گرمازدگی و سرمازدگی

آموزش موضوعات مرتبط با کوهنوردی و شکار

گردآورنده:س. شایسته، مدَرس درس دوره کارشناسی رشته.....تحت عنوان «اثر محیط های گرم و سرد بر عملکرد...»

هرگونه تغییرات جزئی ایجاد شده در دما و رطوبت هوا می‌تواند سبب ایجاد تغییراتی در رفتار و شرایط جسمانی و روانی افراد شود.

برای این که تغییرات آب و هوایی بتواند ویژگی‌های رفتاری انسان‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار دهد، باید فرد حداقل به مدت 30 دقیقه در معرض هوای آزاد قرار گیرد و در غیر این صورت تغییرات ایجاد شده چندان محسوس نخواهد بود.

در این مبحث دو عارضه ناشی از تغییرات آب و هوایی در انسان را مورد بررسی قرار داده ایم.

گرمازدگی

گرمازدگی عارضه حادّ و تهدید کننده زندگی است که در این حالت سیستم تنظیم کننده دمای بدن ، به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در هوای گرم و یا تولید بیش از حدّ گرما در بدن ، از کار می افتد.درحالت گرمازدگی بدن نمی تواند گرمای اضافی خود را دفع کند، در نتیجه دمای بدن خیلی افزایش می یابد که می تواند تعادل جسمی و روانی انسان را به هم بزند.

علائم گرمازدگی

علائم گرمازدگی عبارتند از : پوست خشک و داغ – عدم تعریق – پوست قرمز شده و سپس رنگ پریده یا کبود – تنفس کوتاه و سریع – نبض سریع و ضعیف – افزایش دمای بدن به بیش از 40 درجه – سردرد – گرفتگی عضلات – گشادی مردمک چشم – ادرار زرد تیره یا نارنجی – سردرد و اسهال- استفراغ و تهوع بی حالی ، رخوت و بی حسی و تشنج.

علائم روحی و روانی گرمازدگی عبارتند از : سخنان بی ربط ، گیجی ، رفتار پرخاشگرانه، آشفتگی و هیجان، توهم .

درمان فوری گرمازدگی

گرمازدگی خطری برای فرد ندارد و کشنده نیست، مگر اینکه در درمان گرمازدگی کوتاهی و سهل انگاری شود و به طور کامل و سر موقع درمان نشود.

اگر بطور ناگهانی مکانیسم خنک کننده بدن از کار بیفتد، دمای مرکزی بدن آنچنان افزایش می یابد که می تواند در کمتر از نیم ساعت منجر به مرگ فرد شود.

بعضی افراد چند هفته بعد از گرمازدگی فوت می کنند که به دلیل نارسایی کلیه یا قلب است.

بیش از 10 درصد افرادی که دچار این حالت می شوند، فوت می کنند. گرمازدگی باعث از کار افتادن و خرابی دائمی بعضی اندام ها مثل کبد می شود.

گرمازدگی یک فوریت پزشکی است. اگر دیدید کسی دچار گرمازدگی شده، هر چه سریع تر او را به نزدیک ترین بیمارستان برسانید.

اولین کاری که شما باید برای یک فرد گرمازده انجام دهید این است که :

1- لباس های فرد گرمازده را درآورده و بدن او را در آب سرد فرو برید. اگر چنین امکانی وجود نداشت، با استفاده از یک پارچه یا حوله یا اسفنج ، بدن فرد را با آب سرد خیس کنید یا اینکه قطعات یخ را به آرامی به بدن فرد بمالید.

اگر مقدار آب یا یخی که در اختیار دارید کم است، ابتدا سر و گردن او را خنک کنید. تکه های یخ را روی گردن ، زیر بغل و کشاله ران او قرار دهید و توسط یک تکه کاغذ یا حوله یا پنکه ، او را باد بزنید.

2- فرد را در مکان خنکی قرار دهید یا در صورت امکان از کولر یا پنکه برای خنک کردن وی استفاده کنید.

3- پاهای فرد را در محل بالاتری نسبت به بدن او قرار دهید تا جریان خون بیشتر به طرف سر او برود.

4- دست ها و پاهای فرد را ماساژ دهید تا خونی که خنک شده ، به سمت مغز و مرکز بدن او برود.

5 - اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد می توانید یک قاشق چایخوری یا مرباخوری نمک را در یک لیتر آب حل کنید و در طی یک ساعت کم کم به او بنوشانید..

اگر شخص بی هوش باشد، نباید به او نوشیدنی بدهید، بنابراین همانطور که گفتم بدن او را خنک کنید تا وقتی به هوش آمد، آب بنوشد.

6- وقتی بدن فرد خنک شد، هر 10 دقیقه یک بار دمای بدن او را از طریق مقعد اندازه گیری کنید تا دمای بدنش کمتر از 38/5 درجه سانتیگراد نشود.

- هنگامی هم که بدن فرد را در آب سرد فرو می کنید، باید مراقب باشید تا دمای بدنش کمتر از 39/5 درجه نشود.

- اگر دماسنج در اختیار نداشتید، تا وقتی که با لمس کردن بدن او احساس می کنید خنک نشده، عمل خنک کردن را ادامه دهید. ولی به محض خنک شدن بدن فرد ، عمل خنک کردن ( در آب سرد یا به شکل دیگر ) را متوقف کنید و اگر دمای بدن او مجدداً افزایش یافت، عمل خنک کردن را از نو شروع کنید.

7- گرفتگی عضلات را می توان با ماساژ دادن آنها برطرف کرد. باید روی محل گرفتگی فشار دهید و حوله ی گرمی روی آن قرار دهید. مصرف یک نوشیدنی شور، از برگشت گرفتگی پیشگیری می کند.

8- در بیمارستان امکانات بهتر و روش های دقیق تری برای کنترل دمای بدن وجود دارد.

در بیمارستان دمای بدن به طور مرتب کنترل می شود تا فرد دچار افت ناگهانی دمای بدن ( هیپوتِرمی ) نشود. آزمایشات خونی برای تعیین مقدار نمک و سایر املاح موجود در خون انجام می شود و مایع درمانی برای حفظ تعادل الکترولیت ها و آب بدن صورت می گیرد.

- فردی که دچار این عوارض شده است، حداقل باید 24 ساعت استراحت کند.

- بعد از اولین گرمازدگی بایستی برای مدت چند هفته مقدار آب و نمک بدن و نیز عوارضی مثل ناتوانی کلیه کنترل شود . بعد ازاین حالت برای چند هفته، تغییرات دمایی بدن رخ خواهد داد که طبیعی است.

پیشگیری

برای جلوگیری از بروز گرمازدگی به توصیه های زیر عمل کنید :

1- برای جلوگیری از گرمازدگی وقتی که برای مدت طولانی در معرض تابش آفتاب یا در یک محیط گرم هستید و همچنین قبل و بعد و در هنگام ورزش، آب زیادی بنوشید.

قبل از اینکه کاملاً احساس تشنگی کنید، آب بنوشید. بیشتر از آن حدّی که فکر می کنید نیاز به آب دارید، آب و مایعات بنوشید، مخصوصاً وقتی که خیلی عرق کرده اید.

2- برای جلوگیری از گرمازدگی موقعی از روز را که هوا خیلی گرم است مثل سر ظهر و بعد از ظهردر منزل، پناهگاه یا یک جای خنک استراحت کنید و بیرون نیایید.

3-قبل از فعالیت زیاد و ایستادن در معرض آفتاب، سعی کنید به هوای گرم تابستان عادت کنید.سیستم تنظیم دمای بدن شما هنگامی که به گرما عادت کرده باشد، بهتر عمل خود را انجام خواهد داد.

4- برای جلوگیری از گرمازدگی، اگر یک ورزشکار مثلاً کوهنورد یا صحرانورد یا شکارچی هستید و می دانید که فعالیت شما در شرایط آب و هوایی گرم انجام خواهد شد، بایستی قبل از شروع کار، خود را با این شرایط وفق دهید یعنی در هوای گرم قرار بگیرید و تمرین خوگیری کنید.

تمرین خوگیری در هوای گرم باعث می شود بدنتان به گرما عادت کند. مواقع انجام تمرین به مقدار کافی آب و مایعات بنوشید.

5- اگر اولین بار است که به شرایط آب و هوایی جدید رفته اید، فعالیت خیلی سنگین و سخت را انجام ندهید.

- برای جلوگیری از گرمازدگی در آب و هوای گرم یا مرطوب فعالیت شدیدی انجام ندهید به خصوص اگر به این آب و هوا عادت ندارید.

6- کمتر جلوی نور خورشید بایستید.

7- وقتی جلوی آفتاب کار می کنید، روی سرتان کلاه بگذارید که بهتر است لبه دار باشد تا روی صورتتان سایه ایجاد کند . سر نسبت به گرما حساس است.

8- برای پیشگیری از گرما زدگی در هوای گرم لباس های گشاد ، نازک و رنگ روشن بپوشید. لباس کتان از همه بهتر است ، زیرا باعث می شود هوا به راحتی از آن عبور کند و عرق شما خشک شود.

9-اگر در هوای گرم در یک محیط سربسته و دربسته قرار گرفتید راه ورود هوا را باز کنید.

10- وعده های غذایی تان را سبک و به مقدار کم بخورید.

11- اگر در هوای گرم ورزش و کوهنوردی یا صحرانوردی می کنید،برای جلوگیری از گرمازدگی به ترتیب زیر آن را انجام دهید تا بدن شما به این آب و هوا عادت کند :

- ابتدا تمرینات کوتاه مدتی انجام دهید و به تدریج و در طی دو هفته مدت آن را افزایش دهید. سعی کنید تمرینات شدید را صبح زود که هوا خنک است یا هنگام عصر انجام دهید.

- هر نیم ساعت یک بار ، به مدت 5 تا 10 دقیقه در سایه استراحت کنید و اگر احساس خستگی کردید، سرعت ورزش خود را کاهش دهید.

12- در صورتیکه دارو مصرف می کنید، اگر داروی مصرفی شما در تنظیم دمای بدنتان مداخله می کند، باید فعالیت بدنی تان را در هوای گرم کاهش دهید و به مقدار کافی آب و مایعات بنوشید.

13- باید از علائم خطر گرمازدگی آگاه باشید تا هنگام بروز این علائم ، اقدامات لازم را انجام دهید.

به خاطر داشته باشید که این علائم می توانند به تدریج و در طی چند روز یا اینکه بطور ناگهانی بعد از یک فعالیت شدید بروز کنند.

14- آماس ناشی از گرما و عرق سوز شدن نشان می دهند که بدن شما تحت استرس ناشی از گرماست.

در حالت آماس ناشی از گرما، رگ های خونی بدن گشاد شده و باعث می شوند مایعات زیر پوست بدن جمع شوند که در این صورت دست ها و پاها متورم می شوند. ممکن است ابتدا با احساس تنگ شدن انگشتر یا کفش ها متوجه این تورم شوید.

- در حالت عرق سوز، منافذ خروج عرق بسته می شوند و شما احساس خارش می کنید که اگر لباس شما خیلی کلفت و گرم باشد ممکن است این حالت رخ دهد.

- آماس و عرق سوز شدن خطرناک و مضر نیستند ، ولی نشان می دهند که باید برای پیشگیری از عوارض جدی گرمازدگی ، دمای بدنتان را کاهش دهید.

سرمازدگی

تماس طولانی مدت بدن با سرما باعث ایجاد دو بیماری مهم می‌شود: اول سرمازدگی به معنای کم شدن دمای داخلی بدن، و دوم یخ‌زدگی اندام‌های انتهایی.

انسان موجودی خونگرم است، یعنی این که بدن انسان در دماهای کاملا متفاوت، با انجام فرآیندهایی مانع نوسان دمای خون و به تبع آن باعث ثابت نگه داشته شدن دمای داخلی بدن در حد 37 درجه می‌شود، اما زمانی فرا می‌رسد که بدن توان مقابله با سرما را از دست می‌دهد و کم کم دمای داخلی افت می‌کند.

وقتی دمای بدن به کمتر از 35 درجه برسد، فرد دچار سرمازدگی می گردد و هرچه دما از این پایین‌تر برود، بیماری شدیدتر و درمان مشکل‌تر می‌شود.

سرمازدگی هنگامی رخ می‌دهد که پوست در معرض سرمای شدید قرار می‌گیرد. سرمازدگی ممکن است سطحی باشد یا به شکل جدی‌تری درآید که "سرمازدگی عمیق" نامیده می‌شود و اغلب پاها و دست‌ها را گرفتار می‌کند.

شایع‌ترین جاهایی که ممکن است سرمازده شوند بینی، گونه‌ها، لب‌ها، چانه، گوش‌ها و پنجه پا است.

واضح است که مهم‌ترین عامل سرمازدگی، اقامت طولانی مدت و داشتن پوشش نامناسب در محیط سرد است.

جالب است بدانیم که دمای صفر یا کمتر از صفر درجه برای ایجاد این بیماری الزامی نیست و در دماهای بالاتر مثلا 5 تا 10 درجه هم اگر لباس‌ها نازک یا خیس باشند و وزش باد وجود داشته باشد، یا اقامت فرد در سرما خیلی طولانی باشد، احتمال سرمازدگی وجود دارد.

عوامل زمینه سازسرمازدگی

- یکی از عوامل مستعدکننده سرمازدگی سن است. افراد مسن به دلیل این‌که فرآیند تنظیم دمای بدنشان ضعیف می‌شود و بچه‌ها و به خصوص شیرخواران بیشتر در معرض این بیماری هستند.

- افرادی که دچار بیماری‌های مزمن هستند و بیماران دچار سوء‌تغذیه نیز بیش از بقیه در معرض این عارضه هستند.

- سرمازدگی افراد لاغر را به خاطر کمبود چربی زیر پوست بیش از افراد چاق تهدید می‌کند.

- اگر فرد پس از مصرف الکل در معرض سرمای طولانی قرار گیرد، استعداد زیادی برای سرمازدگی دارد.

- مصرف داروهای آرام‌بخش، داروهای ضدافسردگی و مصرف مواد مخدر نیز از عوامل مستعد کننده سرمازدگی است.

- شکارچیان، سربازان، اسکی‌بازها و به خصوص کوهنوردان به دلیل نحوه فعالیت شان به خصوص در فصول سرد، بیش از دیگران در معرض این بیماری هستند.

نشانه‌های سرمازدگی

1- قرمزی پوست

2- دردناکی شدید پوست یا بی حسی آن

3- پوست سفید شده یا به رنگ خاکستری زرد

4- سفت ‌شدن شدید یا مومی‌ شدن پوست

پیشگیری

برای پیشگیری از سرمازدگی، توصیه می‌شود هنگامی که در معرض آب و هوای سرد قرار می‌گیرید، چند لایه لباس بپوشید و فورا لباس‌هایی را که خیس می‌شوند، درآورید.

در عین حال باید غذاهای سالم و مقدار کافی مایعات را که حاوی کافئین نباشند، بنوشید.

امداد وکمکهای اولیه برای فرد سرمازده :

1- اولین اقدام جلوگیری از هدر رفتن حرارت بیشتر از بدن فرد مصدوم است .لذا به سرعت فرد سرما زده را از معرض سرما , رطوبت وباد دور کنید و به یک پناهگاه برسانید .

پناهگاه لزوما یک ساختمان نیست بلکه یک چادرکوهنوردی ، یک غار ، یک تنه درخت و حتی یک تخته سنگ می تواند حداقل از معرض وزش باد دور نگه دارد.

بدن مصدوم نباید بازمین و یا برف تماس مستقیم داشته باشد وحتی الامکان از زیر اندازهای عایق که د رکوهنوردی نیز کاربرد دارد استفاده شود

2- لباسهای خیس و یا مرطوب مصدوم را به سرعت و به آرامی با لباسهای خشک تعویض نمایید . توجه داشته باشید که انسان 30% حررات بدن خود را از ناحیه سر از دست می دهد ، لذا پوشاندن سر وگردن مصدوم مهم است

-. انتهای اعضای بدن شامل نوک انگشنان دست وپا ، نوک بینی و لاله گوشها مناطق حساس به سرما هستند و پوشاندن آنهاخیلی مهم است

3- برای گرم کردن مصدوم می توان از راههای داخلی و خارجی استفاده کرد .

روشهای داخلی باید توسط افراد مجرب وکادر مراکز درمانی وبرای سرمازدگیهای شدید انجام شود.

بهترین روش خارجی تماس پوست به پوست است که امدادگر می تواند پوست بدن فرد سرما زده را به پوست خود چسبانده و به آرامی نقاط سرمازده را گرم نماید .

همچنین می توانید از بطریهاو یا کیسه آب گرم ( نه داغ ) استفاده کرده و مصدوم را با کیسه خواب و یا پتو پوشانید. از سنگهای گرم داخل اجاق و یاکنار آتش نیز با رعایت احتیاط می توانید استفاده کنید .

4- در صورت امکان، استفاده از وان آب گرم می تواند روش بسیار خوبی باشد .

این امکانات دربعضی از پناهگاههای مناطق کوهستانی ایران وجود دارد ، مانند پناهگاه رودبارک در کلاردشت مازندران، پناهگاه ونداربن در همان منطقه و یا پایگاه امدادو نجات هلال احمر درپلورو یا حمامهای آب گرم طبیعی در لاریجان و یا رامسرو...

5- هرگز فرد سرمازده را ماساژ ندهید که باعث آسیبهای بیشتر و شدیتر خواهد شد.

6- اگر مصدوم هوشیار است به او مایعات گرم بنوشانید .

- از خوراندن الکل به مصدوم شدیدا خودداری نمایید که حال وی را بدتر خواهد نمود .

7- درکمک به مصدومین سرمازده باید نهایت دقت و آرامش را داشته باشید زیرا هرگونه حرکت شدید ویا خشن ممکن است باعث ایست قلبی- تنفسی ویا مرگ او شود.

8- هنگامی که فردسرمازده را گرم کردید، اورارها نکنید و برای گرم ماندن بدن او را کنترل کنید زیرا که افت دمای ناگهانی بعد از گرم شدن که بعلت بازگشت خون سرد اندامها به قلب می باشد ، از عوارض اصلی سرمازدگی است .

9- اگر مصدوم فاقد نبض وتنفس می باشد، اگر آموزش های لازم را دیده اید، راههای هوایی مصدوم را بازکرده و تنفس مصنوعی وماساژ قلبی را شروع کنید .

10- هرگز به بیماران و مصدومینی که هوشیار نیستند چیزی نخورانید .

11- هرگز مصدومین سرمازده را ، حتی اگر فاقد نبض و تنفس باشند مرده نپندارید، چرا که بدن در هوای سرد، بدون علائم حیاتی هم تا مدتی زنده است . خسته وناامید نشوید و عملیا ت گرم کردن و احیا را شروع کرده وادامه دهید.

12- در سرمازدگیهای شدید که مصدوم کاهش سطح هوشیاری دارد و یا به ظاهر فاقد علائم حیاتی است ، اقدامات امدادی متفاوتی لازم دارد. .به خاطر داشته باشید که این مصدومین بهتر است در بیمارستان و توسط افراد آموزش دیده گرم و سپس درمان شوند.

اقدامات لازم برای جلوگیری از سرمازدگی

1-به خاطر داشته باشید ، هرگاه سه عامل سرمازدگی یعنی سرما ، رطوبت وباد تکمیل شوند و فرد به مدت لازم در معرض آنها قرار بگیرد سرمازدگی قطعی است .

بعنوان مثال وقتی در هوا سرد است و باد هم می وزد و بدن شما هم خیس و یا عرق کرده است ، بایستی قبل از اینکه دیر شود از عوامل سرمازدگی دور شوید . یعنی بلافاصله اتراق کنید ، پناه بگیرید ، بدنتان راخشک کنید و از مقابل باد وسرما دور شوید و هرگز اصرار بر حرکت و ادامه مسیر در چنین شرایطی را نداشته باشید .

2- توجه کنید ، هیچگاه وضعیت جوی وحرارت و یا برودت هوا در ارتفاعات از ثبات لازم برخوردار نیست . بعنوان مثال برودت هوا در زمستان و در ارتفاعات البرز مرکزی ایران در هنگام سایه و آفتاب یعنی درزمانی که خورشید در پشت ابر قرار میگیرد بین 5 تا 10 درجه سانتی گراد متغیر می شود .

برای مواجه با چنین شرایطی بایستی از پوشاک و امکانات زیستی مناسبی برخوردار باشید و لباسهایتان را در جایی قرار دهید که به آسانی در دسترس شما باشد .

3- همیشه جوراب اضافی و بخصوص نوع پشمی آنرا همراه داشته باشید . توضیح اینکه پشم تنها ماده ایست که علیرغم خیس شدن ، خاصیت عایقی خود را حفظ خواهد کرد .

4- از کفش مناسب برای پیمایش در زمستان وارتفاعات استفاده کنید و قبل از برنامه عایق کردن آنها را فراموش نکنید .

در نظر داشته باشید هیچگاه از پلاستیک ونایلون در داخل کفش استفاده نکنید ،زیرامیزان رطوبت داخل کفش را افزایش داده وباعث پیشرفت سرمازدگی می شود. پاها به سرعت خیس می شوند وبه سختی خشک میشوند و به سرما بسیار حساسند.

5- همواره لایه لایه لباس بپوشید تا براحتی بتوانید متناسب باشرایط و موقعیت صعود آنها راکم و یا اضافه نمایید .

بهتر است هنکام فعالیت و حرکت از پوشش خودد کم کنید و در هنگام توقف و استراحت بلافاصله یک لایه به پوشاک خود اضافه نمایید .

درهنگام طوفان وکولاک و یا باد شدید که از روبروی شما می وزد، حتما از پوشاک ضد باد و نقاب وکلاه مناسب برای حفاظت از صورت ،بینی ، گوشها و ناحیه گردن محافظت نمایید .

6- اصول حرکت وپوشش را رعایت کنید تا عرق نکرده وخیس نشوید .

6- در هنگام بالا رفتن از کوه خودتان را خسته نکنید و تغذیه منایب داشته باشید. خستگی ، گرسنگی وتشنگی شما را مستعد سرمازدگی میکند . لذا همیشه آب ومواد غذایی پر کالری همراه داشته باشید .

تنظیم: مرداد ماه نود و دو

برگشت به صفحه قبل

مابع برای مطالعه بیشتر

http://herfehvafan.parsiblog.com/Posts/6/

http://ghazalii.blogfa.com/post-52.aspx

http://forum.iransalamat.com/ 34406

http://tiptop20.blogfa.com/author-tiptop20.aspx?p=5

http://www.beytoote.com/health/malady-remedy/symptoms-strok-treatment.html

http://www.beytoote.com/health/prevention/ways1-prevent-stroke.html

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=149959

http://pelack.blogfa.com/post-10.aspx