Nguyễn Văn Thành

Mèo Đi Vào Ca Dao Tục Ngữ

Âm lịch gọi tên mỗi năm theo 10 thiên can và 12 địa chi. Cơ sở thiên can địa chi là một trong những kiến thức tử vi được truyền từ bao đời nay. Với tuần tự các cụ ngày xưa để lại, năm nay sẽ là năm Quý Mão, năm con mèo.

Cùng với chó, mèo là vật nuôi gần gũi nhất của người dân Việt nên rất nhiều ca dao, thành ngữ, tục ngữ mượn con vật này để nói lên sự đời, kinh nghiệm sống, khen chê hay dở.

o0o

Chẳng hạn như ….

Ăn uống ít, từ tốn được gọi là ăn nhỏ nhẻ như mèo. Với nữ thì đấy là lời khen nhưng với nam thì hóa thành chê bôi bởi nam thực như hổ, nữ thực như miêu.

Để nói về tính nết bủn xỉn, hà tiện người ta bảo đó là kẻ buộc cổ mèo, treo cổ chó.

Phê phán kẻ không thấy lỗi mình mà chỉ thấy lỗi người là chó chê mèo lắm lông. 

Hàm ý mỗi người đều có sở trường riêng, không biết ai hơn ai, người ta nói chưa chắc mèo nào cắn mỉu nào (ở đây mỉu là đọc chệch từ chữ miêu mà ra).

Chó giữ nhà, mèo bắt chuột ý nói ai cũng có nghề nghiệp chuyên môn của mình, đừng can thiệp lẫn nhau, đừng tị nạnh nhau.

Không có chó bắt mèo ăn cứt là trường hợp phải dùng một người vào một việc không đúng với chuyên môn sở trường của họ.

Khi muốn cho ai biết đó là vật vô giá trị người ta bảo nó là cái thứ chó tha đi mèo tha lại.

Có ăn nhạt mới thương tới mèo ngụ ý rằng phải lâm vào cảnh khổ mới biết thương người có hoàn cảnh không may mắn bằng mình.

Lèo nhèo như mèo vật đống rơm chê người nói dai, nói đi nói lại, năn nỉ ỉ ôi điều gì đấy.

Thấy một người làm chuyện liều lĩnh, nguy hiểm người ta nói sao lại làm việc chuột gặm chân mèo thế kia!

Im ỉm như mèo ăn vụng ám chỉ kẻ cố tình che giấu tội lỗi bằng cách im lặng, hoặc những kẻ hễ thấy lợi là lẳng lặng giấu diếm hưởng một mình.

Nhắc nhau cảnh giác, đề phòng, đối phó với các nạn trộm, cắp: chó treo, mèo đậy.

Mèo khen mèo dài đuôi để mỉa mai những người không có tài cán mà lại tự đề cao mình.

Cười châm biếm kẻ gặp may bất ngờ, đạt được điều hoàn toàn ngoài khả năng của mình là mèo mù vớ phải cá rán.

Những mối quan hệ trai gái không đàng hoàng; hạng người sống đầu đường xó chợ, lăng nhăng, ăn chơi đàng điếm, không có nhân cách, đáng khinh thì bị liệt vào cái thứ mèo mả, gà đồng.

Những người tính cẩu thả, hời hợt, làm việc ẩu không đến nơi đến chốn được gọi là rửa mặt như mèo.

Ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo, làm như mèo mửa phê phán những kẻ ăn nhiều, nói năng hùng hồn nhưng làm thì chây lười, chẳng ra gì.

Mèo lành chẳng ở mả, ả lành chẳng ở hàng cơm chê người đàn bà ngày hai bữa cứ ăn cơm hàng cháo chợ, chẳng biết vun vén nấu nướng cho gia đình.

Mèo uống nước bể chẳng bao giờ cạn khuyên người ta hãy biết tiện tặn chi tiêu thì sẽ không sợ túng thiếu.

Chỉ kẻ tài thô trí thiển mà muốn cáng đáng việc lớn lao quá sức mình, không đúng với khả năng cho phép là mèo vật đụn rơm.

Vì thất vọng, buồn rầu chẳng muốn nói năng cũng không muốn làm chuyện gì, đấy là tiu nghỉu như mèo bị cắt tai.

Để nói rằng các nguồn lực bị lãng phí, không được sử dụng đúng chỗ người ta nói cơm treo mèo nhịn đói.

Tình bè bạn, tình yêu sớm nắng chiều mưa, ưa gây gổ, bất hòa sẽ được gọi là yêu nhau như chó với mèo.

Hùm tha con lợn không sao, mèo tha miếng thịt xôn xao cả làng nói đến kẻ có chức có quyền mà làm sai làm trái thì không hề chi nhưng người thấp cổ bé miệng lỡ phạm tội nhỏ xíu dù không đáng gì cũng trở thành to tát.

Mèo nhỏ bắt chuột con khuyên người hãy biết liệu sức mình mà đảm đương công việc. Chớ tài hèn sức mọn mà ham đảm trách việc lớn thì chỉ có chuốc lấy thất bại mà thôi.

Như mèo thấy mỡ giễu kẻ hăm hở một cách lộ liễu trước thứ gì mà họ quá thèm muốn.

Đặt trước mặt người ta thứ gì mà người ta đang mong muốn, thèm khát là mỡ để miệng mèo.

Chỉ sự kiên nhẫn, siêng năng cho đến khi được việc mới thôi: rình như mèo rình chuột.

Sắc nanh, chuột dễ cắn được cổ mèo: dù kẻ thù có nguy hiểm cỡ nào, nếu có mưu mẹo và phương tiện thì sẽ thắng được thôi.

Hùm mất hươu hơn mèo mất thịt càng mất quyền lợi ở địa vị cao càng đau khổ hơn người ở địa vị thấp.

Để chỉ người trẻ tuổi tài cao, làm được việc mà nhiều người lớn không làm nổi, các cụ nói mèo con bắt chuột cống.

Viết chữ xấu quá sẽ bị chê là chữ viết như mèo quào.

Mèo già hóa cáo ngụ ý nói người già sống lâu đúc kết được nhiều kinh nghiệm, mà cũng còn có nghĩa là người mới đầu làm việc gì còn e dè, nhút nhát nhưng lâu năm trở nên ranh mãnh, tinh ma.

Nhâm nhi tách trà thơm đang tỏa khói, chào Nguyên Đán Quý Mão tinh khôi, xin góp đôi câu thành ngữ, tục ngữ, ca dao có mèo hiện diện để cùng nhau hiểu thêm về kho tàng văn học dân gian sinh động của người dân mình và để thấy mèo không chỉ có công diệt chuột mà còn làm phong phú thêm kho tàng ngôn ngữ Việt Nam.

Kính chúc mọi nhà an vui, hưởng một năm mới ấm no.

Nguyễn Văn Thành

&&&

Bếp Củi Ngày Xuân

Ngày xưa, cái Tết đến trên quê tôi luôn cùng với sự háo hức chờ đợi của mọi người. Từ lũ trẻ con chúng tôi cho đến người lớn tuổi luôn dồn hết sức mình cho công việc chuẩn bị đón Tết. Trước Tết khoảng chừng nửa tháng đã thấy không khí chuẩn bị của nhà tôi rộn ràng hẳn. Ba tôi thì chọn những cây củi tốt nhất và đem vào sấy trên giàn bếp để dùng cho nồi bánh tét đêm giao thừa. Má thì chọn ra những mẻ gạo nếp, gạo tẻ, đậu xanh… xay xát cất ra riêng để cúng Tết…

Có thể nói, thứ thiêng liêng nhất và ấm áp nhất khắc ghi vào ký ức tôi là hình ảnh bếp lửa đêm giao thừa. Nó thật là ấm cúng làm sao, khi ngoài trời, đêm cuối năm, cái rét miền trung như cắt da cắt thịt, bên trong bếp lửa vẫn bập bùng cháy rực với ánh than đỏ hồng.

Cả nhà tôi quây quần bên bếp lửa. Nồi bánh tét của ba sôi sùng sục, chảo mứt của mẹ nổ lách tách giòn tan. Hương bánh tét hòa quyện cùng hương mứt dừa tỏa ngạt ngào căn bếp nhỏ vốn đang ấm áp này, một không khí rất riêng của ngày Tết.

Bếp lửa bập bùng cháy, ngọn lửa như reo vui, nhảy múa, từng cục than đỏ rực tỏa hơi ấm làm ửng hồng trên má của má và thấm mấy giọt mồ hôi trên trán ba, mặc dù ngoài trời đang giá rét. Lòng tôi tự nhiên nao nao vui sướng trước một không khí mộc mạc đơn sơ mà ấm cúng thân mật thế này. Tôi yêu và… nghiện cái âm thanh lách tách của những thanh củi cháy đỏ rực vào những ngày giáp Tết đến tận bây giờ.

Khi chỉ còn vài mươi phút nữa là sang năm mới cũng là khi nồi bánh của ba đã chín, chảo mứt dừa của má đã xong. Ba vớt bánh tét ra ép lại cho tròn cạnh và bày lên bàn thờ, má chuẩn bị mâm mứt và trái cây để cúng giao thừa.

Giây phút giao thừa ấm cúng hạnh phúc biết bao khi ngoài kia buốt rét, cả nhà ngồi quây quần bên nhau và cùng nhâm nhi mứt và uống trà nóng. Cái Tết với gia đình tôi thời đó không đầy đủ về vật chất nhưng luôn là món ăn tinh thần của mỗi người trong gia đình tôi.

Bây giờ, khi đời sống mọi người ngày càng khá giả, văn hóa ngày Xuân cũng đã thay đổi đi ít nhiều. Không biết trong tiềm thức mọi người thì “Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ. Cây nêu tràng pháo bánh chưng xanh” có còn là bản sắc của cái Tết cổ truyền nữa hay không, khi mà tôi vẫn nghe nhiều người nói rằng “cần gì thì phóng xe ra chợ mua cho nó tươi…” hay “gói bánh làm gì, mua vài cái về thờ thôi chứ có ai ăn đâu”. Tôi vẫn rất vui và tự hào về má tôi khi người bảo rằng, phải tự gói bánh và nấu bánh tét vì mua thì không còn ý nghĩa nữa.

Tôi sẽ luôn nghe và làm theo lời má vì với tôi, bếp lửa đêm giao thừa có lẽ là điều ý nghĩa và thiêng liêng nhất mà truyền thống văn hóa đã để lại cho ta. Dẫu biết rằng, trong thời đại ngày nay, người ta bận trăm công nghìn việc với cuộc sống, nhưng cái Tết thì chỉ có một, năm mới có một lần, hãy tận hưởng cái không khí quý báu ấy nếu biết rằng những người Việt nơi đất khách quê người thèm không khí Tết quê nhà biết bao!

Nguyễn Văn Thành

Cung Chúc Tân Xuân

Đêm Giao Thừa

 Nga mở tờ giấy ghi các việc cần làm lướt nhìn lần chót trước khi đi ngủ. 

Bánh chưng ép xong lớp đem biếu ông bà, lớp tặng bạn bè, phần nhà còn hai cặp. 

Giò chả làm sáng sớm nay xếp cạnh bánh. 

Gà đặt ở chợ hai con đã lấy về. 

Giò thủ mới ép hồi trưa vẫn còn nẹp tre buộc, mai thức sẽ gỡ ra. 

Hoa tươi đã cắm vào các lọ đặt lên bàn thờ tổ tiên, còn một lọ chốc cúng giao thừa.

Trái cây cũng đã bày lên, chừa một đĩa nhỏ cúng lát nữa,..

Danh sách dài như một lá sớ, đọc đến dòng nào nàng quay đầu quanh bếp nhìn kiểm tra rồi mới hạ ngón tay xuống dòng kế tiếp. Chỉ kiểm lại mà cũng hoa cả mắt, bước lên gác xem bàn thờ bày biện đủ chưa, chạy ra sân ngó mâm hoa quả sửa soạn cúng giao thừa. 

- Yên tâm. Mệt phờ. Thôi xem như hoàn tất.

- Nguyên khấn tạ trời đất rồi bê mâm cúng vào nhà cất, Nga đi một lượt đóng cửa sổ vì gió lùa nhiều quá. 

- Tiếng pháo hoa đã im từ lâu, các chúc tụng trên TV đã hết, ca nhạc chào Xuân mới cũng dứt. 

- Tất cả những gì Nga chờ đợi bây giờ là lọt thỏm giữa lớp chăn ấm áp và ngủ. Ngủ là việc vui sướng nhất để bắt đầu một năm mới. Ngủ là tiền thân của thức. Ngủ yên rồi thức mới vui được.

- Nguyên với tay tắt đèn rồi trườn vào chăn, dùng mũi vẽ một đường dọc gáy nàng. Tất cả những gì anh chờ đợi bây giờ là thức. Thức là khởi đầu ngọt ngào cho việc ngủ. Tay anh vuốt dọc sống lưng rồi vòng ra trước, lướt trên những vết rạn trên bụng nàng. Tay anh nhắc nàng nhớ ra bọn trẻ con đang ngủ say ở phòng bên cạnh, sẽ thức dậy vào sáng mai và háo hức chờ điều mà ai cũng biết. Nga thì thầm: mình đã để riêng phong bao lì xì cho các con chưa nhỉ. 

- Rồi chẳng đợi Nguyên trả lời, nàng trườn ra khỏi chăn, đến chiếc bàn kiểm lại, phần nào mừng tuổi ông bà, phần nào của các con, phần nào cho các cháu và trẻ con hàng xóm. Xong xuôi Nga mới yên tâm chui lại vào chăn.

- Chăn ấm nồng một hơi ấm thân thuộc. Anh ôm lấy mặt nàng thật gần, từ tốn dùng đầu mũi cọ nhè nhẹ như người Eskimo. Hơi thở nàng ấm áp mềm mại. Anh kéo hơi ấm của anh lướt qua má, chạm đến tai nàng, mở môi thì nghe nàng thì thầm: anh, anh ơi… thật dịu dàng rồi đưa môi sát hơn nữa, lại nghe nàng thì thầm tiếp: anh, em vừa nghe tiếng lịch kịch dưới bếp, chắc có chuột, để em xuống cất cái giò thủ. 

- Nga lại ra khỏi chăn khi Nguyên chưa kịp nói thêm tiếng nào, khoác thêm chiếc áo. Nguyên nằm quay lưng lại mà cũng thấy được đèn cầu thang hắt vào thứ ánh sáng phá đám, tiếng chân nàng đi nhẹ như mèo, tiếng mở đóng tủ lạnh như trêu ngươi. 

- Một hồi sau Nga lên, cho anh hay là con gà cúng anh quên chưa cho vào tủ lạnh nhé, để trên bàn nhỡ chuột ăn mất thì sao.

- Nguyên ậm ừ chỉ mong kéo Nga lại thật nhanh và thật gần. Khi không khí bên ngoài đang lạnh như thế kia, đến cây cối còn tự ủ ấm để mà đâm chồi nảy lộc, thì con người lại càng phải mau mau sưởi cho nhau/

Anh ôm nàng thật chặt và bảo phong bao lì xì đủ hết rồi, gà cất rồi, giò thủ cất rồi, chỉ còn người cần cất vào nhau thôi. Nàng cười nhẹ như hơi thở, rúc vào ngực anh. 

- Trong ánh đèn mờ ảo, những nếp nhăn nhè nhẹ trên đuôi mắt không còn nữa, nhưng những vết rạn trên cơ thể người phụ nữ sau khi sinh vẫn thấy rõ trên những đầu ngón tay. Nguyên đã quen với từng vết rạn ấy như quen với từng nốt ruồi trên cơ thể nàng, người ta thậm chí sẽ yêu từng vết sẹo của nhau cơ mà. Hơi thở của nàng gấp gáp, trong khi anh đã biến mất hẳn dưới lớp chăn. 

- Tay nàng đưa vào chăn lần tìm đầu anh, kéo lại gần môi, rồi thì thầm vào tai: anh, xuống đậy bánh chưng kẻo chuột nó ra cắn là mai không có bánh cúng đầu năm.

- Nguyên rơi từ lưng chừng núi ngã phịch xuống bãi bùn. Sao không để anh lên tới đỉnh rồi đẩy anh xuống luôn một thể. Nga nhìn anh, khuôn mặt này nàng đã quen từng nét nhăn nhó, từng cái cau mày, nàng ôm thật gần khuôn mặt ấy rồi thầm thì xin lỗi.

- Nguyên uể oải ra khỏi chăn, bật đèn sáng tưng bừng, vùng vằng như một đứa trẻ, bước ra khỏi phòng. Nga với theo khoác lên anh chiếc áo, chẳng nói gì, giờ mà lên tiếng chỉ có cãi nhau. 

- Nguyên nện chân như khoan cắt bê tông trên từng bậc thang, lấy chiếc lồng bàn chụp lên mấy cặp bánh. Lên phòng cầm xấp phong bao xuống nhà, đặt trên bàn salon. Rồi anh lại đi lên phòng, trong ánh đèn sáng trưng, hỏi Nga: còn sợ gì, quên gì nữa không, hay thức luôn chuẩn bị cho ngày mai. Chuột, chuột, nhà này lúc nào cũng có chuột, biết rồi mà cứ quên với nhớ. Bước qua năm Tý rồi nhớ không, tha hồ gặp chuột cả năm.

- Nga nhìn những sợi bạc lún phún giữa những sợi đen, khoác tay nhau đứng trên đầu Nguyên, tủm tỉm cười. Người ta lại cứ phải già đi một phần với những lo toan đâu đó, trong khi đứa trẻ con vùng vằng thì ngự mãi trong một phần khác, chẳng chịu lớn lên. Nàng nhoài ra khỏi chăn, tắt bớt đèn, váy ngủ mỏng như cái chớp mắt, run rẩy vì lạnh, kéo anh vào thì thầm: giờ sẽ thức để rồi ngủ cho ngon.

- Hai lông mày của anh vẫn đứng cái cao cái thấp, cách nhau cả mét, môi trên môi dưới mím chặt như đang đấm đá nhau, sưng sỉa cả mặt. Anh nhìn nàng như nhìn bảng thông báo công tác tuần, chăm chú đếm xem còn dòng nào bỏ sót không. Rồi chợt nhận ra sao cái cơ thể bé xíu kia mà phải gánh bao nhiêu lo toan việc nhà thế, anh dịu lại. Hai lông mày sắp thẳng băng, hai bờ môi dịu dàng hướng về phía bảng thông báo công tác.

-  Anh nghĩ ánh sáng dễ làm con người ta tỉnh táo hơn, rồi lại nhớ ra những gì nữa không biết, thế nên anh đưa tay tắt nốt cả chiếc đèn ngủ tờ mờ. 

-  Căn phòng dường như đã hoàn toàn tối, chỉ có ánh đèn đường luồn qua khe cửa chớp vẽ thành những đường vàng ấm chạm vào nhau trên tường nhà. Nhưng không ai còn nhìn thấy gì nữa, vì họ đã hoàn toàn biến mất ở trong chăn.

• 

Nguyễn Văn Thành

Jan 2020