Heródoto

No ano 444 a.C. aparece na colonia panhelénica de Turius. Descoñécese se pasou neste lugar o resto da súa vida ou se continuou viaxando. Sobre o 425 a.C. morreu neste outeiro, iniciada xa a Guerra do Peloponeso.

Unha das incógnitas máis importantes é se realizou as viaxes para escribir sobre elas, ou pola contra, se escribiu despois de realizar as viaxes.

Parte dos seus estudosos afirman que toda a súa obra foi escrita toda seguida ao final da súa vida, en Turius. Defenden esta teoría centrándose en que hai un fío condutor durante toda a obra e que o seu contido queda subordinado a narración das Guerras Médicas, pero outros defenden todo o contrario: que a obra foi escrita en fragmentos.

Considérase o pai da historiografía, xénero que recibe o nome da súa obra Ἱστορίαι (Historia). Esta obra tivo unha gran importancia, xa que foi a primeira descrición do mundo antigo a gran escala, ademáis de ser un dos primeiros documentos en prosa grega.

Este mundo, tal e como el o percibe, atópase dividido entre Occidente (Grecia) e Oriente (Persia). Ambos lugares viven nunha situación de equilibrio que se rompe ao inicio das Guerras Médicas, cuxa causa, explicada por Heródoto, atópase na expansión de Creso, rei dos lidios, polos pobos de Asia Menor, e que conclúen case oitenta anos despois coa derrota do exército persa dirixido por Jerjes no ano 478 a.C.

Para as súas obras históricas recorreu a fontes orais e escritas. Cando menciona as primeiras, case sempre alude ás súas informadores de forma indefinida ("segundo os persas...", "a dicir dos gregos..."; "uns din... outros, en cambio, sosteñen..."). Do carácter parcial e pouco fiable das súas fontes era consciente o propio autor, que escribiu:

«véxome no deber de referir o que se me conta, pero non a crermo todo a machada; Esta afirmación é aplicable á totalidade da miña obra» (VII, 151, 3).

Entre as segundas poden facerse tres grandes grupos:

• datos obtidos dos poetas, que coñecía ben.
• inscricións, listas oficiais e administrativas dos distintos Estados e oráculos.
• informacións dos logógrafos e a literatura da súa época.

Malia esta inspiración poética de Heródoto, influxo quizais do seu tío Paniasis, do que asume a idea dun home impotente ante unha divindade que castiga as súas faltas e a súa soberbia (hibris, en griego ὕβρις), móstrase a miúdo crítico con devanditas fontes.

En canto ao segundo tipo de fontes, realiza algunhas interpretacións inxenuas de textos escritos en linguas que descoñece, como os xeroglíficos ou outras linguas. Finalmente, tamén empregou outro tipo de fontes como as fontes orais e incluso o seu propio coñecemento.

A súa metodoloxía histórica apóiase na verosimilitude apelando ao sentido común, aplicada á análise de tradicións lendarias ou controvertidas. Ademais utiliza a interpretatio graeca, helenizando costumes e culturas estrañas de pobos que non coñece desde dentro. Saca ás veces conclusións erróneas, por exemplo, da escaseza de leóns comparados con outros animais infere que as leoas paren un só cachorro e unha soa vez na súa vida.

Heródoto reunía historias moi variadas das súas viaxes e experiencias, pero no utilizaba textos escritos nin vellos arquivos, senón que conta o que el mesmo viu e escoitou nas súas viaxes. Por outro lado, tamén describe e comenta a guerra que dividiu a liberdade de Grecia.

Ofrécenos unha visión persoal do seu mundo, o cal explorou con enorme agudeza escoitando a informadores de diferentes países ao longo dos seus itinerarios. Os seus instrumentos foron a mirada curiosa (όπσις), o escoitar ao fondo (άκοή, ής, ὴ) e a reflexión crítica sobre os datos recollidos (γνώμη, ης, ἡ).

Como a Historia é a primeira obra grega en prosa que se conservou, non é de estrañar que as principais características do seu estilo sexan a simplicidade e o arcaísmo.

Heródoto era moi concreto escribindo e rehúe as abstraccións; fixábase en datos perceptibles. De ahí a súa linguaxe clara e sinxela que foi motivo de admiración na Antigüidade.

Por outra banda, é notable o influxo da epopeia e os xéneros narrativos no seu estilo.

Heródoto compuxo a súa obra en dialecto xónico con algúns aticismos.

Heródoto é considerado por Tucídides un logógrafo, persoa que escribe relatos en prosa que recollen as crónicas de cidades ou pobos e xenealoxías de familias, ou recopilacións de tradicións ou mitos, sen aplicar ningunha crítica a información que transmiten. A súa obra marcou un antes e un despois na historiografía, ademáis de ser o primeiro autor relevante que escribe en prosa xónica.

Detrás dos acontecementos que narra emerxe unha teoría histórica-folosófica, que o propio Heródoto denomina "lei do equilibrio ou do ciclo", baseada no movemento circular da fortuna e da desgraza humana, que reforza o compoñente tráxico do destino do home, cuxa ambición o leva ao fracaso das súas empresas.

Durante toda a súa obra afonda no cambiante da felicidade humana. Esta lei universal non se atribúe a alguén en concreto e dela faise responsable ao divino, aos deuses, ao azar, ao destino e incluso as accións inxustas dos homes promovidas pola súa grandeza excesiva. Soen ser os oráculos ou os soños os que anuncian o castigo polo dano infrinxido ao romperse o equilibrio. A visión teleolóxica do home, que se atopa supeditado ao seu destino, demostra a influencia que aínda persiste en Heródoto da épica e a lírica tradicionais.

Finalidade

No prólogo, escrito ao rematar a obra, remarca un doble obxectivo. O primeiro é contar as grandes xestas tanto de gregos como de non gregos, bárbaros, e en segundo lugar, explicar as causas da guerra entre uns e outros, a gran confrontación que coñecemos co nome de guerras médicas.

Estrutura

O conxunto foi dividido en nove lógoi ou tratados por un editor alexandrino, un por cada musa e cada un de temática distinta. O primeiro libro de Historia trata sobre o reino de Lidia, o fastuoso rey Creso e as súas grandes riquezas e da conquista deste territorio polo rey persa Ciro. O segundo libro fala de Exipto e as súas marabillas. Recentemente atopouse en Exipto, no río Nilo, unha nave que se corresponde coas descricións que fixo Heródoto na súa obra. Para máis información vaite a este enlace.

O terceiro comeza coa conquista do país do Nilo polo persa Cambises e volve as historias de Persia. O cuarto libro abarca dous lógoi, un sobre Escitia, en Asia Central, e outro sobre Libia. O seguinte libro relata o conflito bélico entre gregos e persas, episodio tras episodio. Este enfoca as intrigas dos persas en Macedonia e os conflitos das cidades gregas, con noticias sobre as políticas de Esparta e Atenas.

Os últimos contan as dúas guerras médicas; no sexto trata a expedición de Darío, que conclúe coa vitoria grega en Maratón. No séptimo evoca cun intenso dramatismo as batallas decisivas das Termópilas e Maratón. No oitavo libro cóntase a batalla de Salamina e no noveno nárrase a de Platea. Todas elas rematan coa merecida vitoria final dos gregos.

É patente, ademais, a súa ignorancia en nocións de táctica e estratexia militar. Este escaso rigor analítico débese a que estaba aínda nos albores do xénero histórico, pese ao cal, na Antigüidade recoñecíaselle como "Pai da Historia". Isto se evidencia nas súas explicacións dos acontecementos humanos, nas cales non está ausente a vontade dos deuses.

O seu sucesor, Tucídides, será quen exclúa todo aspecto relixioso e busque unha explicación puramente racional, baseada na relación causa efecto.

Con Heródoto iníciase, quizais sen que el mesmo fora consciente disto, a construción dunha disciplina, A Historia, que durante máis de dous milenios cautivará á humanidade. Ata entón o épico e o divino marcaran a incipiente literatura grega pero con Heródoto, o estudo retornará ás accións e as decisións dos mortais, a búsqueda dunha explicación obxectiva dos feitos e ao intento racional de comprender as súas causas e dalas a coñecer.

Heródoto, a quen Tucídides califica tamén como un logógrafo, é un rara avis. A súa obra marcou un antes e un despois na historiografía. Ademáis de ser o primeiro autor relevante en escribir en prosa xónica, foi tamén o primeiro ou polo menos o máis importante en abandoar a historia localista ou rexionalista para centrarse na visión universal dos acontecementos que pasaron anteriormente, como as Guerras Médicas, convertíndose así no creador da Historia Universal.