Հայերը պետություն են ստեղծել ոչ միայն Հայաստանում, այլև այլ երկրներում: Նրանք ցանկացած երկրում աչքի են ընկել իրենց արժանիքներով և հասել ամենաբարձր դիրքերի: Եվ սա օրինաչափություն է, քանի որ նրանք քաղաքակրթություն էին տարածում աշխարհի տարբեր ծագերում: Շատ գործուն դեր ունեին նրանք նաև Բալկաններում, ուր հայերին զանգվածաբար բռնի բնակեցնում էին բյուզանդական կայսրերը՝ օգտագործելով պատերազմները և աղանդավորական շարժումները:
Այդպիսի քաղաքականությամբ դատարկվում էր Հայաստանը հայերից: Դրանով իսկ Բյուզանդիան լուծում էր երկու կարևոր խնդիր. կազմալուծել հայերի ռազմաքաղաքական հզորությունը, ճնշել ազգային-ազատագրական շարժումները և հյուսիսի արշավող ցեղերի դեմ պատնեշ ստեղծել: Նման պայմաններում ծնվեց հայ-բուլղարական ռազմական համագործակցությունը: Երկու բարեկամ ժողովուրդների համատեղ պայքարում ծնվեցին նշանավոր զորավարները, այդ թվում նաև Սամուել Կոմսաձագը, որը սերում էր Կոմսաձագերի հայկական արքայատոհմից: Նա, ի վերջո, իր հեղինակության և խաղացած դերի շնորհիվ դառնում է Բուլղարիայի թագավոր/997-1014թթ./:
Սամուելի իշխանության ժամանակ երկիրը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին: Հայազգի գահակալը նվաճում է Մակեդոնիայի, Ալբանիայի, Թեսալիայի և Էպիրոսի մի մասը: Բուլղարացիները իրեն շատ էին գնահատում և մեծարում, քանի որ նա ամեն ինչ անում էր իր երկրորդ հայրենիքի պաշտպանության և բարգավաճման համար: Սամուելի ծննդյան թիվը հայտնի չէ, բայց, ըստ Ասողիկ պատմիչի, ծնվել է Հայաստանի Դերջան գավառում: Գործել է 10-11-րդ դարերի սահմանագծին: Նա իր եղբոր հետ ծառայել է բյուզանդական բանակի հայկական մի զորամասում: Բարսեղ կայսրի հրամանով այդ զորամասը տեղափոխվում է Թրակիա՝ բուլղարների դեմ կռվելու:
Սամուելը շատ հայերի նման ապստամբել է բյուզանդական տիրակալների դեմ և անցել բուլղարների կողմը: Նա բուլղարական բանակում առանձնացել է քաջությամբ, անձնվիրությամբ և ստանալով նրանց վստահությունը՝ հասել մինչև արքայական գահը: Տաղանդավոր հայորդին կռվել է Վասիլ 2-րդ Բուլղարասպանի դեմ: Հայ գործչի կատարածը իսկական հերոսություն էր, որը բարձր է գնահատվել բուլղարացիների մեջ: Ընդ որում, նա բազմաշնորհ զորավար էր, ռազմավար և թագավոր: Ուշագրավ է, որ նրա մահվանից երեք տարի անց Բուղարիան կորցնում է իր ազգային անկախությունը և վերածվում Բյուզանդական կայսրության նահանգի:
Ըստ պատմական աղբյուրների և հիշատակումների՝ Սամուելի հայրը Նիկողայոսն էր, մայրը՝ Հռիփսիմեն, իսկ եղբայրը՝ Դավիթը: Հետաքրքրական է նաև նրա անվան բացատրությունը: Ընդունված տեսակետ է այն, որ ‹‹Սամվել›› կամ ‹‹Սամուել›› անունը եբրայերեն նշանակում է ‹‹աստվածադիր››, ‹‹աստվածակոչ››, ‹‹տուրք Աստծու››: Սակայն այն բուն հայկական անուն է. նոր հայագիտությունը պարզել է, որ ‹‹սամին›› եզան լուծն է, իսկ ‹‹վելը››՝ վարը, այսինքն՝ նրա անունը նշանակում է ‹‹սամին վարող, առաջնորդ››: Եվ սա համապատասխանում էր անվան խորհրդին: Սամուելն իսկական առաջնորդ էր: Ուստի և բնավ էլ պատահական չէր, որ նրա շուրջ էին համախմբվել բազմաթիվ հայ ազնվականներ և զորականներ, որոնք սատարում էին նրան: Այս արքայի իշխանության ժամանակ բուլղարական բանակում ստեղծվում է հայկական զորամաս, իսկ սպայակույտի մեծ մասը եղել են հայեր: Վերջիններիս շառավիղներից ոմանք հետագայում մեծ դեր են կատարել Բուլղարիայի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքում:
Բուլղարներն ու հայերը ներշնչվել են Սամուելի մեծագործություններից և հերոսություններից ու քանիցս մասնակցել Բյուզանդիայի դեմ մղված ապստամբություններին՝ փառքով պսակելով իրենց անունը: Օրինակ, նրա թոռը՝ Պետրո Դիլյանոսը, ապստամբել է Բյուզանդիայի դեմ, որին մասնակցել են բազմաթիվ հայեր: Արդեն 1912թ. Բալկանյան առաջին պատերազմում նշանավոր զորավարներ Անդրանիկ Օզանյանը և Գարեգին Նժդեհը մասնակցել են Օսմանյան կայսրության դեմ ազգային-ազատագրական պայքարին՝ դարձյալ արժանանալով մեծ պատվի և պարգևների:
Շատ ուսանելի են Սամուել Կոմսաձագի կյանքի և գործունեության պատմության դասերը: Նա անմնացորդ նվիրվել է բուլղար ժողովրդի ազտագրման սրբազան գործին՝ մոտեցնելով իր հայրենի ժողովրդի ազատագրության գործը: Հայ մարդը և՛ հայրենիքում և՛ արտերկրում միշտ էլ եղել է առաջընթացի և արդարության մարտիկ՝ արժանանալով հանուր մարդկության հարգանքին և ակնածանքին: Օտարները, որպես օրինաչափություն, միշտ էլ դրական էին գնահատել մեզ և ընդունել մեր վաստակը իրենց պատմության մեջ:
Ռուբեն Նահատակյան
Սամուել Կոմսաձագ, Բուլղարիա, Բյուզանդիա, Կոմսաձագերի տոհմ, Ասողիկ պատմիչ, Վասիլ 2-րդ/Բարսեղ/, Պետրու Դիլյանոս, Անդրանիկ Օզանյան, Գարեգին Նժդեհ:
Livenews.am-կայքի էլեկտրոնային հասցեն