, do śmierci. Dekalog broni nas przed niewolą, jest zaproszeniem do wolności, choć jest sformułowany negatywnie.

Poświęcimy następny odcinek na analizę pierwszej tablicy Dekalogu.

© Père Alain Dumont, La Bible en Tutoriel, http://www.bible-tutoriel.com/le-decalogue-vue-d-ensemble.html