Libro 13


PICCOLOMINI: ABBREVIATIO SUPRA DECADES BIONDI

LIBER XIII


[66v]1

EX LIBRO DECIMOTERTIO2


1. Otón I coronado (962). Huida de Juan XII y elección de León VIII (963)

1. Othonem,3 Romam petentem, a Ioanne4 pontifice Duodecimo honorificentissime susceptum coronatumque quidam tradunt, alii a Leone Octauo; quorum opinionem in Decretis secutus est Gratianus; priorem sententiam Sicardus et Cusentinus5 probant. Lateranensis autem Bibliothecarius Ioannis tempore Othonem uenisse Romam dicit, et quamuis imperatorem appellat, quisquis eum diademate6 ornauerit subticet.

2. Institit apud Ioannem Otho multis uerbis ut a flagitiis temperans, uitam pontifice dignam duceret.

3. Cumque7 ille obaudiret, archiepiscopos et episcopos Italiae conuocari curauit, coram quibus pontifex argueretur.

4. Sed pertinax in turpitudine Ioannes, Romam fugiens, in montibus delituit.

5. Populus ac clerus Leonem, romanum ciuem et Lateranensis ecclesiae scrinarium,8 qui fuit eius nominis Octauus, in pontificem elegit; et Otho confirmauit, atque ad Spoletum se transtulit.


2. Muerte de Juan XII (964) y León VIII (965)

6.1. Sed populus romanus a consanguineis Ioannis9 instigatus, eiecto Leone, Ioannem10 reuocauit.

7.2. Leo ad Othonem11 [67r]12 imperatorem confugit. Quem, dum reducere etiam per arma Otho praeparat, Ioannes post paucos menses quam rediret Romae obiit.

8.3. Quidam in adulterio deprehensum fuisse confossumque13 tradunt.

9.4. Romani Benedictum diaconum14 surrogari15 ab imperatore petierunt. Et cum ille recusasset16 nihilominus in beati Petri sede pro pontifice locauerunt.

10.5. Indignatus ea re imperator arma in romanos mouit; quos, magnis cladibus affectos, Benedictum dedere et Leonem pro praesule recipere coegit; atque in Germaniam rediit.

11.6. Benedictus apud Hauspurgam17 relegatus, paucos post menses obiit.

12.7. Et Leo ad tertium mensem superstes fuit.


3. Prisión y liberación de Juan XIII (965-966)

13.1. Infra quod tempus tradunt Martinus, Cusentinus18 et nonnulli alii Leonem ipsum clero et populo romano eligendi pontificis auctoritatem19 abrogasse et in imperatorem transtulisse.

14.2. Sed Leoni defuncto a clero populoque romano Ioannes20 Tertiusdecimus surrogatus21 est.

15.3. Hunc romani persecuti sunt, dederuntque operam, ut Iofredus22 in Campania comes, armatis stipatus, eum in Lateranensi patriarchio caperet, et in Adriani Molem atque inde in Campaniam perduceret.

16.4. Sed cum Iofredus et unicus filius a Ioanne, capuano23 principe, trucidati essent, Ioannes pontifex ad undecimum mensem suae calamitatis Romam rediit.


4. Otón castiga a los rebeldes de Roma (enero 967)

17.1. Et Otho,24 his cognitis, cum filio paratissimum exercitum ex Germania ad Urbem reduxit.

18.2. Consulesque ac praefectum cum decurionibus in carcerem coniecit, qui capturae pontificis causa fuerant. Consules in Germaniam25 deportati sunt; decuriones eleuatiore suspensi laqueo necati.

19.3. Petrus praefectus ludibrio per urbis plateas compitaque tractus ac flagellatus; et26 deinde in Germaniam deportatus est.


5. Guerra contra los invasores musulmanes

20.1. Inter haec sclaui, qui sub Adriano Secundo et Sueropilo, Dalmatiae rege, christiani facti sunt, saracenos magna occisione facta ex monte Gargano pepulerunt, et magnam eorum partem Italia eiecerunt.

21.2. Quorum reliquias ungari27 postea confecerunt, et oram omnem a saracenis [67v]28 liberatam graecis redimentibus reliquerunt.

22.3. Sed dum Ioannes29 Tertiusdecimus in carcere agit, saraceni ex Africa in Calabriam delati, Consentiam30 primariam urbem ui captam incenderunt, sicut archiepiscopus eius urbis scribit.

23.4. Pandulphus31 autem Capuae princeps, Ioannis frater, qui Iofredum32 interfecit, imperatori suasit ut exercitum in Calabriam mitteret.


6. Hechos de Otón II. Muerte de Juan XIII (972) y Otón I (973)

24.1. Missus est Otho33 filius; ad cuius aduentum saraceni Italiam reliquere.

25.2. Conflixit ergo cum graecis pluribus in locis Otho iunior, qui34 cum saracenis confoederati contra imperatorem fuerunt,35 quos multifariam afflixit, atque pene omni Calabria Apuliaque eiecit.

26.3. Sunt qui dicunt idcirco Othonem graecos persecutum, quia Nicephorus eorum imperator filiam suam sibi desponsatam tradere noluerit, ac propterea graecos eum interfecisse, et Ioanni36 filio imperium demandasse.

27.4. Nec dubium est quin Otho Secundus postea37 Theophaniam, Ioannis imperatoris graeci sororem, in matrimonium acceperit, quam Ioannes Tertiusdecimus simul cum uiro in Lateranensi patriarchio coronauit.

28.5. Pater enim consortem imperii filium esse uoluit, in qua solennitate campuana Ecclesia metropolitana38 effecta est.

29.6. Et imperatores in Germania rediere. Pauloque39 post Otho Primus in Uienna austrasiorum40 obiit, et Ioannes Tertiusdecimus Romae.


7. Papado de Benedicto VI (973-974) y el antipapa Bonifacio VII (974)

30.1. Cui Bonum Secundum nonnulli successisse tradunt. Bibliothecarius pro Bono Benedictum ponit, eius nomine Sextum.

31.2. Qui a Cincio,41 ciue romano, in castellum Sancti Angeli trusus, uitam ibi finiuit.

32.3. Suffectum Bonifacium Septimum, ciuem romanum, tanquam minus canonice electum romani quartodecimo mense Constantinopolim relegarunt.

33.4. Successit Benedictus Septimus.


8. Otón II combate al duque Enrique II y al rey Lotario IV (974-978)

34.1. Quo tempore Otho42 Secundus Henricum, bauarorum ducem, sibi rebellem domuit.

35.2. Interim Lotharius, rex francorum, Lothoringiam43 romani imperii prouinciam occupauit, et aquisgranensem agrum populatus est.

36.3. Ob quam rem Otho imperator, Franciam ingressus, [68r]44 laudunensium suesionumque uastatis agris, Parisiorum suburbia incendit.

37.4. Rediens tamen apud Axonam45 fluuium, dum traiicit, accepit incommodum, pluribus ab insequenti multitudine interfectis.


9. Derrota de Otón II en Cabo Colonna (julio 982)

38.1. Interea Basilius Constantinusque, constantinopolitani imperatores, Ioanni46 genitori defuncto suffecti, Syriam primo populati, Cretam pulsis saracenis receperant.

39.2. Et in Italiam profecti, conductis mercede, quos ex Creta pepulerant saracenis, Matheram urbem de Apulia47 destruxerunt, prouinciamque illam cum Calabria facile in deditionem acceperunt.

40.3. Quibus cognitis, Otho48 cum coniuge in Italiam uenit, et deinde, classe delatus, Dalmatia uastata, Romam petiit.

41.4. Coactisque maximis copiis, apud Basentellum cum graecis imperatoribus conflixit. Et pene ad internicionem49 amisso exercitu superatus, turpi fuga in scapham conscendit

42.5. Et a piratis,50 ignorantibus quis esset, captus et51 in Siciliam perductus est. Ibique cognitus, promissa pecunia, liberatus est; et a siculis Romam remissus, de piratis52 supplicium sumptum.


10. Muerte de Otón II (983), de Juan XIV (984) y Bonifacio VII (985)

43.1. Otho,53 cum in romanos, qui primi ex proelio fugerant, ulcisci non auderet, in beneuentanos paris culpae reos excanduit, eamque urbem incendit, asportatis exinde Bartholomei apostoli reliquiis et in insula Romae collocatis, quae primo Iouis Hostia, postmodum54 Lycaonia dicta est.

44.2. Et ipse Romae obiit, apud basilicam Beati Petri sepultus.

45.3. Bonifacius Septimus, quem Constantinopolim relegatum diximus, genitoris Ferrucii potentia in Urbem rediit, et Ioannem55 Quartumdecimum cepit56 et in castello57 Sancti Angeli interfecit.

46.4. Ipse uero in sua sede repositus undecimo intrusionis mense apoplexi suffocatus est.


11. Otón III sucede a su padre. Pontificado de Juan XV (985-996)

47.1. Proceres romani, Othone58 mortuo, qui Romae frequentes erant, alii Othonem Tertium, Secundi filium, Germaniae regem, alii Henricum Bauariae ducem, Primi Othonis ex fratre nepotem, imperatorem poscebant.

48.2. Sed cum Crescentium59 Numentanum60 et alios quosdam italos ad resumendum imperium nitentes cernerent, omnes in Othonem consensere. [68v]61

49.3. Qui, prius quam Romam peteret, ad componendas res germanicas undecim assumpsit annos.

50.4. Interim Bonifacio Septimo Ioannes62 Quintusdecimus, romanus, patre Leone presbytero, successit.


12. Primer viaje de Otón III a Italia (996)

51.1. Cuius tempore Crescentius, se consulem praeferens, Urbis dominium cepit,63 parumque obtemperantem pontificem male tractauit.

52.2. Ille indignatus in Etruriam64 fugiens, Othonem65 in auxilium66 accersiuit. Sed Crescentius,67 missis ad eum agnatis et amicis qui remanserant in urbe, multa promittens redire suasit. Uenienti cum senatu et magistratibus occurrit pedesque osculatus est.

53.3. Sed uenit paulo post Otho et a Crescentio caeterisque68 romanis oboedienter receptus est.

54.4. Obiit interim Ioannes69 Quintusdecimus.


13. Revuelta de Crescencio contra Gregorio V (997-998)

55.1. Et Gregorius Quintus, Othonis70 consanguineus, ipso iubente imperatore, assumptus est.

56.2. Sed cum abiisset in Germaniam, ad imperatorem transiit, romani Crescentium consulem creauere, permissa summa potestate.

57.3. Is Ioannem71 quendam, graecum episcopum placentinum, litteris72 ornatissimum et pecuniis affluentem, pontificem declarauit.

58.4. Cuius nomen aliqui supprimunt, aliqui Sextumdecimum seu Septimumdecimum uocant.

59.5. Crescentius muros Urbis portasque muniuit, et Molem Adriani magnopere fortificauit, unde postea Castellum Crescentii appellatum est.

60.6. Sed cum imperator cum exercitu Romam uenisset urbemque obsedisset, populus ad misericordiam confugit, germanosque patentibus portis admisit.

61.7. Crescentius et Ioannes consilio inopes in Arce Sancti Angeli se abdiderunt.

62.8. Cumque73 ui capi non possent, dolo deprehensi sunt; nam spe salutis data, cum ambo ad imperatorem se conferrent in itinere intercepti, Crescentius confossus est et Ioannes oculis orbatus.

63.9. Tunc Gregorius Quintus, post undecimum mensem suae fugae restitutus, sanctionem de imperatoris electione fecit, anno Christi millesimo secundo.

64.10. Quam hucusque per annos supra quadringentos seruatam uidemus: solis licere germanis principem deligere; qui [69r]74 caesar et romanorum rex appellatus; si a romano pontifice confirmetur, imperator et augustus nominetur.

65.11. Electores sex constituti sunt omnibus noti, quibus additus est septimus rex Bohemiae.


14. Papado de Silvestre II, Juan XVIII y Sergio IV (999 - 1012)

66.1. Gregorio defuncto, Ptolomaeus75 Sergium Tertium suffectum tradit; alii Ioannem76 Decimumseptimum ponunt.

67.2. Quo ad decimum mensem mortuo, Syluester77 Secundus surrogatus78 est, natione aquitanus, qui tunc erat Rauennae archiepiscopus.

68.3. Eo defuncto, Ioannes Decimusoctauus successit.

69.4. Et huic decedenti, suffectus est Sergius Quartus, romanus.


15. Guillermo Brazo de Hierro se apodera de Apulia (1042)

70.1. Quo tempore magna fames afflixit Italiam, et Michael Cathalaicus apud Constantinopolim imperabat, Calabriam et Apuliam de Italia tenens.

71.2. Siciliam saraceni premebant.

72.3. Et Guilelmus normannus,79 cognomento Ferrabach,80 Etrutiae81 partem et omnem Romandiolam possidebat; quem a comitibus Romandiolae originem duxisse tradit consentinus archiepiscopus.

73.4. *82 Tancredo bis seni liberi fuerunt: Saruus,83 Gotfredus,84 Drogo, Tancredus, Guilelmus,85 cognomine Ferrabach, Hunfredus,86 Malegerius,87 Robertus, cognomento Guiscardus, Rogerius, Alberedus, Gotifredus88 et Frumentinus.89

74.5. Ferrabach, cum capuano et salernitano principibus foedere icto, Malochum90 quoque graecum, pro imperatore Calabriam et Apuliam gubernantem, in societatem traxit; expeditionemque in Siciliam illi suasit, pactione adhibita ut quadrifariam omnia capta diuiderentur.

75.6. Profecti duces, pulsis saracenis, Sicilia potiti sunt. Sed Malochus, praedam inaequaliter diuidens, Siciliam pro imperatore retinuit.91

76.7. Dissimulauit iniuriam Ferrabach;92 et longo itinere in Apuliam ducens, Melphiam circumsedit et in deditionem accepit; occurrentemque Malochum proelio superatum fugauit et magna Apuliae parte potitus est.


16. Muerte de Otón III y elección de Enrique II el Santo (1002)

77.1. Obeunti Gregorio papa,93 Sergius qui et Benedictus Octauus tusculanus successit.

78.2. Rediitque tunc in Italiam Otho94 et Romae mortuus est. Cadauer eius [69v]95 in Germaniam reportatum ferunt, ueneno a romanis necatum.

79.3. Germani electores tunc primum anno incarnationis tertio supra millesimum concesso iuri innitentes, Henricum Bauariae ducem caesarem declararunt.

80.4. Qui annis duodecim suum in Italiam distulit aduentum, in Galliis occupatus.


17. Muerte de Guillermo Brazo de Hierro (1046)

81.1. Interim saraceni96 Capuam ceperunt97 et Barum obsederunt. Barensibus fame98 laborantibus, ueneti annonam importauere; nec tamen soluta obsidio est.

82.2. Sed paulo post graeci simul et ueneti classe coniuncta saracenos ipsos multis occisis repulerunt octauo99 circiter et millesimo anno post Christi ortum.

83.3. Sequenti anno turci, Hierosolyma100 capta, a dominici sepulchri ecclesiarumque montis Syon et Bethleem101 uiolatione, diuino munere, temperarunt.102

84.4. Adriensis populus uenetorum fines uastauit; sed apud Lauretum conflictus,103 ad eam inopiam perductus est, de qua postea nunquam leuari potuit.

85.5. Comite104 Guilelmo normanno105 defuncto, Drogo frater in Apulia successit.

86.6. Quem, missus ab imperatore graeco, Mel106 primo impetu pene expulit. Sed instaurato exercitu, superatis graecis, amissa recuperauit.


18. Enrique II, el Santo: coronación (1014) y muerte (1024)

87.1. Henricus, Romam ueniens, a Stephano107 Octauo imperator appellatus coronatusque est.

88.2. Et Capuam ducens, saracenos inde expulit. Bubaganumque,108 Meli suffectum, quia saracenis fauerat, bello acerrimo est insecutus.

89.3. Erexerat per id tempus Bubaganus in Apuliae finibus Troiam urbem a fundamentis, in loco cui Castra Hannibalis109 prius appellatio fuit, eamque graecis habitatoribus adimpleuit.

90.4. Moxque ad eam nouam urbem Henricus admouit castra, dedentesque se ciues benigne excepit.

91.5. Laudatur hic Henricus quod cum Sinegunda110 uxore sua castitatem seruauerit et continentiam.

92.6. Cuius suasione Stephanus, Ungariae111 rex, cum populo sibi subiecto Christi fidem accepit.

93.7. Ferturque et ipsum imperatorem et Sinegundam miraculis clarere

94.8. Huius Henrici tempore florentini Faesulas cepere,112 ex cuius populo ac ruinis adaucti sunt.

95.9. Obiit autem Henricus anno quarto et [70r]113 uigesimo supra millesimum nostrae salutis.


19. Conrado es coronado (1027). Miguel IV Paflagonio emperador (1034)

96.1. Eoque anno Michael, cognomento Athenacus114 uel (ut alii uolunt) Cathalaicus,115 graecorum imperio potitus est.

97.2. Et116 Stephano117 Octauo pontifici defuncto successit frater suus Ioannes,118 eius nominis Undeuigesimus, quem alii episcopum portuensem, alii laicum fuisse tradunt.

98.3. Et in Germania Conradus,119 sueuus, qui apud Henricum ordines duxerat, caesar electus est.

99.4. Tunc multi in Italia uel populi uel principes in libertatem se erexere. Uenit autem Conradus120 cum ualido exercitu Mediolanumque obsedit; suburbia incedit eo proposito ut urbem quoque rebellem igne cremaret.

100.5. Sed admonitus a coloniensi antistite recessit, cum ille intra missarum solennia beatum Ambrosium urbem tuentem uidisset.

101.6. Romam121 itaque profectus, a Ioanne Decimonono coronatus est.

102.7. Et inde122 in sclauos ungarosque123 duxit, qui rebellantibus italicis auxilia promiserant, illosque depressit.


20. Muere Conrado II (1039) y Miguel IV (1041). Triunfos de Enrique III

103.1. Tunc, defuncto apud Constantinopolim Michaele Cathalaico124 imperatore,125 Michael Etheriachis126 successit, cui uxor fuit Zoi127 mulier praestantissima.

104.2. Graeci ac normanni128 apud Aufidum amnem inter se decertarunt succubueruntque graeci.

105.3. Et129 Rodulphus, burgundionum rex, cum plurimas suorum seditiones compressisset nec tamen quietem130 nancisci posset, Conradi131 fidei se promittens132 regnum illi burgundionum submisit, quod imperator in prouinciam redegit. Et Burgundia postmodum longo tempore imperialis dicta est.

106.4. Ioanni133 Undeuigesimo defuncto, Benedictus Nonus successit.

107.5. Cumitus,134 rex anglorum, deuotione ductus Romam uenit; et domum repetens filiam suam Henrico, Conradi filio, in matrimonium collocauit.

108.6. Conrado uita functo, Henricus, filius eius, successit, eius nominis Secundus.135

109.7. Qui aduersus Oldericum,136 bohemorum regem, dubio marte pugnauit. Sed altero anno reuersus, Oldericum proelio superauit cepitque, et tributarium factum dimisit.

110.8. In Ungaria137 dissidentes de regno proceres Petrum regem pepulere, Alboino138 illi substituto [70v]139 Petrus ad Henricum confugiens, illius auxilio restitutus est. Uenit enim in Ungariam Henricus et Alboinum deiecit.


21. Enrique III es coronado por el papa Clemente II (1046)

111.1. Romani interim Benedictum Nonum urbe deiecerunt,140 et Ioannem,141 sabinensem142 episcopum, illi suffecerunt, Syluestrum143 Tertium144 appellantes, qui nouem et quadraginta diebus Apostolicam Sedem occupauit.

112.2. Et Benedictus Nonus restitutus uno mense et diebus uno atque uiginti cathedram tenens, Ioanni archicanonico Sancti Ioannis ad Portam Latinam, patrino suo, uel uendidit uel permisit; qui Sextus Gregorius est appellatus, et anno uno et septem mensibus dimidioque sedit.

113.3. His cognitis Henricus, magnas copias secum ducens, Romam petiit. Et congregata synodo, Benedictum Nonum, Syluestrum Tertium ac Gregorium damnari obtinuit.

114.4. Et Sindegerus,145 bambergensis episcopus, cui Clementi Secundo fuit appellatio, in eadem synodo assumptus est.

115.5. Qui Henricum Secundum146 coronauit, romanosque iureiurando adegit ut a pontificum electione147 abstinerent.

116.6. Transiit Henricus usque Capuam, et composita prouincia, per Romam in Germaniam rediit.

117.7. Per quod tempus saraceni Stuni148 oppidum de calabris occuparunt.


22. Muerte de Clemente II (1047), Dámaso II (1048). Elección de León IX

118.1. Et interim mense nono sui pontificatus Clemens ueneno extinctus est. Quod illi parasse creditus est Stephanus.149

119.2. Qui successit150 Damasus Secundus appellatus, natione bauarus, cui Bagnario151 fuit cognomen, et dies tantum tres ac uiginti uixit.

120.3. Romani ad imperatorem misere usque in Saxoniam, qui pontificem daret. Is Brunonem152 episcopum tullensem, uirum simplicem, ad papatum promouit.

121.4. Cui per Uesuntium153 in pontificali habitu Romam petenti, abbas cluniacensis et Ildebrandus monachus, Soana154 etrusca155 urbe oriundus, forte obuiarunt. Qui, eum ueluti apostatam corripientes, suaserunt ut papalia ornamenta deponerent, ab imperatore non habente potestatem concessa. Eumque peregrini habitu indutum Romam duxere.

122.5. Qui, ad cardinalium clerique et populi conspectum perductus, se uelut incautum accusauit, [71r]156 qui paruerit imperatori rogauitque ne sedem Petri diutius uacare sinerent.

123.6. Clerus, suadente Ildebrando, Brunonem ipsum in pontificem elegit, Leonem Nonum uocatum, qui Ildebrandum diaconum cardinalem creauit.


23. Muerte de Drogo (1051) y Hunifredo (1057)

124.1. Interim Drogone, normannorum157 comite, in Apulia158 defuncto, Hunfredus frater successit.

125.2. Cui mortuo, alter frater Gothfredus159 substitutus est.

126.3. Et Guaimaro,160 Salerni principi, etiam normanno161 a suis interfecto, Gisulphus surrogatus162 est.

127.4. Haec gens ambitiosissima Beneuentum, urbem romano pontifici subiectam, occuparunt.163

128.5. Aduersus quos Leo Pontifex, cum auxiliis imperatoris164 profectus, in proelio superatus et captus est.

129.6. Quem normanni honore maximo affectum Romam remisere.

130.7. Qui paulo post obiens, Ildebrando romanam Ecclesiam commendauit.


24. Muerte de Constantino IX Monómaco (1055)

131.1. Interim apud Constantinopolim, Constantino165 Monomacho166 uita functo, Theodora uirgo, Zoi imperatricis soror, duobus annis imperium prudentissime administrauit.

132.2. Eaque obeunte, Michael cognomento Nouicius167 per arma imperator est factus; qui, eodem anno ab Isacio Commeano168 deiectus imperio, monachus est effectus.

133.3. Isacio item post quatuor annos per arma pulso, Constantinus, cognomine Dioclizim,169 accepit imperium.


25. Víctor II (1057), Esteban IX (1058) y el antipapa Benedicto X

134.1. Et in Italia Leoni Nono successit Uictor Secundus ex Bauaria oriundus.

135.2. Qui Ildebrandum170 ad Henricum imperatorem misit, cum ille in extremis ageret.

136.3. Henricus Henricum Tertium171 filium suum, *172 Ildebrandi auctoritate173 fretus, caesarem dixit.

137.4. Et Uictori, mortuo post annos duos et menses tres, Fredericus,174 natione lothoringus, abbas cassinensis, suffectus est, Stephanus Nonus appellatus.

138.5. Per cuius tempora mediolanensis Ecclesia, quae per ducentos ferme annos a subiectione sanctae romanae Ecclesiae se subtraxerat, prima inter alias, eam maiorem superioremque recognouit.

139.6. Stephano ad octauum mensem Florentiae defuncto, quidam romani, dissentiente clero, episcopum uelitrensem175 in pontificem assumpserunt, Benedictumque [71v]176 uocauerunt.


26. Poderío de Matilde de Canossa

140.1. Et Agnes, Henrici Tertii177 mater, Guibertum178 parmensem nobilem clericum regni italici administratorem instituit.

141.2. Gothfredus,179 Mathildis180 comitissae maritus, in Italia potentissimus erat.

142.3. Mathildis mater fuit Beatrix, Henrici Secundi imperatoris soror,181 quae Bonifacio cuidam nupsit nobili et ditissimo proceri, Luca urbe etrusca182 uel potius agro illius oriundo.

143.4. Incertum tamen est an ex hoc marito an ex alio Beatrix Mathildim genuerit.

144.5. Mathildis uero Gothfredum et alterum uirum habuit, uiduaque remansit mulierum clarissima.

145.6. Haec cum uiro Gothfredo, dum haec agitur,183 Lucam in Etruria,184 Parmam, Regium185 et Mantuam in Lombardia possidebat, et terram quae nunc Sancti Petri Patrimonium appellatur.


27. Elección de Nicolás II en el concilio de Siena (1058)

146.1. Per quod tempus Mincio186 uelitrensi187 episcopo in romanum pontificem intruso, cum cardinales et episcopi liberam electionem facere non possent, Senas se contulerunt, ibique Gerardus, florentinus188 episcopus, canonice electus est, Nicolaus Secundus appellatus.

147.2. Qui uir prudens formam pontificum romanorum a cardinalibus eligendorum instituit, quae tertia et uigesima distinctione inter Decreta189 continetur.

148.3. Et concilium generale apud Sutrium conuocauit, in quo Mathildis190 et magnus dux Gothfredus fuit191 eius uir, et Guibertus administrator Italiae seu cancellarius, et episcopi Lombardiae, Etruriae192 ac Romandiolae, ut puniretur intrusus, concurrentes.

149.4. Ille resciens,193 deposito pontificali194 amictu, Uelitras remeauit. Et Nicolaus, Romam petens, summis honoribus exceptus est.


28. Muerte de Hunfredo (1057). Roberto duque de Calabria y Apulia (1059)

150.1. Et Hunfredus195 normannus,196 qui Drogoni fratri in Apuliae Calabriaeque comitatu successerat, moriens, Bagelardum197 filium successorem instituit.

151.2. Quod frater eius Robertus cognomento Guiscardus198 intelligens aegre tulit, et nepote per arma pulso, ducatum Apuliae Calabriaeque accepit, adiecta Troia romanis pontificibus parere solita.

152.3. Et cum Aberadam199 uxorem amisisset (ex qua filium susceperat Boemundum),200 alteram duxit Sighelgardam,201 [72r]202 Gisulphi203 principis tarentini204 ex Guaimaro205 fratre neptem.206

153.4. Uocauitque ad se Nicolaum papam ad res Apuliae Calabriaeque componendas. Qui eo profectus Robertum Guiscardum, ab excommunicatione absolutum, restitutis quae de Ecclesia detinebat, ducem Calabriae et Apuliae declarauit, ligium Ecclesiae romanae seu uasallum faciens.

154.5. Qui magnum exercitum normannorum papae concessit, per quem praenestini,207 tusculani,208 numentani209 rebelles domiti sunt; et Galera210 ac Geradi211 comitis castella usque ad Sutrium uastata iubente papa.


29. Pugna entre Alejandro II y el antipapa Honorio I (1061-1064)

155.1. Cui ad secundum et dimidium annum mortuo, Anselmus212 lucensis episcopus absens surrogatus213 est, et Alexander Secundus appellatus.

156.2. Robertus tarentinos sibi subegit, et Mathera214 eius ducatui adiecta est.

157.3. Alexander Romam perrexit,215 sed longobardi episcopi, Guiberto parmense adnitente, congregati indignum esse dicentes, aliunde216 quam ex paradiso Italiae, id est Lombardia, pontificem eligendum esse, ab Henrico imperatore obtinuerunt, dissentiente Agnete,217 ut papam eligerent.

158.4. Illi, coacto concilio, Cadolum218 parmensem in antipapam elegerunt, cui longobardi omnes oboediuere, praeter Mathildim219 et uirum eius.

159.5. Uocatus Cadolus a capitaneis circa Romam manentibus, in prata Neronis descendit. Romanis nutantibus Alexander cum Gothfredo,220 Mathildis uiro, apud Lateranum se continebat. Commissum est proelium, et Cadolus superatus repulsus est.221

160.6. Deinde post annum, corruptis pluribus romanis, rediit, et Urbe Leonina occupata, ecclesiam Sancti Petri obtinuit.

161.7. Sed irruptione facta per populum romanum, ibi a suis relictus est. Quem Cincius222 romanus, praefecti filius, per media ciuium agmina in Arcem Sancti Angeli perduxit.

162.8. Ibique a populo obsessus est per annos ferme duos.


30. Conquista de Bari (1071). Constantino X Ducas emperador (1071)

163.1. Interim Guiscardus, mortuo Constantino Dioclizi,223 graeco imperatore, et illi suffecto Romano, cognomine Diogene, Cyriacum224 ab illo missum apud Uestiam,225 Apuliae ciuitatem, immunitam degentem [72v]226 ex improuiso intercepit, et Montempilosum227 obsedit.

164.2. Ubi, dimisso Gotfrido228 fratre, Barulum duxit egregie229 munitum, quod per tres annos obsedit, Rogerio fratre Brundusium obsidente, Gotfridoque230 illi opitulante, qui iam Montempilosum obtinuerat.

165.3. Potitus est tandem Barulo Guiscardus; et Gotfridum231 classe in Siciliam misit, quem mox secutus est. Et Panormum, primam de siculis urbem, obsedit.

166.4. Interim obiens Diogenes, Michaelem, Constantini Dioclizi232 filium, habuit successorem.

167.5. Et apud romanos Cincius, cum Cadolo in arce clausus, territum antipapam coegit ut, trecentis argenti libris sibi in uitae redemptionem datis, strigosissimo aduectus equo aufugeret.


31. En Mantua el Imperio germánico reconoce a Alejandro II (1064)

168.1. In Germania Otho,233 coloniensis archiepiscopus, apud Henricum adolescentem artibus usus ut Agnes administratione pelleretur sibique gubernatio committeretur.

169.2. Qui ueniens in Italiam, ordinatis in Lombardia rebus, Romam perrexit; conuocatoque clero, multis uerbis Alexandrum increpauit, qui pontificatum234 romanum, iniussu caesaris, praeter consuetudinem accepisset.

170.3. Respondit sibi Ildebrandus archidiaconus consuetudinemque illam malam esse ostendit et iuste reuocatam. Quo audito, Otho sibi satisfactum duxit.

171.4. Petiit tamen ut, pro pace populorum, concilium Mantuae fieret. Annuit pontifex, et cum cardinalibus eo se transtulit; ubi omnes eum uenerati sunt et Apostolicam Sedem magistram recognouere.


32. Roger I conquista Palermo (1072)

172.1. Reuersus Romam, pacificam urbem reperit, sed Campaniam perturbatam. Ricardus235 enim normannus236 cum filio suo Gulielmo,237 Capua subacta Beneuentoque inuasa, Ceperanum238 obsidebat.

173.2. Rogerius, qui Brundisium aliquandiu cinxerat obsidione, a ciuibus deceptus est, qui proditionem simulantes quarta uigilia normannos proceres ad quadraginta cum totidem239 militibus intromittentes interfecerunt. Eorum capita ad imperatorem Constantinopolim miserunt.

174.3. Et Guiscardus, apud Panormum Gotfredo240 relicto, in Apuliam rediit [73r]241 Tranamque242 obsessam decem mensibus cepit.243 Et244 Panormum eodem tempore captum est anno salutis tertio et septuagesimo supra millesimum.

175.4. Ildebrandus archidiaconus,245 Mathildis246 comitissae auxilio fretus, Ricardum247 et Gulielmum obsidione pepulit et quae acceperant restituere coegit.


33. Gregorio VII es hecho pontífice (1073)

176.1. Et Alexander pontifex, instante Agnete imperatrice, Guibertum248 parmensem, cuius mentionem fecimus, archiepiscopum rauennatis Ecclesiae ordinauit.

177.2. Praefatus quod in prophetiam249 cessit: Illum Ecclesiae romanae et animae suae maximo incendio talem Ecclesiam accepisse.

178.3. Et Cadolus, impetrata delictorum uenia ab Alexandro, diem obiit.

179.4. Nec multo post ipse Alexander undecimo pontificatus anno et mense sexto uitam finiuit.

180.5. Cui, acclamante populo ac clero, Ildebrandus substitutus est,250 et Gregorius Septimus appellatus, anno decimooctauo Henrici Tertii251 imperatoris.

181.6. Quo tempore ungari,252 Salomone rege suo, quem dicerent germanis resistere nescire, in carcerem coniecto, bellum caesari indixerunt; in quos ille maximas copias duxit.


34. Gregorio excomulga a Roberto y a varios obispos (1075)

182.1. Ortae sunt discordiae inter Gregorium et imperatorem, qui per simonias253 uendebat ecclesias nec pontificis monitiones audiebat.

183.2. Agnes imperatrix, administratione deiecta, Romae uitam duxit. Multae legationes hinc atque inde factae sunt.

184.3. Et tandem imperator in Gregorii confirmationem254 consensit. Pontifex statim de simonia imperatorem coarguit, sed nihil profecit.

185.4. Unde plures excommunicati sunt episcopi, qui apud imperatorem manentes eius insaniae studebant.

186.5. Deinde apud Lateranum pontifex concilium habuit, in quo interfuit rauennas archiepiscopus Guibertus,255 et multi de Lombardia episcopi, et Mathildis256 comitissa et Gisulphus257 Salerni princeps.

187.6. Tuncque258 Robertus Guiscardus, qui nouiter Anconitanam Marchiam occupare coeperat, et caeteri259 normanni260 excommunicati sunt.


35. Atentado contra el papa (diciembre 1075)

188.1. Guibertus rauennas Romae remansit, soluto concilio, ad dolum pontifici parandum. Nam dum nocte Natalis Domini praesul in ecclesia Beatae Mariae Maioris [73v]261 missam celebrat et iam hostiam frangit, a Cincio,262 Stephani praefecti filio, ab altario deturbatus et ad domum eius deductus in Iperione263 in quadam turri clausus est.

189.2. Ad quam postridie currens populus pontificem liberauit, aedes Cincii subuertit, turrim264 solo equauit. Uiris ac mulieribus de familia Cincii nares truncauit.

190.3. Cincius in Germaniam ad Henricum confugit.

191.4. Guibertus265 qui se pontificem futurum sperabat si insidiae successissent, simulata beniuolentia,266 a pontifice dimissus, Rauennam se contulit.

192.5. Pontifex auxilio Mathildis267 Guiscardum et normannos268 inuadere statuit.


36. Son excomulgados los obispos Guibert, Tedaldo y Hugo (marzo 1078)

193.1. Interim Guibertus269 rauennas et Theobaldus270 mediolanensis archiepiscopi, et nonnulli episcopi lombardi aduersus Gregorium coniurant.

194.2. Quibus additur Ugo Candidus cardinalis, qui etsi antea rebellauerat271 reconciliatusque fuerat,272 postea tamen ad uomitum rediit, inter normannos273 et Henricum Tertium foedera contra papam iungere annisus.

195.3. Quod resciens Gregorius, synodo Laterani congregata, Guibertum et Ugonem dignitatibus priuatos excommunicauit.


37. Gregorio VII excomulga al emperador Enrique IV (febrero 1076)

196.1. Dum haec aguntur Henricus cum saxonibus conflixit uictorque euasit, quinque milibus e suis amissis.

197.2. Qua uictoria elatus romano pontifici oboedientiam detrahere studuit, Sigifredo archiepiscopo maguntino negocium committens, qui apud Uormatiam274 conuentum habuit praelatorum; in quo mandatum est ne quis Gregorio oboediret.

198.3. Ex eo conuentu Rolandus,275 clericus parmensis, Romam ueniens, Henrici uerbis pontificalia Gregorio interdixit, iussitque cardinalibus ut alium habituri pontificem, ad imperatorem se conferrent.

199.4. Habebat tunc Gregorius Laterani concilium in quo Sigifredum et sibi consentientes episcopos atque abbates276 commissis priuauit ecclesiis.

200.5. Imperatori autem regni et imperii gubernationem interdixit eumque excommunicauit, absolutis a iuramento subditis.

201.6. Multas litteras277 in excusationem suam Henricus per Germaniam misit, et pariter pontifex in suam.


38. Enrique IV hace penitencia en Canosa (enero 1077)

202.1. Interim [74r]278 pars regni ab Henrico deficit, et saxones acrius bellum instruunt.

203.2. Fit conuentus principum alemannorum279 in quo decernitur si Gregorius in Alemanniam280 pergat, Henricus ab eo supplex ueniam petat. Iurauit Henricus se cuncta facturum.

204.3. Et pontifex, audito oratore treuerensi archiepiscopo, Augustam Praetoriam petiturus. Uercellas usque profectus, a loci episcopo, regni Italiae cancellario, clam resciit Henricum hostili in se animo cum exercitu uenire.

205.4. Retrocessit pontifex281, Canossumque se recepit, oppidum comitissae Mathildis282 in agro regiensi.283

206.5. Uenit illuc imperator cum copiis et omni deposito regali ornamento, nudatis pedibus, ad oppidi portam delatus, introduci petiit.

207.6. Denegatum introitum aequo animo tulit, quamuis aspera esset hyems284 et gelu cuncta rigescerent, triduo in eius oppidi suburbio mansit, ueniam petens.

208.7. Quem tandem pontifex, Mathildis et Adelai285 sabaudiensis comitis et abbatis cluniacensis286 precibus motus, introductum absoluit et Ecclesiae reconciliauit, iureiurando pace firmata et oboedientia promissa.

209.8. Exinde rex Papiam se contulit, tuncque ibi mortuus est Cincius praefecti filius.


39. Rodolfo de Rheinfelden se proclama rey (1077) y combate a Enrique IV

210.1. Interea alemanni287 principes aegreferentes Henricum non satisfecisse promissis, Rodulphum,288 Saxoniae ducem, regem Alemanniae289 creauerunt.

211.2. Henricus illum a pontifice excommunicari petiit, sed non obtinuit. Reuersus in Alemanniam,290 congressus Rodulpho est, et clades utrinque recepta.

212.3. Missi oratores utrinque ad papam, responsum habuerunt ut ab armis cessarent. Illi iterum pari marte pugnauerunt.

213.4. Et tertio proelio commisso superior aliquanto Henricus, auditis legatis ad pacem missis, nullum cum hoste tractatum habere uoluit. Sed illum excommunicari petiit. Legati, re infecta, redierunt.


40. Roberto Guiscardo conquista el principado de Salerno (1076-1077)

214.1. Robertus interea Guiscardus Sanctam Seuerinam et Consentiam in calabris ceperat.291

215.2. Gisulphum,292 Salerni principem, (cuius sororem duxerat uxorem) bello domuit, Salernumque cum arce [74v]293 per deditionem accepit.

216.3. Beneuentum oppugnatam breui cepisset,294 nisi Gregorio pontifice exhortante recessisset.

217.4. Et anno millesimo octuagesimo295 Michael, Constantini filius, cum Michaele, Andronico296 et Constantino297 filiis298 a Nicephoro, cognomine Botaniates,299 per uim et arma ab imperio deiecti sunt.

218.5. Guiscardus uero Spinacobra,300 Hydrunto301 et Tarento graecos expulit.


41. Roberto Guiscard inicia la campaña del Adriático (1081)

219.1. Ad quem Michael Dioclizi,302 Constantinopoli pulsus, in castra uenit incognitus, opem petens. Et Robertus eum ad Gregorium misit; cuius opera factum est ut apud Ceperanum303 papa et Rogerius conuenirent.

220.2. Et Rogerius, homoligius304 Ecclesiae factus et uexillo beati Petri donatus, Michaelem restituere promisit aduersus Nicephorum, quem papa excommunicauit.

221.3. Parataque classe Rogerio minori natu in Italia dimisso, Boemundum305 alterum filium secum duxit; atque ad Auelonam306 nauigans, prima ad Dyrrachium307 castra posuit.

222.4. Sed Dominicus Siluius, dux uenetus, iubente Nicephoro imperatore, eos ab obsidione repulit, conflictu cum multo sanguine peracto in mari.

223.5. In terra tamen Boemundus obsidionem continuauit. Et Guiscardus cum Michaele ad reparandam classem in Italiam se contulit.


42. Alejo I Comneno se apodera de la corona de Bizancio (1081)

224.1. Nicephorus308 uero Botaniates309 imperator his cognitis Alexium Mega siue Comnenum310 in Thraciam311 misit, qui militem congregaret.

225.2. Is, perfidia usus, milites nouos sibi iurare astrinxit, grandi pecunia largita. Ueteranos uero fraudabat stipendio tanquam imperatoris culpa esset; deinde suum argentum eis largiebatur. Sicque animis militum sibi conciliatis312 ex Adrianopoli313 ad imperatorem accessit, suasitque ut milites in expeditionem mitteret. Deinde reuersus ad exercitum tanquam nihil de pecunia imperasset pro qua se iuisse dixerat, ab exercitu irritato imperator factus est.

226.3. Quem Constantinopolim duxit, promisso triduo spolio urbis. Arxion,314 alemannus315 magister unius cohortis, ab Alexio corruptus, portam bulgarorum ei aperuit, noctu in Coena Domini. Triduo urbs direptioni patuit. [75r]316

227.4. Nicephorus in Sancta Sophia captus, tonsuratus et in monachum ordinatus, uita donatus est.


43. Roberto Guiscardo conquista Durrës (1082)

228.1. Et317 Alexius in die paschatis318 coronatus est. Et319 Michaelem,320 Michaelis Dioclizi filium, imperii consortem accepit, quem exercitui praefectum in Dalmatiam transmisit, et ipse cum eo perrexit cum septuaginta milibus armatorum.

229.2. Boemundus321 interea et Robertus, qui dimisso in Italia Michaele Dioclizi redierant, Dyrrachium322 urgebant.

230.3. In quos delati graeci imperatores proelio commisso, Michael occisus est, et Alexius in fugam conuersus, lacerum reduxit exercitum.

231.4. Dyrrachini323 Roberto se dediderunt, et pariter multa Dalmatiae oppida.


44. Muere el antirey Rodolfo de Rheinfelden (1080)

232.1. Romae interim a Gregorio synodus tenta est, in qua error Berengarii de sacramento damnatus est, et Henricus imperator iterum excommunicatus, et Rodulphus in regem Alemanniae324 atque Italiae confirmatus.

233.2. Ipse uero Henricus, conuocatis praelatis apud Brixiam, Alemanniae urbem, Guibertum rauennatem archiepiscopum in pontificem erexit, Clementemque appellauit. Qui mox, acceptis ornamentis papalibus, in Italiam rediit.

234.3. Henricus, in Saxoniam profectus, quarto cum Rodulpho conflixit. Uictor Rodulphus,325 casu a suis uulneratus, longiuscule326 secessit, et uulnerati plures eum secuti sunt, inter quos pariter mortuos expirasse repertus est.

235.4. Henricus uero fugiens, abditis latuit, et septimo demum die repertus est.


45. Campañas de Enrique IV en Italia (1081 - 1082)

236.1. Cuius filius327 Henricus, qui Quartus postea fuit eius nominis imperator, in Italiam missus, Mathildim328 apud Parmam proelio superauit.

237.2. Quae mulier, mortuo primo uiro, Azonem marchionem estensem,329 qui prioris uiri consanguineus fuerat, et sibi quarto gradu coniunctus erat ignorans, accepit maritum. Et cum per aliquos330 menses illi concubuisset, re cognita, Gregorium consuluit quid agere deberet. Ille mulieri imperauit ut a consortio noui uiri abstineret.

238.3. Henricus senior per bauaros in Italiam [75v]331 rediit, Clementemque suum in prata Neronis duxit.

239.4. Mathildis copias suas pontifici misit. Pugnatum est aliquandiu apud Urbem Leoninam et uicina aedificia demolita. Desperataque uictoria Henricus cum suo antipapa Rauennam rediit.

240.5. Et anno sequenti rursus ad obsidendam Urbem transiuit cepitque Ciuitatem Leoninam. Et basilicam Beati Petri cum suo Clemente prophanauit. Idem fecit de basilica Beati Pauli, porticus destruens quae ad eas ducebant.

241.6. In aestate uero dimisso antipapa in Tybure et per alia castella uicina exercitu, in Lombardia recessit. Uastatus est omnis ager circa Romam et ciues fame coarctati sunt.


46. Enrique IV es coronado por el antipapa Clemente III (marzo 1084)

242.1. Uocauit pontifex Guiscardum in auxilium, qui, dimisso in Dalmatia Boemundo,332 copias congregabat.

243.2. Sed Henricus, ad dolos conuersus, cluniacensem333 episcopum ad Gregorium misit, dicens si Laterani coronaretur fore, ut in Alemanniam334 cum omnibus copiis abiret.

244.3. Rogabat omnis populus nec pontifex aduersabatur, si modo imperator errata corrigeret.

245.4. Henricus romanos plerosque corrupit qui coronandum imperatorem etiam non satisfacientem dixerunt.

246.5. Pontifex, populo diffisus, in Arcem Sancti Angeli se recepit.

247.6. Et Henricus antipapam a tribus episcopis coronari in Laterano fecit: bononiensi, treuerensi335 et mutinensi. Et ipse ab eo coronatus est.

248.7. Obsessum est Castrum Sancti Angeli. Et Rusticus, papae nepos ex fratre, ad Septem Solia336 se recepit. Ubi expugnatus deditionem fecit.


47. Los normandos de Roberto Guiscard saquean Roma (mayo 1084)

249.1. Interim uenit Guiscardus cum exercitu. Non expectauit imperator, Senasque cum antipapa petiit.

250.2. Et Guiscardus Porta Flamminia337 intrauit. Et cum ciues resisterent, usque ad Archum338 Domitiam Urbem combussit.

251.3. Ciues arma tenebant in Capitolio. Guiscardus ad Lateranum se contulit, eamque regionem Urbis uastauit, quae est inter Capitolium et Lateranum. Et denique Capitolium ui cepit.

252.4. Transiuitque ad Castrum Crescentii, et [76r]339 muros disiecit qui pontificem claudebant, liberauitque illum et Salernum perduxit, ubi et mortuus est.


48. Muerte de papa Gregorio VII y Roberto Guiscard (1085)

253.1. Guiscardus, ad imperium constantinopolitanum aspirans, classem ingentem parauit, cum filius Boemundus340 terrestri exercitu341 satis ualeret342 in Dalmatia.343

254.2. Alexius classem parauit, et uenetos in auxilium accersiuit, duce Dominico Siluio. Pugnatum est apud Dyrrachium,344 et superati sunt Dominicus et Alexius.

255.3. Dominicus ducatu priuatus est ob rem male gestam, et Uitalis suffectus est, qui aliam classem in auxilium Alexii345 duxit.

256.4. Desiderius, cassinensis abbas, Gregorio surrogatus346 est, Uictor Tertius appellatus.

257.5. Et iterum Guiscardus cum Alexio et uenetis apud Sasnum347 conflixit, eosque superatos fudit, et in Cassiopam insulam delatus, mense iulio obiit.

258.6. Cui, absente Boemundo, Rogerius natu minor in ducatu Apuliae successit, et praeter siculos itali omnes patri subditi paruerunt.


49. Muere Víctor III (1087). Rebelión de Conrado contra Enrique IV (1093)

259.1. Fuit tunc toto orbe fames, per cuius occasionem Anful,348 Galaciae349 rex, qui cum saracenis perpetua bella gerebat, Toletum350 urbem multis annis obsessam cepit et christianae religionis restituit.351

260.2. Henricus, in Alemannia352 cum saxonibus proelians, quattuor353 milia354 militum amisit, et interim proelio commisso inferior euasit.

261.3. Uictori defuncto ad quintum mensem,355 Urbanus Secundus suffectus est.

262.4. Boemundo356 in Italiam reuerso, dalmatae ad Alexium defecere.

263.5. Rogerius Capuam urbem cepit, et omnia usque ad Tybur romanis et papae abstulit.

264.6. Urbanus, romanorum animos parum quietos intelligens, Melphim se contulit, primumque ibi synodum conuocauit.

265.7. Rediitque357 iterum in Italiam Henricus et358 a Mathildi reiectus est, cum iam rebellione filii premeretur.359


50. Bohemundo I vence a su hermanastro Roger Borsa en Fragneto (1087)

266.1. Boemundus360 ut primum equos nauigatione quassatos satis quieuisse cognouit, in Rogerium fratrem duxit et apud Farnetum,361 Beneuenti oppidum, conflixit haud cruento proelio, cum proceres Rogerio imperauerint ut permissa Boemundo Apuliae parte ducatus, ipse titulum et caetera362 retineret [76v]363 quae pater habuisset in Italia.

267.2. [Rogerius] Quo facto Melphim ad Urbanum se contulit; cuius, ligius factus, ducatum et successionis paternae confirmationem obtinuit.

268.3. Et in Siciliam traiiciens Syracusas cepit.364 Halamque,365 Roberti frisonis366 flandrensium367 comitis filiam, duxit uxorem, ex qua genitus est Gulielmus.368

269.4. Urbanus alteram synodum apud Troiam congregauit. Et tertiam Placentiae. Postremo de salute fidei cogitans, transmissis Alpibus ad francos se conferens, concilium apud Montemclarum Aluerniae conuocauit.

270.5. Boemundus, indignatus pro his quae frater fecerat, Melphim369 furto surripuit.370

271.6. Rogerius, Siciliam rediens, uiginti saracenorum milia371 stipendio conduxit, multaque alia auxilia ex omni sua ditione aduersus fratrem duxit, qui cum decem milibus ueteranis Melphim defendere statuerat.


51. Concilio de Clermont (noviembre de 1095): Inicio de las Cruzadas

272.1. Urbanus Secundus, apud Clarummontem concilium372 habens, expeditionem in saracenos pro Hierosolyma373 recuperanda persuasit, anno quarto et octuagesimo supra millesimum,374 et trecenta hominum milia375 crucesignauit.376

273.2. Reuersus in Italiam apud Placentiam substitit. Ubi Conradi377 instantia, qui patri Henrico Tertio rebellauerat, episcopos reconciliauit, qui agenti apud Beneuentum Guiberto378 antipapae consenserant.

274.3. Romam reuersus et magno fauore exceptus Bernardum, toletanum episcopum, ad se uenientem, pallio archiepiscopali donatum, totius Hispaniae metropolitanum declarauit.

275.4. Henricus Tertius aduersus Henricum, bambergensem comitem,379 bellum gessit, eumque domuit.

276.5. Interim filius eius Conradus in Italia mortuus est.

277.6. Duxit etiam Henricus aduersus Robertum, Flandriae380 comitem, ut expeditionem impediret Urbani.


52. Inicio de la expedición de Pedro el Ermitaño y la de los nobles (1096)

278.1. Interim diuersis itineribus crucesignati ad Constantinopolim peruenere.

279.2. Primusque omnium Petrus quidam eremita381 abstinentia382 fama celeber, ducem se multis exhibens, per Alemanniam383 Ungariamque384 perrexit.

280.3. Cui Gotfredus,385 Eustachius et Balduinus fratres, cognomine Bolionii, Bononiae386 Gallicae [77r]387 comites potentissimi, se socios addiderunt.

281.4. Maiores uero praestantium ducum et nobilium manus, hinc: podiensis episcopus, belli dux, et Raimundus388 Sancti Egidii comes. Inde: Ugo Magnus, Philippi francorum regis frater, et Robertus Normandiae,389 ac alter Robertus Flandriae390 et Stephanus carnoti391 comites, transmissis Alpibus per Italiam iuerunt.

282.5. Et quando illi Constantinopolim peruenerunt, hi392 Romam ingressi sunt. Et393 benedictione recepta pontificis, pars Brundusium, pars Barum, et alia pars Hydruntum394 petiit.

283.6. Et Boemundus,395 generositate animi ductus, his se comitem cum duodecim milibus396 delectae iuuentutis italicae, relicta fratri potestate, cum quo bello contenderat,397 et Melphim et alia loca sua occupandi.

284.7. Sed Rogerius, fratris uirtutem admiratus, Melphis obsidionem soluit, et Tancredum filium398 cum fratre ire permisit.


53. Pedro el Ermitaño avanza hacia Nicea. Primeros combates (1096-1097)

285.1. Petrus Eremita399 in suburbiis constantinopolitanis copias suas retinere nesciuit quin hostilia cuncta in graecos agerent. Alexius imperator, cui haec expeditio suspectissima erat, commotus suorum calamitate, commeatum negare coepit.

286.2. Et qui ante Bosphorum400 Thracium401 clauserat, ne christiani transeuntes opprimerentur a turcis, illud aperuit. Et Petrum Eremitam inuitum transportari curauit.

287.3. Bolioniis, qui nondum Constantinopolim applicuerant, in Europa remanentibus, duodecim milia402 cum Petro transiere. Qui mox Rainaldum,403 quendam alemannum404 ducem, sibi creauere, celeriterque procedentes405 Nicomediam et inde Nicaeam406 petiuerunt.

288.4. Turci, Nicaea communita, ex oppidis cuncta asportarunt. Et audientes transitum christianorum, concauis in montium uallibus insidias struxere.

289.5. Petrus, Ciuitum407 oppidum offendens, in agro nicaeno hominibus uacuum, frumento uinoque plenum, illud occupauit. Et Rainaldus408 pariter aliud409 oppidum Exeregorgon appellatum. Et ambo obsessi sunt a turcis.

290.6. Rainaldus cum aliquot milibus, abnegata Christi fide, deditionem fecit.

291.7. Petrus, sub specie legationis, Constantinopolim [77v]410 abiit. Reliqui omnes a turcis trucidati sunt, cum siti laborarent.

292.8. Quae res Alexio gratissima fuit, speranti christianos retrocedere.


54. La expedición de los nobles llega a Constantinopla (1097)

293.1. Interea Ugo411 Magnus cum suis copiis et Barulo412 Dyrrachium413 peruenit, et deinde Constantinopolim petiit.

294.2. Et paulo ante Balduinus cum fratribus illic applicuit, quos prima nocte in suburbiis hospitatos, graeci hostiliter inuaserunt nec potuere aduersus excubantes proficere. Exierunt in campos christiani ibique rursus pugnatum est, et clades utrinque parua recepta.

295.3. Sed intellecto Ugonis aduentu, pacem Alexius cum Gotfredo414 constituit.

296.4. Uenerunt et aliae copiae cum podiensi415 episcopo. Boemundus416 per Peloponnensum417 in Bulgariam transiuit, Castoriamque urbem petiit.

297.5. Sed Alexius insidias illi per itinera parauit. Quod cum non successisset, culpam in milites transtulit, praedae cupidos.

298.6. Transiit Boemundus ad imperatorem et nomine totius exercitus foedera cum eo pepigit, ut tutum iter per urbem regiam et alia loca praestaret, commeatum et copiarum supplementa praeberet, sibi omnia de saracenis capta cederent, excepta Hierosolyma.418


55. Sitio y rendición de Nicea (junio 1097)

299.1. Sic rebus paratis, exercitus christianorum ad Nicomediam mari transmisso coactus est, et inde Nicaeiam uentum, quae a turcis419 defensa, obsessa est, lacui una in parte adiacens, nec poterant urbem expugnare.

300.2. Triginta diebus oppugnatione ducta,420 cum per lacum noua dietim421 auxilia submitterentur, sexaginta milia422 turcorum in propinquo monte consederunt. Qui, oppidanis ad eruptionem423 commonitis,424 christianorum castra inuaserunt. Sed nihil profuere, magno damno repulsi.

301.3. Interim lembi a Constantinopoli aduecti sunt et in lacum missi. Quibus uisis oppidani, post duos et quinquaginta dies ab obsidione deditionem fecere, turcis cum rebus et armis abire permissis.


56. Marcha por Turquía central (julio – agosto 1097)

302.1. Profecti ultra duces, cum per loca deserta iter habendum esset, bifariam diuisi sunt. Boemundus425 cum ad riuum quendam peruenisset, et herbidum solum repperisset [78r]426 castra posuit ut militem reficeret.

303.2. Inuasusque427 est a saracenis et Solimanno428 principe qui cum maxima multitudine aduenerat. Periissetque cum omnibus, nisi Ugo429 et Gotfredus430 cum quadraginta milibus equitum opem tulissent. Commissa est magna caedes in turcos et saracenos, nec tamen proelium nisi nocte dirimi potuit.

304.3. Decuplo maiores saracenorum cadauerum quam christianorum fuerunt strues. Fuit numerus hostium supra XL milia.431 Inerant enim medi, syri,432 caldei,433 turci, saraceni et arabes, qui fuga arrepta maxima spolia christianis reliquerunt. Mense iulio haec acta sunt.

305.4. Solimannus uiam quae ducit in Lycaoniam est ingressus, et arabum decem milia obuiam habuit, quae secum duxit, praedicans ubique se uictorem fuisse, et nihilominus consumptis igne commeatibus et abductis434 obsidibus, iter impedire christianis conatus est, quibus recentes in agris segetes auxilio fuerunt.


57. De Iconio hasta Cesarea de Capadocia (agosto – setiembre 1097)

306.1. Uenerunt christiani Iconium primam Lycaoniae ciuitatem, eamque dedentibus ciuibus obtinerunt. Cum Solimannus435 alio diuertisset, pari modo et Heracleam Tarsumque ceperunt.436

307.2. Balduinus a ducibus expeditionis primus omnium in Asia dominium obtinuit, Tarso donatus et quicquid in ea regione caperet. Qui paulo post Edissa et Manustra urbibus est potitus.

308.3. Flexit ad sinistram maior exercitus et Ciliciam, quae nunc Minor Armenia dicitur, primo aduentu captam, Palimiro437 armenio cum nostris militare solito regendam tradiderunt. Deinde Caesaream urbem in Cappadocia438 obtinerunt.


58. Los cruzados descienden hacia Antioquía

309.1. Et intelligentes apud Anthiochiam turcos conuenisse, illuc ducturi apud Cosor,439 urbem christianorum qui inerant opera deditam, ad quintam diem quieuerunt, commeatus parantes.

310.2. Deinde publicanorum castra et urbem Rusam cum multis castellis obtinuerunt.

311.3. Exinde440 montes altissimos, qui intercedunt una die transmissis ad Murasim urbem uenere; qua capta, campos in conspectu habuere in quibus Antiochia cernitur, et hostes ad amnem uisi sunt qui uallem intersecat, loco [78v]441 cui Pons Ferreus nomen est. Ibi praeda facta est rusticorum qui commeatus in urbem deportabant.


59. Descripción de Antioquía

312.1. Antiochiam442 tunc rex Cassianus habebat, duobus filiis praeditus: Bachmanno443 et Sensadolo, Babyloniae444 soldano tributa pendens, a quo multa et magna auxilia acciuerat.

313.2. Ea urbs prius Reblata dicta est,445 deinde ab Antiocho446 Asie dominatore, Antiochia.

314.3. Duplici muro circumdabatur, interiori lateritio, exteriori quadrati lapidis; quadringenta et sexaginta turres inerant.447

315.4. Colles quatuor includebantur, in quorum celsioris cacumine ad Orientem uergentis, arx natura loci adeo munita ut omnes conatus et omnia448 oppugnantium ingenia facile frustrarentur.

316.5. Regio Coele Syria449 dicebatur; fluminibus fontibusque irrigua et agro fertili uicinoque lacu diues.

317.6. Recedit a mari Cilicia450 urbs passuum duodecim milibus.451 Farfar fluuius portum efficit nauium caeterarum452 capacem, quem christani Sancti Simeonis appellauerunt.

318.7. Ad septentrionem mons est excelsus Nero,453 significatione graeca, quod aquis fontium sit irriguus; a nostris Montana Nigra uocatur.

319.8. Ad orientalem plagam campestris latissima regio, quam Farfar irrigat, propinquus moenibus.

320.9. Hic Petrus patriarchalem tenuit sedem. Theophilus hinc oriundus extitit, ad quem Lucas euangelista scribit Actus Apostolorum. Septimus ille a Petro hic fuit antistes, et Theophiliam suo de nomine appellauit. Hic primum baptismatis fonte renati christianos sese appellauerunt.

321.10. Haec urbs mille454 annis sub christiano imperio maxime floruit. Centum quinquaginta tres episcopi sub antiocheno455 patriarcha456 fuerunt; et in urbe illa trecenta sexaginta sex ecclesiae.


60. Inicio del sitio de Antioquía (21 octubre 1097)

322.1. Duodecimo igitur calendarum457 nouembrium christiani ad Antiochiam458 castra posuerunt.

323.2. Necdum uindemia facta erat et frumenti magna uis in puteo reperta est, quibus antiocheni459 pro horreis utuntur, et uicinae gentes commeatus importabant precium accepturae, nisi quatenus prohibebantur a turcis.

324.3. Armenii et suriani460 christianis magno erant adiumento, secreta hostium nuntiantes. [79r]461 Sunt autem suriani gens antiqua in Asia originem habens, quae, acceptam ab initio Christi fidem, post captam sub462 Heraclio a saracenis Hierosolymam,463 nunquam dimisit; sed aliquamdiu464 suspecta saracenis, incertas habuit sedes.

325.4. Sub Carpharat465 autem principe aegyptio, qui466 a Laodicea467 Syriae usque ad Alexandriam Aegypti possedit, quartam Hierosolymae urbis partem, in qua est sepulchrum468 Domini, obtinuit sub annui pensione tributi, cum suo patriarcha possidendam.

326.5. Sed huius expeditionis tempore pulsa Hierosolymis, montes qui ad Antiochiam pertinent incoluere.


1 1484: [vdIb 541]. 1533: 32r [Basel 87].

2 1533: “Ex libro tertio secundae Decadis”.

3 1481: “Ottonem”. 1484: “Otonem”. Sigo 1533. También más abajo; y en n. 2: “Otto/Oto”; n. 5: “Otto/Oto”.

4 1481, 1533: “Iohanne”. Sigo 1484, 1533. También más abajo: “Iohanni”; en n. 2: “Iohannem”; n. 4: “Iohannes”.

5 1533: “Crescentius”.

6 1481, 1484: “dyademate”. Sigo 1533.

7 1481, 1484: “cunque”. Sigo 1533.

8 1533: “scriniarium”.

9 1481: “Iohannis”. 1484: “Ioannes”. Sigo 1533.

10 1481: “Iohannem”. Sigo 1484, 1533. También en n. 7: “Iohannes”

11 1481: “Ottonem”. 1484: “Otonem”. Sigo 1533. También más abajo “Oto”;

12 1484: 541. 1533: 32r/87.

13 1481, 1484: “confossum”. Sigo 1533.

14 1481, 1484: “dyaconum”. 1533: “diaconem”. Sigo escritura de n. 123.

15 1533: “subrogari”.

16 1484: “recusaset”.

17 Léase: “Hamburgum”.

18 1481, 1484, 1533: “Cusensis”. Sigo escritura de n. 1.

19 1533: “autoritatem”.

20 1481: “Iohannes”. Sigo 1484, 1533. También en n. 16: “Iohanne” y “Iohannes”.

21 1533: “subrogatus”.

22 Léase: “Rofredus († 966), conde de Campaña.

23 Juan III († 968) era duque de Nápoles, mató a Rofredo y a su hijo, y así el papa se puso bajo la protección de Pandulfo Capodiferro, príncipe de Capua.

24 1481: “Otto”. 1484: “Oto”. Sigo 1533.

25 1481: “Germania”. Sigo 1484, 1533.

26 1533 omite.

27 1481: “hungari”. Sigo 1484, 1533.

28 1484: 541. 1533: 32r/87.

29 1481: “Iohannes”. Sigo 1484, 1533. También en n. 23: “Iohannis”.

30 1481, 1484: “Consentiam”. Sigo 1533. Léase también: “Cosentiam”.

31 1481, 1484: “Candulphus”. Sigo 1533.

32 1481, 1484: “Iofridum”. Sigo 1533. Léase: “Rofredum”

33 1481, 1484: “Otto”. Sigo 1533. También n. 25: “Otto”; n. 26: “Ottonem”; n. 27 y 29: “Otto”.

34 1481, 1484 omiten. Sigo 1533.

35 1481, 1484: “fuissent”. Sigo 1533.

36 1481: “Iohanni”. Sigo 1484, 1533. También en n. 27: “Iohannis” y “Iohannes”; n. 29: “Iohannes”. Juan I Tzimisces († 976) no era pariente de Nicéforo II Focas, al cual asesinó.

37 1533: “post”.

38 1481, 1484: “metropolitica”. Sigo 1533.

39 1533: “paulo”.

40 Otón I murió en Menleben, Sajonia.

41 Léase: “Cencius”. Cf. DUCHESNE, Liber pontificalis, t. 2, p. 255.

42 1481, 1484: “Otto”. Sigo 1533. También en n. 36.

43 1481: “Lothoringhiam”. Sigo 1484, 1533.

44 1484: 542. 1533: 32v/88.

45 1481, 1484: “Anxonam”. Sigo 1533. Léase también “Auxona” = el río Aisne.

46 1481: “Iohanni”. Sigo 1484, 1533. Juan Tzimisces no fue el padre de ellos sino Romanos II.

47 1481, 1484: “apulis”. Sigo 1533.

48 1481, 1484: “Otto”. Sigo 1533.

49 1533: “internecionem”.

50 1481, 1484: “pirratis”. Sigo 1533.

51 1533 omite.

52 1484: “pirratis”.

53 1481, 1484: “Otto”. Sigo 1533.

54 1481, 1484 omiten.

55 1481: “Iohannem”. Sigo 1484, 1533.

56 1484: “coepit”.

57 1481: “castelio”. Sigo 1484, 1533.

58 1481, 1484: “Ottone”. Sigo 1533. También más abajo: “Ottonem”, “Ottonis”; y en n. 48: “Ottonem”.

59 1481: “Crescencium”. 1484: “Cresentium”. Sigo 1533.

60 Léase: “Nomentanum”.

61 1484: 542. 1533: 32v/88.

62 1481: “Iohannes”. Sigo 1484, 1533.

63 1484: “coepit”.

64 1533: “Hetruriam”.

65 1481, 1484: “Ottonem”. Sigo 1533. También en n. 3: “Otto”.

66 1481, 1484: “auxilio”. Sigo 1533.

67 1481, 1484: “Crescencius”. Sigo 1533. También en n. 53: “Crescencio”.

68 1481: “coeterisque”. Sigo 1484, 1533.

69 1481: “Iohannes”. Sigo 1484, 1533.

70 1481, 1484: “Ottonis”. Sigo 1533.

71 1481: “Iohannem”. Sigo 1484, 1533. También en n. 61 y 62: “Iohannes”.

72 1533: “literis”.

73 1481, 1484: “Cunque”. Sigo 1533.

74 1484: 543. 1533: 33r/89.

75 1481: “Tholomeus”. 1484: “Tolomeus”. Sigo 1533. Tolomeo ofrece el orden correcto: antipapa Juan, Silvestre II, otros dos Juan y Sergio IV. Cf. TOLOMEO DE LUCCA, Historia ecclesiastica nova, lib. 18, 5-12, en MGH, SS, t. 39, p. 408-412. El papa Sergio III murió el a. 911. Juan XVII fue quien sucedió a Silvestre II (999-1003).

76 1481: “Iohannem”. Sigo 1484, 1533. También en n. 68: “Iohannes”.

77 1481, 1484: “Siluester”. Sigo 1533.

78 1533: “subrogatus”.

79 1481: “nortmannus”. 1484: “northmanus”. Sigo 1533.

80 1481, 1484: “Ferrabac”. Sigo 1533. Léase: “Ferrebrach/ Ferreabrachia”. También en n. 73, n. 74 y n. 76.

81 1533: “Hetruriae”.

82 1533 agrega: “sic inquiens”.

83 1533: “Samus”. Léase: “Serlo”.

84 1533: “Gothfredus”. Léase: “Gaufredus”.

85 1481, 1484: “Uilelmus”. Sigo 1533.

86 1481, 1484, 1533: “Gunfredus”. Sigo escritura de n. 124.

87 1533: “Malogerius”. Léase: “Malgerius”.

88 1481: “Gottifreduas”. 1533: “Gothfredus”. Sigo 1484. Léase: “Hubertus”.

89 Léase: “Willelmus”, hijo de su segunda esposa. Cf. GAUFREDUS MALATERRA, De rebus gestis Rogerii, lib. 1, n. 4, en RSINE, t. 5/1, p. 9.

90 1481, 1484: “Malochium”. Sigo 1533. Léase: “Maniacus”.

91 1484, 1533: “tenuit”.

92 1481, 1484: “Ferrabac”. 1533: “Guilelmus”. Sigo escritura de n. 72.

93 Gregorio V murió en 999. Le siguieron Silvestre II, Juan XVII, Juan XVIII, Sergio IV y Benedicto VIII.

94 1481, 1484: “Otto”. Sigo 1533.

95 1484: 543. 1533: 33r/89.

96 1484: “sarraceni”.

97 1484: “coeperunt”.

98 1484: “famae”.

99 Bari fue liberada por el dux Petrus el a. 1003.

100 1481, 1484: “Hierosolima”. Sigo 1533.

101 1481: “Bethlehem”. 1484: “Bethelehem”. Sigo 1533.

102 El templo del Santo Sepulcro de Jerusalén fue demolido el a. 1009 por orden del califa fatimí Al-Hakim. En esta época los turcos ya descollaban entre los demás musulmanes por su destreza militar.

103 1533: “conuictus”.

104 1481, 1484: “comiti”. Sigo 1533.

105 1481: “nortmanno”. 1484: “northmanno”. Sigo 1533.

106 Léase también: “Melo”. El longobardo Melo da Bari († 1020) encabezó una revuelta antibizantina (1009-1010). Fue derrotado y tuvo que refugiarse en Benevento. Volvió en 1017 con mercenarios normandos, pero fue derrotado por el general bizantino Boioannes. Cf. AMATUS DE MONTECASSINO, L'Ystoire de li Normant et La Chronique de Robert Viscart, lib. 1, cap. 20-22, París 1835, p. 17-19.

107 Estos hechos corresponde a Benedicto VIII. Confusión del autor, que lo había nombrado correctamente en n. 77.

108 Léase: “Boioannemque”.

109 1481, 1484: “Hanibalis”. Sigo 1533.

110 1481, 1484: “Simegunda”. Sigo 1533. También en n. 93: “Simegundam”. Léase “Cunegundis” († 1033).

111 1481: “Hungariae”. Sigo 1484, 1533.

112 1484: “coepere”.

113 1484: 543. 1533: 33v/90.

114 1481, 1484: “Atheuarcus”. Sigo 1533.

115 Léase: “Catalepticus” = epiléptico.

116 1533 omite.

117 Léase: “Benedicto” = Benedicto VIII († 1024). Le sucedió su hermano Juan XIX († 1032) que era laico.

118 1481: “Iohannes”. Sigo 1484, 1533. También en n. 101: “Iohanne”.

119 1481, 1484: “Corradus”. Sigo 1533.

120 1481: “Corradus”. 1484: “Coradus”. Sigo 1533.

121 1481, 1484: “Romae”. Sigo 1533.

122 1481: “deinde”. Sigo 1484, 1533.

123 1481: “hungarosque”. Sigo 1484, 1533.

124 1481, 1484: “Cathalacto”. Sigo 1533.

125 1481, 1484: “imperatori”. Sigo 1533.

126 El emperador bizantino Miguel V Calafates († 1042).

127 Léase: “Zoe” († 1050).

128 1481, 1484: “northmanni”. Sigo 1533.

129 1533 omite.

130 1484: “quieti”.

131 1481: “Corradi”. 1484: “Coradi”. También en n. 107: “Corradi/Coradi”; y en n. 108: “Corrado/Corado”.

132 1533: “permittens”.

133 1481: “Iohanni”. Sigo 1484, 1533.

134 1481, 1484: “Cinnitus”. Sigo 1533. Léase: “Canutus”.

135 Le sucedió Enrique III.

136 1481, 1484: “Odelricum”. Sigo 1533. También más abajo.

137 1481: “Hungaria”. Sigo 1484, 1533. También más abajo: “Hungariam”.

138 Léase: “Aba” = Samuel Aba († 1044), rey de Hungría.

139 1484: 544. 1533: 33v/90.

140 1533: “eiecerunt”.

141 1481: “Iohannem”. Sigo 1484, 1533. También en n. 112: “Iohanni” y “Iohannis”.

142 1533: “basinensem”.

143 1481, 1484: “Siluestrum”. Sigo 1533. También en n. 113.

144 1484: “Terticium”.

145 1533: “Sindegetus”. Léase: “Suidegerus” = Suidger o papa Clemente II.

146 Fue Enrique III qien fue coronado por Clemente II.

147 1533: “e ectione”.

148 1533: “Scuni”. El “Oppidum Stuni” o “Ostunium” es la actual Ostuni, Puglia, que en 1047 fue asaltada por mercenarios pagados por Bizancio. Cf. ROMUALDUS SALERNITANUS, Chronicon, p. 180.

149 Este supuesto envenenamiento fue atribuido por los autores de la época a Benedicto IX, que desde su renuncia intrigaba para volver a ocupar el trono papal.

150 El error de Biondo solo está en el nombre, pues realmente Benedicto IX, tras la muerte de Clemente II, usurpó el trono papal hasta la llegada de Dámaso II, que venía desde Germania. Pero Piccolomini, teniendo en cuenta que oficialmente no hubo ningún papa entre Clemente y Dámaso, altera el tenor e identifica erróneamente el tal Stephanus con Dámaso. Biondo dice: “.... illico post Claementis mortem Stephanus ipse pontificatum iniit …... Suffectus illi Damasus Secundus.....” Cf. BIONDO, Decades, II, lib. 3, Venecia 1483 [Gallica p. 256].

151 Léase: “baguuarius” = “bauarus”. Es una referencia su lugar de origen, no es otro nombre.

152 1481, 1484: “Baunonem”. Sigo 1533. También en n. 123.

153 1484: “Uesontium”. Hoy Besanzón, Francia.

154 1481, 1484: “Suaua”. Sigo 1533.

155 1533: “hetrusca”.

156 1484: 544. 1533: 34r/91.

157 1481, 1484: “northmannorum”. Sigo 1533. También en n. 126: “northmanno”; en n. 129: “northmanni”.

158 1484: “Apuliam”.

159 A Unfredo de Hauteville († 1057) le sucedió su hermano Roberto Guiscard. Véase n. 150-151.

160 1533: “Gaurimaro”. Léase también: “Guaimario”.

161 Guaimario IV de Salerno fue un príncipe longobardo, cuñado de Drogo y Unfredo. Murió asesinado en junio de 1052. Cf. Chronica monasterii casinensis, II, 82, en MGH, SS, t. 34, p. 329.

162 1533: “subrogatus”.

163 Benevento estuvo en poder del papa.

164 1533: “imperatoriis”.

165 1533: “Constantio”.

166 1533: “Monacho”.

167 Es decir Miguel VI Bringas, apodado Estratiota († 1059).

168 1481, 1484: “Comiano”. Sigo 1533. Léase: “Comneno”. Isaac I gobernó de junio de 1057 a noviembre de 1059.

169 1533: “Ciochysis”. Léase: “Ducas”. Es decir Constantino X Ducas († 1067).

170 Fue el papa Víctor II en persona quien acompañó en sus últimos días al emperador y se encargó de entronizar a su hijo Enrique IV.

171 Léase: “IV”.

172 1481, 1484: “Ottonem”. 1533: “Othonem”. Texto corrupto en Biondo: “.... Henricum filium octonem, Ildebrandi auctoritate fretus, romanorum regem ac caesarem dixerit”. BIONDO, Decades, II, lib. 3 [Gallica p. 257].

173 1533: “autoritate”.

174 1481, 1484: “Federicus”. Sigo 1533.

175 1481, 1484: “uelletrensem”. Sigo 1533.

176 1484: 544. 1533: 34r/91.

177 Agnes fue madre de Enrique IV.

178 1481, 1484: “Gibertum”. Sigo 1533. Guibert fue canciller imperial de Italia entre 1058-1063, luego arzobispo de Rávena (1073) y más tarde antipapa Clemente III (1080-1100).

179 1481, 1484: “Gotfredus”. Sigo 1533. Léase también: “Godifredus” = Godofredo, el Jorobado († 1076).

180 1533: “Matildis”. También en n. 142 y n. 144. Y en n. 143: “Matildim”. Matilde de Canossa († 1115), hija de Beatriz y Bonifacio III de Toscana († 1052).

181 Beatriz de Lotaringia († 1076) fue sobrina del emperador Conrado II, ya que este se casó con Gisela, hermana de la madre de Beatriz. Por tanto era prima de Enrique III.

182 1533: “hetrusca”.

183 1533 omite: “dum haec agitur”.

184 1533: “Hetruria”.

185 1533: “Rhegium”.

186 Giovanni († c. 1073), apodado Mincio, obispo de Velletri, más tarde antipapa Benedicto X, entre 1058-1059. Cf. DUCHESNE, Liber pontificalis, t. 2, p. 357.

187 1481, 1484: “uelletrensi”. Sigo 1533.

188 1533: “forentinus”.

189 Cf. GRACIANO, Decretum, D 23 c 1.

190 1533: “Matildis”.

191 1533 omite.

192 1533: “Hetruriae”.

193 1481, 1484 omiten.

194 1484: “pontificatu”.

195 1481, 1533: “Gothfredus”. 1484: “Gotfredus”. Sigo escritura de n. 124.

196 1481, 1484: “northmannus”. Sigo 1533. También en n. 154: “northmannorum”.

197 Léase también: “Habailardus” = Abelardo de Altavilla († 1081).

198 Léase: “Guiscardus”.

199 Léase: “Alberadam” († c. 1122), hija de Reginaldo I, conde de Borgoña. Fue repudiada en 1058.

200 1533: “Bohemundum”. Léase también: “Boamundus” († 1111).

201 1484: “Sigelgardam”. 1533: “Giglegardam”. Léase: “Sichelgaitam” († 1090).

2021484: 545. 1533: 34v/92.

203 1481, 1484: “Sisulphi”. Sigo 1533. Gisulfo II († c. 1090), príncipe de Salerno.

204 El principado de Tarento se creó en 1085 tras la muerte de Roberto Guiscard y se asignó a su hijo Bohemundo.

205 Léase también: “Guaimario”. Guaimario IV († 1052), príncipe de Salerno.

206 Estos errores vienen de Biondo. Sichelgaita fue hermana de Gisulfo II y ambos hijos de Guaimario IV.

207 1481, 1484: “penestrini”. Sigo 1533.

208 1533: “thusculani”.

209 1533: “neumentani”. Los habitantes de “Nomentum” = Mentana (Lacio).

210 1481, 1484: “Gallera”. Sigo 1533. Léase: “Galeria”, hoy en ruinas junto al moderno Santa María di Galeria (Lacio). En el castillo de Galeria se refugió el antipapa Benedicto X, que se rindió en junio de 1059.

211 Léase: “Girardo”, hijo del conde de Galeria. Cf. Annales romani, en MGH, SS, t. 5, p. 470.

212 1533: “Anthelmus”. Anselmo, nacido en Milán, era obispo de Lucca y partidario de la reforma. Los cardenales se reunieron en secreto fuera de Roma para elegirlo. Asumió el nombre de Alejandro II († 21 abril 1073).

213 1533: “subrogatus”.

2141481, 1484: “Matera”. Sigo 1533.

215 Alejandro II, una vez elegido, de inmediato fue consagrado en Roma (octubre 1061). Un grupo de antiguos enemigos de Nicolás II y de obispos lombardos opositores de la reforma, solicitaron a Agnes emperatriz regente, que se realizase una nueva elección.

216 1481, 1484: “aliumde”. Sigo 1533.

217 1484: “Anete”. Agnes apoyó la nueva elección papal, que se celebró en Basilea.

218 Léase también: “Cadalus/ Cadulus”. Cadalo († 1071/2), obispo de Parma, fue elegido el 28 de octubre de 1061, y asumió el nombre de Honorio I.

219 1533: “Matildim”. También en n. 159: “Matildis”.

220 1481, 1484: “Gothfrido”. Sigo 1533.

221 Las tropas de Cadalo vencieron y pudo ocupar Castel Sant'Angelo y el Vaticano. Alejandro II se atrincheró en el Capitolio.

222 Léase: “Cencius”, hijo de Esteban, prefecto de Roma. Cf. Annales romani, en MGH, SS, t. 5, p. 472.

223 1481, 1484: “Diodizi”. Sigo 1533. El emperador Constantino X Ducas murió el 22 de mayo de 1067. Le sucedió el general Romanos IV Diógenes († 1072), que se casó con su viuda, la emperatriz Eudoxia.

224 1481, 1484: “Ciriacum”. Sigo 1533. El catapano Curiaco fue capturado al caer Vieste, el a. 1066.

225 Léase: “Uestam”. Vieste (Uesta/Uestix) está en Apulia.

226 1484: 545. 1533: 34v/92.

227 Léase también: “Mons Pelusiae/ Irsium” = Irsina.

228 1533: “Gothfredo”. Léase: “Gaufredo”.

229 1481, 1484: “aegregie”. Sigo 1533.

230 1484, 1533: “Gothfridoque”.

231 1481: “Gotfredum”. 1484, 1533: “Gothfredum”. Sigo escritura de n. 164.

232 1481, 1484: “Diodizi”. Sigo 1533. Constantino X Ducas subió al poder en 1471, mientras Romano IV moría al año siguiente recluido en un monasterio.

233 1481, 1484: “Otto”. Sigo 1533. También en n. 170. El arzobispo de Colonia fue Annón II († 1075), que encabezó el grupo de nobles que en 1062 arrebató la regencia a Agnes y en 1064 participó en el sínodo de Mantua apoyando a Alejandro II como legítimo papa. Entre los nobles destacados durante esta regencia estuvo el duque de Baviera Otón de Nordheim († 1083). Cf. ANNALISTA SAXO, Chronica, a. 1062, en MGH, SS, t. 37, p. 404-405.

234 1481: “pontificium”. 1484: “pontificem”. Sigo 1533.

235 1481, 1484: “Riccardus”. Sigo 1533. Richard Drengot († 1078), príncipe de Capua y duque de Gaeta, era cuñado de Roberto Guiscard. Fue su hijo Jordán quien invadió los territorios de la Iglesia.

236 1481, 1484: “northmannus”. Sigo 1533. También en n. 173: “northmannos”.

237 1481, 1484: “Guilelmo”. Sigo 1533. También en n. 175: “Guilelmum”. Léase: “Iordano” = Jordán I príncipe de Capua († c. 1090). En 1078 invadió territorios de Roma, por lo cual él y su padre fueron excomulgados.

238 1481, 1484: “Capetanum”. 1533: “Caeperanum”. Sigo escritura de n. 219. Léase: “Cepranum”.

239 1484: “toridem”.

240 1481: “Gotfrido”. 1484: “Gothfrido”. 1533: “Gothfredo”. Sigo escritura del n. 73. Léase: “Gaufredo”.

241 1484: 545. 1533: 35r/93.

242 Léase: “Trainam” = Troina.

243 1484: “coepit”.

244 1533 omite.

245 1481: “archidiaconns”. Sigo 1484, 1533.

246 1533: “Matildis”.

247 1481: “Riccardum”. Sigo 1484, 1533.

248 1533: “Guilbertum”.

249 1533: “prophephetiam”.

250 1533 omite.

251 Léase: "IV".

252 1481, 1484, 1533: “hungari”. Sigo escritura de n. 21.

253 1481, 1484: “symonias”. Sigo 1533. También en n. 184: “symonia”.

254 1481, 1484: “confirmatione”. Sigo 1533.

255 1533: “Guilbertus”.

256 1533: “Matildis”.

257 1481, 1533: “Sisulphus”. 1484: “Sisulphi”. Sigo escritura de n. 126.

258 1533: “tunc”.

259 1481: “coeteri”. Sigo 1484, 1533.

260 1481, 1484: “northmanni”. Sigo 1533.

261 1484: 546. 1533: 35r/93.

262 Léase: “Cencio”.

263 1533: “Hyperione”. Texto corrupto. Cf. DUCHESNE, Liber pontificalis, t. 2, p. 282: “in loco qui uocatur Parriuni”. Es decir: “Parione”, término italiano con el que se conoció ese barrio de Roma.

264 1533: “turrem”.

265 1484: “Gibertus”. 1533: “Guilbertus”.

266 1533: “beneuolentia”.

267 1533: “Matildis”.

268 1481: “northmannos”. 1484: “northmanos”. Sigo 1533.

269 1533: “Guilbertus”. También en n. 195: “Guilbertum”.

270 Léase: “Tedaldus”. Cf. ARNULFUS, Gesta archiepiscoporum mediolanensium, lib. 5, n. 9, en MGH, SS, t. 8, p. 31.

271 1533: “rebellauerit”.

272 1533: “fuerit”.

273 1481: “northmannos”. 1484: “northmanos”. Sigo 1533.

274 El sínodo de Worms se reunió en enero de 1076, bajo la presidencia de Sigfrido, arzobispo de Maguncia, el cual más tarde se pasó al bando antiimperial.

275 1481, 1484: “Ronandus”. Sigo 1533.

276 1481: “abbtes”. Sigo 1484, 1533.

277 1533: ”literas”.

278 1484: 546. 1533: 35r/93.

279 1481, 1484: “alamannorum”. Sigo 1533.

280 1481: “Alamaniam”. 1484: “Alemaniam”. Sigo 1533.

281 1533 omite.

282 1533: “Matildis”. También en n. 208.

283 1533: “rhegiensi”.

284 1481: “hiemps”. Sigo 1484, 1533.

285 Léase: “Adhelaidae”. Cf. HUGO DE FLAVIGNY, Chronicon, lib. 2, en MGH, SS, t. 8, p. 445.

286 1481, 1484: “clunacensis”. Sigo 1533.

287 1481, 1484: “alamani”. Sigo 1533.

288 1481, 1484: “Rudulphum”. Sigo 1533. Rodolfo era duque de Suabia, y en 1077 se coronó rey.

289 1481, 1484: “Alamaniae”. Sigo 1533.

290 1481: “Alamaniam”. 1484: “Alemaniam”. Sigo 1533.

291 1484: “coeperat”.

292 1481, 1484, 1533: “Sisulphum”. Sigo escritura de n. 126.

293 1484: 546. 1533: 35v/94.

294 1484: “coepisset”.

295 Nicéforo III asumió el poder el a. 1078.

296 Andrónicos Ducas († c. 1081) fue hermano, no hijo, de Miguel VII Ducas.

297 1481, 1484: “Constantini”. Sigo 1533.

298 1533 omite. Nicéforo III († 1081) depuso a Miguel VII Ducas y negó el derecho de sucesión de su único hijo Constantino Ducas, aunque lo mantuvo en la corte.

299 1481, 1484: “Bucamor”. Sigo 1533.

300 1533: “Spinacroba”. Léase: “Spinazola” = Spinacciola, en la región de Apulia. Cf. ROMUALDUS SALERNITANUS, Chronicon, en R. I. S. N. S., t. 7/1, p. 191. Chronicon amalphitanum, en MURATORI, Antiquitates, t. 1, col. 367. Spinacciola, Otranto y Taranto fueron conquistadas en 1080.

301 1481, 1484: “Idrunto”. Sigo 1533.

302 Es decir Miguel VII Ducas. Pero se trató de un monje impostor que se hizo pasar por el derrocado emperador. Cf. ANNA COMNENO, Alexiades, lib. 1, n. 12, en C. S. H. B., t. 2/1, p. 58-59. Esto dio un pretexto a Roberto para su ambicioso proyecto de apoderarse del imperio bizantino.

303 1533: “Caeperanum”. Léase: “Cepranum”.

304 1533: “ligius”.

305 1533: “Bohemundum”. También en n. 223: “Bohemundus”.

306 Léase: “Aulonam”.

307 1481, 1484: “Dyrachium”. Sigo 1533.

308 1481, 1484: “Nicepharus”. Sigo 1533.

309 1481, 1484: “Bucamor”. Sigo 1533.

310 1481, 1484: “Conunnoum”. Sigo 1533.

311 1481, 1484: “Traciam”. Sigo 1533.

312 1481, 1484: “consiliatis”. Sigo 1533.

313 1481, 1484: “Andrinopoli”. Sigo 1533.

314 1481, 1484: “Artion”. Sigo 1533. Léase: “Arnon”. Cf. ROMUALDUS SALERNITANUS, Chronicon, en R. I. S. N. S., t. 7/1, p. 193. Quizás es un texto corrupto, a partir de la frase “Άλανὸς tὸ γένος μάγιστρος την αξίαν” = alanus quidam, magistri officio fungens. Cf. ANNA COMNENO, Alexiades, lib. 2, n. 4, en C. S. H. B., t. 2/1, p. 95. En el relato de la captura de la ciudad Anna solamente dice que un cierto “nemitzorum ducem” fue sobornado para abrir las puertas. Cf. o. c., lib. 2, n. 9, en loc. cit., p. 121.

315 1481: “alamannus”. 1484: “alamanus”. Sigo 1533.

316 1484: 547. 1533: 35v/94.

317 1533: “Alexius uero”.

318 1481, 1484: “pascatis”. Sigo 1533.

319 1533: “Michaelemque”.

320 El hijo de Miguel VII Ducas († c. 1090) se llamó Constantino Ducas († c. 1096), el cual durante un tiempo fue hecho co-emperador por Alejo I, hasta que este tuvo sus propios hijos y lo destituyó.

321 1533: “Bohemundus”.

322 1481, 1484: “Dyrachium”. Sigo 1533.

323 1481, 1484: “dyrachini”. Sigo 1533.

324 1481, 1484: “Alamania”. Sigo 1533. También en n. 233: “Alamaniae”.

325 1481, 1484: “Rudulphus”. Sigo 1533.

326 1481, 1484: “longuistadae”. Sigo 1533.

327 Estos hechos corresponden a Enrique IV, no a su hijo Enrique V que nació en 1086.

328 1533: “Matildim”. También en n. 239: “Matildis”.

329 El segundo marido de Matilde se llamó Guelfo V († 1120), duque de Baviera, nieto de Alberto Azzo II d'Este. Cf. COSMAS DE PRAGA, Chronica boemorum, lib. 2, cap. 32, en MGH, SS rer. Germ. N. S., t. 2, p. 128.

330 1533: “aliquot”.

331 1484: 547. 1533: 36r/95.

332 1533: “Bohemundo”.

333 1481, 1484: “clunacensem”. Sigo 1533.

334 1481: “Alamanniam”. 1484: “Alamaniam”. Sigo 1533.

335 1481, 1484: “ceruiensi”. Sigo 1533.

336 1533: “Septemsolia”. Nombre medieval del Septizodium o Septizonium construido por Septimio Severo al pie de la colina Palatina. En época medieval se convirtió en fortaleza.

337 1481, 1484: “Flamminea”. Sigo 1533. Léase: “Flaminia”.

338 1533: “arcem”.

339 1484: 547. 1533: 36r/95.

340 1533: “Bohemundus”. También en n. 258: “Bohemundo”.

341 1481, 1484: “terrestrem exercitum”. Sigo 1533.

342 1481, 1484: “haberet”. Sigo 1533.

343 1481, 1484: “Dalmatiam”. Sigo 1533.

344 1481, 1484: “Dyrachium”. Sigo 1533.

345 1484, 1533 omiten.

346 1533: “subrogatus”.

347 1481, 1484: “Saxsium”. Sigo 1533. “Sasnum” es una isla en el mar Adriático, frente a Vlöre (Albania).

348 Léase: “Adefonsus” = Alfonso VI, el Bravo († 1109), conquistó Toledo en mayo de 1085.

349 1533: “Galatiae”. Léase: “Gallaeciae”.

350 1533: “Toletam”.

351 1481, 1484: “instituit”. Sigo 1533.

352 1481, 1484: “Alamania”. Sigo 1533.

353 1481, 1533: “quatuor”. Sigo 1484

354 1533: “millia”.

355 Víctor III fue pontífice de mayo de 1086 hasta setiembre de 1087.

356 1533: “Bohemundo”.

3571533: “rediens”.

358 1533 omite.

359 1481, 1484: “praemeretur”. Sigo 1533.

360 1533: “Bohemundus”. También más abajo: “Bohemundo”. También en n. 270: “Bohemundus”.

361 1481, 1484: “Feruetum”. Sigo 1533. Léase: “Farnitum / Fragnetum” = Fragneto.

362 1481: “coetera”. Sigo 1484, 1533.

363 1484: 547. 1533: 36v/96.

364 1484: “coepit”. Siracusa fue conquistada el a. 1086 por Roger I de Sicilia († 1101), hijo de Tancredo de Hauteville, no por Roger Borsa, hijo de Roberto Guiscard.

365 1481, 1484: “Halanque”. Sigo 1533. Léase: “Alam /Alana”= Adela de Flandes († 1115) se casó primero con el rey de Dinamarca Canuto IV. Tras el asesinato de su marido volvió a Flandes y más tarde se casó con Roger Borsa († 1111), duque de Apulia y Calabria. Cf. ROMUALDUS SALERNITANUS, Chronicon, R. I. S. N. E., p. 200.

366 1533: “fusonis”.

367 1481, 1484: “frandensium”. Sigo 1533.

368 1481, 1484: “Uilelmus”. Sigo 1533. Guillermo II, duque de Apulia († 1127).

369 No Melfi, sino Amalfi se rebeló contra Roger Borsa el a. 1096. Bohemundo acudió en auxilio de su hermano y ambos pusieron sitio a la ciudad. GAUFREDUS MALATERRA, De rebus gestis Rogerii, lib. 4, n. 24, en R. I. S. N. E., t. 5/1. p. 102. Y fue su tío Roger I quien le envió auxilios desde Sicilia.

370 1481, 1484: “surripit”. Sigo 1533.

371 1533: “millia”. También más abajo: “millibus”.

372 1484, 1533: “consilium”.

373 1481: “Hierosolima”. Sigo 1484, 1533.

374 1484: “milesimum”.

375 1533: “millia”.

376 1484, 1533: “crucesignati”.

377 1481, 1484: “Corradi”. Sigo 1533. También en n. 276: “Corradus”.

378 1533: “Guilberto”.

379 Se trata de Enrique V, hijo de Enrique IV, que se rebeló contra su padre el a. 1004. Cf. Vita Henrici IV, n. 9, en MGH, SS rer. Germ., t. 58, p. 30.

380 1481, 1484: “Frandiae”. Sigo 1533. Roberto II († 1111), conde de Flandes, marchó a la primera cruzada, ocasión que aprovechó Enrique IV para arrebatarle tierras. A su vuelta hacia el 1100 se enfrentó con el emperador.

381 1481, 1484: “heremita”. Sigo 1533.

382 1481, 1484: “obstinentia”. Sigo 1533.

383 1481, 1484: “Alamaniam”. Sigo 1533.

384 1481: “Hungariamque”. Sigo 1484, 1533.

385 1533: “Gothfredus”.

386 1481, 1484: “Bonomaiae”. Sigo 1533. Bononia Gallica = Boulougne.

387 1484: 548. 1533: 36v/96.

388 1481, 1484: “Raymundus”. Sigo 1533.

389 1481, 1484: “Nortmandiae”. Sigo 1533.

390 1481, 1484: “Frandiae”. Sigo 1533.

391 1481, 1484: “cornoti”. Sigo 1533. Léase también: “carnotenses” = de Chartres.

392 1481, 1484: “in”. Sigo 1533.

393 1533: “ibi”.

394 1481, 1484: “Idruntum”. Sigo 1533.

395 1533: “Bohemundus”.

396 1533: “millibus”.

397 Véase nota en n. 270. Roger disolvió el asedio porque con la partida de su hermano no tenía suficientes tropas para proseguirlo.

398 Tancredo, regente de Antioquía († 1112), no era su hijo, sino su sobrino, por parte de su hermana Emma. Cf. Chronica monasterii casinensis, IV, 11, en MGH, SS, t. 34, p. 476-477.

399 1481, 1484: “heremita”. Sigo 1533. También en n. 2: “Heremitam”.

400 1481, 1484: “Bosforum”. Sigo 1533. Léase también: “Bosporum”.

401 1481, 1484: “Tratium”. Sigo 1533.

402 1533: “millia”.

403 1481: “Reynaldu”. 1484: “Reynaldum”. Sigo 1533. Cf. Gesta francorum, cap. 2, n. 4 (Hagenmeyer p. 116).

404 1481, 1484: “alamannum”. Sigo 1533.

405 1481, 1484: “procidentes”. Sigo 1533.

406 1481, 1484: “Niceiam”. Sigo 1533.

407 1533: “Cinitum”.

408 1481: “Raynaldus”. Sigo 1484, 1533. También en n. 290.

409 1533 omite.

410 1484: 548. 1533: 37r/97.

411 1533: “Hugo”. También en n. 295: “Hugonis”.

412 Partieron no desde Barletta sino desde Bari. Cf. Gesta francorum, cap. 3, n. 3 (Hagenmeyer p. 138).

413 1481, 1484: “Dyrachium”. Sigo 1533.

414 1481: “Gotfrido”. 1533: “Gothfredo”. Sigo 1484.

415 1481, 1484: “bodiensi”. Sigo 1533.

416 1533: “Bohemundus”. También en n. 298.

417 1481, 1484: “Poloponessum”. Sigo 1533. Léase: “Peloponnesum”.

418 1481: “Hierosolima”. Sigo 1484, 1533.

419 1484: “turci”.

420 1481: “dncta”. Sigo 1484, 1533.

421 1484: “dieti”. 1533: “diaetim”. Restituyo.

422 1533: “millia”.

423 1481, 1484: “irruptionem”. Sigo 1533.

424 1484: “commotus”. 1533: “commotis”.

425 1533: “Bohemundus”.

426 1484: 548. 1533: 37r/97.

427 1533: “iuuasusque”.

428 1533: “Solymanno”. También en n. 305: “Solymannus”. Se trata de Kilij Arslan ibn-Sulaiman († 1107), sultán de Rum, hijo de Suleimán I († 1086). Cf. Gesta francorum, cap. 10, n. 1 (Hagenmeyer p. 208).

429 1533: “Hugo”.

430 1481: “Gotfridus”. 1484: “Gotifredus”. 1533: “Gothfredus”. Sigo escritura de n. 280.

431 1533: “millia”. También en n. 305.

432 1481, 1484: “siri”. Sigo 1533.

433 1533: “cardei”.

4341533: “obductis”.

435 1533: “Solymannus”.

436 1484: “coeperunt”.

437 1484: “Palimario”. 1533: “Palinuro”. Léase: “Pancratius”, un soldado armenio que colaboró en la campaña armenia y recibió el señorío de Ravendel. Poco después se le arrebató el señorío, acusado de traición. Cf. ALBERTO DE AQUISGRÁN, Historia hierosolymitanae expeditionis, lib. 3, n. 17-18 (MIGNE, PL 166, col. 447-448).

438 1481: “Cappodociam”. 1484: “Cappadociam”. Sigo 1533.

439 1533: “Consor”. Léase también: “Coxon”. Cf. Gesta francorum, cap. 11, n. 3 (Hagenmeyer p. 230).

440 1481, 1484: “Exin”. Sigo 1533.

441 1484: 549. 1533: 37v/98.

442 1484: “Anthiochiam”.

443 1481: “Bianchina”. 1484: “Biachina”. Sigo 1533. Léase: “Buldagi”. Cf. ALBERTO DE AQUISGRÁN, Historia hierosolymitanae expeditionis, lib. 4, n. 29 (MIGNE, PL 166, col. 495).

444 1481, 1484: “Babilonie”. Sigo 1533.

445 Antioquia fue fundada (c. 300 a. C.) por Seleuco Nicanor. Ribleth, una ciudad mencionada en la Biblia (2 Rey 25: 6), fue erróneamente identificada con Antioquía por san Jerónimo en su “Onomastikon”. El error fue repetido por FULQUERIO DE CHARTRES, Historia hierosolymitana, lib. 1, cap. 15 (Hagenmeyer p. 216).

446 1481, 1484: “Antiochio”. Sigo 1533.

447 1481: “iuuerat”. Sigo 1484, 1533.

448 1481: “omina”. Sigo 1484, 1533.

449 1481, 1484: “Celo Siria”. Sigo 1533. Término helenístico para la región de Siria.

450 1481, 1484: “Cilico”. Sigo 1533.

451 1533: “millibus”.

452 1481: “coeterarum”. Sigo 1484, 1533.

453 1533: “uero”.

454 1484: “mile”.

455 1484: “anthiocheno”.

456 1481: “patriarchia”. Sigo 1484, 1533.

457 1481, 1484: “kalendarum”. Sigo 1533.

458 1484: “Anthiochiam”

459 1481, 1484: “anthiocheni”. Sigo 1533.

460 1481: “surianii”. Sigo 1484, 1533. Se llamaba en general “suriani” a los cristianos de lengua árabe o siriaco.

461 1484: 549. 1533: 37v/98.

462 1484, 1533: “ab”.

463 1481: “Hierosolimam”. Sigo 1484, 1533. También en n. 325: “Hierosolimae”; y en n. 326: “Hierosolimis”.

464 1533: “aliquandiu”.

465 Léase: “Curbaram” = el atabeg Kerbogha de Mosul († 1102).

466 1481, 1484: “quia”. Sigo 1533.

467 1481, 1484: “Laodicia”. Sigo 1533.

468 1481, 1484: “sepulcrum”. Sigo 1533.