Pokolenie Lewitów

(Lb 3)

Tak oto przedstawiała się rodzina Aarona i Mojżesza w czasie, gdy JHWH mówił do Mojżesza na górze Synaj. Synowie Aarona mieli następujące imiona: pierworodny Nadab, następnie Abihu, Eleazar oraz Itamar. Oto imiona synów Aarona, namaszczonych kapłanów, których poświęcił, by pełnili kapłańską służbę. Nadab i Abihu zmarli jednak wobec JHWH na pustyni Synaj, gdy chcieli złożyć w ofierze inny ogień. Nie mieli oni synów i dlatego służbę kapłańską spełniali w obecności ojca swego, Aarona: Eleazar i Itamar. (Lb 3, 1-4)

Bardzo uważny czytelnik Biblii zauważy rewolucję zawartą w pierwszym zdaniu trzeciego rozdziału: mianowicie po raz pierwszy Aaron jest wymieniany przed Mojżeszem. Do tej pory czytaliśmy zawsze “Mojżesz i Aaron”, w tym miejscu kolejność się odwróciła, musi być ku temu przyczyna. Rozmawiamy tutaj o szczepie Lewiego, do którego należą obaj bracia Mojżesz i Aaron. Aaron jest pierwszym arcykapłanem i wszyscy kapłani w Izraelu mają być jego potomkami, dlatego ważna jest znajomość jego drzewa genealogicznego. Nic natomiast nie wiemy o losach potomstwa Mojżesza. Dlaczego?

Tutaj można dopatrywać się u Mojżesza roli, jaką będzie pełnił Jezus Chrystus: ustanawia nowy sposób przeżywania wiary Abrahama, ma więc rolę założycielską (zwróciliśmy już kiedyś na to uwagę - link). Gdyby linia genealogiczne Mojżesza była znana, stworzyłoby to kilka problemów. Po pierwsze prędzej czy później któryś z jego potomków zeszłoby na manowce, co by rzucało cień na pamięć o Mojżeszu. Po drugie jego potomkowie mogliby pokusić się o walkę o pierwszeństwo nad kapłanami, mogliby nawet aspirować do założenia dynastii królewskiej, co byłoby sprzeczne z Bożym zamiarem, skoro berło królewskie jest zarezerwowane dla potomków Judy (por. Rdz 49, 10). Nie mogą zakładać dynastii kapłańskiej, skoro kapłaństwo jest zarezerwowane dla potomków Aarona. Nie mogą zakładać dynastii prorockiej, ponieważ prorocy są namaszczeni bezpośrednio przez Boga i urząd proroka nie jest dziedziczny, nie może więc być mowy o takiej dynastii.

Z tych wszystkich powodów lepiej, żeby Mojżesz pozostawał postacią założycielską bez znanego potomstwa, żeby jego pamięć była nierozerwalnie związana z Wyjściem z Egiptu, z górą Synaj i z pustynią. Zresztą Mojżesz nie wejdzie do Ziemi Obiecanej - nie jest to jego misją. Dopiero Jezus (Jozue) będzie miał zadanie wprowadzenia Ludu Bożego do Ziemi Obiecanej. Mojżesz więc powoli wycofuje się i zostawia miejsce Aaronowi i jego potomkom, podobnie jak Jezus wycofał się i zostawił miejsce Piotrowi jako głowie apostołów. Abraham, Mojżesz i Jezus są postaciami założycielskimi dającymi nowy impuls w historii zbawienia, żaden z nich nie przekreśla swojego poprzednika - wszyscy realizują Boży plan zbawienia w celu zaniesienia Dobrej Nowiny wszystkim narodom i doprowadzenia ich do Niebiańskiej Jeruzalem.

Wracając do potomstwa Aarona, wymienieni są Nadab i Abihu, którzy zostali pożarci przez ogień ołtarza (link). Nie zdążyli rodzić potomków, ich linia wygasła, co jest przestrogą na to, że samo pochodzenie od Aarona nie jest wystarczające, trzeba jeszcze być posłusznym Prawu Bożemu. Trzeci werset doprecyzowuje, że kapłani potrzebują namaszczenia dla pełnienia służby, w domyśle od arcykapłana. Podobnie jest z kapłaństwem nowotestamentowym: kapłani są namaszczeni przez biskupa i pełnią swoją służbę w jedności z nim, są mu podporządkowani.

Poza kapłanami wszyscy lewici są przeznaczeni do służby liturgicznej, przy czym świeccy lewici są podporządkowani bezpośrednio arcykapłanowi. Ich zadanie jest opisane w dalszym ciągu tekstu:

Przemówił znowu JHWH do Mojżesza tymi słowami: «Każ się zbliżyć pokoleniu Lewiego i postaw je przed kapłanem Aaronem; niechaj mu służą. Pełniąc służbę w przybytku, troszczyć się będą wszyscy o to, o co on sam i cała społeczność winni dbać w związku z Namiotem Spotkania. Winni strzec wszystkich sprzętów Namiotu Spotkania i wezmą na siebie staranie o to wszystko, o co winni się troszczyć Izraelici, gdy chodzi o pełnienie służby w przybytku. Oddaj więc lewitów Aaronowi i jego synom; winni mu być całkowicie oddani przez Izraelitów. Aaronowi i jego synom zlecisz, by pełnili powierzoną im służbę kapłańską. Gdyby się zbliżył ktoś niepowołany, ma być ukarany śmiercią». (Lb 3, 5-10)

Lewici reprezentują wewnątrz świątyni całą społeczność synów Izraela. Lewici i cała wspólnota nie służy arcykapłanowi, ale cała wspólnota jak jedno ciało stoi przed Bogiem i dąży do wniesienia się ku Niemu za pośrednictwem sakramentów ołtarza. Co nie zmienia faktu, że wewnątrz tego ciała istnieje hierarchia i podział obowiązków: Lewici są wewnątrz świątyni przedstawicielami całego Ludu i mają być podporządkowani kapłanom. Na świeckich wisi takie samo ostrzeżenie, jakie wisi nad kapłanami: “Gdyby się zbliżył ktoś niepowołany, ma być ukarany śmiercią”, tak jak w przypadku Nadaba i Abihu.

W tle rysuje się temat całej Księgi Liczb, mianowicie temat pokory, tak jakby redaktor zawczasu odpowiadał na nadużycia, które wciąż będą się pojawiały w historii całego Izraela, nie wyłączając Nowego Testamentu. Chodzi o pokusę przywłaszczenia sobie autorytetu, przywłaszczenia sobie kapłaństwa, dla własnych korzyści. I tak w ostatnim czasie pojawiło się wielu księży i świeckich samozwańców, którzy mieli jakiś pomysł na naprawę Kościoła, którzy zakładają jakąś wspólnotę “prawdziwych chrześcijan”, dając do zrozumienia że wszyscy pozostali w historii Kościoła byli “wypaczonymi chrześcijanami”. Oczywiście tacy samozwańcy przyjmują rolę szefa swojej wspólnoty, przyjmując sobie rolę arcykapłana swojej małej sekty. Na straży przed takimi nadużyciami stoi namaszczenie hierarchiczne, które jest gwarantem jedności wspólnoty.

Ciąg dalszy tekstu przypomina Boże pochodzenie powołania Lewitów:

I rzekł jeszcze JHWH do Mojżesza: «Oto Ja wziąłem lewitów spośród synów Izraela na miejsce wszystkich pierworodnych, którzy się narodzili z łona matek, dlatego lewici są moją własnością. Do Mnie bowiem należy wszystko, co jest pierworodne. W dniu, kiedy zabijałem wszystko, co było pierworodne w ziemi egipskiej, poświęciłem dla siebie wszystko pierworodne w Izraelu, począwszy od człowieka aż do bydlęcia. Do Mnie należą; Ja jestem JHWH». (Lb 3, 11-13)

Pokolenie Lewiego nie podlegało spisowi wojowników i tutaj podane jest uzasadnienie w związku z wyjściem z Egiptu: już zostali zarezerwowani Bogu w chwili przejścia Anioła śmierci nad Egiptem, zabijającego wszystkich pierworodnych. Pierworodni Izraelitów nie pomarli, ponieważ zostali poświęceni Bogu, ale lewici zajmują ich miejsce przy ołtarzu (odsyłam do odpowiedniego odcinka z Księgi Wyjścia Wj 13, 2 - link). Za chwilę dowiemy się, że liczba lewitów dokładnie odpowiada liczbie pierworodnych Izraelitów, co jest kolejnym argumentem na rzecz interpretacji symbolicznej liczebności dwunastu pokoleń.

W każdym razie wybór przez Boga lewitów jest radykalnie inny, niż poszczególne funkcje różnych szczepów izraelskich. Są poświęceni Bogu w związku z odkupieniem pierworodnych, zostali uświęceni, a więc zarezerwowani i nie podlegają spisowi wojennemu, za to podlegają spisowi liturgicznemu, o czym świadczy ciąg dalszy tekstu, gdzie mężczyźni podlegają spisowi już od pierwszego miesiąca życia, a nie od dwudziestego roku życia jak w przypadku wojowników. Posłuchajmy cierpliwie.

Mówił dalej JHWH do Mojżesza na pustyni Synaj tymi słowami: «Dokonaj spisu wszystkich synów Lewiego według ich rodów i szczepów; wszystkich mężczyzn w wieku od jednego miesiąca wzwyż». Mojżesz więc dokonał ich spisu na rozkaz JHWH, tak jak mu zostało polecone. A oto imiona synów Lewiego: Gerszon, Kehat i Merari. Imiona zaś synów Gerszona według ich rodzin: Libni i Szimei. Synowie zaś Kehata według swych rodzin: Amram, Jishar, Chebron i Uzzjel, a synowie Merariego według swych rodzin: Machli i Muszi. To są rodziny Lewiego według ich rodów. Od Gerszona pochodzą rodziny Libnitów i Szimeitów; to są właśnie rodziny Gerszonitów. Liczba spisanych mężczyzn w wieku od jednego miesiąca wzwyż wynosiła u nich siedem tysięcy pięciuset. Rodziny Gerszonitów rozbijały obóz za przybytkiem od strony zachodniej. Głową rodu Gerszona był Eliasaf, syn Laela. W Namiocie Spotkania mieli Gerszonici powierzoną pieczę o sam przybytek, o namiot i jego pokrycie, jak również o zasłonę wiszącą u wejścia do Namiotu Spotkania, dalej o zasłony dziedzińca oraz o zasłonę przy wejściu na dziedziniec, który otacza przybytek i ołtarz, wreszcie o powrozy potrzebne do tej służby. Od Kehata pochodzą rodziny: Amramitów, Jisharytów, Chebronitów i Uzzjelitów; są to rodziny Kehatytów. Całkowita liczba spisanych mężczyzn, w wieku od jednego miesiąca wzwyż, wynosiła u nich osiem tysięcy trzystu ludzi przeznaczonych do pełnienia służby w przybytku. Rodziny Kehatytów rozbijały namioty od strony południowej przybytku. Głową rodu Kehatytów był Elisafan, syn Uzzjela. Mieli się oni troszczyć o arkę i stół, o świecznik, ołtarze oraz inne sprzęty przybytku przeznaczone do służby Bożej, wreszcie o zasłonę i jej obsługiwanie. Księciem książąt rodów lewickich był Eleazar, syn kapłana Aarona. On miał nadzór nad tymi, którzy pełnili służbę w świątyni. Od Merariego pochodzą rodziny: Machlitów i Muszytów; są to rodziny Merarytów. Całkowita liczba spisanych mężczyzn, w wieku od jednego miesiąca wzwyż, wynosiła u nich sześć tysięcy dwustu. Głową rodzin Merarytów był Suriel, syn Abichaila. Rozbijali oni namioty od północnej strony przybytku. Merarytom powierzono troskę o deski przybytku, ich poprzeczki, słupy razem z podstawami, wszelki sprzęt do tego należący i jego obsługę; dalej o słupy dziedzińca razem z ich podstawami, wreszcie o kołki i powrozy. Mojżesz i Aaron wraz z synami rozbijali namioty od strony wschodniej przed Namiotem Spotkania. Oni to w imieniu Izraelitów mieli pełnić służbę przy świątyni. Gdyby zaś zbliżył się ktoś niepowołany, miał być ukarany śmiercią. Całkowita liczba lewitów spisanych przez Mojżesza na rozkaz JHWH - mężczyzn w wieku od jednego miesiąca wzwyż - wynosiła dwadzieścia dwa tysiące. (Lb 3, 14-39)

Zróbmy sobie przerwę w czytaniu, aby się nam tematy nie pomieszały. Przed chwilą usłyszeliśmy spis liturgiczny lewitów od jednego miesiąca wzwyż. W poprzednim rozdziale mieliśmy spis wojenny pozostałych izraelitów od dwudziestu lat wzwyż. Ciąg dalszy tekstu opisuje spis tylko pierworodnych pozostałych izraelitów, w nawiązaniu do Wyjścia z Egiptu.

Rzekł znowu JHWH do Mojżesza: «Dokonaj spisu mężczyzn pierworodnych Izraelitów, w wieku od jednego miesiąca wzwyż, i zrób imienny ich wykaz. Weź dla Mnie lewitów - bo Ja jestem JHWH - w miejsce pierworodnych spośród Izraelitów, podobnie też bydło lewitów w miejsce wszystkiego, co pierworodne z bydła Izraelitów». Spisał więc Mojżesz, stosownie do rozkazu JHWH, pierworodnych Izraelitów, i okazało się, że wszystkich mężczyzn pierworodnych od miesiąca wzwyż - według tego, jak zostali spisani - było w wykazie imiennym dwadzieścia dwa tysiące dwieście siedemdziesięciu trzech. (Lb 3, 40-43)

Skoro redaktor biblijny poświęca tyle miejsca na temat poświęcenia pierworodnych i zwierząt, musi to być sprawa bardzo istotna, dlatego powinniśmy się uważnie temu przyjrzeć. Przypomnijmy sobie uroczystą deklarację Boga z Księgi Wyjścia: «Poświęćcie Mi wszystko pierworodne. U synów Izraela do Mnie należeć będą pierwociny łona matczynego - zarówno człowiek, jak i zwierzę» (Wj 13, 2 - link). Tylko pierworodne męskie należą do Boga, ponieważ żeńskie są zarezerwowane do rodzenia życia. Historia Księgi Wyjścia zaczyna się od opowiadania o faraonie, który uważał siebie za władcę życia i śmierci. I właśnie ten faraon skazał na śmierć wszystkich męskich potomków Hebrajskich (link). Bóg sprawiedliwie odwrócił przeciwko niemu tę śmierć i zabrał wszystkich pierworodnych męskich egipskich - ludzi i bydła (link). Tym samym Bóg definitywnie udowodnił, że żaden człowiek nie ma władzy nad życiem i śmiercią, odebrał każdemu człowiekowi złudzenie bycia samemu bogiem. Ta nauka po tylu stuleciach wciąż nie została przyswojona przez większość ludzkości, a więc wciąż potrzeba ją przypominać, choć w tym urywku jest to zrobione w formie dla nas archaicznej i słabo zrozumiałej.

Izraelici muszą przez wszystkie pokolenia przypominać sobie o tej prawdzie w formie poświęcenia pierworodnych Bogu. Tym sposobem przypominają sobie o wydarzeniu założycielskim życia i wolności Ludu Bożego: o odkupieniu z niewoli faraona ceną życia pierworodnych. A jak już mówiliśmy w Księdze Wyjścia (link) poświęcenie wszystkich pierworodnych Izraela zostało zastąpione poświęceniem lewitów, którzy otrzymują odrębny status. Lewici całym sobą są świadkami łaski Bożej danej Izraelowi dla odkupienia pierworodnych. Bóg ich wyzwolił z śmiercionośnego Egiptu nie dla zadawania im śmierci, ale dla życia w świętości. Lewici są więc świadectwem miłosierdzia Bożego względem wszystkich Izraelitów.

Ale po dokonaniu spisu wszystkich pierworodnych Izraelitów okazało się, że ich liczba przekracza o 273 liczbę lewitów. I co teraz?

Rzekł znowu JHWH do Mojżesza tymi słowami: «Weź lewitów na miejsce wszystkich pierworodnych u Izraelitów oraz bydło należące do lewitów zamiast ich bydła. I będą lewici należeć do Mnie, bo Ja jestem JHWH. Jako wykup za owych dwustu siedemdziesięciu trzech pierworodnych Izraelitów, którzy przewyższają liczbę lewitów, weźmiesz po pięć syklów od głowy według wagi sykla z przybytku; sykl po dwadzieścia ger. Daj to srebro Aaronowi i jego synom jako wykup za tych nadliczbowych». Wziął więc Mojżesz wykup od tych, którzy przekraczali liczbę wykupionych przez lewitów. Otrzymał srebro od pierworodnych: tysiąc trzysta sześćdziesiąt pięć syklów według wagi sykla przybytku. Mojżesz oddał srebro z wykupu Aaronowi i jego synom na rozkaz JHWH, tak jak JHWH polecił Mojżeszowi. (Lb 3, 44-51)

Zabrakło lewitów dla odkupienia wszystkich pierworodnych z Izraela, na szczęście Bóg podaje miłosiernie łatwy sposób na wyjście z tej sytuacji: zamiast ceny 30 syklów, jaka należy się za niewolnika (Wj 21, 31 - link), należy złożyć symboliczną kwotę 5 sykli za głowę, co oznacza że tutaj nie chodzi o handel, ale o symboliczne wykupienie czegoś, co jest bezcenne!

Poza tym fakt, że liczba pierworodnych Izraelitów przerasta liczbę lewitów pokazuje obfitość błogosławieństwa Bożego, bo narodziło się już więcej Izraelitów niż lewitów i kapłanów razem. Bóg kocha w sposób szczególny lewitów, ale kocha też całą wspólnotę synów Izraela! Żaden szczep nie może wywyższać się nad drugim, dotyczy to również lewitów. Jedynie Bóg góruje nad wszystkimi, a ten właśnie wielki Bóg obrał sobie najmniejszy lud spośród wszystkich ludów, aby w nim ustanowić swoje mieszkanie i udzielać swoje błogosławieństwo, owocujące obfitym życiem.

Sama obecność lewitów nawiązuje do tematu pokory, bo są cielesnym znakiem i pamiątką odkupienia Izraelitów z niewoli faraona. Lud Wybrany powinien zawsze mieć przed oczyma komu zawdzięcza swoją wolność. Takie rozwiązanie przypomina również, że wolność otrzymuje się poprzez symboliczne wykupienie - nie zbrojnie, ale posłuszeństwem Prawu Bożemu. Gesty posłuszeństwa są małe i symboliczne, ale prawdziwe. Wolność ma swoją cenę - symboliczną, ale nieodzowną. Takie może być podsumowanie całego rozdziału.

W następnym odcinku będziemy mówili o misji lewitów.