Autores tráxicos

Podemos distinguir no século V a.C tres xeneracións de autores tráxicos. 

• A xeneración do 470a.C  ou xeneración das Guerras Médicas, co seu máximo representante, Esquilo. 

• A xeneración de Pericles, na que está Sófocles. 

• E finalmente a xeneración da Guerra do Peloponeso, na que entra Eurípides.

Esquilo escribíu 90 pezas, pero hoxe en día só se convervan 7 pezas das cales 6 foron premiadas. Pese a todo isto Esquilo no seu epitafio non foi recordado polas súas obras, se non pola súa participación na batalla de Maratón.

Pouco antes da súa morte, o Oráculo predecíulle que morrería aplastado por unha casa, polo que decidíu residir fóra da cidade. Traxicamente faleceu ó ser golpeado polo caparazón dunha tartaruga que soltou un quebrantaósos dende o aire.

Esquilo mellorou a forma da traxedia, engadiu o segundo actor á escena e limitou o número de membros do coro e a extensión do seu papel, reducindo as partes cantadas e ampliando os diálogos. Con estes cambios fixo á traxedia máis teatral, deulle máis posibilidades de síntese e movemento, de acción e de diálogo. As súas traxedias son un gran espectáculo musical e poético con tons arcaicos e relixiosos.

Identificou con Atenas os diferentes lugares nos que se desenvolveron os mitos que trata nas súas obras (Argos, por exemplo) e tamén os seus protagonistas, facendo así de Atenas o epicentro. A partir de Esquilo a traxedia convértese nunha escola política e social, nun elemento de cohesión dos atenienses entre si e en relación coa súa cidade. Esquilo é un poeta arcaico e distante, o poeta da relixión de Zeus, deus que castiga a inxustiza. Nas súas obras subxace o conflito entre o poder e os súbditos, entre os homes e as mulleres, entre a xustiza e a inxustiza.

Cando Esquilo comezou a escribir traxedias e a participar nos concursos de representacións, estes terían xa unha historia de máis de 30 anos. A súa primeira vitoria obtívoa no ano 484. Sábese que gañou o premio máis de 13 veces. Escribiu e puxo en escena máis de noventa traxedias, das que só nos chegaron cinco:

Actualmente só se conservan sete traxedias completas, a parte de todos os restantes fragmentos de obras que tamén se conservan.

• Relixiosas: Eurípides pon en dúbida a existencia dos deuses. Para a mentalidade da súa época foi pouco respectuoso coa divinidade. Búrlase dos deuses e considéraos crueis e vingativos. Eurípides tiña un pensamento laicista, e estivo moi influenciado pola sofística, movemento cultural, racionalista e crítico, que puxo ante o tribunal supremo da razón moitos aspetos da tradición grega. Foi considerado o sofista da escena. A pesar disto, deixounos a traxedia con máis contido relixioso de todo o teatro grego: As bacantes. Algúns pensan que se arrepentira por todo o malo que dixera dos deuses nos seus dramas e di unha lenda que morreu destrozado por cans rabiosos como castigo divino.

• Dramáticas: As ideas dramáticas de Eurípides son de tipo psicolóxico, pois é o creador da traxedia psicolóxica. O choque que viven os seus heroes tráxicos prodúcese dentro deles mesmos, na súa alma. Todos os sentimientos do espirito humano teñen cabida na súa obra; o amor, o odio, os celos...  Eurípides recrea os momentos culminantes que vive o heroe tráxico dentro da súa alma. Unha idea preferida é a loucura psíquica que envían os deuses. Das catro loucuras que admitían os gregos, atráenlle especialmente a loucura "erótica", como podemos ver en Hipólito e Medea, e a loucura relixiosa, como en As bacantes.

• Políticas: Eurípides non é un político, as súa obsesión é co home e os seus problemas psicolóxicos. O seu vivir alonxado de Atenas, na illa de Salamina, debeuse á desilusión, indiferencia e probable desprezo pola política tal como se desenvolvía Atenas naquela época.

• Personaxes: Segue a innovación de Sófocles e presenta tamén tres personaxes actuando ao mesmo tempo. Os seus personaxes son homes normais, o espectador levado á escena, os homes como son en realidade, coas súas virtudes, defectos e miserias. Por iso dise que destruíu a traxedia, por quitar altura tráxica aos heroes; pero a nós dinnos máis estos personaxes que os dos outros tráxicos, xa que nos vemos reflectidos neles.

• Uso do coro: En Eurípides perden importancia os coros, en beneficio dos monólogos dos personaxes, monólogos que chegan a ser excesivos, "peso morto nas súas traxedias". Como compensación, os coros de Eurípides son de gran beleza lírica.

• Escenografía: O máis destaclable é a utilización do prólogo (un personaxe importante, con frecuencia un deus, que explica todo o que vai a ocurrir a continuación; isto permite despois ao autor expoñer con detemento todos os seus pensamentos filosóficos), e o deus ex machina, unha divindade que aparecía ao final de algunhas das súas traxedias e que, descendendo das alturas, daba solución ao conflicto no que se encontraba o heroe tráxico. Isto fai que algunha das súas obras teña final feliz, algo contrario á idea que se ten con frecuencia da traxedia, e que, como é lóxico, se achega á comedia. (Pero algo parecido sucedía nalgunhas traxedias de Esquilo). 

Eurípides escribiu numerosas obras, a maioría delas sen seguir unha orde fixa e sen deixalas totalmente acabadas. Atopáronse en follas de papiro e conseguíronse descifrar grazas á tecnoloxía moderna. Ademáis destas dificultades, temos que ter en conta que, ao estar en grego antigo, supoñía unha maior dificultade, pois carecía de signos de puntuación, espazos e marcas fonéticas. Hai que ter en conta que o alfabeto ático en Atenas foi cambiado polo alfabeto xónico, e, logo dun gran traballo por parte de copistas e filósofos, actualmente recuperouse prácticamente toda a súa obra.

Conservanse 18 traxedias e un drama satírico. As obras de Eurípides son as mais representadas dos nosos días. Aristóteles considerouno "o tráxico dos tráxicos", e Sócrates só asistía ao teatro cando se representaban as súas traxedias. O seu pensamento sempre atraeu público ás súas representacións; confía no poder da razón, estudia a psicoloxía humana, o sentimento erótico, odia a guerra, proclama igualdade entre fillos lexítimos e ilexítimos e entre homes e mulleres, comprende os problemas da muller e presenta en escena mulleres namoradas declarado os seus sentimentos eróticos. Foi considerado misóxino por analizar profundamente os secretos da alma feminina namorada.

A súa obra máis importante é a de Ifixenia en Áulide, aínda que ten outras moi salientables.

• Obras contra a guerra: As troianas (415 a.C.), Hécuba (424 a.C.) e Andrómaca (425 a.C.)

• Obras eróticas: Alcestis (438 a.C.), Hipólito (428 a.C.) e Medea (431 a.C.)

• Obras relixiosas: As bacantes (406 a.C.)

Chegan Ifixenia e a súa nai, ignorantes da verdadeira razón da viaxe, e Clitemestra decide ir saudar a Aquiles. Aquiles non coñecía tampouco esa suposta voda, e é cando o ancián lles conta todo o acontecido. Finalmente, e tras a pena de toda a familia e de grandes reflexións sobre a situación, Aquiles afirma que pode librala de ser sacrificada, pero Ifixenia, demostrando valentía e compromiso, ofrécese voluntaria para o sacrificio, e quere ser recordada como a salvadora da súa patria. No último momento é salvada da morte por Artemisa.

Nos seus últimos anos viviu apartado, Atenas non perdonara as denuncias contra a inxusticia que o poeta manifestaba na súa obra. Desta forma, déronlle a espalda e tiveron unha actitude hostil contra el. Pouco despois da representación da súa obra Orestes, optou polo desterro voluntario:  primeiro a Magnesia, onde tivo unha estancia moi curta, e logo ao reino de Macedonia, invitado polo rei Arquelao. Alí finalmente morrería no 406 a. C.

Eurípides foi autor de moitas obras, e introduciu nelas características ata entonces descoñecidas ou pouco frecuentes, como o reflexo de mulleres fortes, escravos listos ou e sátira hacia algúns heroes da mitoloxía. Como curiosidade, e a pesar da calidade da súa obra, esta mesma empezouse a recoñecer anos despois da súa morte, xa que Eurípides tiña un pensamento máis avanzado que reflectía nas súas obras, e ao apartarse do estereotipo marcado, recibiu numerosas burlas sobre todo por parte de Aristófanes, un famoso comediógrafo.

Na súa obra reflicte, pois, de forma asistemática, dispersa, a terrible convulsión experimentada por Atenas durante o enfrontamento entre peloponesios e atenienses. Considéraselle o típico representante da crisis social daqueles anos. Nas súas traxedias vislumbranse os debates ideolóxicos, políticos, relixiosos e filosóficos do momento.