Teatro

A palabra drama procede do verbo grego δράω e refírese ós tipos de poesía que representaban a acción de personaxes míticos ou fantásticos, non con relatos, senón mediante a reconstrución, a mímese das súas actividades. 

O drama naceu e desenvolveuse en Atenas no século V a.C. Era unha arte composta que aunaba a palabra, a música e a danza. Desde este punto de vista o drama antigo é bastante parecido á ópera ou ó teatro musical da nosa época.

Tódolos compoñentes da obra teatral levaban máscara e disfrace.

• Na traxedia: vestiduras solemnes e luxosas, máscaras de expresión tráxica e o coturno, un calzado alto de madeira con sola bastante grosa. Este calzado especial aumentaba a altura dos actores conferíndolles unha «elevación moral».

• Na comedia: disfraces de animais, mulleres e grotescos en xeral e máscaras cómicas.

En cada representación teatral interviñan:

• Actores: ata un máximo de 3, polo que cada un debía representar varios papeis. Os actores eran sempre homes e desempeñaban papeis femininos cando era necesario. Ás veces podían intervir nenos e personaxes mudos, que non eran actores profesionais. Os actores recitaban e cantaban na escena.

• O coro: era fundamental na traxedia. Facía a función dun personaxe máis que dialogaba cos actores sobre o que estaba acontecendo. Os seu compoñentes denominábanse coreutas; e estaban dirixidos polo corifeo, que é quen toma a palabra cando había que recitar. O coro cantaba e danzaba na orquestra.

• Entre os anos 490 e 479 a. C. transcurriron as Guerras Médicas: os gregos, capitanedos por Atenas, vencen ós persas (Batallas de Maratón, Termópilas, Salamina, Platea...) e consiguen frear a expansión do Imperio Persa cara occidente. Atenas asume o liderazgo de Grecia.

• No 477 a. C. aparece a Confederación Délica (liga de Delos), unha alianza militar para controlar o perigo persa liderada polos atenienses, con base na illa de Delos. Entón Atenas domina o mar.   

• Talasocracia ateniense - 462 a. C. Reformas democráticas de Pericles e Efialtes que aumentan competencias da asemblea (ἐκκλησία).

• Entre os anos 443- 429 a. C. chega o século de Pericles, no cal hai un florecemento cultural e unha remodelación da Acrópole. Esta é a época da democracia ateniense. 

• 431-404 a. C. Guerra do Peloponeso. Esparta vence a Atenas

• 404 a. C. Tiranía dos Trinta: goberno oligárquico proespartano. Réxime de terror.

• 403 a. C. Restablecemento da democracia en Atenas. Crises económicas e sociais.

A palabra traxedia literalmente significa "canto da cabra" -isto é, unha μολπή, unha combinación de canto e danza realizados ante o altar de Dioniso despois do sacrificio dunha cabra- e é unha invención grega. Mesmo no sentido moderno é unha forma grega de arte; só en Grecia e nas sociedades influídas por Grecia se encontra a traxedia como forma literaria consolidada.

Nun sentido estricto, a traxedia antiga era unha forma de arte moi peculiar, un xénero aparte que non se confunde con ningunha das formas que adoptou o teatro moderno. Sempre mantivo algo deste primitivo carácter relixioso, sagrado, que se reflicte no xogo mismo da vida e da morte. Os elementos básicos da trama tráxica son os fortes conflitos entre os homes cos deuses e o mundo, os límites da liberdade persoal e o papel do destino (μοῖρα ).

A traxedia non se propón presentarnos a vida do home común nin pretende imitar a vida real; os seus personaxes non son cidadáns sinxelos. A condición do personaxe tráxico é que sea grande: heroes, seres por riba dos homes e mulleres reais, reis que viviron nun pasado remoto, nun tempo no que o mundo era moi diferente do mundo de Atenas no século V. 

Moitas traxedias desenvólvense diante dun pazo ou dun templo, pero na Atenas do século V xa non quedaban pazos. O heroe tráxico tómase prestado do pasado mítico e colócase no primeiro plano do escenario, a maioría das veces derrotado e destruído. 

A lingua

Se os personaxes son grandes e os temas profundos, a linguaxe debe ser solemne, bonita e enigmática, suntuosa e emocionante, afastada da lingua cotiá. Na lingua da traxedia, por encima de todo, hai poesía. Na traxedia, hai partes cantadas e partes recitadas, diálogos entre dous actores (nunca houbo máis de tres) e cantos do coro.

Como o drama é poesía, está escrito en verso, mesmo nas partes dialogadas. Os metros da lingua grega teñen unha particularidade: o grego antigo tiña vocais con diferente duración temporal (longas e breves). O ritmo resultaba da alternancia regular de sílabas con diferentes tempos e non, como nas linguas romances, da alternancia de sílabas tónicas e átonas.

O sistema desta alternancia chámase metro. Había moitos tipos de metros. Os do coro eran máis complexos e abigarrados. Os dos actores eran máis sinxelos e máis similares ao ritmo natural da lingua.

Ao final dos 3 días de competencia dábaselle o premio ao mellor coro, ao mellor actor e ao mellor poeta. O xurado estaba integrado por 10 persoas, elixidas ao azar. Ao término das representacións, dispoñían unha urna e unhas táboas nas que se escribía o nome dos tres poetas, ordenados segundo a clasificación final.

Partes da traxedia

Xa dixemos que na traxedia hai 2 ou 3 actores e un coro. 

Os actores recitan os seus diálogos ou largos monólogos e, ás veces, cantan en alternancia co coro. 

O coro, polo contrario, sempre canta e danza, acompañado de música, se ben o xefe do coro, o corifeo, pode recitar breves parágrafos ou dialogar co actor. 

Atendendo a esta alternancia de recitado e canto, de xestos e danza, no desenvolvemento dunha traxedia pódense delimitar partes ben definidas:

Prólogo (πρόλογος)

Inicia a obra. Serve para situar aos espectadores no tempo e lugar no que sucede a acción, explica antecedentes e razóns que levaron á situación conflictiva que se vai a desenvolver e presenta a identidade dos personaxes.

Pode ser un monólogo, un diálogo ou un monólogo alternado co canto do coro.

Párodo (πάροδος)

É a primera canción que executa o coro cando aparece por primeira vez e se sitúa na orchestra. Torna seu nome dos dous pasillos laterais do teatro que dan acceso a orchestra.

Episodios (έπεισόδια)

Aparecen a continuación do párodo (έπεισόδια: "encima da entrada"). Son as partes recitadas polos actores, as escenas ao longo das cales se vai desenvolvendo o argurnento. Conteñen a problemática e os plans dos personaxes, as suas decisións, os seus enfrontamentos, recoñecementos, descricións de feitos que sucederon ou suceden fora do espazo escénico... 

Os actores, en xeral, recitan, xa sea en solitario (longos monólogos /ρησεις), xa sexa dialogando co outro actor. Cando se quere dar un alto grao de intensidade ó diálogo, os actores recitan alternándose verso a verso. Mentres recitan fan xestos, móvense. Ás veces este recitado vai acompañado dunha frauta. Pero o actor tamén canta ás veces, só ou alternándose con outro acto, ou os dous actores e o coro. O coro contén, xeralmente, súplicas aos deuses ou cantos de duelo ou vitoria. Actores e coro cantan e bailan claramente separados, pero tanto o ritmo do canto como o movemiento de todos os participantes están harmoniosamente ligados entre si.

Estásimos (στάσιμος)

O nome procede da palabra grega στάσιμος, que siginifica "parado". Son os cantos do coro, acompañados de movementos de danza e música. Intercálanse entre as escenas (episodios), creando unha permanente alternancia de partes dialogadas e cantadas e deixándolle unha certa marxe de tempo aos actores para que cambiasen a vestimenta, polo cal nestas partes non se producía un avance no transcorrer dos acontecementos, senón que a acción permanecía parada, de aí o nome de "estásimos".

O coro é fundamental na traxedia antigua. Para comprender ben a mensaxe dunha traxedia, non se pode prescindir do que di o coro. Está apaixonadamente interesado no resultado do curso da acción, pero non participa nela. Resume ou comenta os feitos ou prepara o seguinte episodio. Vese dominado por ondas de terror, busca as causas dos feitos que presenza, fai reflexións e plantexa problemas que atinguen ao ser humano e que dan á acción unha dimensión profunda. A veces completa o marco xeral ao que pertence o fragmento de mito ao que se lle fixo alusión. Ilustra ao pobo que foi presenciar o espectáculo, incítao á moderación e ofrece aos espectadores perspectivas novas. Ten un importante papel educativo. Característica básica do coro é a armónica e sintonizada expresión dos coreutas: cantan e danzan como un só home e levan idéntico atuendo. Van dirixidos por un xefe de coro, que se chama corifeo. Exprésanse nunha linguaxe intensamente ampulosa e elegante.

Éxodo (ἔξοδος)

É a parte que segue despois do último canto do coro (ἔξοδος: "saída", literalmente "fóra do camiño).  A acción xa culminou. Ao final do exódo, o coro abandona a escena e sale por ambos lados do teatro, recitando algúns versos que aluden ao poder omnímodo dos deuses e á insignificancia do ser humano.