Ferrariskaart
Te Brussel ligt één van de drie originele exemplaren van de kaart die Joseph-Jean-François graaf de Ferraris (1726-1814) afleverde aan keizer Jozef II en gouverneur Karel van Lotharingen.
Het is een met de hand getekende en gekleurde bundeling van 275 bladen gaat waarop zowat het hele huidige Belgische grondgebied staat. Wie de geschiedenis van België bestudeert, kan dus niet zonder deze kaart. Maar zelfs wie niets van cartografie afweet, zal toegeven dat het een prachtig document is. Elk kasteel, elke boerderij, elke molen en kerk, elke bomenrij of haag, elke poel of gracht - zelfs elke galg staat erop getekend en ingekleurd. Je vindt er de parochies die later de gemeenten zouden worden, en de namen van gehuchten. Alles opgetekend net voor de industriële revolutie.
Deze kaarten waren vergezeld van 12 volumes historische, geografische, economische en militaire commentaar. De handgetekende kaart was bestemd voor de keizer en zijn kabinet. Ze kreeg dan ook de naam Kabinetskaart.
Die aandacht voor details, vooral op het platteland, heeft een duidelijke reden. De kaart is gemaakt voor militairen die met een leger van soldaten en paarden door het landschap trokken om versterkte steden te belegeren. Ze moesten dus niet alleen het terrein kennen, maar ook de plaatsen waar ze konden bivakkeren en zich bevoorraden. Graaf Jozef de Ferraris (1726-1814), de leider van het cartografieproject, was trouwens een militair.
Hij leverde voor zijn tijd een unieke prestatie, met een nauwkeurig resultaat - vergelijkingen met latere kaarten. Hij zette daarvoor vrij grote groepen artilleristen in, die op het terrein metingen en kladtekeningen maakten. Die tekeningen werden uiteindelijk samengebracht en verfijnd en in Mechelen gekopieerd in twee exemplaren, een voor de gouverneur van de Oostenrijkse Nederlanden en een voor de keizer in Wenen. In extremis werd er nog een derde exemplaar samengesteld uit de basistekeningen.
Het opmeten begon in 1771 en duurde vier tot vijf jaar.
De Oostelijke grens van De Panne staat duidelijk opgegeven (ik hertekende middelste rode lijn).
De uitvergrootte teksten "ASM" (= à sa Majesté) bevestigen dat het grondgebied van De Panne toebehoorde aan keizer Jozef II (die zelf onze streek bezocht heeft). Dat bevestigt dat de duinen gedurende gans de Middeleeuwen grafelijk bezit geweest zijn (vooral als jachtgebied en konijnenwarande). Alleen is het gedeelte Koksijde-Oostduinkerke in het bezit gekomen van de Abdij ter Duinen.
De grens tussen De Panne en Baaltje is dus een duidelijk historische grens daterend van de Abdij ter duinen. Indien men bovenstaande kaart vergelijkt met de huidige kadasterplannen ziet men dat die grens op dezelfde plaats gebleven is.
Voor de rest is weinig te zien op het grondgebied van De Panne. Wel is Adinkerke in grote detail weergegeven met elke boerderij, elke molen en kerk, elke bomenrij of haag, elke poel of gracht ...
Schadeloosstelling
Hoe belangrijk de Ferrariskaart wel is, bewijst het feit dat deze kaart pas sinds 1922 in het bezit gekomen is van de Koninklijke Bibliotheek. De kaart is een deel van de schadeloosstelling die de 'verliezer' Oostenrijk na de Eerste Wereldoorlog aan België moest betalen. Karel van Lotharingen liet immers zijn exemplaar in 1794 na een nederlaag tegen de Fransen uit Brussel naar Wenen overbrengen. Pas meer dan honderd twintig jaar later keerde het terug.
Oorspronkelijk is dit een atlas van de Oostenrijkse Nederlanden, het gebied dat door de Habsburgers werd gecontroleerd, aangevuld met het prinsbisdom Luik. Dat er op de cover van de nieuw uitgegeven atlas 'België' staat, is dus niet helemaal historisch correct. De commerciële titelkeuze is te verdedigen omdat het in kaart gebrachte gebied grotendeels samenvalt met het huidige België. De Ferrariskaart was trouwens ook bij de oprichting van België in 1830 nog een referentie. Het duurde tot in de jaren 1860 voor de Belgen volledig nauwkeurig hun eigen grondgebied in kaart hadden gebracht.
De Ferrariskaart is ook sinds enkele maanden volledig toegankelijk op het internet LEES onder Historische kaarten>>>
Deze kaart is terug uitgegeven door Lannoo/Nationaal Geografisch Instituut/Koninklijke Bibliotheek van België, teruggebracht tot op schaal 1:20 000; 608 blz., 12 kg; 40/50 cm groot; gedrukt in China gedrukt om een betaalbare prijs te kunnen halen
Natuurlijk is deze atlas ook te bewonderen in onze bib
José Decoussemaeker
Bron: De Standaard