Kaza, kader, hikmet ve ta’lil hakkında söylenenlerin en sağlamı

Soru:

Yüce Allah’ın varlıkları yaratma ve canlıları var etme hususunda gösterdiği güzel iradesi hakkında soruldu. Allah bir illetten dolayı mı yaratır, yoksa bir illet olmaksızın mı yaratır?

Eğer bir illet söz konusu değildir, denilirse, bu durumda yaratma boş bir iş olarak belirginleşir- ki Allah’ı boş bir şey yapmaktan tenzih ederiz- Eğer bir illetten dolayı yaratır, denilirse, bu durumda illet hep vardı (lem yezeldi) derseniz, bu, malulun da hep var olmasını gerektirir. Yok eğer illetin sonradan olma (hadis) olduğunu söylerseniz, bu durumda onun da bir illetinin olması gerekir. Oysa sonsuza kadar illetler zinciri ortaya çıkar ki bu, imkânsızdır.

Cevap:

Alemlerin rabbi olan Allah hamd olsun.

Bu büyük bir meseledir. İnsanların hakkında fikir yürüttükleri en önemli meselelerden biridir. Bölümleri ve dalları olan büyük bir mesele. En çok da kuşkuya ve hayrete düşülen bir meseledir. Çünkü Allah’ın sıfatlarıyla, isimleriyle, fiilleriyle, emir, nehiy, vaad ve tehdit nitelikli hükümleriyle ilgilidir. Dolayısıyla Allah’ın yaratmasının ve emretmesinin kapsamına girer. Şu halde varlık aleminde mevcut olan her şeyin bu meseleyle ilgisi vardır. Bütün varlıklar bu meseleyle ilgilidirler, çünkü bu mesele Allah ile ilgilidir. Aynı şekilde bütün şeri hükümler; emir, nehiy, vaad ve tehdit...

Hep bu meseleyle ilgilidirler. Dolayısıyla kader ve emir meseleleriyle ilintilidir. İlâhî sıfatlar ve fiiller meseleleriyle de. İnsanların sahip oldukları bilgilerin toplandığı bir merkez meseledir bu. Nitekim emir ve yasaklardan ibaret olan fıkıh ilmi de bu meseleyle ilgilidir