Հայաստանը դարեր շաևունակ եղել է ծովային հզոր պետություն, որի ափերն են ողողել Սև, Միջերկրական և Կասպից ծովերը: Զարմանալի է, որ այսօր այս փաստը որոշ ուսումնասիրողներ վիճարկելի են համարում: Հայերը մեծածավալ առևտուր են արել աշխարհի շատ երկրների հետ և ստեղծել առևտրի համաշխարհային ցանց՝ միաժամանակ նաև լինելով մշակութաստեղծ: Մենք ունեցել ենք բազմաթիվ ծովակալներ, որոնք մեծ դեր են կատարել երկրի հզորացման համար: Ցավալի է, որ մենք քիչ տեղեկություններ ունենք նրանց մասին: Նշենք, օրինակ, Լազար Սերեբրյակովի/Ղազար Արծաթագործյան/ և Հովհաննես Իսակովի /Տեր-Իսահակյան/անունները: Պատմությունը որոշ տվյալներ է պահպանել Տիգրան Մեծի ժամանակաշրջանի նշանավոր մի ծովակալի մասին, որի անունը Տիգրան Վարդան էր: Մ.թ.ա. 83թ. Տիգրան Մեծը գրավել է Ասորիքը, ապա՝ Կոմմագենեն և Դաշտային Կիլիկիան: Նա իր իշխանությունն ամրապնդելու համար Լամբրոնում ստեղծել է ուժեղ նավատորմ:

Դժբախտաբար, քիչ են տեղեկությունները այս ծովակալի մասին, որը հաստատվել է Լամբրոնում և ղեկավարել Միջերկրական ծովի Փյունիկյան նավատորմը: Հայտնի է նաև մեկ հետաքրքրական տեղեկություն. ըստ պատմական որոշ սկզբնաղբյուրների, Հռոմի իշխանությունների դեմ ապստամբած ստրուկների առասպելական առաջնորդ Սպարտակը մ.թ. ա. 71-ին Տիգրան Վարդանի հետ է վարել բանակցություններ, որպեսզի նա իր նավերով տեղափոխի հանդուգն ապստամբներին դեպի Փոքր Ասիա:

Ստույգ հայտնի չէ, թե ինչ ավարտ են ունեցել այդ բանակցությունները: Սակայն այս ամենը վկայում է այն մասին, որ հայերը Միջերկրական ծովում մեծ ուժ են ներկայացրել և ունեցել են լուրջ ազդեցություն տարանցիկ բեռափոխադրումների և ծովագնացության զարգացման գործում; Իսկ հայ ծովակալ Տիգրան Վարդանը մեծ հռչակ է վայելել այս ջրատարածքում: Հայկական առևտրական և ռազմական նավերն ակոսել են ծովերի և օվկիանոսների ջրերը՝ հասնելով արևմտյան և արևելյան հնագույն երկրները: Դեռ ավելին, մեր նախնիները, ըստ որոշ տվյալների, հասել են նաև Ամերիկա: Բավական է նշել, որ այստեղ հայտնաբերվել են հայերեն արձանագրություններ/օրինակ՝ Էկվադորում/:

Ռուբեն Նահատակյան