جایگاه خاورمیانه در میان پنج قاره جهان

در میان ۵ قاره¹ بزرگ دنیا، دو قاره اروپا و آسیا تنها قاره ها یی هستند که بصورت طبیعی از هم جدا نشده اند و در واقع یک واحد جغرافیایی را تشکیل میدهند. این توده بزرگ خشکی که در میان جغرافی دانان به اوراسیا معروف است از طول جغرافیایی ۱۰ درجه غرب نصف النهار گرینویچ تا طول جغرافیایی ۱۹۰ درجه شرقی یعنی بیش از نصف پیرامون کره زمین گسترده شده است.

مساحت اوراسیا ۵۴۷۹۱۱۶۲ کیلومتر مربع دقیقا ۳۶ درصد کل مساحت خشکی های زمین و جمعیت آن تقریبا حدود ۶۷ درصد جمعیت کره خاکی میباشد.

اوراسیا از دیر باز مهد بزرگترین تمدن های بشری بوده است. در شرق آن تمدن اقوام زرد پوست بخصوص در کشور های چین ، ژاپن، کره و تایلند به شکوفایی رسید و در غرب آن تمدن و اقوام سفید پوست ابتدا در خاور میانه و سپس در حوزه مدیترانه و اروپا گسترش وسیعی یافت و منجر به انقلاب صنعتی اروپا شد. انقلابی که پیامد های آن کلیه کشور های گیتی را در بر گرفت.

تقسیم بندی اوراسیا به دو قاره آسیا و اروپا بیشتر برای مقاصد سیاسی صورت گرفته است. تا پیش از قرن هجدهم میلادی نقشه های اروپا فقط شامل اروپای غربی و مرکزی کنونی بود و روسیه هم نظیر خاور میانه جزء قاره آسیا به حساب می آمد. در این سده پتر کبیر امپراتور مشهور روسیه که رویای روسیه نوین را در سر داشت به این نتیجه رسید که مدرنیزاسیون روسیه نیازمند راهیابی آن به جامعه کشور های اروپایی است ، لذا با پرداخت مبالغ گزافی کارتوگراف های آلمانی را متقاعد کرد که غرب روسیه را نیز در درون نقشه های اروپا جای دهند و مرز اروپا از شرق آلمان تا رشته کوه های اورال که در مشرق مسکو و روی نصف النهار۶۰ درجه شرقی، از شمال به جنوب امتداد دارد،گسترش دهند. در آن زمان برای آنکه اروپای مسیحی را از خاور میانه مسلمان جدا کنند مرز جنوبی ای را هم برای اروپا مشخص کردند که شامل رودخانه اورال، دریای مازندران و رشته کوههای قفقاز میشد. روسها پس از تصرف سرزمین های جنوب رشته کوههای قفقاز یک بار دیگر موفق شدند که مرز های اروپا را تغییر دهند و سه جمهوری ا رمنستان، گرجستان و آذربایجان شمالی (آران) را نیز وارد نقشه های اروپا کنند.

در اینجا لازم به یادآوری است که حتی پس از این تقسیم بندی های جدید و گسترش اروپا به سوی شرق مساحت این قاره فقط یک پنجم مساحت کل اوراسیا و جمعیت آن یک هشتم جمعیت اوراسیا است. اگر این مرز جنوبی تکه پاره را که برای نیل به اهداف سیاسی آن زمان وضع شده بود را در نظر نگرفته بودند، امتداد رشته کوههای اورال یا طول جغرافیایی ۶۰ درجه شرقی از مرز ایران و پاکستان گذشته تمامی ایران و خاور میانه کنونی جزء اروپا میشد.

در گذشته موانع طبیعی نظیر صحرا های خشک و کوهستان های صعب العبور بین خاور میانه کنونی و سرزمین های قرار گرفته در مشرق آن مانع بزرگی بر سر راه مبادلات فرهنگی، تجاری و تکنولوژیکی واز همه مهمتر آمیزش ساکنان این مناطق با یکدیگر بوده اند.

این موانع در شمال و غرب خاور میانه وجود ندارند و لذا از دیرباز مبادلات تجاری و فرهنگی وسیعی با ساکنین این مناطق صورت میگر فته است. ساکنین خاور میانه کنونی که اکثریت قریب به اتفاق آنها به نژاد سفید تعلق دارند وحتی گروه وسیعی از آنها آریایی میباشند وزبان های آنها با زبانهای اروپایی ریشه مشترک دارند از نظر رسم ورسوم و اعتقادات دینی و مذهبی هم با اروپاییها نزدیکی بسیار دارند. برای مثال هر دو گروه یکتا پرستند و به ادیان ابراهیمی یعنی اسلام، مسیحیت و جوداییسم تعلق دارند. پیش از ظهور ادیان ابراهیمی نیز مهر پرستی یا میتراییسم از خاور میانه تا غرب اروپا گسترش داشت وبسیاری از سنت های کنونی نظیر مراسم شب یلدا و کریستمس ریشه میتراییستی دارند². این در حالی است که اعتقادات ساکنین بقیه قاره آسیا بغیر از حاشیه جنوبی مسلمان نشین بر اساس فلسفه های دینی کاملا متفاوت قرار گرفته اند.

ملاحظات جغرافیایی، فرهنگی ،دینی، نژادی وغیره همگی اشاره به این میکنند که در تقسیم بندی اوراسیا به دو قاره آسیا و اروپا، خاور میانه به قاره اروپا بسیار نزدیک تر است تا به قاره آسیا.

با توجه به تحولات سیاسی و اجتماعی سده پیش وبخصوص فروپاشی اتحاد شوروی و بلوک شرق و پایان جنگ سرد و ایجاد گروه بندی های اقتصادی سیاسی کشور های صنعتی نظیر اتحادیه اروپا³، گروه نفتا⁴ در امریکای شمالی و گروه آسئان⁵ در خاور دور از یک سو و پیشرفت های علمی و صنعتی و گسترش راه ها و شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی جهانی از سوی دیگر، زمان آن رسیده است که یک بار دیگر تقسیم بندی دو قاره مورد بازبینی قرار گیرد و این بار بدون تنگ نظری های سیاسی نصف النهار ۶۰ درجه شرق گرینویچ از کوههای اورال تا بندر گواتر در جنوب شرقی ایران را مرز جدید اروپا و آسیا قرار داد.

بدین ترتیب خاور میانه که مهد تمدن اروپایی است، بصورت مصنوعی از فرزند خود جدا نشده و راه برای پیوستن کشور های خاور میانه کنونی به سازمان های اروپایی بخصوص اتحادیه اروپا و سازمان های علمی، فرهنگی، ورزشی و سازمان های مسئول حفظ حقوق بشر در اروپا هموار خواهد شد.

برای تفکیک بین اروپا و افریقا نیز میتوان خط فرضی ای بین راس شمالی خلیج فارس و جنوب دریای مدیترانه رسم کرد. بدین ترتیب شبه جزیره عربستان که هم از نظر زمین شناسی وهم از نظر فرهنگی و زبانی به شمال افریقا تعلق دارد به مکان واقعی خود در این واحد جغرافیایی باز خواهد گشت.

پیامد های تقسیم بندی جدید از نقطه نظر های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره بسیارند. برای درک جوانب مختلف آن نیاز به مطالعات و پژوهش های وسیع است.

آنچه مسلم است اینست که ورود کشور های خاور میانه به اتحادیه اروپا بدون شک باعث شکوفایی صنعتی، کشاورزی و اقتصادی این منطقه خواهد شد. نگاهی به آمار و ارقام مربوط به سطح درآمد ها و پیشرفت های صنعتی، کشاورزی و اقتصادی سه کشور اسپانیا، پرتقال و یونان که از نظر اقلیمی به پیشرفت های تکنولوژیکی پیش از ورود به اتحادیه اروپا بی شباهت به پاره ای از کشور های خاور میانه ای نبودند نشان میدهد که این کشور ها پس از ورود به اتحادیه اروپا در تمام زمینه های یاد شده به پیشرفت های شایانی نایل شده اند. بی دلیل نیست که کشور های بلوک شرق سابق برای ورود به اتحادیه اروپا صف کشیدند و تعداد اعضاء اتحادیه اروپا که در بدو تاسیس فقط ۶ کشور بود در حال حاضربه ۲۶ کشور رسیده و مرتب در حال افزایش است.

ورود کشور های خاور میانه به اتحادیه اروپا ابعاد بسیار وسیع سیاسی را هم د ر بر خواهد داشت. برای مثال انتظارات افکار عمومی و شرایط ورود به اتحادیه اروپا کشور های منطقه را موظف به رعایت مقررات بین المللی حقوق بشر و برقراری دموکراسی کامل خواهد کرد.

گسترش بازار اروپایی بسوی شرق از یکسو برای مردم این منطقه مفید خواهد بود و از سوی دیگر برای اروپاییان منافع سرشاری را در بر خواهد داشت. امکانات سرمایه گذاری اروپایی در کشور های خاورمیانه ای و با لعکس بی تردید پدیده ای است که برای هر دو طرف بسیار سودمند خواهد بود.

در خاتمه مطالب اشاره شده در بالا در دو نکته خلاصه میشود:

الف- مرز های بین اروپا و آسیا مرز های طبیعی بین قاره ای نبوده، در گذشته بر حسب ملاحظات سیاسی زمان تغییرات وسیعی یافته اند و در آینده نیز میتوانند تغییرات جدیدی یابند.

ب- گسترش اروپا بسوی جنوب و ادغام خاور میانه کنونی در اروپا برای هر دو طرف پیامد های مثبت سیاسی و افتصادی خواهد داشت.

لندن- فرزاد وحید

______________________________________________________

1- به استثنی قطب جنوب.

2- بنا بر اعتقاد گروهی از پژوهشگران دراروپا زاد روز مهر یا میترا را در طولانی ترین شب سال یا شب یلدا میگرفتند. پس از قبول مسیحیت این جشن تبدیل به یک جشن مسیحی شد و زاد روز مهر به زاد روز مسیح تغییر یافت. چند روز فاصله بین شب یلدا و کریستمس بر اثر اشتباهات محاسبات تقویمی رخ داده است.

3- European Union

4- North American Free Trade Association (NAFTA)

5- Association of South East Asian Nations (ASEAN)