Spis wspólnoty Izraela

(Lb 1)

Dnia pierwszego drugiego miesiąca, w drugim roku po wyjściu z Egiptu, tymi słowami przemówił JHWH do Mojżesza na pustyni Synaj w Namiocie Spotkania: Dokonajcie obliczenia całego zgromadzenia Izraelitów według szczepów i rodów, licząc według głów imiona wszystkich mężczyzn. Ty i Aaron dokonajcie spisu wszystkich Izraelitów zdolnych do walki, od lat dwudziestu wzwyż, według ich zastępów. Z każdego pokolenia winien wam towarzyszyć mąż, głowa rodu. (Lb 1, 1-4)

Z grubsza mówiąc, Biblia została zredagowana przez dwie szkoły: przez szkołę kapłańską i przez szkołę deuteronomiczną. Szkoła kapłańska jest bardzo precyzyjna i rygorystyczna. Rzeczowo wykłada co człowiek powinien wykonać, podaje szczegółowe wymiary i objętości, ale nie trudzi się wyjaśnianiem powodu nałożonych obowiązków. Oczekuje, że sens objawi się sam temu, kto te obowiązki wytrwale wypełnia. W odróżnieniu od szkoły kapłańskiej, szkoła deuteronomiczna opiera swój przekaz na opowieści, na podstawie której można wyciągać wnioski co do sensu przeżytych wydarzeń. Na przykład pierwszy rozdział Księgi Rodzaju (gdzie jest mowa o 6 dniach stworzenia) jest przypisany szkole kapłańskiej, drugi opis stworzenia (gdzie człowiek jest lepiony z gliny) jest przypisany szkole deuteronomicznej.

Księga Liczb została zredagowana przez szkołę kapłańską, możemy więc spodziewać się wysokiej duchowości ukrytej w bardzo powściągliwej redakcji. Już w Księdze Kapłańskiegj dowiedzieliśmy się, że wspólnota wierzących jest przeznaczona do podniesienia ku świętości całego świata stworzonego ku zaślubinom z Bogiem. Księga Liczb nawiązuje do idei zaślubin z Bogiem, można znaleźć u niej podobieństwo do prorockiej Księgi Ozeasza, która również zaczyna się od spisu wspólnoty. U Ozeasza czytamy:

Liczba synów Izraela będzie jak piasek nadmorski, którego nie można zmierzyć i nie można zliczyć. (...) I poślubię cię sobie znowu na wieki, poślubię przez sprawiedliwość i prawo, przez miłość i miłosierdzie. Poślubię cię sobie przez wierność, a poznasz JHWH. (Oz 2, 1.21-22)

We wstępie do Księgi Ozeasza mamy nawiązanie do spisu ludności i do zaślubin z Bogiem, tak też mamy w Księdze Liczb. Redaktor kapłański jest przesiąknięty wizją wzniosłego powołania Ludu Bożego i niezmordowanie pracuje nad organizacją wspólnoty, aby była gotowa stawić się do zaślubin z Bogiem poprzez proces podniesienia ku Bogu. W Księdze Kapłańskiej poznaliśmy organizację życia społecznego wspólnoty wokół świątyni jerozolimskiej. W Księdze Liczb poznamy organizację wspólnoty pielgrzymującej po pustyni ku Ziemi Obiecanej.

Redaktor kapłański zaczyna opis wspólnoty od spisu ludności. Tak naprawdę jest to już trzeci spis wspólnoty. Pierwszy został dokonany anonimowo przy wyjściu z Egiptu (podano liczbę 600.000 mężczyzn, odsyłam do odpowiedniego odcinka dla wyjaśnienia tej liczny - link). Drugi spis został dokonany przez Mojżesza poprzez zbieranie na tacę dla budowy Namiotu Spotkania (odsyłam do odpowiedniego odcinka - link), wreszcie trzeci spis jest dokonany przez Mojżesza i Aarona. Możemy więc obserwować pewien rozwój, który rabini wyjaśniają następująco: pierwszy spis odnosi się do wyzwolenia zewnętrznego. Do tego celu wystarczy, żeby człowiek uwierzył w Boga wyzwoliciela. Drugi spis ma związek z budową Namiotu Spotkania, do której każdy członek Ludu Bożego powinien wnieść swój wkład, chociażby symbolicznie przez zapłacenie śmiesznej sumy na tacy. Na etapie Księgi Liczb Namiot Spotkania już został zbudowany i odbywa się w nim liturgia wyniesienia całego stworzenia ku Bogu, stąd uczestnictwo Aarona przy spisie ludności.

Powoli szykuje się też dojrzewanie organizacyjne Ludu Bożego poprzez przekazanie pałeczki od Mojżesza do Aarona. Mojżesz był odpowiedzialny za położenie fundamentów, Aaron jako najwyższy kapłan będzie powiernikiem i strażnikiem tej wiary. Mojżesz należy do tymczasowego etapu przejścia przez pustynię, instytucja świątyni i kapłaństwa hierarchicznego będzie trwała na wieki wieków.

Przejście przez pustynię opisane w Księdze Liczb pokaże, że czas pielgrzymowania jest czasem walki, dlatego ten trzeci spis jest dokonany już nie pod kątem służby liturgicznej ale pod kątem walki zbrojnej. Jeszcze raz przypominam, że w starożytności granice międzypaństwowe nie były sztywne, ale były co roku wytaczane za pomocą potyczek. Każdy lud wędrowny musiały wywalczyć sobie miejsce pod słońcem, nie ma w tym nic nadzwyczajnego. Nadzwyczajne jest powołanie i misja Ludu Bożego: mają na celu nie tylko wywalczenia sobie miejsca do życia, ale mają przede wszystkim dawać świadectwo wszystkim narodom o wyzwoleńczej mocy Boga, działającej pod warunkiem zaufania Bogu i posłuszeństwa Jego przykazaniom.

Ale wróćmy do naszego spisu. Zauważmy że Mojżesz i Aaron nie mają “policzyć” mężczyzn zdolnych do walki, ale w dosłownym tłumaczeniu mają “podnieść głowę całej wspólnoty”. Mają tchnąć w nich wiarę i nadzieję, mają wskrzesić w nich dumę przynależności do Ludu Bożego, gdyż wszyscy są cenni w Bożych oczach, jak to pięknie wyraża Księga Izajasza:

Ale teraz tak mówi JHWH, Stworzyciel twój, Jakubie, i Twórca twój, o Izraelu: «Nie lękaj się, bo cię wykupiłem, wezwałem cię po imieniu; tyś mój! Gdy pójdziesz przez wody, Ja będę z tobą, i gdy przez rzeki, nie zatopią ciebie. Gdy pójdziesz przez ogień, nie spalisz się, i nie strawi cię płomień. Albowiem Ja jestem JHWH, twój Bóg, Święty Izraela, twój Zbawca. Daję Egipt jako twój okup, Kusz i Sabę w zamian za ciebie. Ponieważ drogi jesteś w moich oczach, nabrałeś wartości i Ja cię miłuję, przeto daję ludzi za ciebie i narody za życie twoje. Nie lękaj się, bo jestem z tobą. Przywiodę ze wschodu twe plemię i z zachodu cię pozbieram. Północy powiem: „Oddaj!” i południowi: „Nie zatrzymuj!” Przywiedź moich synów z daleka i córki moje z krańców ziemi. Wszystkich, którzy noszą me imię i których stworzyłem dla mojej chwały, ukształtowałem ich i moim są dziełem. Wyprowadź lud ślepy, choć ma oczy, i głuchy, chociaż ma uszy. Niech wszystkie ludy zbiorą się razem i niech się zgromadzą narody! Który z nich może to ogłosić i oznajmić nam minione rzeczy? Niech postawią swych świadków na usprawiedliwienie, aby ich słuchano i przytaknięto: To prawda! Wy jesteście moimi świadkami - wyrocznia JHWH - i moimi sługami, których wybrałem, abyście mogli poznać i uwierzyć Mi oraz zrozumieć, że tylko Ja istnieję. Bóg nie był utworzony przede Mną ani po Mnie nie będzie. Ja, JHWH, tylko Ja istnieję, a poza Mną nie ma żadnego zbawcy. To Ja zapowiedziałem, wyzwoliłem i obwieściłem, a nie jakiś cudzy bóg pośród was. I wy jesteście moimi świadkami - wyrocznia JHWH - że Ja jestem Bogiem, wciąż od wieczności jestem ten sam. I nikt się nie wymknie z mej ręki. Któż może zmienić to, co Ja zdziałam?» (Iz 43, 1-13)

Przy takim zapewnieniu nawet najsłabsza osoba podniesie głowę i wyruszy do bitwy wyznaczonej przez Boga. Nie ma anonimowości: każdy jest wezwany po imieniu, każdy jest cenny w oczach Pana. Wspólnota wierzących nie jest zbiorowiskiem jednostek ale rodziną składającą się z braci walczących jeden przy drugim.

Skoro nie mamy do czynienia ze spisem biurokratycznym, każde imię jest sumiennie zapisane i trzeba nam będzie przeczytać imiona najbliższych współpracowników Mojżesza i Aarona. Przywódcy mają z kolei zadanie podniesienia głowy wszystkich mężczyzn swojego rodu. Słuchanie tych wszystkich imion jest dla nas uciążliwe, ale taka lista ma tę zaletę, że daje czytającym poczucie przynależności do rodziny a nie do struktury biurokratycznej, trochę mi się to kojarzy ze słuchaniem imion wypominkowych. Poświęćmy więc czas na słuchanie ze czcią imion naszych ojców w wierze.

A oto imiona mężów, którzy winni wam towarzyszyć: z pokolenia Rubena - Elisur, syn Szedeura; z pokolenia Symeona - Szelumiel, syn Suriszaddaja; z pokolenia Judy - Nachszon, syn Amminadaba; z pokolenia Issachara - Netaneel, syn Suara; z pokolenia Zabulona - Eliab, syn Chelona. Z synów Józefa: z pokolenia Efraima - Eliszama, syn Ammihuda; z pokolenia Manassesa - Gamliel, syn Pedahsura; z pokolenia Beniamina - Abidan, syn Gideoniego; z pokolenia Dana - Achijezer, syn Ammiszaddaja; z pokolenia Asera - Pagiel, syn Okrana; z pokolenia Gada - Eliasaf, syn Deuela; z pokolenia Neftalego - Achira, syn Enana». Ci zostali wezwani z całej społeczności, a byli oni wodzami pokoleń swoich przodków, naczelnikami tysięcy Izraela. Mojżesz i Aaron rozkazali przyjść owym mężom, którzy imiennie zostali wyznaczeni. Zebrali więc całe zgromadzenie pierwszego dnia drugiego miesiąca, a każdy podawał swoje pochodzenie według szczepów i rodów. Poczynając od lat dwudziestu wzwyż, liczono ich imiona jednego za drugim. Zgodnie z rozkazem JHWH dokonał Mojżesz spisu na pustyni Synaj. Synów Rubena, pierworodnego Izraela, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona i głowy - wszystkich mężczyzn od dwudziestu lat wzwyż, zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Rubena było czterdzieści sześć tysięcy pięciuset. Synów Symeona, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona i głowy - wszystkich mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Symeona było pięćdziesiąt dziewięć tysięcy trzystu. Synów Gada, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona mężczyzn od lat dwudziestu wzwyż, zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Gada było czterdzieści pięć tysięcy sześciuset pięćdziesięciu. Synów Judy, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Judy było siedemdziesiąt cztery tysiące sześciuset. Synów Issachara, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Issachara było pięćdziesiąt cztery tysiące czterystu. Synów Zabulona, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Zabulona było pięćdziesiąt siedem tysięcy czterystu. Synów Józefa - synów Efraima, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Efraima było czterdzieści tysięcy pięciuset. Synów Manassesa, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Manassesa było trzydzieści dwa tysiące dwustu. Synów Beniamina, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Beniamina było trzydzieści pięć tysięcy czterystu. Synów Dana, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Dana było sześćdziesiąt dwa tysiące siedmiuset. Synów Asera, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Asera było czterdzieści jeden tysięcy pięciuset. Synów Neftalego, ich potomków według szczepów i rodów, licząc imiona od lat dwudziestu wzwyż, wszystkich zdolnych do walki - spisanych z pokolenia Neftalego było pięćdziesiąt trzy tysiące czterystu. Oto ci, których spisu dokonał Mojżesz i Aaron wraz z wodzami izraelskimi, których było dwunastu mężów - po jednym z każdego rodu. Całkowita liczba Izraelitów zdolnych do walki, spisanych według swych rodów, od lat dwudziestu wzwyż - wynosi w całości sześćset trzy tysiące pięćset pięćdziesiąt.

Lewici nie podlegali spisowi według swych rodów. JHWH bowiem rzekł do Mojżesza tymi słowami: «Nie będziesz spisywał pokolenia Lewiego według liczby głów i nie policzysz ich razem z resztą Izraelitów. Powierzysz natomiast lewitom troskę o Przybytek Świadectwa, o wszystkie jego sprzęty i cokolwiek do niego należy: oni będą nosić zarówno przybytek, jak i wszystkie jego sprzęty, będą mu służyć i dokoła niego rozbiją swoje namioty. Gdy przybytek będzie zmieniał swe miejsce, rozbiorą go lewici, a gdy się zatrzyma, znowu go zbudują; jeśli się zbliży do przybytku ktoś niepowołany, będzie ukarany śmiercią. Izraelici zaś rozbiją namioty według swoich zastępów: każdy na swoim miejscu w obozie i każdy pod swoją chorągwią. Lewici natomiast rozłożą się obozem wokół Przybytku Świadectwa; wtedy kara nie spadnie na zgromadzenie Izraelitów. Lewici będą strzegli Przybytku Świadectwa». Izraelici spełnili i wykonali wszystko, co JHWH nakazał Mojżeszowi. (Lb 1, 5-54)

Współczesna ideologia zwróci uwagę na to, że tutaj mowa o mężczyznach, brakuje kobiet. Ale przecież ten spis jest wymienieniem żołnierzy zdolnych do walki zbrojnej, a kobiety są ukierunkowane na rodzenie i pielęgnowanie daru życia, nie powinny walczyć zbrojnie. Zresztą spis wyklucza również Lewitów, co potwierdza tezę, że spis dotyczy mężczyzn przeznaczonych do walki, podczas gdy Lewici są wyznaczeni do służby przy ołtarzu.

Nowocześni teolodzy mają problem z wersetem 53: “Lewici natomiast rozłożą się obozem wokół Przybytku Świadectwa; wtedy kara nie spadnie na zgromadzenie Izraelitów. Lewici będą strzegli Przybytku Świadectwa.” Biblia Tysiąclecia jest jedyna, która używa słowo “kary” zamiast “gniewu”, być może dlatego że gniew ma odcień wyłącznie negatywny i odciąga nas od spojrzenia na całość służby świątynnej, która podnosi człowieka i doprowadza do zaślubin owocujących życiem. Kara boska jest konsekwencją odejścia od tej drogi wolności. Odejście od drogi wolności i życia nieuchronnie kieruje w stronę niewoli i śmierci, w tym przypadku kara jest zwykłą konsekwencją ludzkiego działania, nie jest zemstą mściwego Boga. Człowiek musi do wolności dorastać, a wszystkie przepisy liturgiczne chronią człowieka przed lekceważeniem majestatu Bożego, czego konsekwencja może być los Nadaba i Abihu, jak go poznaliśmy w Księdze Kapłańskiej (link). Nadab i Abihu myśleli, że wolność usprawiedliwia pogwałcenia wszelkich reguł. Nie byli do tej wolności gotowi i się przy tym spalili. Tylko Bóg posiada wolność absolutną, człowiek nie jest do niej zdolny. Wolność nie polega na wyzbycie się wszelkich reguł i wszelkiego autorytetu, bo wówczas człowiek stawia siebie na równi z Bogiem. Werset 53 właśnie przestrzega przed wkroczeniem na drogę lekceważenia Woli Bożej wyrażonej między innymi w przepisach liturgicznych.

Tyle na dzisiaj, w następnym odcinku powrócimy do symboliki liczebności poszczególnych szczepów. Zapraszam do spokojnego przeczytania tego rozdziału bez pominięcia żadnego imienia, bo Bóg podniósł głowę każdego z nich.