Quá trình bùng phát dịch cúm covid-19:

Trước đó đã có bệnh cúm, nhưng cuối năm 2019 bắt đầu biến thể lây lan sang người ở TP Vũ Hán- Trung Quốc.

Sau đó, lây lan các nơi trên thế giới và mỗi nơi đột biến gene tạo nhiều biến thể.

Tiếp theo, chúng ta quan tâm những đột biến chủ đạo và mức độ nguy hiểm chính.

(1) Tiếp theo là biến thể Delta, rất phổ biến ở TP Luân Đôn và vùng đông nam nước Anh (thống kê 23 đột biến gene). Đây cũng là bước đánh dấu đợt bùng phát toàn cầu vào cuối năm 2020. Việt Nam chủ yếu đợt 7/2020 ở Hải Dương.

(2) Rồi, biến thể Belta, tháng 12/2020 (thông báo) phát hiện ở Vịnh Nelson Mandela, Nam Phi. Ngày 31/01/2021, Việt Nam ghi nhận ca nhiễm biến thể Nam Phi Belta đầu tiên từ chuyên gia nhập cảnh người Nam Phi.

(3) Rồi, biến thể Gamma, khoảng tháng 11/2020 ở Brazil.

(4) Rồi, biến thể Delta, tháng 12/2021 ở Ấn Độ, sang Anh, rồi ra toàn cầu.

Tại Việt Nam, biến thể Delta được phát hiện trong các ca dương tính ở TP.HCM vào ngày 18/05/2021 trong đợt dịch bùng phát lần thứ 4.

(5) Đang thông báo biến thể Omicron, tháng 11/2021 phát hiện ở Gauteng, Nam Phi, mà ở đó có tốc độ lây lan cao.

Xem xét kỹ quá trình, chúng ta rút ra một số điểm cần chú ý:

...

(...có lẽ những ngày mai mình sẽ trình bày tiếp, bởi bữa nay không kịp...).

Ngày 21/12/2021....làm tiếp bài viết...

Xem xét kỹ quá trình, chúng ta rút ra một số điểm cần chú ý:

Khi có một đột biến cúm lây sang người (như trường hợp ban đầu Covid), trong quá trình truyền mà sẽ có nhiều biến thể. Chẳng hạn:

Một cúm C khi đã ở con người (ví dụ không chỉ ở gà nữa) thì ở những cá nhân đó có thể trong quá trình mang bệnh sẽ có đột biến, biến thể khác.

Có thể tuỳ điều kiện cá nhân, điều kiện địa lý, xã hội, tuỳ thời...mà một cúm loại C đó khi lây sang người ở các nơi mà có nhiều cách tạo biến thể.

Điều kiện để khi đã lây tạo đột biến ra nhiều biến thể thường là (ở đây xét con người):

Điều kiện 1: số lượng người bị nhiều;

Như lúc đầu c lây sang xã x1, sau đó nhân lây ra huyện y1, sau đó ra các vùng...(đi nước mới...). Lây từ vài trăm người, trải qua truyền người này, người kia, cứ lặp lại kiểu gốc lây c đó...tới một lúc nào đó biến thể c đã ‘gặp những người’ mà khi lây mới đã tạo ra các biến thể mới, có thể c1, c2...c6...

Ở đây ‘lặp, số lượng nhiều’.

Điều kiện 2: điều kiện địa lý, xã hội.

Số lượng người ở các nơi, các vùng là khác nhau các điều kiện.

Đô thị chen chúc dễ lây, nơi nắng khó lây, nơi công nghệ cao dễ giãn cách khó lây, khác nhau nơi thuốc chữa, nơi vaccine...

Do đó, c tới các vùng dễ bị tác động tạo nhiều kiểu biến thể.

Từ điều kiện 1 và điều kiện 2 ta thấy, một biến thể c lúc ban đầu qua thời gian, sang các nơi có thể chịu nhiều tác động, nó ở từng chỗ, từng thời điểm có thể chịu từ t1, t2...tới 10 kiểu tác động...mà tạo ra nhiều biến thể ngẫu nhiên thích ứng c3, c6,... c11... (kiểu đột biến gene). Tác động t (t nào đó như t5, t12...) tạo biến thể mới là ngẫu nhiên, có thể có những tác động t không tạo đột biến.

Nhưng ở đây, chúng ta chỉ chú ý tới các đột biến gây nguy hiểm cho con người như: Alpha, Belta, Gamma, Delta, Omicron... còn nhiều biến thể khác không nguy hiểm thì bỏ qua.

Chú ý: cứ một biến thể c có thể ở nơi nào đó chịu từ t1, t2...tới t10...hay hơn..như Tn sự tác động. Nhưng trong số đông mang cùng một loại biến thể đó mới có những t tác động vào c nào đó tạo ra biến thể mới.

Như: c cúm ở Vũ Hán, sang Luân Đôn chịu tác động t1 lạnh, t2 đông, t6 chen chúc, t8 không giãn cách ...mới sinh ra thành c3 là Alpha.

...

(...có lẽ những ngày mai mình sẽ trình bày tiếp, bởi bữa nay không kịp...).

Ngày 22/12/2021....làm tiếp bài viết...

Cả thế giới chạy đua nghiên cứu sản xuất vaccine phòng chống dịch cúm covid-19.

Tháng 6/2020, Trung Quốc bắt đầu sử dụng hạn chế trong quân đội (dạng thử nghiệm, cấp bách thời gian đầu này).

Tháng 12/2020, trên thế giới bắt đầu sử dụng các loại vaccine phòng chống dịch cúm covid-19 của một số nước (lần lượt được WHO cấp phép).

1/ Lúc đầu dịch cúm bùng phát ở Vũ Hán, sau lan ra thế giới.

Ngày 11/3/2021, WHO công bố là đại dịch toàn cầu.

Nhờ: (bp1) công nghệ; (bp2) chế độ kiểm soát dịch nghiêm ngặt; (bp3) thúc đẩy nhanh chế tạo ra vaccine và thuốc chữa bệnh cúm covid-19; nên Trung Quốc sớm đẩy lùi ngăn chặn dịch covid-19 (tính lúc bùng phát). Tuy sau đó, dịch có bùng phát lại một số nơi nhưng Trung Quốc áp dụng chính sách (bp1) (bp2)(bp3) mà tiếp tục đẩy lùi.

Khi dịch xẩy ra ở đô thị Vũ Hán, thời gian đầu bị thả nổi nên lây nhanh ra với số lượng lớn. Lúc này, người dân chỉ chung một biến thể nơi đó, và sau đó cùng một loại đó mới lây ra.

Khi dịch lan ra: chưa có thuốc trị, chưa có vaccine, người dân không kịp phòng bị, nên tốc độ bị nhanh trong một thời gian ngắn.

Vậy xem xét Vũ Hán thấy:

1.1/ Biến thể lúc đầu không chịu tác động gì nơi con người (dễ lây, không thuốc đặc dụng chữa; không vaccine);

1.2/ Số lượng người bị lan nhiều (đô thị), nhưng tốc độ tự do nhiều (không cản trở gì, chung chủng tộc...), mà cùng lây trong một thời gian ngắn.

Do đó, cùng một biến thể cúm khi xuất hiện ở Vũ Hán, lây ra xung quanh các thị tứ không có đột biến gì sang biến thể mới.

2/ Khi bắt đầu lây sang Anh:

Những điểm chú ý đã có lúc này:

2.1/ Cả thế giới trong thời gian ngắn lúc này, hiểu rõ hậu quả bị của Vũ Hán (khoảng đầu năm 2020).

2.2/ Địa lý, thời tiết Anh khác Vũ Hán.

2.3/ Đô thị ở Anh cũng đông, chen chúc, dễ lây.

2.4/ Đặc thù hàng năm trước đây hay bị cúm thường, mà chủ quan, mà tạo kiểu gene thể chất liên quan cúm.

2.5/ Có công nghệ hiện đại nhưng đây là khoảng thời gian cả xã hội Anh chưa nhất quán biện pháp chống dịch (giãn cách ra sao? vaccine cúm cũng chưa...).

2.6/ Có lúc nhìn Vũ Hán khống chế dần dịch, thuốc và vaccine về dần cuối năm đã hy vọng...

Thế là khi cùng biến thể ban đầu ở Vũ Hán c1 mà lan sang Anh đã gặp nhiều kiểu tác động t khác nhau.

Dịch vẫn lan mạnh (do đô thị chen chân hơn cả Vũ Hán) theo dạng Anh 1 lây Anh 2...rồi bắc cầu đã lây tới Anh 10.000; tốc độ lan vẫn nhanh vì phòng dịch kiểu ‘nửa vời’ vẫn dễ lây...: chủng tộc người Anh đã có khác người Hán; biến thể c1 đã có chịu tác động (con người bắt đầu tìm kiếm, áp dụng các kiểu thuốc,...)....thế là từ biến thể c1 ở Vũ Hán, sau một thời gian lây sang Anh đã đột biến thành biến thể Alpha.

Chú ý: dịch cúm vào Vũ Hán c1 tuy số lương lây trong thời gian ngắn nhưng ít chịu tác động t gì mới, nhưng c1 mò sang Anh là chịu biến thiên nhiều tác động t rồi.

(...có lẽ những ngày mai mình sẽ trình bày tiếp, bởi bữa nay không kịp...).

Ngày 27/12/2021....làm tiếp bài viết...

3/ Thời tiết chuyển lạnh rất dễ cho tồn tại virus.

Nam Phi là ở phía nam châu Phi, có mối liên hệ mạnh mẽ với thế giới và là đô thị chính của châu lục.

Quan sát ta thấy ở Nam Phi thời tiết có hơi ngược lúc với bán cầu Bắc.

Khi dịch bắt đầu bùng phát ở Vũ Hán đầu mùa xuân 2020, thì do cách thị tứ, làng xã xa cách, mỗi liên hệ đi lại chậm mà bắt đầu chớm lây sang châu Phi thì phải vài tháng, sau đó trúng mùa hè 2020 nắng nóng nên hầu hết châu Phi ít mầm dịch.

Vì thế cả châu Phi dễ vượt qua 2020.

Nam Phi thì khác, nên nhiều dịch hơn mọi nơi còn lại ở châu Phi, họ gắn kết mạnh mẽ hơn với châu Âu, kèm với đó thuốc chữa và vaccine lúc này chưa phổ biến nên dễ sinh ra đột biến Belta.

Liên hệ kinh tế xã hội thì mạnh, thời tiết nóng lạnh thì hơi ngược, nên Nam Phi có đủ điều kiện là nơi ẩn dấu ‘mầm dịch’ đó.

Sau đó, năm 2021 thì thuốc chữa và vaccine đã có, nhưng châu Âu do kiểu văn hoá xã hội mà người dân quyền tự do nên giãn cách nửa vời mà dịch dây dưa, Nam Phi gắn mỗi liên hệ xã hội cũng thế.

Cả châu Phi có lợi thế thị tứ, làng xã như giãn cách, thời tiết xen vài tháng nóng nực tự đẩy lùi dịch những lúc. Cuối năm 2021, do cậy thuốc, do nhìn nhận cả châu Phi vượt qua dịch mà Nam Phi lại dễ chủ quan, từ đó dễ lan số lượng người bị nhiễm mà dễ có đột biến Omicron. Nam Phi thời tiết trái nên phải xem xét số lượng tăng giảm có khác nhiều nơi? không nghĩ nơi giảm lúc do nóng, trong khi mình lúc đó mát mẻ!

(...có lẽ những ngày mai mình sẽ trình bày tiếp, bởi bữa nay không kịp...).

(Lê Thanh Đức, bắt đầu bài viết ngày 20/12/2021).